N r 2 AT /L 8) (3 O 0 2 15
Kwartalnik edukacyjno-informacyjny Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie
W numerze:
IX Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leœnej Polany” im. red. A. Zalewskiego Leœne Centrum Edukacyjne „Las Winiarski” w Nadleœnictwie Kalisz Archiwum fotograficzne OKL – Pozyskanie drewna Zapomniane pilarki XI Festyn edukacyjny „Spotkanie z lasem” Rybo³ów
2
Zapraszamy
J. Frankowski
Za nami okres wytê¿onej pracy obfituj¹cej w liczne wydarzenia w Oœrodku. Turyœci mieli okazjê zwiedziæ Muzeum Leœnictwa, gdzie otwarto piêæ wystaw czasowych oraz zorganizowano „Noc muzeów” w ramach ogólnopolskiej akcji. Goœciliœmy tak¿e wielu gawêdziarzy z ca³ego kraju na dziewi¹tej ju¿ edycji krasomówczego konkursu pt. „Bajarze z Leœnej Polany” im. red. Andrzeja Zalewskiego. Zorganizowaliœmy jedenasty z kolei festyn „Spotkanie z lasem” oraz drugi Powiatowy Przegl¹d Twórczoœci Dzieciêcej „Ze sztuk¹ bezpieczniej” i drugi Miêdzynarodowy Festiwal Kultury Leœnej i £owieckiej. Zrealizowaliœmy nagranie filmu edukacyjnego pt.: „Znane i nieznane profesje i zwyczaje zwi¹zane z lasem”. W okresie lata otwarte zostan¹ cztery wystawy czasowe: fotograficzna prezentuj¹ca zdjêcia W³odzimierza Puchalskiego, malarska Ireny Go³¹b, kolekcjonerska bi¿uteria ³owiecka rodziny Korzeniowskich oraz postery przedstawiaj¹ce ¿ywieckie projekty budowlane arcyksi¹¿êcego architekta Karola Pietschki. Co wiêcej we wrzeœniu odbêdzie siê fina³ X. Ogólnopolskiego Przegl¹du Twórczoœci Amatorskiej Leœników – OPTAL® 2015, któremu towarzyszyæ bêdzie promocja albumu prezentuj¹cego uczestników i ich dzie³a zg³aszane do konkursu na przestrzeni 24 lat.
Miniona wiosna to tak¿e okres wzmo¿onej pracy edukacyjnej, zielonych szkó³ i licznych lekcji na terenie parku-arboretum i zagrody zwierz¹t. Dla mi³oœników wêdrówek po parku polecam now¹ œcie¿kê z geocachingu (zabawa w poszukiwanie skarbów za pomoc¹ odbiornika GPS) z licznymi zagadkami przyrodniczymi. Warto jeszcze dodaæ, ¿e kontynuujemy rewaloryzacjê parku wzbogacaj¹c kolekcje roœlin ozdobnych o nowe gatunki i odmiany, które ciesz¹ oko ró¿norodnoœci¹ barw i kszta³tów. Przed nami okres wakacji, wiêc polecam wizytê w naszym Oœrodku chocia¿by przejazdem. Benedykt RoŸmiarek, Dyrektor OKL
Medal „za dzia³ania na rzecz przyrody” Kapitu³a Medalu Wiktora Godlewskiego przyzna³a Oœrodkowi Kultury Leœnej w Go³uchowie medal „za dzia³ania na rzecz przyrody”. Uroczystoœæ wrêczenia odby³a siê 14 maja 2015 roku w Gminnym Oœrodku Kultury i Sportu w Bogutach-Piankach.
P Wystawy sta³e w Muzeum Leœnictwa: „Kulturotwórcza rola lasu” „Dzieje leœnictwa w Polsce” „Spotkanie z lasem” „Diorama – gr¹d œrodkowoeuropejski w aspekcie wiosennym” „Diorama – œwierczyna borealna w aspekcie zimowym” „Gatunki leœne z Czerwonej Ksiêgi” „Technika leœna”, „Ochrona lasu” Cha³upa – leœniczówka P Wystawy czasowe w Muzeum Leœnictwa: „Las, cz³owiek i czas” malarstwo Anny WoŸniak (do 25 sierpnia 2015 r.) „Ptaki w obiektywie” fotografia Karola Fornalczyka (do 25 sierpnia 2015 r.) „Leœne zauroczenia”, malarstwo Ireny Go³¹b (do 25 sierpnia 2015 r.) Wystawa fotograficzna W³odzimierza Puchalskiego (do 10 wrzeœnia 2015 r.) P Zajêcia terenowe dla dzieci i m³odzie¿y prowadzone w parku-arboretum: „Leœni detektywi”, „Ssaki leœne” „Szukamy dendrologicznych skarbów” P Zajêcia muzealne dla dzieci i m³odzie¿y prowadzone w Muzeum Leœnictwa: „Gatunki leœne z Czerwonej Ksiêgi” „Spotkanie z lasem”, „Zagro¿enia lasu” Informacje dotycz¹ce zajêæ: tel. (62) 761-50-45 e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl
Noc Muzeów Awers i rewers medalu
W miejscowoœci rodzinnej Wiktora Godlewskiego, przyrodnika, który bêd¹c polskim zes³añcem prowadzi³ w XIX wieku na Syberii badania fauny jako wspó³pracownik Benedykta Dybowskiego. Obydwaj zoolodzy za pionierskie badania fizjograficzne Bajka³u zostali nagrodzeni medalami Carskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Medal im. Wiktora Godlewskiego przyznawany jest od 1992 roku dziêki inicjatywie wieloletniego dyrektora Oœrodka w Bogutach-Piankach, Romana Œwier¿ewskiego. Kapitu³a medalu doceni³a nie tylko nasze osi¹gniêcia w zakresie ochrony przyrody, ale tak¿e ochrony dziedzictwa kulturowego polskiego leœnictwa i edukacji ekologicznej. W imieniu dyrektora Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie medal odebra³ Zbigniew Kusza, zastêpca dyrektora. Medal z r¹k Kapitu³y odebra³ Zbigniew Kusza, z-ca dyrektora Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie (fot. B. Czo³nik)
Barbara Czo³nik
Turyœci na wystawie w Muzeum Leœnictwa – „Powozownia” podczas akcji Noc Muzeów (fot. P. Ortell)
W Oœrodku Kultury Leœnej w Go³uchowie 16 maja br. odby³a siê Noc Muzeów. W akcji uczestniczy³o ok. 1700 turystów, którzy zwiedzili wystawy w zabytkowej „Oficynie”, „Powozowni” i „Owczarni”. Specjalnym wydarzeniem wieczoru by³ plenerowy koncert. Kompozycje w³asne w stylu folk zaprezentowa³ Waldemar Rych³y z zespo³em. Redakcja
3
IX Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leœnej Polany” im. redaktora Andrzeja Zalewskiego W Oœrodku Kultury Leœnej w Go³uchowie w dniach 21–22 maja 2015 r. odby³a siê 9. edycja konkursu krasomówczego „Bajarze z Leœnej Polany” im. red. Andrzeja Zalewskiego. Patronat nad tym wydarzeniem objêli Adam Wasiak, Dyrektor Generalny Lasów Pañstwowych oraz prof. Andrzej Markowski, Przewodnicz¹cy Rady Jêzyka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Wspó³organizatorami przedsiêwziêcia byli: Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych w Warszawie oraz Biuro Nasiennictwa Leœnego w Warszawie.
Patronat medialny nad wydarzeniem objêli: TVP Poznañ, Radio Merkury Poznañ, portal edukacji ekologicznej „Zielona lekcja” oraz prasa leœna: „Echa Leœne”, „Przegl¹d Leœniczy” i „Las Polski”. im. red. Andrzeja Do zmagañ konkursowych przyZalewskiego st¹pi³o 29 bajarzy. W tegorocznej edycji gawêdy prezentowali czynni zawodowo leœnicy, studenci wydzia³ów leœnych z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie i Szko³y G³ównej Gospodarstwa Leœnego w Warszawie oraz nauczyciele i uczniowie z szeœciu techników leœnych. Najm³odsz¹ uczestniczk¹ konkursu by³a gimnazjalistka z Zespo³u Szkó³ w Zamieniu. Tematyka gawêd skupia³a siê wokó³ zagadnieñ zwi¹zanych z lasem i przyrod¹. Przygotowane opracowania by³y autorskie lub zapo¿yczone z literatury oraz prasy leœnej i ³owieckiej. Wyst¹pienia
Na wniosek Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie prof. Halina Zgó³kowa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, otrzyma³a Kordelas Leœnika Polskiego – najwy¿sze leœne odznaczenie; wrêczyli go Benedykt RoŸmiarek, dyrektor Oœrodka Kultury Leœnej i Ryszard Dzialuk, dyrektor Biura Nasiennictwa Leœnego w Warszawie (fot. K. Zió³kowska)
Za gawêdê „Jednoro¿ec” Dominika Staromiejska z Technikum Leœnego w Bi³goraju otrzyma³a II miejsce (fot. K. Zió³kowska)
O „Leœnej garderoby swawolach” opowiada³ Micha³ Wojcieszkiewicz, Nadleœnictwo ¯o³êdowo, za t¹ gawêdê otrzyma³ wyró¿nienie (fot. K. Zió³kowska)
Aleksandra Kloch, uczennica klasy III gimnazjum (Zespó³ Szkó³ w Zamieniu) by³a najm³odsz¹ uczestniczk¹ konkursu (fot. K. Zió³kowska)
Laureat trzeciego miejsca, Andrzej Karwan z Technikum Leœnego w Bi³goraju (fot. K. Zió³kowska)
ocenia³o szeœcioosobowe jury pod przewodnictwem Ryszarda Dzialuka, Dyrektora Biura Nasiennictwa Leœnego w Warszawie. W drugim dniu wydarzenia uczniowie z Technikum Leœnego w Bi³goraju zaprezentowali spektakl pt.: „Mnie w udziele dom polski przypad³”, poœwiêcony pamiêci redaktora Andrzeja Zalewskiego. Po uroczystym wrêczeniu nagród i wyró¿nieñ oraz podziêkowañ za udzia³ w konkursie wszyscy chêtni zwiedzili wystawy w Muzeum Leœnictwa. [cd. str. 4]
4
IX Ogólnopolski Konkurs „Bajarze z Leœnej Polany” im. redaktora Andrzeja Zalewskiego [cd. ze str. 3]
Na zakoñczenie IX Ogólnopolskiego Konkursu „Bajarze z Leœnej Polany” im. redaktora Andrzeja Zalewskiego, odby³o siê otwarcie dwóch wystaw czasowych. Pierwsza z nich to zbiór prac malarskich autorstwa Agnieszki S³owik-Kwiatkowskiej, artystki tworz¹cej i mieszkaj¹cej w Bieszczadach. Kolekcja zawiera pejza¿e, kwiaty, zwierzêta oraz portrety i anio³y. Druga wystawa malarska Anny WoŸniak zatytu³owana jest: „Las, cz³owiek i czas”. Obrazy ukazuj¹ las, który jest – jak mawia autorka – „dla malarza niekoñcz¹c¹ siê przestrzeni¹, pe³n¹ form, kszta³tów i barw”. Joanna Zalejska-Niczyporuk Uczestnicy wydarzenia (fot. K. Zió³kowska)
Spektakl pt.: „Mnie w udziele dom polski przypad³” w wykonaniu uczniów z Technikum Leœnego w Bi³goraju, poœwiêcony pamiêci redaktora Andrzeja Zalewskiego (fot. K. Zió³kowska)
Laureat I miejsca – Szymon Wojtyszyn, Nadleœnictwo P³oñsk (fot. K. Zió³kowska)
Wyniki konkursu I miejsce – Szymon Wojtyszyn Nadleœnictwo P³oñsk II miejsce – Dominika Staromiejska Technikum Leœne w Bi³goraju III miejsce – Andrzej Karwan Technikum Leœne w Bi³goraju Wyró¿nienia: 1. Antoni Ziêba Zespó³ Szkó³ Leœnych i Ekologicznych w Brynku 2. Kaja Hrabal – Zespó³ Szkó³ Leœnych w Lesku 3. Ilona Prokopiuk – Technikum Leœne w Bi³goraju 4. Anna Jarosz – Technikum Leœne w Bi³goraju 5. Karolina Doniec – Zespó³ Szkó³ Leœnych w Lesku Laureaci i jury konkursu; od lewej: Benedykt RoŸmiarek – dyrektor Oœrodka Kultury Leœnej w Go³uchowie, Ma³gorzata Haze – Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych w Warszawie, Dominika Staromiejska, Technikum Leœne w Bi³goraju – II miejsce, Andrzej Karwan, Technikum Leœne w Bi³goraju – III miejsce, Szymon Wojtyszyn, Nadleœnictwo P³oñsk – I miejsce, prof. Halina Zgó³kowa – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Ryszard Dzialuk – dyrektor Biura Nasiennictwa Leœnego w Warszawie, Grzegorz Lenart – z-ca dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañstwowych w Lublinie, Edward Marsza³ek – Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Kroœnie (fot. K. Zió³kowska)
6. Micha³ Wojcieszkiewicz Nadleœnictwo ¯o³êdowo
5
Tu byliœmy
Otwarte wystawy
Oœrodek Kultury Leœnej w Go³uchowie 21 kwietnia 2015 r. goœci³ w Szkole Podstawowej nr 5 im. UNICEF w Turku podczas obchodów Dnia Ziemi (fot. A. Antonowicz)
W Oœrodku Kultury Leœnej w Go³uchowie 10 kwietnia 2015 r. zosta³a otwarta wystawa fotograficzna pn.: „Spojrzenie na las” ze zbiorów Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego (fot. K. Zió³kowska)
22 kwietnia 2015 r. w Domu Pomocy Spo³ecznej w Kaliszu odby³o siê Spotkanie z leœnikiem, na które zosta³ zaproszony Oœrodek Kultury Leœnej w Go³uchowie (fot. A. Olejniczak)
22 maja 2015 r. Benedykt RoŸmiarek, dyrektor OKL, w Muzeum Leœnictwa – „ Oficyna” otworzy³ wystawê czasow¹ „Malarstwo” Agnieszki S³owik-Kwiatkowskiej (fot. K. Zió³kowska)
Podczas Dnia Dziecka 1 czerwca 2015 r. w Zespole Szkó³ nr 7 w Kaliszu pracownicy Oœrodka przeprowadzali gry i zabawy edukacyjne (fot. J. Zalejska-Niczyporuk)
W sali wystaw czasowych zabytkowej „Oficyny”, 22 maja br., udostêpniono do zwiedzania wystawê malarstwa Anny WoŸniak pt.: „Las, cz³owiek i czas” (fot. K. Zió³kowska)
Oœrodek Kultury Leœnej 18 czerwca br. zosta³ zaproszony na zakoñczenie siódmego semestru roku akademickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Go³uchowie (fot. B. Czo³nik)
W sali kolumnowej „Powozowni” 19 czerwca br. otwarto wystawê fotografii W³odzimierza Puchalskiego, wernisa¿ wzbogacono o prelekcjê Tomasza Ogrodowczyka na temat twórczoœci autora (fot. A.Antonowicz)
6
Oœrodki Edukacji Przyrodniczo-Leœnej w Lasach Pañstwowych
Leœne Centrum Edukacyjne „Las Winiarski” Nadleœnictwo Kalisz Leœne Centrum Edukacyjne „Las Winiarski” w Nadleœnictwie Kalisz powsta³o w 2007 roku jako kolejny element infrastruktury edukacyjnej. Jego otwarcie poprzedzi³o udostêpnienie œcie¿ki przyrodniczo-leœnej „Winiary”, na której zosta³y zlokalizowane 34 tablice edukacyjne przybli¿aj¹ce naukê o lesie i charakteryzuj¹ce miejscow¹ przyrodê. Na œcie¿ce znajduj¹ siê równie¿ elementy infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej. Leœne Centrum Edukacyjne (LCE) zlokalizowane jest przy leœniczówce, na granicy kompleksu leœnego z osiedlem Winiary. W sk³ad ca³ego kompleksu wchodzi salka edukacyjna z ca³ym zapleczem multimedialnym, s³u¿¹ca do zajêæ w czasie niepogody oraz zim¹, leœne „arboretum” – ogrodzony hektarowy teren z przebogat¹ roœlinnoœci¹ leœn¹, zielon¹ klas¹, miejscem na ognisko, wiat¹ z grillem, z piaskownic¹ dla najm³odszych, instalacjami edukacyjnymi oraz zapleczem sanitarnym. Wy¿ej wymienione elementy nie tylko s³u¿¹ edukacji, mo¿na je równie¿ zarezerwowaæ w celu zorganizowania ró¿nych imprez masowych, spotkañ i szkoleñ. Dodatkowym walorem jest lokalizacja przy osiedlu, komunikacja miejska umo¿liwiaj¹ca ka¿demu mieszkañcowi miasta Kalisza bezpoœrednie dotarcie do LCE oraz du¿y parking mog¹cy pomieœciæ kilka autokarów.
• Jak¹ wiedz¹ dzielicie siê najczêœciej, a jak¹ najchêtniej? Oœrodek Kultury Leœnej • Tematyka zajêæ jest ró¿now Go³uchowie rodna. Przede wszystkim ma Leœne Centrum Edukacyjne „Las Winiarski” w jak najprostszy sposób w Nadleœnictwie Kalisz przedstawiæ nasz¹ rodzim¹ przyrodê, jej bogactwo oraz jej kruchoœæ, która wynika z ró¿nych zagro¿eñ czyhaj¹cych na ni¹. Staramy siê pokazaæ pracê leœnika, kim jest, czym siê zajmuje, jaka jest jego rola. Uzupe³niamy, a czasem korygujemy wiedzê na temat przyrody zawart¹ w koncepcji edukacji szkolnej. Najchêtniej dzielimy siê wiadomoœciami na temat naszych lokalnych „pere³ek” przyrodniczych, tj. pokazujemy piêkno miejscowych rezerwatów „Olbina” i „D³ugosz Królewski”, podkreœlamy urok i piêkno naszej okolicy.
Przedszkolaki w izbie edukacyjnej (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
• Kto jest najczêstszym uczestnikiem dzia³añ edukacyjnych w Pañstwa Oœrodku? • Od zawsze najliczniejsz¹ i najczêœciej odwiedzaj¹c¹ nasz oœrodek grup¹ s¹ dzieci w wieku przedszkolnym. Czêstymi uczestnikami s¹ równie¿ dzieci szkó³ podstawowych i gimnazjalnych oraz szkó³ ponadgimnazjalnych. Zwiêksza siê liczba osób doros³ych, którzy równie¿ wyra¿aj¹ du¿e zainteresowanie zajêciami w naszym oœrodku, oczywiœcie o tematyce dostosowanej do ich przyrodniczych zainteresowañ. Zajêcia z osobami niepe³nosprawnymi w Leœnym Centrum Edukacyjnym „Las Winiarski” (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
• Jakie dzia³ania edukacyjne podejmowane s¹ w Pañstwa Oœrodku, które ciesz¹ siê najwiêkszym zainteresowaniem odbiorców i dlaczego? • Zajêcia w naszym oœrodku maj¹ ró¿ny charakter. Przewa¿nie s¹ zajêciami jednodniowymi w ró¿nym wymiarze czasowym z tendencj¹ do przejœcia w cykliczne tzn. minimum raz w miesi¹cu. Staramy siê dopasowywaæ tematy do poszczególnych grup wiekowych, pór roku, wymiaru czasowego. Chêtnie ulegamy sugestiom nauczycieli odnoœnie tematów jakie chc¹ realizowaæ. Wiêkszoœæ zajêæ jest realizowana w terenie, aby uchwyciæ t¹ cz¹stkê przyrody, której s¹ pozbawione podrêczniki szkolne i lekcje w obiektach zamkniêtych. Zajêcia to nie tylko wyk³ady, ale równie¿ ró¿ne zabawy, gry terenowe i konkursy z przyrod¹ w tle. Aby jak najbardziej urozmaiciæ pobyt uczestnikom lekcji, anga¿ujemy ich wszystkie zmys³y tj. dotyku, wzroku, zapachu, s³uchu a nawet czasami smaku. Zajêcia w LCE odbywaj¹ siê przez ca³y rok – nawet zim¹ (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
7
Oœrodki Edukacji Przyrodniczo-Leœnej w Lasach Pañstwowych • Kto jest Waszym najwiêkszym sprzymierzeñcem i w jakim zakresie?
mi danego pedagoga. Staramy siê jednak uczyæ na tych b³êdach i jak najszybciej te pomy³ki eliminowaæ.
• Najwiêkszymi sprzymierzeñcami s¹ dzieci i m³odzie¿, która chêtnie bierze udzia³ w zajêciach i chce uczestniczyæ w kolejnych, co poniek¹d jest ju¿ samo w sobie jak¹œ pozytywn¹ ocen¹ dzia³alnoœci oœrodka i ocen¹ naszej pracy, a zarazem reklam¹ i mobilizacj¹ do ci¹g³ego rozwoju. Sprzymierzeñcami s¹ równie¿ nasi koledzy z nadleœnictwa, którzy równie¿ chêtnie w³¹czaj¹ siê w ró¿nego rodzaju akcje edukacyjne o szerszym zakresie typu „Sprz¹tanie Œwiata”, „Pierwioœnie”. W poczet sojuszników mo¿emy w³¹czyæ lokalne w³adze samorz¹dowe, inne s³u¿by mundurowe, z którymi staramy siê wspólnie prowadziæ zajêcia, lokaln¹ spo³ecznoœæ zrzeszon¹ w ró¿nych organizacjach oraz miejscowych przyrodników. • Co uwa¿acie za Swój najwiêkszy sukces, a co za pora¿kê?
• Czy borykacie siê Pañstwo z problemami na co dzieñ? • Jednym z problemów jest dojazd do naszego LCE z ma³ych okolicznych placówek szkolnych i przedszkolnych, które borykaj¹ siê z problemami finansowymi, a nie mog¹ skorzystaæ z komunikacji miejskiej – w przeciwieñstwie do oœrodków szkolnych znajduj¹cych siê na terenie miasta. Koszty autokarów s¹ ponad mo¿liwoœci tych placówek, dlatego wychodzimy do nich z inicjatyw¹, aby w trakcie jednego wyjazdu przyje¿d¿a³a ca³a szko³a i ³¹czy³a zajêcia w naszym oœrodku z innymi atrakcjami znajduj¹cymi siê na terenie Kalisza tj. kino, teatr, basen. Oczywiœcie lekcje takie s¹ okrojone czasowo. Dzieci podczas zajêæ poznaj¹ zwierzêta leœne (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
• Patrz¹c na œciany obwieszone dyplomami i podziêkowaniami mo¿na by³oby rzec sukces, ale dla nas sukcesem jest coraz wiêksze zainteresowanie naszym oœrodkiem wœród okolicznej spo³ecznoœci i lokalnych placówek szkolnych oraz przedszkolnych, które doceniaj¹ nasz¹ pracê i chêtnie korzystaj¹ z naszej
Wejœcie do czêœci terenowej Leœnego Centrum Edukacyjnego (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
• Czy potrzebne jest Pañstwu wsparcie i w jakim zakresie?
• Ka¿da dzia³alnoœæ wymaga nak³adów finansowych, choæby na bie¿¹ce naprawy i rozbudowê infrastruktury edukacyjnej oœrodka. Dlatego mile widziane jest wsparcie odnoœnie pozyskiwania œrodków finansowych na powy¿sze cele.
„Sprz¹tanie Œwiata” organizowane przez Nadleœnictwo Kalisz (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
• Jakie maj¹ Pañstwo plany na najbli¿sz¹ przysz³oœæ? oferty. Sukcesem jest równie¿ mo¿liwoœæ obserwowania osób, które zmagaj¹c siê z trudami edukacji i pokonuj¹c jej kolejne • Przede wszystkim realizacja planu dzia³alnoœci edukacyjnej Nadszczeble, poprzez naukê w ró¿nych placówkach, pojawiaj¹ siê leœnictwa Kalisz na 2015 rok. W przypadku pozyskania œrodków ponownie na naszych zajêciach z baga¿em wiedzy, któr¹ nabyli na finansowych rozbudowa infrastrukwczeœniejszych lekcjach z „leœnikiem”. tury edukacyjnej na œcie¿ce przyDu¿ym sukcesem jest równie¿ wyrodniczej i w LCE, opracowanie nopracowanie zajêæ cyklicznych, w któwego folderu o Nadleœnictwie Kalisz. rych uczestnicz¹ ró¿ne placówki, czego Wzbogacenie centrum o nowe ekspodobrym przyk³adem jest Publiczne naty i wyposa¿enie. Poszerzenie oferPrzedszkole nr 20 w Kaliszu. Z ty o zajêcia z innymi s³u¿bami munprzedszkolem tym ju¿ w 2008 r. opradurowymi z powiatu kaliskiego, w³¹cowaliœmy wspólny program edukaczenie siê w cykl imprez realizowacyjny „¯yj z przyrod¹ w zgodzie” i reanych przez w³adze samorz¹dowe. lizujemy go na cotygodniowych zajêciach. Nie tylko sukcesami cz³owiek ¿yje, Na pytania Redakcji „Zagajnika” zdarzaj¹ siê te¿ ma³e pora¿ki, a raczej odpowiada³ Tomasz Czerniak, drobne b³êdy, kiedy przekaz naszych Nadleœnictwo Kalisz zakoñczenie lekcji m³odzie¿ szkolna mile spêdza czas przy ognisku zajêæ jest np. rozbie¿ny z oczekiwania- Na (fot. Arch. Nadleœnictwa Kalisz)
8
Archiwum fotograficzne Oœrodka Kultury Leœnej Pozyskanie drewna W archiwum fotograficznym Oœrodka Kultury Leœnej znajduje siê grupa zdjêæ pokazuj¹cych pozyskanie drewna i czynnoœci, które siê z tym wi¹¿¹. Zdjêcia pochodz¹ z terenu ca³ej Polski, choæ nie ma informacji o konkretnym miejscu, wykonane w ró¿nych latach XX i XXI w. W wiêkszoœci nie ma wzmianki o osobach widniej¹cych na nich, czêsto te¿ brak autora. Mimo to s¹ to doskona³e pomoce w przybli¿aniu codziennej pracy dotycz¹cej pozyskania drewna. Pracy, której nie mo¿na bezpoœrednio obserwowaæ w lesie z uwagi na jej niebezpieczeñstwo. Poprzez takie uwiecznienie mo¿na zostaæ œwiadkiem wszystkich tych niedostêpnych czynnoœci wystêpuj¹cych przy pozyskaniu drewna. Ponadto mo¿na przeœledziæ, jak zmienia³y siê narzêdzia s³u¿¹ce temu celowi, technika wykonywania œcinki, obróbki drewna, czy te¿ choæby ubiór robotnika leœnego. Przedstawiona zosta³a praca przy pomocy siekier, pi³ rêcznych, pilarek dwuosobowych, pilarek jednoosobowych, maszyn s³u¿¹cych do œcinania drzew, czy te¿ maszyn wielooperacyjnych (które oprócz œcinania pozbawiaj¹ te¿ drzewo ga³êzi – okrzesuj¹, przerzynaj¹ na okreœlon¹ d³ugoœæ oraz uk³adaj¹ drewno).
Pozyskanie karpiny (fot. E. Kamiñski)
Œcinka drzewa pilark¹ dwuosobow¹ marki Pilana (fot. Arch. OKL)
Znawcy pilarek mog¹ odnaleŸæ i rozpoznaæ modele ju¿ nieprodukowane, które mo¿na podziwiaæ jedynie na wystawach muzealnych, a dziêki uwiecznieniu na zdjêciach ju¿ na zawsze pozostan¹ w czasach swojej œwietnoœci. W zbiorze fotografii zwi¹zanych z pozyskaniem tego surowca s¹ równie¿ te, które przedstawiaj¹ karczowanie (wydobywanie z ziemi pniaków), sk³adowanie drewna oraz korowanie (rêczne, mechaniczne). Dziêki takim zdjêciom mo¿na sobie uœwiadomiæ, jak praca przy pozyskaniu drewna by³a niegdyœ ciê¿ka i trudna, jakie by³y ró¿ne pomys³y na jej u³atwienie, wreszcie jak doskonali³a siê na przestrzeni lat w tym zakresie. Choæ w dalszym ci¹gu nie jest to praca lekka, przynajmniej nie trzeba ju¿ u¿ywaæ pilarki dwuosobowej wa¿¹cej blisko 50 kg. Fotografie w du¿ych formatach przedstawiaj¹ce m.in. pracê przy pozyskaniu drewna mo¿na ogl¹daæ na wystawie sta³ej „Technika leœna” w Muzeum Leœnictwa Oœrodka Kultury Leœnej. Wszystkie pochodz¹ z tutejszego archiwum fotograficznego. S¹ one dope³nieniem i dopowiedzeniem pokazanych eksponatów przemawiaj¹c do wyobraŸni chc¹cych dowiedzieæ siê wiêcej o dawnej pracy drwali i narzêdziach, jakimi siê pos³ugiwali. Joanna Kostka
Œcinka drzew g³owic¹ œcinkowo-zrywkow¹ (fot. £okaj)
Korowanie rêczne, 1950/60 (fot. Arch. OKL)
9
Zapomniane pilarki (czêœæ 1) Od po³owy XIX wieku konstruowano przeró¿ne maszyny do œcinania drzew. Napêdzane si³¹ ludzkich miêœni, silnikami parowymi, elektrycznymi, a w koñcu spalinowymi. Pilarki te by³y konstrukcjami bardzo wymyœlnymi i na ogó³ doœæ ciê¿kimi. Ich elementami roboczymi, tn¹cymi drewno bywa³y poruszaj¹ce siê ruchem posuwisto-zwrotnym zêbate pi³y, wzorowane na pi³ach rêcznych, pierœcienie z ostrzami zak³adane na pnie drzew, obracaj¹ce siê zêbate tarcze, wiruj¹ce jak wiert³a frezy, a nawet rozgrzewane energi¹ elektryczn¹ platynowe druty. Ostatecznie najlepszym rozwi¹zaniem okaza³a siê pi³a ³añcuchowa. Pierwsz¹ maszynê do œcinania drzew opisano w 1857 roku w USA, które w tym czasie by³y wiod¹cym oœrodkiem mechanizacji. Elementem tn¹cym tego urz¹dzenia mia³ byæ nó¿ (ostrze) poruszaj¹cy siê wewn¹trz pierœcienia zak³adanego na pieñ drzewa. Maszyna œcinkowa Hamiltona (1861)
chowa, napêdzana silnikiem dwusuwowym. Aparat tn¹cy wa¿y³ 15 kg. Silnik o wadze 40 kg stanowi³ oddzielny element konstrukcji, a napêd by³ przekazywany przez wa³ ³¹cz¹cy go z kab³¹kiem. Poprawiona i udoskonalona wersja by³a u¿ywana w armii niemieckiej w ostatnim roku I wojny œwiatowej i montowana w Niemczech do 1924 roku. Józef Nadolny •ród³a Literatura: 1. Günther Haim. Von der Fällmaschine zur modernen Motorsäge. Wald und Holz 9/02. 2. Timberjack Group. Spuren im Wald. Finnland 1998. Ryciny: http://www.waldwissen.net/lernen/forstgeschichte/wsl_faellmaschine_moto rsaege/index_DE (Orginalny artyku³: Haim, G. 2002. „Von der Fällmaschine zur modernen Motorsäge. Wald Holz” 83, 9: 51-54.; wersja online 20.05.2015 (zmieniona) Parowa maszyna œcinkowa Ransome-Prinzip (1860)
Ostrze by³o wprawiane w ruch obrotowy przy pomocy korb i zag³êbiaj¹c siê coraz bardziej mia³o œcinaæ drzewo. W 1861 roku urz¹dzenie pomys³u Hamiltona powsta³o w Europie, w Szwarcwaldzie, w którym pi³a typu „lisi ogon” równie¿ by³a napêdzana si³¹ ludzkich miêœni. By³ to ciê¿ki przyrz¹d, k³opotliwy w transporcie, a dwóch obs³uguj¹cych go robotników nie œcina³o wiêcej drzew ni¿ siekier¹. Wiek XIX to czas maszyn parowych. Maszynê œcinkow¹, w której pi³a by³a wprawiana w ruch posuwisty silnikiem parowym, skonstruowa³ w 1860 roku Anglik A. Ransome. •ród³em pary by³a lokomobila, z której przewodem dostarczano j¹ do pilarki. Urz¹dzenia tego typu znalaz³y uznanie u¿ytkowników i by³y przez nastêpne dwadzieœcia lat produkowane i sprzedawane. Pierwsz¹ pilarkê z silnikiem spalinowym, któr¹ mo¿na by³o wykorzystaæ do œcinki drzew w lesie, skonstruowa³ w 1912 roku szwedzki in¿ynier Alexander von Westfeld. „Sector” by³a to pilarka kab³¹kowa, której element tn¹cy stanowi³a swobodnie poruszaj¹ca siê zêbata pi³a ³añcu-
Pilarka spalinowa Sector (1912)
Plenerowe spotkania
ANIE Z LAS TK
EJ
OD OŒR
EK
12 .06.2015
EM
SP O
10
KUL EΠTURY L
N
Po raz jedenasty, 12 czerwca br., w Oœrodku Kultury Leœnej w Go³uchowie odby³ siê festyn edukacyjny „Spotkanie z lasem”. W wydarzeniu tym wziê³o udzia³
blisko 1000 uczniów ze szkó³ podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz przedszkolaki. Patronat medialny nad spotkaniem objêli miesiêcznik „Echa leœne”, tygodnik „¯ycie Pleszewa” oraz Radio Centrum Kalisz. Uczestnicy festynu brali udzia³ w grach i zabawach edukacyjnych i ogl¹dali spektakle ekologiczne. Ponadto poznawali profesje i
zwyczaje zwi¹zane z lasem zarówno te, które spotykamy jeszcze wspó³czeœnie jak i takie, których trudno szukaæ w dzisiejszym œwiecie. Podczas tegorocznej edycji podsumowano równie¿ ekologiczn¹ aktywnoœæ szkó³ i wrêczono odznaki „Honorowy Opiekun Miejsc Przyrodniczo-Cennych Go³uchowa”. Joanna Zalejska-Niczyporuk
Na festyn, który odbywa³ siê na placu podworskim Oœrodka, przyby³o blisko 1000 dzieci i m³odzie¿y z po³udniowej Wielkopolski (fot. P. Ortell)
Warsztaty wikliniarskie przeprowadzali pracownicy Centrum Edukacji Regionalnej i Przyrodniczej w Mniszkach (na zdjêciu) oraz Zygmunt Orze³ak, który opowiada³ historiê wikliniarstwa „od patyka do koszyka” (fot. P. Ortell)
Podczas „Spotkania z lasem” uczniowie ze Specjalnego Oœrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 w Kaliszu (na zdjêciu) oraz ze Szko³y Podstawowej w Go³uchowie zaprezentowali spektakle i inscenizacje o tematyce ekologicznej (fot. P. Ortell)
Liczne warsztaty i pokazy zwi¹zane z pieczeniem, wêdzeniem, tradycyjnym tkactwem i ¿yciem plebejskim przygotowa³o Towarzystwo ¯ywej Archeologii Zawodzie w Kaliszu (fot. P. Ortell)
Uczestnicy spotkania brali udzia³ w ró¿nych warsztatach zwi¹zanych z profesjami leœnymi; na zdjêciu zbieractwo zió³ i owoców leœnych przygotowane przez Instytut Badawczy Leœnictwa (fot. P. Ortell)
W trakcie festynu uczestnicy mieli mo¿liwoœæ obejrzenia pokazu dawnego sposobu wyrobu dziegciu, który zaprezentowali pracownicy Muzeum Archeologicznego w Biskupinie (fot. P. Ortell)
11
Plenerowe spotkania
Podczas „Spotkania z lasem” odby³o siê uroczyste podsumowanie konkursu plastycznego „Las – cudowny obraz”, a prace nagrodzone i wyró¿nione mo¿na by³o ogl¹daæ na wystawie nieopodal sceny (fot. P. Ortell)
Artystyczn¹ atrakcj¹ festynu by³ wystêp uczennic z Ko³a Akrobatyczno-Tanecznego „Anio³y” z Zespo³u Szkó³ w Sieroszewicach, które nie tylko zaprezentowa³y próbkê swoich umiejêtnoœci, ale równie¿ porwa³y uczestników spotkania do wspólnej zabawy (fot. P. Ortell)
Wyniki konkursu plastycznego „Las – cudowny obraz”
Chêtni mogli nie tylko obejrzeæ pokaz dziania barci, ale równie¿ spróbowaæ w³asnych si³ w tworzeniu domu dla dzikich pszczó³ (fot. P. Ortell)
Do konkursu nades³ano 711 prac w czterech kategoriach wiekowych I kategoria (klasy I–III szkó³ podstawowych): I miejsce – Kacper Juskowiak, SP Kuklinów II miejsce – Marta Nijak, SP w Szczytnikach III miejsce – Maciej Tanaœ, SP w Go³uchowie Wyró¿nienia: - Antoni Szubert, SP w Œwinkowie - Zofia Cicha, SP nr 6 w Rawiczu - Zofia Styburska, SP Kuklinów - Monika Wietrzych, SP w Szczytnikach - Neomi Nowak, SP w Szczytnikach - Zuzanna ¯urawka, SP nr 1 w Ostrowie Wlkp. - Wiktoria Pilarczyk, SP nr 5 w Turku - Liwia Rosiak, SP nr 5 w Turku - Aleksandra Kujawa, SP nr 5 w Turku - Karina Galler, SP nr 13 w Ostrowie Wlkp. - Marcel Rutkowski, SP nr 6 w Rawiczu - Julia Nawrocka, Dom Kultury w Pleszewie - Natalia Pokrywa, SP nr 7 w Ostrowie Wlkp. - Julia Roszczak, SP nr 4 w Krotoszynie II kategoria (klasy IV–VI szkó³ podstawowych): I miejsce – Maria Królak, SP nr 9 w Kaliszu II miejsce – Monika Sikora, SP w Œwinkowie III miejsce – Gabrysia Miller, SP nr 5 w Turku Wyró¿nienia: - Katarzyna G¹szczak, ZS Sióstr Salezjanek w Ostrowie Wlkp. - Ma³gorzata Puchalska, SP nr 9 w Koninie - Agnieszka Raczak, ZS Sióstr Salezjanek w Ostrowie Wlkp.
- Katarzyna Kowalska, SP w Dêbnicy - Olga Raczak, ZS Sióstr Salezjanek w Ostrowie Wlkp. - Marta WoŸna, SP w Œwinkowie - Anna Witkowska, SP w Œwinkowie - Katarzyna Kuchnicka, ZS w Szczytnikach - Zuzia Wilgocka, SP nr 13 w Ostrowie Wlkp. - Jakub Walczak, SP w Wielowsi - Karolina P³ucienniczak, SP nr 5 w Turku III kategoria (klasy I–III gimnazjum): I miejsce – Alicja Mak, Gimnazjum nr 9 w Kaliszu II miejsce – Anastazja Banach, Gimnazjum nr 9 w Kaliszu III miejsce – Wiktoria Kucharska, Gimnazjum nr 9 w Kaliszu Wyró¿nienia: - Robert Sawczyn, ZS nr 11 w Kaliszu - Dominika Wencel, SOW Zgromadzenia Sióstr Œw. El¿biety w Ostrowie Wlkp. - Weronika Czajczyñska, LO w Pleszewie - Piotr Majchrowicz, Gimnazjum w Go³uchowie - Alicja Juszczak, LO w Pleszewie - Paulina Jeziorska, SOW Zgromadzenia Sióstr Œw. El¿biety w Ostrowie Wlkp. - Klaudia Szperlik, Gimnazjum nr 1 w Gostyniu - Krzysztof Urbaniak, Gimnazjum nr 2 w Pleszewie - Jessica Rybacka, Gimnazjum nr 2 w Pleszewie IV kategoria (szko³y ponadgimnazjalne): I miejsce – Natalia Moch, I LO w Ostrowie Wlkp. II miejsce – Filip Stysiak, ZST w Pleszewie III miejsce – ex aequo Weronika So³tysiak, ZST w Pleszewie Joanna Stempniewicz, II LO w Ostrowie Wlkp. Wyró¿nienia: - Anna Margiela, ZST w Pleszewie - Marta Wojtkowiak, ZSP-P CKU w Marszewie - Aleksandra Matyjasik, LO w Pleszewie - Julia Gajewska, I LO w Ostrowie Wlkp. - Daniel Pocztarek, ZST w Pleszewie - Jonasz Janecki, ZST w Pleszewie - Paulina Kotarska, V LO w Kaliszu - Aleksandra Perliñska, ZST w Pleszewie
Wyniki konkursu na projekt okolicznoœciowej kartki „DZIEÑ ZIEMI 2015 w Oœrodku Kultury Leœnej”
Obok atrakcji przygotowanych przez OKL w zwi¹zku ze „Spotkaniem z lasem”, na zakoñczenie na scenie odby³o siê podsumowanie dzia³alnoœci ekologicznej uczniów ubiegaj¹cych siê o odznakê „Honorowy Opiekun Miejsc Przyrodniczo-Cennych Go³uchowa” oraz rozstrzygniêcie konkursu na kartkê okolicznoœciow¹ zwi¹zan¹ z Dniem Ziemi; ocenê aktywnoœci gimnazjalistów przedstawi³ Waldemar Olenderek, ksiêgowy OKL (fot. P. Ortell)
W konkursie wziê³o udzia³ 51 gimnazjalistów reprezentuj¹cych 10 placówek szkolnych I miejsce – Adam Larnet, Gimnazjum nr 2 im. J. S³owackiego w Kaliszu II miejsce – Piotr Majchrowicz, Gimnazjum w Go³uchowie III miejsce – Patrycja Kwitowska, Gimnazjum im. Ojca Œw. Jana Paw³a II w Giza³kach Wyró¿nienia: - Marietta Nowak, Gimnazjum nr 1 im. Polskich Noblistów w Ostrowie Wlkp. - Krzysztof Bora, Gimnazjum nr 3 im. Polskich Noblistów w Kaliszu - £ukasz Danielak, Gimnazjum w Go³uchowie - Kamil Walczak, Gimnazjum nr 3 im. Powstañców Wielkopolskich w Pleszewie
12
II Powiatowy Przegl¹d Twórczoœci Dzieciêcej Ponad 300 przedszkolaków i uczniów klas 0–III szkó³ podstawowych z powiatu pleszewskiego, uczestniczy³o w II Powiatowym Przegl¹dzie Twórczoœci Dzieciêcej „Ze sztuk¹ bezpieczniej”, który odby³ siê 15 maja br. w Oœrodku Kultury Leœnej w Go³uchowie. Konkurs mia³ charakter edukacyjny, a jego celem by³o podniesienie poziomu wiedzy dotycz¹cej zasad bezpiecznego zachowania, kszta³towanie prawid³owych zachowañ wobec œrodowiska naturalnego i postaw odpowiedzialnoœci za ¿ycie w³asne i innych. Uczestnicy Przegl¹du prezentowali piosenki, inscenizacje i recytacje. Solowymi i ze-
spo³owymi wystêpami, opartymi nie tylko na znanej literaturze, ale równie¿ na autorskich tekstach przygotowanych z tej okazji, udowodnili, jak du¿¹ wiedzê z zakresu bezpieczeñstwa posiadaj¹. Czarowali s³owem, znakomit¹ choreografi¹, doskona³ym przygotowaniem i swobod¹ wystêpów na scenie. Bogata scenografia by³a dodatkowym atutem. Jury konkursowe, któremu przewodniczy³ m³. ogn. Mariusz Glapa z Komendy Powiatowej Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej w Pleszewie, oceni³o Pokazy stra¿ackie (fot. K. Zió³kowska) 45 wyst¹pieñ i przyzna³o nagrody oraz tury Leœnej oraz w pokazach przygotowanych wyró¿nienia. Grand Prix Przegl¹du zdobyprzez stra¿aków. Organizatorami konkursu byli przedstawiciele Szko³y Podstawowej w li Komenda Powiatowa Pañstwowej Stra¿y Dobrzycy za doskona³¹ grê aktorsk¹, Po¿arnej w Pleszewie oraz Oœrodek Kultury któr¹ w niezwykle sugestywny sposób Leœnej w Go³uchowie, wspó³organizatorem oddali dramatyczn¹ sytuacjê, jak¹ jest Starostwo Powiatowe w Pleszewie. Przedsiêpo¿ar w lesie. wziêcie objê³o patronatem medialnym Radio Po wystêpach konkursowych ucze- Centrum. stnicy Przegl¹du zwiedzali wystawy w Uroczyste wrêczenie nagród mia³o miejsce Muzeum Leœnictwa, uczestniczyli w 24 maja br. podczas Dni Otwartych w Komenleœnych grach i zabawach zorganizo- dzie Powiatowej PSP w Pleszewie. wanych w plenerze przez Oœrodek KulAlicja Antonowicz
Wyniki konkursu Leœne gry i zabawy (fot. K. Zió³kowska)
HUMOR
Nagroda GRAND PRIX – Grupa teatralna z klasy III a, SP w Dobrzycy za inscenizacjê „Pali siê” I miejsce – klasa III, SP w ¯egocinie przedstawienie „Miasto bez spalin i ha³asu” II miejsce – Natalia Rzekiecka, SP w Sowinie B³otnej – piosenka „Ziemia – zielona wyspa”. III miejsce – Kacper Lepka, ZSP w Taczanowie Drugim – wiersz „Ekologiczny czerwony kapturek” Wyró¿nienie specjalne: Grupa „Biedronki” z przedszkola „Jedyneczka” z Pleszewa – przedstawienie „Rejs” Wyró¿nienia: - Anna Szymczak, Kinga Kowalska, Kacper Grabiñski, Angelika Makowiecka, Martyna Wolniak, Martyna Majchrzak, Weronika Okoniewska, SP w Czerminie – przedstawienie „¯yj z przyrod¹ w zgodzie” - Michalina Polak, Oliwia Krysiñska, Wiktoria Rogacka, Honorata Ciesielska, SP w ¯egocinie – piosenka „Zostawcie nam” - Julia Rybarczyk, Alicja Nogaj, Wiktoria £apacz, Julia Grzegorzewska, Zosia Mielcarek, Aleksandra Boruszczak, Dominika, Nowicka, Laura W¹siewicz, Magdalena Welke, Gminny Oœrodek Kultury w Choczu – piosenka „Po¿ar w Kwaœniewicach” - Julia Chwa³kowska, Bogna Bigoœ, Norbert Krzywy, SP w Sowinie B³otnej – inscenizacja „Ratuj dzielnie, ¿e ho, ho, bo nie trudna RKO” - Zespó³ „Mali ratownicy”, SP w Koœcielnej Wsi – przedstawienie „Ratujmy Kozio³ka Mato³ka” - Grupa Smerfy z przedszkola nr 1 „Bajka” w Pleszewie – taniec „Leœne duszki” - Uczniowie z klasy II, SP nr 2 w Pleszewie – przedstawienie „Z przyrod¹ w zgodzie ¿yj” - Sylwia Matyjasik, Dominika Twardowska, Maksymilian Michalak, Marcin Walczak, Kinga Pietrzak, Oskar Kuczma, SP w Jedlcu – taniec „Ca³y jestem odblaskowy”
Wydawca: Oœrodek Kultury Leœnej, ul. Dzia³yñskich 2, 63-322 Go³uchów, tel./faks (62) 761-50-45, 761-50-46, www.okl.lasy.gov.pl, e-mail: okl@okl.lasy.gov.pl Redakcja: Barbara Czo³nik – redaktor naczelny, Alicja Antonowicz, Joanna Zalejska-Niczyporuk Sta³a wspó³praca: Rafa³ Walendowski Opracowanie i sk³ad: Joanna Zalejska-Niczyporuk Fotografie: Alicja Antonowicz, Barbara Czo³nik, E. Kamiñski, £okaj, Anna Olejniczak, Patryk Ortell, Joanna Zalejska-Niczyporuk, Karolina Zió³kowska Ok³adka: Paw indyjski, fot. Rafa³ Sorek Korekta: Katarzyna Wawrzków Druk: FC Druk, Micha³ Fiec, Czermin 55, Czermin 63-304 Dofinansowano ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu
ISBN 83-922141-2-9 ISSN 1897-3906
Gatunki leœne z Polskiej Czerwonej Ksiêgi VU — gatunki nara¿one na wyginiêcie Rybo³ów — Pandion haliaetus (Linnaeus, 1758)
oderwij - zachowaj
Wystêpowanie Rybo³ów gniazduje na terenie ca³ego œwiata, za wyj¹tkiem Antarktydy, Ameryki Po³udniowej i subsaharyjskiej Afryki. Jest ptakiem wêdrownym i na zimê opuszcza swoje miejsca lêgowe. Osobniki gniazduj¹ce w Europie odlatuj¹ do Afryki, a zasiedlaj¹ce Amerykê Pó³nocn¹ lec¹ do Ameryki Po³udniowej i Œrodkowej. Istniej¹ równie¿ populacje osiad³e zamieszkuj¹ce Australiê i okolice wysp Nowej Kaledonii oraz niewielka grupa ¿yj¹ca na sta³e w basenie Morza Œródziemnego. Na pocz¹tku XIX w. rybo³ów w Polsce by³ nierzadkim ptakiem wystêpuj¹cym w ca³ym kraju. Jego liczebnoœæ w dzisiejszych granicach wynosi³a ok. 300 par. Doœæ szybko, bo ju¿ w pierwszej po³owie XIX w., odnotowano spadek jego populacji, szczególnie na zachodzie. Coraz silniejsze jego têpienie spowodowa³o, ¿e w drugiej po³owie XIX w. by³ ju¿ gatunkiem nielicznym. Na pocz¹tku XX w. w Polsce gnieŸdzi³o siê ok. 100 par, najwiêcej na Mazurach (40–50 par). W dalszym ci¹gu, g³ównie w wyniku przeœladowañ, populacja rybo³owa zmniejsza³a siê. Pod koniec lat trzydziestych ubieg³ego wieku odnotowano ju¿ tylko 70 par, a pod koniec lat siedemdziesi¹tych, mimo ¿e w 1929 r. wprowadzono pierwsze przepisy ochronne zabraniaj¹ce zabijania ptaków od 1 marca do 31 sierpnia, gniazdowa³o ju¿ tylko 30 par. W 1984 r. objêto rybo³owa ochron¹ strefow¹. W drugiej po³owie lat siedemdziesi¹tych XX w., aby zwiêkszyæ liczebnoœæ rybo³owa, zaczêto budowaæ sztuczne gniazda, które ptak szybko zajmowa³. Na prze³omie wieków odnotowano wzrost liczebnoœci tego gatunku. Obecnie trudno jest
dok³adnie oszacowaæ liczebnoœæ tego ptaka, gdy¿ ró¿ne wydawnictwa przytaczaj¹ inne wartoœci. „Polska czerwona ksiêga zwierz¹t” podaje, ¿e w Polsce gniazduje 70–75 par rybo³owa. W kraju rybo³ów zak³ada lêgi wy³¹cznie w pó³nocnej czêœci Polski, na Pomorzu, Mazurach i w Wielkopolsce. Na przelotach spotykany jest na terenie ca³ej Polski.
Cechy gatunku Drapie¿nik ten jest œredniej wielkoœci ptakiem szponiastym, nieco wiêk- Pisklêta rybo³owa w gnieŸdzie (fot. Arch. OKL) szym od myszo³owa – osi¹ga 65–70 cm zakoñczonymi jednakowo wielkimi i sild³ugoœci cia³a. Rozpiêtoœæ skrzyde³ wynymi pazurami. Koñczyny dolne i wosnosi 152–167 cm. Ptak ten spodni¹ czêœæ kówka1 jest szaro-niebieska. cia³a ma jasn¹, natomiast wierzchni¹ Skrzyd³a s¹ w¹skie z d³ug¹ „d³oni¹” i jednolicie szarobr¹zow¹. Jasne brzegi czterema „palcami”. Na ich spodzie znajpiór pokrywowych charakterystyczne s¹ duje siê czarny rysunek. W locie s¹ chajedynie dla m³odocianych osobników. Na rakterystycznie wygiête, przez co ptak przypomina mewê. Czêsto wypatruj¹c zdobycz trzepocze skrzyd³ami i zatrzymuje siê w jednym miejscu. Rybo³ów jest aktywny od œwitu do zmierzchu, niejednokrotnie mo¿na go spotkaæ, gdy przesiaduje godzinami na s³upach lub drzewach.
Biotop
Obszar gniazdowania rybo³owa w Polsce [Ÿród³o: „Ilustrowana encyklopedia zwierz¹t Polski”, Carta Blanca, Warszawa 2009]
piersi znajduje siê brunatna przepaska, która jest wyraŸniejsza u samic. G³owê ma bia³¹ z ciemnym paskiem ocznym. Oczy rybo³owa s¹ ¿ó³te (u m³odych osobników pomarañczowe). Ogon jest krótki i równo œciêty. Nogi s¹ d³ugie, do stawu skokowego g³adkie, z palcami
Ciekawostki a Rybo³ów nie jest spokrewniony z or³ami i dlatego ró¿ni siê od nich
ubarwieniem, budow¹ cia³a i sposobem poruszania siê. W locie patroluj¹cym zbiorniki wodne przypomina mewê, szczególnie mewê siod³at¹, a z powodu braku wypuk³ej koœci brwiowej, charakterystycznej dla innych ptaków szponiastych, wygl¹d oczu rybo³ów ma zbli¿ony do sów. Nawet pisklêta maj¹ zupe³nie inne ubarwienie ni¿ potomstwo ptaków drapie¿nych – nie s¹ jednolicie bia³awe, lecz maj¹ br¹zowe prêgi – podobnie jak pisklêta kuraków. a Samce rybo³owa sygnalizuj¹ zajêcie rewiru wydaj¹c donios³e odg³osy i prezentuj¹c widowiskowy lot. Na przemian unosz¹ siê, zawisaj¹ w powietrzu i opadaj¹. a W trakcie lotu rybo³ów czêsto ostrzega ochryp³ym, ale ostrym g³osem: „kiu-kiu-kiu…”. Natomiast podczas lotu tokowego p³aczliwie gwi¿d¿e: „u-iilp u-iilp u-iilp…”. W jego wykonaniu mo¿na jeszcze us³yszeæ krótki, g³oœny i nag³y dŸwiêk „pip!” – rodzaj komunikacji. a Rybo³ów podczas polowania rzuca siê na zdobycz z wysokoœci 15–60 m i zanurza ca³kowicie pod powierzchni¹ wody, by wynurzyæ siê ze zdobycz¹, która mo¿e wa¿yæ nawet 2 kg. Zanurzanie u³atwiaj¹ mu „zawory”, w które zaopatrzone s¹ nozdrza. a Du¿e, przystosowane do chwytania ryb stopy rybo³owa, zaopatrzone s¹ w ostre, zakrzywione pazury oraz na podeszwie w liczne, rogowate wyrostki. Zewnêtrzny palec mo¿e byæ dodatkowo przekrêcony do ty³u (jak u sów), co zwiêksza si³ê uœcisku.
Do Polski rybo³ów przybywa w kwietniu, a czasem ju¿ w marcu, odlatuje we wrzeœniu. Œrodowiskiem jego ¿ycia s¹ lasy ze starymi drzewami i licznymi wodami obfituj¹cymi w ryby. Spotykany jest nad jeziorami i wiêkszymi rzekami. Gniazduje równie¿ na s³onawych wybrze¿ach i nad s³onymi wodami.
Po¿ywienie ¯ywi siê wy³¹cznie rybami. Chwyta wszystkie gatunki, lecz w okolicach stawów hodowlanych chêtnie poluje na pstr¹gi. Najczêœciej ³owi ryby wa¿¹ce 100–500 g. Dziennie zjada oko³o 200
a Uœcisk schwytanej zdobyczy
jest bardzo du¿y, dlatego aby zjeœæ z³owion¹ rybê ptak musi j¹ wyszarpywaæ ze szpon za pomoc¹ dzioba. Zdarza³y siê przypadki, ¿e rybo³ów z³owiwszy zbyt ciê¿k¹ i siln¹ zdobycz nie móg³ wynurzyæ siê z wody i uton¹³. a 60–70% ataków tego drapie¿nika jest skutecznych. a Rybo³ów potrafi przelecieæ z upolowan¹ zdobycz¹ od miejsca ³owów do gniazda nawet do 27 km. a Ptaki te mog¹ do¿ywaæ 15–20 lat, ale tylko ok. 30% osi¹ga wiek rozrodczy. Najstarszy znany, obr¹czkowany ptak do¿y³ 32 lat. a Sylwetka rybo³owa znajduje siê w logo Komitetu Ochrony Or³ów. a Wizerunek tego drapie¿nika zamieszczany by³ i jest na kilkudziesiêciu znaczkach pocztowych w kolekcjach krajowych i zagranicznych – na rycinie powy¿ej znaczek wydany w Hiszpanii w 1999 r., ze zbiorów OKL.
ny). Przyczynê upatruje siê równie¿ w przeœladowaniu ze wzglêdu na jego drapie¿nictwo i od³awianiu ich z terenów gospodarstw rybackich oraz znad stawów rybnych. Wp³yw na zmniejszenie populacji mia³y równie¿ zmiany w œrodowisku ich gniazdowania, przede wszystkim przekszta³canie tych terenów na cele turystyczne. Du¿ym zagro¿eniem podczas lêgów jest pogoda. Podczas deszczowych miesiêcy para wyprowadza mniejsze lêgi lub traci potomstwo. Niekiedy silne wichury zrzucaj¹ gniazda.
Ochrona
R. Walendowski, Rybo³ów (akwarela)
do 400 g pokarmu, czyli od 1 do 4 ryb. Poluj¹c zawisa nad wod¹ ciê¿ko uderzaj¹c skrzyd³ami, a nastêpnie pikuje nogami do przodu za swoj¹ ofiar¹. Rzuca siê na rybê zanurzaj¹c w ca³oœci pod wod¹.
Rozmna¿anie Rybo³owy s¹ ptakami monogamicznymi. Dojrza³oœæ p³ciow¹ osi¹gaj¹ w wieku 3 lat. Na pocz¹tku sezonu lêgowego samiec wykonuje w powietrzu widowiskowy taniec. Nawo³uje i silnie uderza skrzyd³ami. Wznosi siê na wysokoœæ ok. 300 metrów, gdzie na chwilê zawisa w powietrzu z rozpostartym ogonem, a nastêpnie nurkuje w dó³ ze z³o¿onymi skrzyd³ami. Podczas tego popisu czêsto wykorzystuje rekwizyty takie jak ryba lub ga³¹zka, które trzyma w szponach.
Gniazda Ptak ten zak³ada gniazda na wysokich drzewach, prawie zawsze na ich czubku.
Preferuje sosny. Czasem tworzy gniazda na ska³ach (raczej na wyspach, gdzie nie ma drapie¿nych ssaków), rzadziej na ziemi. Chêtnie równie¿ zajmuje specjalnie przygotowane platformy i sztuczne legowiska lub ró¿nego rodzaju konstrukcje wykonane przez cz³owieka. Gniazda wykorzystuje zwykle przez szereg lat. Para wspólnie buduje konstrukcjê z ga³¹zek i wyœciela j¹ mchem, traw¹ oraz kor¹. Przez to gniazdo przypomina obszerne pos³anie. Ptaki te broni¹ swoich terytoriów, dlatego poszczególne pary gnie¿d¿¹ siê w znacznej odleg³oœci od siebie. Zdarzaj¹ siê jednak luŸne kolonie z³o¿one z kilkunastu par, gdzie lêgi znajduj¹ siê na niewielkim obszarze. Rybo³ów sk³ada 2–4 jaj, barwy bia³ej lub kremowej w plamki koloru rdzawego, fioletowego i ciemnobr¹zowego. Rodzice na zmianê wysiaduj¹ je przez 34–40 dni. Pisklêta wykluwaj¹ siê w odstêpach kilkudniowych. Karmione s¹ przez samicê, która rozdziela przyniesiony przez samca pokarm. M³ode staj¹ siê lotne po 7–8 tygodniach, ale nadal otrzymuj¹ pokarm od rodziców. Samodzielne robi¹ siê po kolejnym miesi¹cu lub dwóch.
Zagro¿enia
Mapa rozmieszczenia rybo³owa w Europie [Ÿród³o: „Ptaki Europy i obszaru œródziemnomorskiego”, Przewodnik Collinsa, MULTICO, Warszawa 2012]
Obszar, na którym gatunek mo¿na spotkaæ podczas przelotów Area³ lêgowy, opuszczany na zimê Obszar, na którym ptak obecny jest przez ca³y rok, równie¿ area³ lêgowy
W latach 60. XX wieku gwa³townie spad³a liczebnoœæ populacji rybo³owa na skutek u¿ywania w rolnictwie pestycydu DDT (do zwalczania szkodliwych owadów, obecnie niestosowa-
Rybo³ów w Polsce jest objêty œcis³¹ ochron¹ gatunkow¹. Miejsca jego rozrodu podlegaj¹ ochronie strefowej ca³orocznej (w promieniu 200 m od gniazda) i okresowej (w promieniu 500 m od gniazda od 1 marca do 31 sierpnia). W stosunku do tego ptaka stosuje siê ochronê czynn¹. Aby zwiêkszyæ i urozmaiciæ miejsca, w których rybo³owy mog¹ zak³adaæ gniazda, tworzy siê specjalne platformy. Rekompensuj¹ one brak naturalnych lêgowisk w danym œrodowisku i chêtnie zasiedlane s¹ przez tego drapie¿nika. Do ochrony tego ptaka potrzebna jest równie¿ edukacja spo³eczeñstwa. Dlatego przygotowywane s¹ ró¿nego rodzaju informatory i publikacje. Autorzy wyjaœniaj¹ w nich potrzebê ochrony rybo³owa oraz pokazuj¹, ¿e ptak ten nie wyrz¹dza du¿ych szkód poluj¹c nad stawami hodowlanymi. W 2014 r. w gnieŸdzie rybo³owa w Nadleœnictwie Lipka (Regionalna Dyrekcja Lasów Pañstwowych w Pile) zainstalowano kamerê internetow¹, dziêki której mo¿na œledziæ przebieg lêgu. Opracowanie: Joanna Zalejska-Niczyporuk Konsultacja merytoryczna: Tadeusz Mizera
S³owniczek 1. Woskówka – wystêpuje u niektórych ptaków (szponiaste, go³êbie, papugi). Jest to miêkka, bardzo mocno ukrwiona skóra znajduj¹ca siê u nasady dzioba. W obrêbie woskówki lub na jej skraju umieszczone s¹ nozdrza.
Literatura 1. G³owaciñski Z. (pod red.). 2001. „Polska czerwona ksiêga zwierz¹t”. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, Warszawa. 2. Mizera T. 2009. „Rybo³owy Pandion haliaetus i Pandion cristatus na znaczkach pocztowych”. „Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej” 11, 3 (22): 163–169. 3. Mizera T. 2009. „Sytuacja rybo³owa Pandion haliaetus w Polsce na pocz¹tku XXI wieku”. „Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej” 11, 3 (22): 45–55. 4. Perrins Ch. (pod red.). 2012. „Ptaki. Wszystkie rodziny œwiata. Wielka encyklopedia”. Buchmann, Warszawa. 5. Soko³owski J. 1958. „Ptaki ziem polskich”. Tom II. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. 6. Soko³owski J. 1968. „Ptaki Polski”. Pañstwowe Zak³ady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa. 7. Szokalski M. (pod red.). 2009. „Ilustrowana encyklopedia zwierz¹t Polski”. Carta Blanca, Warszawa. 8. Zduñska A. (pod red.). 2009. „Ptaki. Najpe³niejszy przewodnik do rozpoznawania ptaków Europy i obszaru œródziemnomorskiego. Przewodnik Collinsa”. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.