Temel hak ve özgürlükler

Anayasa Mahkemesi’nin 53. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildirim.
Ankara, 27 Nisan 2015. (ANAYASA YARGISI 32. Ciltte yayın aşamasında)

Din özgürlüğü hakkının ikili karakterine ve bireysel başvurunun bu karaktere etkisine değindim. Buradan hareketle Anayasa Mahkemesinin din özgürlüğü hakkına ilişkin olarak sempozyum gününe dek vermiş olduğu iki bireysel başvuru kararını değerlendirmeye çalıştım.

İnsanın Hakkı Tanımlanırken Hak ve Özgürlük Kavramı Sekiz yüz yıl önce, 1215 yılında kaleme alınan Magna Charta"nın ilk maddesinin son kısmında şöyle deniyor: "Ayrıca biz krallığımızın tüm özgür adamlarına bizim ve bizim mirasçılarımız için ebediyete kadar aşağıda belirtilen tüm özgürlükleri verdik; onlar bunları bizden ve bizden sonra gelenlerden ebediyete kadar sahiplenmelidirler ve elde tutmalıdırlar." Bu paragrafta kullanılan dilin ve kavramların erkeklerin hâkim kesimi tarafından belirlendiği görülmektedir. Burada dilin, kendisini, yalnızca kendisini özgür ve insan ("adam") olarak tanımlayan erkeklerin hâkim kesimi tarafından kurulduğu açıktır. Kadın hakları bakımında bu eleştiri neredeyse tüm yazılı tarihin kapsadığı yüzyıllar için yapılabilir ve bu hemen her zaman doğru olacaktır. Fakat bu haklı ilkesel eleştiri bu paragrafta saklı daha ilkesel bir ifadenin olduğunu görmemizi engellememelidir. Burada hemen ilk bakışta dikkat çeken, "krallığın özgür adamlarına" bazı "özgürlükler" veriliyor ve bu özgürlükler kendisi de özgür olan "adamlar" tarafından veriliyor. Demek ki özgürlükler ancak özgür olanlar tarafından verilebilir ve verilen ancak özgür olanlar tarafından alınabiliyor. Aktardığım bu pasajda diğer kilit kavram "sahiplenme" ve "elde tutma" kavramlarıdır. Bu kavramlar bize özgürlük kavramından ne anlaşıldığına işaret ediyor. Sahiplenme ve elde tutma kavramları yapma, etme, tutma, malik olma, sahiplenme anlamında özgürlükleri içermektedir. Bu kavramların hepsi pozitif özgürlük kavramını çağrıştıran, dolayısıyla hak kavramına işaret eden kavramlardır. Öyleyse, Magna Charta"nın ilk paragrafında açıkça adı konmasa da özgürlük kavramı ile hak kavramı arasında bir eşanlamlılık ilişkisi kuruluyor. Burada bir 17. yüzyıl filozofu olan Thomas Hobbes"un hak kavramına bakmak, her iki kavramın anlam bakımından karşılıklı koşutluğunu ve eş anlamlılığını gösterecektir. Hobbes, Leviathan"ın 14. bölümünde hak (right) ile yasa (law) arasında ayrım yapar. Bu iki kavram arasında olan fark, özgürlük ile yükümlülük kavramları arasında olan fark gibidir. Hak özgürlüğe ve yasa yükümlülüğe işaret etmektedir. Dolayısıyla hak kavramının diğer adı özgürlüktür. Jean-Jacques Rousseau Toplum Sözleşmesi"nde "güçlü olanın hakkı" kavramının çelişkili bir kavram olduğuna işaret ediyor. Rousseau"ya göre güç kavramı "fiziksel bir şeydir", fakat hak kavramı irade ve gönüllülük talep eden bir kavramdır. Bu nedenle "hak sözü güç sözüne" içerik bakımından "hiçbir şey eklemez" diyor Rousseau. Dolayısıyla en güçlünün hakkı kavramı Rousseau açısından

Temel hak ve özgürlüklerin yazılı bir anayasa ile teminat altına alınması ve kanuni düzenlemelerde bunlara yer verilmesi o ülkede yaĢayan insanlara verilen önemi yansıtması açısından önemli bir göstergedir. Bu alanla ilgili ilk somut yansıma Batıda Amerika'da Haziran 1776 tarihli Virginia Haklar Bildirisi"nde insanların eĢit, özgür ve bağımsız olduğunu belirten metinde görülmüĢtür. Aynı yıl Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nde temel hak ve özgürlüklere değinen ifadeler yer almıĢ, 1789 yılındaki Fransız Ġhtilali ile birlikte insanların tabii haklara sahip olduğunu ilan eden Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi düzenlenmiĢtir 1. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde ise bu haklar Ġslam hukuku çerçevesinde yürütülmüĢse de değiĢen zaman ve Batı'da yaĢanan söz konusu geliĢmelerle birlikte bu durum etkisini yitirmeye baĢlamıĢ, devletin hukuki açıdan dönüĢümünü zorunlu kılmıĢtır. Bu kapsamda idarenin kontrolüne yönelik ilk teĢebbüs olan 1808'de Sened-i İttifak sözleĢmesiyle yönetim süreci farklı bir yöne evirilmeye baĢlamıĢtır. Sonraki dönemde ise 1839'da Tanzimat Fermanı ilan edilerek halkın can ve mal güvenliğinden bahseden bir program açıklanmıĢ ve modern anlamda hukuki bir belge ortaya çıkmıĢtır. Ancak bu tarihteki çalıĢmalar tek taraflı olarak PadiĢah tarafından ilan edildiği için tam anlamıyla bir anayasa niteliği kazanamamıĢtır 2. 19.yy'da Osmanlı Devleti'nin attığı bu adımlar 1876 yılına gelindiğinde Kanun-i Esasi'nin ilanıyla birlikte anayasal bir zemine oturmuştur. Bu tarihten itibaren yaşanan siyasi ve askeri olaylar bu hukuki süreci kesintiye uğratsa da anayasa çalışmalarının gelişerek devam etmesine mani olmamıştır. Birinci Dünya Savaşı sonunda İmparatorluğun yıkılması ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması, değişen rejim ve koşullar yeni anayasa metinlerini ortaya çıkarmış, sonraki dönemde geçmişin birikimi ve Avrupa örneğinin etkisiyle hukuki düzenlemeler değişip dönüşmeye devam etmiştir.

KVKK'nın yürürlüğe girmesinden bu yana henüz yalnızca iki yıldan biraz fazla bir süre geçmiş iken bu alanda, üstelik de ilgili olduğu her konuyu kapsama iddiasında olan bir kitabın kaleme alınması birtakım riskleri içinde barındırmaktadır. Zira Kanun ve ilgili mevzuatın yeni yürürlüğe girmiş olması sebebiyle konunun uygulamasını gösteren mahkeme kararı, kitap ve makale gibi kaynaklar son derece sınırlıdır. Ayrıca mevzuata uyumlu hale gelmesi gereken veri sorumlularının da konunun önemini yeni yeni kavramış olmaları nedeniyle uygulama örnekleri de azdır. Açıkçası bu kadar yeni bir konuda kitap yazmak sisler arasında yol almaktan farksızdır.

Bu konuda beni cesaretlendiren ve kitap yazmamı sağlayan hususlar ise şunlardır: İlk olarak 6698 sayılı Kanun, AB’nin 95/46/EC sayılı Direktifinin Türkçe’ye çevrilmiş, daha da önemlisi Türkiyelileştirilmiş halidir. AB’nin bu konudaki yirmi üç yıllık birikimi, deneyimi ve bu konuda yazılmış olanlar yol gösterici niteliktedir. İkinci olarak TCK’da kişisel verilerin korunmasına ilişkin suçların yer alması ve bunların hem mahkeme kararlarına hem de öğretinin çalışmalarına konu olması önemli bir kaynaktır. Üçüncüsü bu konuda bizzat uygulamanın içinde yer alarak, ortaya çıkan somut sorunların çözümünde yeralmam ve konu ile ilgili her türlü platformda görüş alış verişinde bulunmamdır. Dördüncüsü ve en önemlisi ise bu konuda büyük bir boşluk ve belirsizliğin olması, bununla doğru orantılı olarak da özellikle uygulamaya ilişkin yol gösterici, rehber bir kaynak ihtiyacının olmasıdır.

İşte bu sebeplerle içinde barındırdığı tüm riskleri göze alarak bu kitabı kaleme almaya karar verdim, hatalarımın ve eksiklerimin olabileceğini, ancak bunların sonraki basılarda düzeltilebileceğini ve giderilebileceğini düşündüm; bir yerden başlamak gerekir diyerek başladım ve elinizdeki kitap ortaya çıktı.
Bu kitabı farklı kılan en önemli özellik, yalnızca akademik kaygılar güdülerek yazılmamış olmasıdır. İçindekiler bölümüne bakıldığında da görüleceği üzere, bu kitap, özellikle kullanılan dil, sınırlı tutulan atıf sayısı, benimsenen sistematik ve konuların anlatım yöntemi bakımından dikkat çekicidir. Zira hiçbir şekilde akademik çalışma yönteminden de uzaklaşmamak kaydıyla, daha çok uygulamacılara yönelik, bu anlamda daha anlaşılır, içindeki bilgiye daha kolay erişilebilir ve bol örnekli bir kitap oluşturulmaya çalışılmıştır. Özellikle sistematik, ilgili mevzuattan bağımsız teorileştirme yönteminden ziyade ilgili mevzuat ve alt başlıkları dikkate alınarak oluşturulmuş, böylelikle uygulamacıların aradıkları bilgiye daha kolay ulaşmaları sağlanmak istenmiştir.
Kitabı farklı kılan bir diğer özellik ise, kitapla paralel bir online eğitim imkanının da sunulmasıdır. Online eğitimde ana başlıklarıyla anlatılan konuların detaylarına kitapta yer verilmiştir. Dolayısıyla online eğitim platformu ile kitabın birlikte kullanılması tercih edilen yöntem olmalıdır.

COVID-19 pandemisi, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hızlı ve etkili tedbirlerin alınmasını zorunlu kılmıştır. Bu doğrultuda salgın hastalıklara karşı olağanüstü hal ilan edilmesi anayasakoyucu tarafından öngörülen çözümlerin başında gelmektedir, fakat salgın hastalığın tehlikesi ne kadar büyük olursa olsun olağanüstü hal ilanı Anayasa’ya göre Cumhurbaşkanı’nın takdirindedir. OHAL döneminde salgın hastalık tehlikesine karşı çekirdek haklar hariç olmak üzere temel hak ve hürriyetler sınırlama sebebi olmaksızın sınırlanabilir. Buna karşın olağan dönemlerde temel hak ve hürriyetler yüksek bir korumaya sahiptir. Öyle ki çalışmamızın temelini teşkil eden seyahat hürriyetinin sınırlanmasını öngören sebepler arasında genel sağlık sebebi bulunmamaktadır. Bunun sonucu olarak karantina tedbirlerini düzenleyen kanun hükümlerinin anayasaya aykırılığı tartışması gündeme gelmektedir. Öte yandan pandemi koşulları meri kanunlarda düzenlenmemiş pek çok tedbirin de uygulanmasını gerektirebilir. Bu tedbirlerin büyük çoğunluğunun temel hak ve hürriyetleri sınırladığı düşünüldüğünde, tedbirlerin ancak kanunla düzenlenebileceği de görülecektir.
Pandeminin ülkemizde görüldüğü ilk günden günümüze kadar geçen yaklaşık bir buçuk senede olağanüstü hal ilan edilmediği gibi tedbirler kanunla da düzenlenmemektedir. COVID-19 tedbirleri teamül haline geldiği üzere de facto olarak “Cumhurbaşkanlığı kabinesi” şeklinde isimlendirilen toplantılarda şifahen kararlaştırılmakta, İçişleri Bakanlığı genelgeleriyle hukuk aleminde yazıyla vücut bulmakta, valilikler aracılığıyla umumi hıfzıssıhha meclisleri gündemine getirilmekte ve burada uygulama alanı bulmaktadır. Tedbirlerin hazırlanış süreci, başından sonuna değin takip edildiğinde ortada dayanağını kanundan almayan çok sayıda idari işlemin olduğu görülmektedir. Şüphesiz bu durum, temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması rejimi ve idare hukuku bakımından incelenmeye değer bir görünüm arz etmektedir.
Çalışmamız kapsam olarak karantina ve sokağa çıkma yasağı gibi seyahat hürriyetini sınırlayan ülke içindeki COVID-19 tedbirlerini ele almaktadır. İlk bölümde, tedbirlerin hukuka uygunluğunun incelenmesinde en temelden başlanarak seyahat hürriyetinin genel sağlık sebebiyle sınırlanabilmesi problemi ve bu probleme karşı geliştirilen içkin sınırlar öğretileri tartışılacak, ikinci bölümdeyse idarenin kanuniliği ilkesi uyarınca idarenin tesis ettiği işlemler ve teşekkül ettiği birimler değerlendirilecek, üçüncü ve son bölümdeyse Umumu Hıfzıssıhha Kanunu’na göre tedbir almaya yetkili mercilerin idari özellikleri ve sorunları tespit edilecektir. Böylelikle seyahat hürriyetini sınırlayan tedbirlere bütünlüklü bir yaklaşım getirilmeye çalışılacaktır.

I. KİTAP: İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE AVRUPA

KONSEYİ

1. Bölüm: İnsan Hakları Hukukunun Temel Özellikleri

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

2. Bölüm: Avrupa Konseyi Çerçevesinde İnsan Haklarını Koruma

Sistemi

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

II. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE GARANTİ EDİLEN

HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

1. Bölüm: Yaşam Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

2. Bölüm: İşkence ve Kötü Muamele Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Gülden Çamurcuoğlu

3. Bölüm: Kölelik ve Kulluk Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

4. Bölüm: Kişi .zgürlüğü ve Güvenliği

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

5. Bölüm: Adil Yargılanma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

6. Bölüm: Suç ve Cezaların Kanuniliği ve Geçmişe Yürütülmemesi İlkesi

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

7. Bölüm: Özel ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

8. Bölüm: Din ve Vicdan Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

9. Bölüm: İfade Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

10. Bölüm: Örgütlenme Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

11. Bölüm: Evlenme ve Aile Kurma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

12. Bölüm: Etkili Başvuru Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

13. Bölüm: Ayrımcılık Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

14. Bölüm: Olağanüstü Halde Yükümlülük Azaltma

Prof. Dr. İlyas Doğan

15. Bölüm: Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

16. B.lüm: Hakkın Sınırlanmasının Sınırı

Prof. Dr. İlyas Doğan

III. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA

MAHKEMESİNDE YARGILAMA USULLERİ

1. Bölüm: AİHM’nin Yapısı, Yargılama Usulü ve Kararlarının İnfazı

Prof. Dr. İlyas Doğan

2. Bölüm: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Do.. Dr. Bülent Algan

Bu makalenin konusunu insan hakları ve temel hak ve özgürlükler bağlamında kişisel verilerin korunması oluşturmaktadır. Bu amaçla ilk olarak kişisel veriler kavramı ile konuyla ilgili uluslararası ve ulusal düzenlemeler açıklanarak kişisel verilerin korunması hakkının kapsamı belirlenmiştir. Bundan sonra insan hakları ve temel hak ve özgürlüklerin sınırları açıklanarak kişisel verilerin özellikle özel hayatın gizliliği ve korunması ile diğer temel haklar içerisindeki yeri tespit edilmiştir. Böylece kişisel verilerin korunması hakkının tek başına bir hak olup olmadığı sorunu çözülmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile Anayasa Mahkemesi’nin konuyla ilgili kararları açılanarak konuya olan bakış açıları değerlendirilmiştir. Sonuç olarak kişisel verilerin korunması hakkının, başta özel hayatın gizliliği ve korunması olmak üzere diğer temel hak ve özgürlükler içerisindeki yeri, AİHM ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında, belirlenmeye çalışılmıştır.
The subject of this article is the protection of personal data within the context of human rights and fundamental rights and freedoms. For this purpose, the scope of the right to protection of personal data has been stated by first explaining the notion of personal data and both the international and domestic regulations related to the subject. After that, the boundaries of human rights and fundamental rights and freedoms have been explained, and place of right to protection of personal data especially in right of privacy and other fundamental rights have been determined. Thus, the issue of whether the right to protection of personal data is an independent right have been tried to be resolved. In this context, Constitutional Court's and European Court of Human Rights' points on view on the issue have been evaluated by explaining their decisions about the issue. As a result, the place of the right to protection of personal data especially in the right of privacy and the other fundamental rights and freedoms, has been tried to be determined in the light of European Court of Human Rights and Constitutional Court decisions.

27 Mayıs 2013 tarihinde İstanbul Taksim’deki Gezi Parkı’nda bulunan ağaçların hukuksuz bir biçimde kesilmek istenmesine yönelik tepkilerle başlayan, kısa sürede 80 kente yayılan ve yaklaşık 1 ay süren Gezi Parkı Olayları Türkiye’nin çevresel, toplumsal, siyasal tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Olayların başlamasından önce çeşitli politika ve söylemlere karşı toplumda mevcut olan tepkilerle Gezi Parkı’nın yıkılıp yerine Topçu Kışlası yapılmak istenmesine yönelik tepkiler birleşmiş ve Türkiye tarihinde ilk kez kentsel ve çevresel talepler ulusal çapta dile getirilmiştir.
Gezi Parkı Olayları birçok hak ihlaline yönelik tepkilerin dile getirilmesi amacıyla çıkmış, olaylar sırasında da çeşitli hak ihlalleri meydana gelmiştir. Bu Çalışma, “anayasal haklar” ışığında Gezi Parkı Olayları’nı analiz etmeyi (çözümlemeyi) amaçlamaktadır. Söz konusu analiz yapılırken anayasal haklar; çevresel ve kentsel haklar, sağlık hakkı, ifade özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ve kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı ile sınırlandırılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde araştırmanın konusu ve önemi, denencesi, amacı ve yöntemi açıklanmaktadır. İkinci bölümde ise Gezi Parkı Olayları’na yönelik yapılmış değerli araştırmalardan faydalanılarak genel bir literatür özeti verilmektedir. Çalışmanın üçüncü ve dördüncü bölümünde araştırmada referans alınan kavramlar ulusal ve uluslararası mevzuat ışığında tartışılmakta ve konuya ilişkin tarihsel arka plan sunulmaktadır. Beşinci bölümde Gezi Parkı Olayları’ndan önceki süreç, Taksim Projesi ile ilgili yargı süreci ve eylemler boyunca gerçekleşen olaylar siyasilerin söylemleri, eylemci profilleri, medya ve sosyal medya olguları üzerinden aktarılmaktadır. Çalışmanın son bölümü olan altıncı bölümde ise referans alınan “Anayasal Haklar” ile Gezi Parkı Olayları arasındaki bağlantı kurulmaya çalışılmaktadır.
Üzerinden 5 yıl geçen ve halen toplumsal, siyasal ve çevresel birçok konuda gerçekleşen tartışmalarda referans alınan Gezi Parkı Olayları’nı anayasal haklar ışığında çözümleyen bu “Tez Çalışması”nın literatüre önemli bir katkı sağlaması amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Anayasal Haklar, Gezi Parkı Olayları, Kentsel ve Çevresel Haklar, Hak İhlalleri

Daha önce dağınık şekilde blog yazıları yazıyordum. Bunlardan bir akademik metin üretmem istendi. Gündemdeki olan bitene girmek istemiyordum, bu nedenle genel değerlendirme yapmayı düşündüm. Malum, OHAL döneminde temel hakların genel rejimi konusunda çok sayıda eser var. Bu makalede orada yazılanları tekrar ettiğim düşünülmesin. O yazılanlara katılmadığım ve/veya yazılanlarda eksik bulduğum noktalar olduğu için bu konuda yeniden değerlendirme yapma gereği duydum. Bir de bile isteye "sert çekirdek alan" konusunda bazı tartışmalar açtım. Okuyan olursa katkılarını beklerim.

Yapay zekalı varlıkların hayatımızın her alanına girdiği bir dönemde; teknolojide yaşanan gelişmelere paralel olaral, aslında bu ifadenin tek başına içinde bulunduğumuz durumu tanımlamakta yetersiz kaldığı bir döneme girdik. Bunun nedeni ise yapay zekânın hayatımızın her alanına girmiş olması kadar; aslında bizim de yapay zekayı hayatımızın her alanına kabul etmiş olmamızdan kaynaklanıyor. Özellikle son zamanlarda, her türlü faaliyetimizi gerçekleştirmemizi kolaylaştıran gelişmeler ve bu gelişmelerin sağladığı kolaylıklardan en üst düzeyde faydalanmakta ve adeta bu teknolojik gelişmelerin nimetlerini kullanmadan işlerimizi gerçekleştiremez hale gelmiş durumdayız. İnsanlar ve yapay zekâ algoritmalarıyla donatılmış yazılımlar ile gün geçtikçe daha fazla gelişim gösteren yapay zekalı varlıkların gittikçe iç içe girmekteler. Bu ise yapay zekalı yazılımların ve robotların, insanların cinsel hayatları üzerinde etkili olması sonucunu doğurmakta. Yapılan bir araştırma, teknolojik gelişmelerin büyük bir çoğunluğunun uzay araçları, nükleer silahlar, gibi savaşların tetiklemesiyle yaşandığını; ancak bu gelişmelerin en çok kullanıldığı ve yararlanıldığı alanın cinsellik ve seks olduğunu ortaya çıkarmıştır. Özellikle iki savaş dönemi arasındaki süreç içinde teknolojik ve bilimsel alanda yaşanan gelişmelerin büyük bir ivme kazandığı bilinen bir gerçektir. Yapay zekalar ve robotlar da gelişme gösterdikleri günden bu yana çeşitli yollar aracılığıyla insanların cinsel duygularını tatmin etme amacıyla kullanılmıştır. Bununla birlikte son zamanlarda bu varlıkların yalnızca dışarıdan insanları tatmin etmek amacıyla kullanılması değil; bizzat olayın içerisinde dahil olarak insanlar ve robotlar arasında duygusal yakınlaşma olabileceği ve hatta daha da ileri gidilerek bunlar arasında cinsel çekim sonucu seks yapılabileceği gündeme gelmiştir. İnsanlar ve robotlar arasındaki cinsel yakınlaşmaya ilişkin araştırmaların tümü hem yapay zekanın daha fazla geliştiği hem de cinsellik ve seks olgusunun siyasi, dini ve sosyal kültürel nedenlerden dolayı daha rahat konuşulabildiği ve tartışılabildiği Amerika ve Avrupa'da yapılmaktadır. Türkiye'de henüz konuyla ilgili herhangi bir araştırma veya tartışma platformu bulunmamaktadır. Ancak ülkemizde de teknolojinin yoğun bir biçimde kullanılması ve gelişmesi nedeniyle, yapay zekalı varlıkların hayatımızdaki yeri, geleceği ve neden olabileceği problemler kapsamında cinsellik ve seks üzerindeki etkileri de tartışılmalıdır. Bu çalışmamda insanlık tarihinde cinselliğe ilişkin yaklaşımların ve tartışmaların oluşumu ve gelişimi ile yapay zekalı robotların nasıl bu alana dahil olabilecek kadar geliştiği, bazılarının iddia ettiği gibi insanlara nasıl insanlardan çok zevk verdiği ve bu robotların cinsel bir suça konu olması halinde bu problemlerin nasıl çözülebileceği konularını açıklamaktan ziyade esasen bu konuları tartışmaya çalışacağım.

Tarihin ilk yazılı anayasası olan 'Magna Carta' sadece İngiltere'nin değil tüm dünyanın özgürlük adına attığı en büyük adımı ve günümüzdeki modern anayasal düzene ulaşana kadar yaşanılan tarihi sürecin en önemli basamaklarından biri olarak nitelendirilebilir. Magna Carta Libertatum (Büyük Özgürlükler Sözleşmesi) aslen Kral John (Yurtsuz Kral John), Papa III. Innocent ve ülkedeki baronlar (derebeyler) arasında, kralın yetkilerini düzenlemek amacıyla imzalanmıştır. Bu belgeyle birlikte kral bazı yetkilerinden feragat etmiş, kanunlara uymak zorunda kalmış ve hukukun, kendi arzu ve isteklerinden daha üstün olduğunu kabul etmiştir. Magna Carta'nın imzalanması ile sonuçlanan olaylar Normanların İngiltere'yi işgal etmesine kadar dayanır. İngiltere'nin Normanlar tarafından işgal edilmesinden sonra İngiliz kralları, iktidarı tekrar ele geçirmek için uğraştılar. Amaçları iktidarı tekrar ele geçirirken aynı zamanda baronları saf dışı bırakmaktır. Baronlar, kralların tüm faaliyetlerinin sonucunda rahatsız olmuşlar ve sık sık ayaklanmaya başlamışlardı. Yaklaşık 100 yılı aşkın bir zaman İngiltere kralları ve baronları asarında çekişme, nihayetinde John'un kral olması ile daha da başa çıkılamaz bir hal aldı. Kral John'un aç gözlülüğü, egoistliği, savaşlardaki beceriksizliği ve iktidardaki sınırsız arzu ve keyfi yönetimine ek olarak baronlara getirmiş olduğu toprak ve gümrük vergileri, askerlik bedelleri gibi yaptırımlar kral ve baronların arasındaki gerilimi iyice arttırdı. Aynı dönemde Papa III. Innocent ile arasında sorunlar olan Kral John'a karşı artık din adamları ve baronlar birlikte hareket etmeye başladı. Papayı ve baronları karşısına alan Kral John için bu durum ilk zamanlarda büyük bir sorun teşkil etmemekle birlikte, baronlara karşı yaptığı baskı ve güçsüzleştirme politikası ile kendi iktidarını sağlamlaştırdığı kanısındaydı. Ancak Papa'nın aldığı bir kararla durum tam tersine döndü. İngiltere artık papalık ayinlerine katılamayacaktı. Halkın büyük tepkisine yol açan bu kadar sonucu Kral John, Papa ile görüşmek ve aralarındaki sorunları çözmek için çıktığı yolculukta Fransa Kralı Philip Augustus ile karşılaştı. 1214 yılındaki bu karşılaşma kaçınılmaz olarak savaşa dönüştü ve Kral John savaşta yenildi. Kral John'un Augustus'a karşı aldığı yenilgiyi bir fırsat olarak gören ve cesaretlenen baronlar, ülkedeki imtiyazlarını, topraklarını, kalelerini ve buna benzer haklarını geri almak için harekete geçtiler. Canterbury piskoposu önderliğinde baronlar kendi sorunlarının yanı sıra kilisenin, daha küçük feodal beylerin, kent halkının ve hatta köylülerin sorunlarını da içeren istekleri bir belge biçiminde düzenlediler. Kralla pazarlık yapmak isteyen baronlar, isteklerinin kabul edilmemesi halinde krala karşı isyan edecekleri konusunda da kendi aralarında anlaştılar. Kral John, baronlarla görüşüp pazarlık etmeyi kabul etti ancak görüşmeyi açık arazide yapmak istiyordu. Böylece baronları güç kullanarak saf dışı bırakmayı planlamıştı. Fakat görüşme, baronların isteği ile Londra şehrinde gerçekleşti. Şehri ve İngiltere'nin önemli yerlerini ele geçiren baronlar, kralı anlaşmaya mecbur ettiler. 1215'in Haziran ayında imzalanan Magna Carta Libertatum ile birlikte kral kendi hâkimiyetini ve iktidarını baronlarla paylaşmış oldu. Bu sayede kralın kayıtsız ve keyfi yönetimi ortadan kalkmış, kral ve baronların vazifeleri ve yetkileri karşılıklı olarak belirlenmiştir. Anlaşmanın imzalanması ile birlikte baronlar eski imtiyazlarından daha fazlasını elde etmişler ve derebeylik kavramını sağlam bir zemine oturtmuşlardır. Halk ise yine serf (toprakla birlikte alıp satılabilen köle) olarak kalmış, ancak anlaşmanın etkisiyle hızlanan özgürlük kavramı ile birlikte gelecek yıllarda haklarını kazanmışlardır.

Elinizdeki yazı “insan nedir?” başlığı altında yaptığım bir çalışmanın ilk bölümüdür. İki farklı başlık ile yayınlanacak olan bu çalışmanın içeriğinin bütünlüklü olarak anlaşılması için her iki yazının da okunması gerekmektedir. Yazının birinci bölümü “İnsan Nedir, Özgürlük Mümkün müdür? - Bir Özgürlük Hareketi Olarak Aydınlanmacılığın Temel Düşünceleri ve Sorunları” başlığını taşımaktadır.
Araştırmanın odak noktasını modern felsefe oluşturuyor. Aydınlanmacılık veya onun daha geniş kavramı olan modernlik son çeyrek yüzyılda çok ağır eleştirilere tabi kılındı. Görebildiğim kadarıyla Server Tanilli’nin konuya dair ne yazık ki başlangıç aşamasında kalan çalışmalarından başka Aydınlanmacılığın tarihsel savunusu ve sistematik eleştirisi konusunda henüz çok ciddi girişimler olmadı. Bu çalışma böyle bir çabanın ürünüdür. Yazının temel tezi, Aydınlanmacıların modernliği tarihsel olarak feodal despotizme karşı savunmuş olduklarıdır. Fakat nerdeyse istisnasız tüm aydınlanmacıların modernliği perspektifsel olarak eleştirdikleridir. Yazının mantıksal birinci bölümü burada bitmektedir.
Yazının ikinci bölümü “İnsan Nedir, Özgürlük Mümkün müdür? - Bir Özgürlük Hareketi Olarak Aydınlanmacılığın İki Büyük Eleştirisi: Friedrich Nietzsche ve Karl Marx” başlığını taşımaktadır. Yazının bu bölümünde bir özgürlük hareketi olarak Aydınlanmacılığın iki köklü eleştirisi olarak Karl Marx ve Friedrich Nietzsche arasında sürekli gidip gelinmektedir. Bunun nedeni, tarihin ortaya çıkardığı Aydınlanmacılığın iki radikal eleştirisi aralarındaki sıkça karıştırılan ilkesel ayrılığa işaret etmektedir. Bir özgürlük hareketi olarak Aydınlanmacılık aynı zamanda bir ahlak hareketidir. Aydınlanmacılığın radikal eleştirisi olarak Marx ile Nietzsche arasındaki ayrılığa dikkat çekerken, Nietzsche’nin entelektüel çabasının bu mirasın yıkımını amaçladığı ileri sürülmektedir; buna karşın Marx’ın eleştirisinin Aydınlanmacılığı Hegelci anlamda kapsayarak aşmak, yani Aydınlanmacılığı yeni koşullarda yeni araçlarla ilerletmek istediğine dikkat çekilmektedir.

Bu çalışmada genel olarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özgürlük ve güvenlik hakkı ile düşünce vicdan ve din özgürlüğünü konu eden 5. ve 9. maddeleri incelenmeye çalışılmıştır. Birinci bölümde hak ve özgürlük kavramları ve aralarındaki farklar açıklanmış, insan haklarının tarihsel süreç içerisinde yaşadığı gelişmelerden bahsedilmiş ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ortaya çıkışı ile sözleşmenin temel özellikleri anlatılmıştır. İkinci ve üçüncü bölümlerde ise özgürlük ve güvenlik hakkı ile düşünce, vicdan ve din özgürlüğünün Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi içerisinde nasıl düzenlendiği anlatılmış ve bu hak ve özgürlüklerin kapsamı ve sınırlarının daha iyi anlaşılabilmesi için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin belli başlı kararlarına da bakılmıştır. Yine bu bölümlerde özgürlük ve güvenlik hakkı ve düşünce, vicdan ve din özgürlüğünün Türk hukukunda nasıl ele alındığı da yasalar ve uygulamalar çerçevesinde incelenmeye çalışılmıştır.

İnsan hakları, en geniş çerçevede tanımlanacak olursa, sırf insan olunması hasebiyle sahip olunan haklardır. Bir kavram olarak ortaya atıldığı tarihten günümüze gelinceye kadar da farklı birçok şekilde tanımlanmış ve hukuksal metinlere konu olmuştur. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 2.maddesinde: " Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet, doğuş veya herhangi başka bir ayrım gözetmeksizin bu Bildirge ile ilan olunan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir. " Şeklindeki genel bir hükümle bütün insanlara hiçbir ayrım yapmadan temel hak ve hürriyetlerden yararlanma serbestisi getirilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin " İnsan Haklarına Saygı Yükümlülüğü " başlıklı 1.maddesinde: " Yüksek Sözleşmeci Taraflar kendi yetki alanları içinde bulunan herkesin, bu sözleşmenin birinci bölümünde açıklanan hak ve özgürlüklerden yararlanmalarını sağlarlar. " Şeklinde bir düzenleme ile yine herkese sözleşmede düzenlenen bütün temel hak ve hürriyetlerden mutlak bir serbesti ile yararlanma ölçütü konmuş, devletlere bu konuda garantörlük yapma yükümlülüğü getirilmiştir. 1982 Anayasası'nın " Temel Haklar ve Ödevler " başlıklı 12.maddesinde ise: " Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. " Şeklindeki düzenleme ile temel hak ve hürriyetlerin tanındığı ifade edilerek " dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez " ibareleri ile nitelikleri ortaya konmuştur. Görüleceği üzere insan hakları hep bir mutlaklık temeline oturtulmaya çalışılmış, tanımlama ve nitelikleri ile ulusal ve uluslararası mevzuatta yer verilmesiyle de muhtemel ihlaller karşısında koruma mekanizmaları geliştirilmeye çalışılmıştır. İnsan haklarının korunmasına ilişkin tartışmaların başında da insan haklarının kullanılmasının sınırları ve korunmasının kapsamı gelmektedir. İşte bu çalışmada insan haklarının kullanılmasının doğal bir sınırı olarak insan onuru, kavram ve anlam itibariyle ortaya konmaya çalışılmış, insan onurunun temel hak ve hürriyetlerin işletilmesi noktasında nasıl bir etkiye sahip olduğu gözler önüne serilerek, konunun gerek ulusal gerek uluslararası mahkemelerde ele alınış şekli örneklendirilmiş olup tüm bu incelemeler ışığında bir sonuca ulaşılmıştır. İnsan onuru, sosyal bilimler sahasının diğer alanlarının da konusu kapsamına girmesi hasebiyle geniş bir çerçevede incelenmeyi gerektirmektedir. Bu çalışmada ise insan onuru daha dar kapsamda yalnızca insan haklarına bakan yönleriyle incelenmiş olup, bu minvalde bir sonuca ulaşılmıştır. İlk olarak insan onuru kavramsal olarak ele alınacak, ardından ulusal ve uluslararası mevzuatın ilgili kısımları insan haklarıyla ilişkili olarak ortaya konacak, son olarak Dwarf-Tossing örneği ile alakalı bir yargı kararı üzerinden değerlendirme yapılacaktır.

Hukukun uygulanmasıyla görevli olan yargı makamları, biraz daha ileri giderek henüz yürürlüğe girmemiş olan hukuki düzenlemelerin uygulanmasını da isteyebilir mi? Bir gün yürürlüğe girecek olan herhangi bir yasal düzenlemeye uygun davranmayanlar hakkında ihlal kararı verebilirler mi? Söz konusu düzenlemenin yürürlükte olmadığı bir anda meydana gelen bir fiil dolayısıyla bu fiili gerçekleştiren kişiler, kurumlar veya kuruluşlar yaptırıma tabi tutulabilir mi? O günkü koşullar altında söz konusu düzenleme ile getirilen yükümlülüğü olmayan bir kişiden gerçekten buna uygun davranması beklenebilir mi? Anayasa Mahkemesi, tüm bu soruların cevabının "Evet" olduğunu ifade ettiği bir karar verdi. Peki ama hukuk fakültesinin daha ilk sınıfında "Hukuka Giriş Dersi" kapsamında öğretilen ilke ve kurallara ne oldu? Anayasa Mahkemesi, (Mahkeme) 14 Ekim 2020 tarihli ve 31274 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "E.Ü. Başvurusu" 1 kararıyla (Karar) işverenin henüz yürürlüğe girmemiş olan bir yasal düzenlemeyi uygulaması gerektiğine hükmederek hukukun en temel ilke ve kuralları bakımından ciddi bir biçimde tartışılması gereken bir karar vermiştir. İşverenin iş yerinde gerçekleşen bir tartışma sonrasında bozulan düzen ve aksayan işler karşısında düzeni sağlamak amacıyla çalışanların kullandığı kurumsal e-postaları, iş ile ilgili yaşanan bir tartışma kapsamında 2015 yılında incelemesi, Anayasa Mahkemesi'ne göre 7 Nisan 2016 yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (Kanun) ile getirilen yükümlülüklere aykırı hareket edilmesi anlamına gelmektedir. Burada sorulması gereken kilit soru şudur: Gerçekten işveren daha sonra kendisine böyle bir yükümlülük getirileceğini tahmin edebilir miydi? Ya da daha doğru ve kapsayıcı bir ifadeyle, bir hukuk devletinde kişilerden kâhin olması beklenebilir mi? İşte bu yazıda Anayasa Mahkemesi tarafından verilen söz konusu kararı hukukun genel ilke ve kuralları ile başta Kanun olmak üzere ulusal ve uluslararası anlamda kişisel verilerin korunması mevzuatı kapsamında inceleyerek işverenlerin çalışanların e-postalarını incelemesinin kapsam ve sınırları sorununa ilişkin tespitlerde bulunacağım.

Bu çalışmada temel olarak, yeni anayasada temel hak ve hürriyetlerin nasıl düzenlenmesi gerektiği incelenmiştir. İncelemeye girmeden önce konuyla ilgili, tartışmalı bazı kavram ve yaklaşımları açıklanmaya çalışılmış, daha sonra ülkemizde Osmanlı’dan bugüne var olan anayasalarda temel hak ve hürriyetlerin nasıl işlendiği açıklanmıştır. Bu kapsamda mevcut anayasamız olan 1982 Anayasasında temel hak ve hürriyetler ayrıntılı olarak araştırmaya konu edilmiştir. Sonuç bölümünde ise mevcut anayasamızda sorunlu olarak gördüğümüz bazı maddeler üzerinden yola çıkılarak yeni anayasanın nasıl yapılması gerektiğine dair fikirler sunulmuştur. Çalışmada sınırlılık gereği yalnızca temel hak ve hürriyetler konusu incelenmiş, yeni hazırlanacak anayasayla ilgili diğer tartışmalara değinilmemiştir.

I. KİTAP: İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE AVRUPA

KONSEYİ

1. Bölüm: İnsan Hakları Hukukunun Temel Özellikleri

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

2. Bölüm: Avrupa Konseyi Çerçevesinde İnsan Haklarını Koruma

Sistemi

Prof. Dr. İlyas DOĞAN



II. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE GARANTİ EDİLEN

HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

1. Bölüm: Yaşam Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

2. Bölüm: İşkence ve Kötü Muamele Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Gülden Çamurcuoğlu

3. Bölüm: Kölelik ve Kulluk Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

4. Bölüm: Kişi .zgürlüğü ve Güvenliği

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

5. Bölüm: Adil Yargılanma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

6. Bölüm: Suç ve Cezaların Kanuniliği ve Geçmişe Yürütülmemesi İlkesi

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

7. Bölüm: Özel ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

8. Bölüm: Din ve Vicdan Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

9. Bölüm: İfade Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal



10. Bölüm: Örgütlenme Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

11. Bölüm: Evlenme ve Aile Kurma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

12. Bölüm: Etkili Başvuru Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

13. Bölüm: Ayrımcılık Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

14. Bölüm: Olağanüstü Halde Yükümlülük Azaltma

Prof. Dr. İlyas Doğan

15. Bölüm: Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

16. B.lüm: Hakkın Sınırlanmasının Sınırı

Prof. Dr. İlyas Doğan



III. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA

MAHKEMESİNDE YARGILAMA USULLERİ

1. Bölüm: AİHM’nin Yapısı, Yargılama Usulü ve Kararlarının İnfazı

Prof. Dr. İlyas Doğan

2. Bölüm: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Do.. Dr. Bülent Algan

Hukuk devleti idealini amaçlayan devletlerde, kamu gücü kullanımı sebebiyle ortaya
çıkan zararların tazmin edilmesi gerekir. Bu çerçevede, kamu gücünü kullanarak
yargılama yapan hâkimlerin ve Cumhuriyet savcılarının yargılama faaliyetlerini yürütürken
görevlerini kötüye kullanarak muhataplara zarar vermeleri halinde de devlet
bu zararı tazmin etmelidir. Bu yükümlülük her şeyden önce Anayasa’nın 40. maddesinin
3. fıkrasından kaynaklanmaktadır. Aynı maddede ayrıca devletin zarar görene
ödemek zorunda kaldığı tazminatı, zarara sebep olan kamu görevlisine rücu etme hakkının
olduğu da düzenlenmiştir.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda, 5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu’nda
ve 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu’nda yargılama faaliyetinden dolayı
hangi durumlarda hâkiml”erin şahsen sorumlu tutulabilecekleri düzenlenmiştir.
Bu düzenlemeler ışığında, bireysel başvuru neticesinde de devletin ödediği tazminat
sebebiyle hâkimin hukuki sorumluluğu noktasında kusurlu hâkime karşı rücu
davası açılması hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur.
Fakat pozitif hukukumuzda bu ihtimalde rücu davasının hangi mahkemede açılması
gerektiği konusunda bir düzenleme bulunmamaktadır.
Ayrıca rücu davasının ilk derece mahkemesi hâkimine karşı mı, yüksek yargı organı
üyelerine karşı mı, yoksa her iki mahkemenin üyelerine karşı mı açılacağına dair de
herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.
Çalışmamızda bu iki muhtemel hukuki sorunun nasıl çözülmesi gerektiğine dair
tespitler ve öneriler yer almaktadır.

At the states aiming of the rule of law principle, it is required to compensate the
damages emerged from the usage of public forces. Within that context; whilst the
judges and public prosecutors carrying out their judicial activities by using the public
force if they cause damage, the state should compensate that damage came out of
misconduct of the officials. That obligation, first of all, derived from Article 40 (3) of
the Constitution. The same Article also regulated that the compensation paid to the
injured party by the state that obliged to pay, it has the right to recourse that to the
official who caused to damage in question.
It is regulated that under which circumstances the judges could be held personally
responsible for their judicial activities at related provisions of the 6100 Law of Civil
Procedure, the 5271 Law of Criminal Procedure and the 2802 Law of Judges and Public
Prosecutors.
In the light of these regulations, if the compensation paid by state as a consequence
of an individual application, the civil liability of the judge arises. The right of
recourse the compensation to the responsible judge is inherent at the principle of
rule of law.
However; at the current regulations there is no provision related to the authorised
court for the case of recourse. Moreover, there is also no provision about the case of
recourse that whom it should be addressed to whether the first instance courts’ judge
or the appeal courts’ judges, or to both.
In that work we will analyse those two probable legal gaps and will make some
points.

Yapımda geçen bir replikte de anlatıldığı üzere, günümüz teknolojisinde, sosyal
medya çağında, insanların dikkatlerini ayırabilecekleri vakit, artık saatlerden, dakikalara hatta saniyelere, saliselere düşmüş durumda. Filmde hikayenin ana karakteri olan, modern sanat müzesinin ünlü küratörü Christian’ın günlük hayatını seyretmekteyiz. Tıpkı bu dünyada yaşayan normal bir insanlardan birisiymiş misali, filmin süresi ilerledikçe, yaptığı tercihlerle, kendi kişiliği arasında çelişmeye başlamaktadır.

Filmin adı altında üzerinde durulan kavramlar var, bunlardan birkaçı: Güven,
dayanışma, yardımlaşma gibi, modern İsveç toplumundaki izdüşümleri diyebilmekteyiz. Diğer yandan Kare filmi, kavramsal sanata bodoslamadan bir filmdir. Kavramsal bir sanat eseri olduğu gibi, filmin tüketicileri de, kavramsal sanat tüketicileriyle akraba bir kitle, yani bir nevi sanat sinema kitlesi söz konusu. Bu kitle de eleştiriden nasibini almaktadır. Maymundan tek farklarının takım elbise giyiyor olmaları denmektedir. O halde bizim de şunu söylememizde sakınca yoktur, “Ruben Östlund, oldukça yüzeysel biçimde eleştirdiği kavramsal sanatçılardan ayrılan bir niteliğe sahip değildir.” Yaptığı eleştirilerde, ne bir derinlik var, ne de daha önce görmediğimiz bir yenilik. Tartıştığı kavramlar, Haneke tarafından yıllarca tartışılmaktadır. Haneke ve Östlund nihayetinde, kapitalist topluma ahlaki bir eleştiri getirmektedirler. Böylelikle ders veren bir halleri de söz konusu. Östlund’u, Haneke’den ayıran tek şey ise ironidir. Haneke son derece ciddiyken, Östlund kıs kıs gülüyor, güldürmeye de çalışmaktadır. İzleyiciyi güldürmek pahasına, bir sürü maymunluk yapmaktadır. Bunuel’in, “Yok edici Melek”, evde dolaşan ama kimsenin varlık nedenini sorgulamadığı ayı gibi, bir evin içine koca bir şebek koyuveriyor.

İnsan kendi aklı ve tercihleri doğrultusunda mı yoksa mensubu olduğu cemaatlerin ilke ve değerlerine müracaat ederek mi hayat tarzını belirlemelidir?
Toplumun en küçük yapı taşı, cemaat mi yoksa birey midir?
Bireysel hakları esas alan bir toplumsal düzen mi daha sağlıklı bir yapıya sahiptir yoksa ortak bir iyi anlayışı etrafında örgütlenmiş bir toplum mu?
Bireyin hayat tarzını ve ilişkilerini kendi dilediği şekilde belirlemesi bireyin yalnızlaşmasına mı yol açar yoksa tam tersine çokkültürlü ve huzurlu bir sosyal hayatı mı temin eder?
Bu eserde liberalizm ve komüniteryanizm (cemaatçilik) düşüncelerinin birbirine zıt görüşleri üzerinden bu soruların cevabı aranmaktadır. Bu arayış esnasında Batı düşüncesinin son otuz yıllık dönemindeki en ilginç ve önemli ahlâkî tartışmalardan birisini teşkil eden birey ve cemaat arasındaki uyum ve gerilime de temas edilmektedir.

Türkiye’de başörtüsü konusu çok tartışılan ve senelerce üzerinde durulan bir konu
olmuştur. Türkiye’de başörtüsü sorunu başlığı adı altında, başörtüsü takan bireylere getirilen
kısıtlamalar ile ilgili birçok araştırma yapılmıştır. Bu çalışma ise başörtüsü konusunu sadece
bir özgürlük sorunu olarak değil aynı zamanda bireyin özerkliği ile ilgili olarak da ele
alacaktır.

Tutuklu ve hükümlülerin temel haklarını kullanmaları bakımından çeşitli çekincelerin varlığını ortaya koyan uygulamalar göze çarpmaktadır. Mahpuslar toplumun sahip olduğu iletişim ayrıcalıklarına sahip olmamalıdır, düşüncesi bir yanda varlığını sürdürse de bu sakıncalı yaklaşımlar ıslah ve topluma entegre amacını baltalamamalıdır. Genel ve özel önleme amaçlarına da hizmet eden internete erişim, infaz kurumlarının projelerinde ve faaliyet planlarında dikkate alınması gereken bir haktır. İnfazda amaç hükümlünün yeniden topluma kazandırılmasıdır ve iletişim araçları bu amaç için gerekliliktir. 
Anahtar Kelimeler: Tutuklu hakları, hükümlü hakları, internete erişim hakkı, insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kamu özgürlükleri

Bu çalışma Başgil’in 1932 ilâ 1967 yılları arasını kapsayan otuz beş senelik ilmî hayatındaki tüm siyaset, din ve toplumla ilgili görüşlerini, eleştirilerini ve tekliflerini Türkiye’deki siyasî gelişmeler ve kendisinin fikrî pozisyonu bağlamında ele almayı amaçlamaktadır. Bu amaç dikkate alındığında kitabın isminde neden “fikir haritası” ifadesinin kullanıldığının daha anlaşılır hale gelmektedir. Zira çalışmanın her bölümünde Başgil’in fikrî gelişimine temas edildiği gibi hangi düşüncesini hangi hadiseler neticesinde dile getirdiği ve bunun sonucunda neler yaşandığı da ele alınmaktadır. Haritanın, belirli bir yerin tamamının ya da belirli kısmının kuşbakışı görüntüsünü veren bir taslak olduğu düşünülürse, bu çalışmada esas yapılmak istenenin de Başgil’in düşünce yapısının genel görüntüsünü, zaman içindeki değişimini ve sınırlarını gösteren kuşbakışı bir taslağını sunmak olduğu görülecektir.

Özgürlük ve suç dediğimiz anda akıllarda soru işareti oluşabilir. Özgürlük ve suçun birbiri ile ne alakası olabilir düşüncesinde olabilirsiniz. Zaten tüm yazınlar bir düşüncenin ilk olarak akılda oluşması ile ortaya çıkmamış mıdır? Düşünülemeyen, üstünde tartışılamayan bir şeyden bahsetmek mümkün olamaz. Şimdi asıl konumuza dönüp özgürlük ve suçun birbiri ile olan bağlantısı, ilişkisi, olumlu ve olumsuz yönleri bağlamında ele alalım. Özgürlük ve suç sizlere neler çağrıştırıyor? Özgürlük; bir bireyin bir başka bireyin haklarını kısıtlamaksızın dilediğince yaşamasıdır. Özgürlüğün birçok tanımı vardır. Lakin en genel ve anlaşılır tanımı bu olmakla beraber, en fazla kullanılan tanımdır da ayrıca. Sosyolojik bağlamda bu tanımın doğruluğu bir hayli tartışma konusu olabilir. Bir örnek verelim: teşbihte hata olmaz, bir eşeği bir yere götürmek isterseniz ona bir havuç sunun ama dikkat edin. Havucu nereye uzatırsanız eşek oraya gelir, ama havucu onun ulaşamayacağı kadar uzakta, ağzına alıp yiyebileceği kadar yakında da tutmamalısınız yoksa vazgeçer. İşte özgürlük eşeğe gösterilen havuç gibi bir kavramdır. Eşek ise bireydir. Yani bireyler özgür olduğunu düşünür ama hakikatte kukladan ibaret bir şey değildir. Suç; neye karşı suç dediğimiz zaman, toplumsal normlar ve yasa ve yaptırımlar olmak üzere iki gruba ayrılır. Toplumsal normlara karşı bir suç işlenirse ceza yoktur, lakin toplum tarafından eleştiri yağmuruna tutulabilirsiniz. Yasa ve yaptırımlara karşı suç işlenirse hapis cezası, para cezası, sürgün vs. gibi sert uygulamalara çarptırılabilirsiniz. Bireyleri suça iten nedir peki? Bireyleri suça teşvik eden etmen özgürlüktür. Gelin sizlerle bir ütopya yapalım: insanların özgür olmadığı, herhangi bir hakka sahip olmadığı bir tiran devleti düşünelim. Bu devlette veya yönetim sisteminde insanlara ne buyrulur ise o yapılır. İkinci bir alternatif kesinlikle yoktur. Buda demek oluyor ki özgürlük ve suç birbiri ile doğru orantılı olacak şekilde yaşamın sayı doğrusu üzerinde birbirini destekleyici iki unsurdur. Kısacası özgürlük ne kadar fazla olursa suçta o denli fazla olur. Veya suç ne kadar fazla ise özgürlükte o denli fazladır. Özgürlük ve suç ilişkisini anladığımıza göre ütopyalardan sıyrılıp, gerçek yaşama bir göz atalım: Bireylerin işlediği suçlar, ister toplumsal normlar olsun ister yasa ve yaptırımlar olsun, onlara verilen hakların su-i istimal edilip, farklı veya yanlış amaçlar uğrunda kullanılmasıyla meydana gelir. Hatta bu bazen bir başka bireyin hayatına sebep olabilir.

1924 Anayasası ve 1961 Anayasasında temel hak ve özgürlükler bakımından ortaya çıkan farklılıklara bir örnek olarak basın hürriyetini düzenleyen 1924 Anayasası m.77 ve 1961 Anayasası m.22 verilebilir. 1924 Anayasasında basın hürriyetinin hangi durumlarda kısıtlanabileceğinin belirtilmemesi basını tamamı ile özgür kılmıştır. Halbuki, küllerinden yeniden doğan ve toparlanmaya çalışan bu ülke sınırları içerisinde, o dönemin şartlarına göre basın gibi halkın ülke hakkında bilgi alabildiği tek ve en önemli iletişim kaynağının bu denli serbest bırakılması çok fazla soruna yol açabilirdi. Sınırlarının kanun ile belirlenmesinin bir sonucu olarak iktidar partisi kendisine muhalif olan basın organlarını bir kanun çıkartarak kolaylıkla kapatabilirdi. Bunun aksi olaraki 1961 Anayasası m.22’ye baktığımız zaman basın hürriyetinin hangi şekillerde kısıtlanabileceği açıkça yer almaktadır. Bu durum ise milletin bölünmezliği ve ülkenin içgüvenliği açısından önemli bir adımdır.

Bu çalışmanın ana amacı temel hak ve hürriyetlerin, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası çerçevesinde ne tür durumlarda sınırlandırıldığını, bu sınırlandırmaların hangi Anayasa Maddelerine dayandığını, Anayasanın 13. Maddesine aykırı sınırlandırmaların Anayasanın 11. Maddesi Çerçevesinde nasıl değerlendirildiğinin altını çizmektir.

Anahtar Kelimeler: Temel Hak ve Hürriyetler, Temel Hak ve Hürriyetlerin
Sınırlandırılması, Anayasa Madde 13, Anayasa Madde 11.

Giriş Mahkeme, klasik hermenötik anlayışından ayrılarak, yasa koyucunun iradesini belirli kaidelere göre tespit etmek yerine, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarının da etkisi ile, yeni hermenötik görüşüne yaklaşmakta, amaca göre yorum, hak temelli yorum veya dinamik yorum gibi yöntemleri tercih etmektedir. Bu tip bir tercih ise, temelde, lafzın aşılmasına veya yeniden inşasına ve okunmasına yol açacağı için; Mahkemenin 'hukuka aykırı hareket ettiği', 'hukuki güvenliği ihlal ettiği' şeklinde eleştirilerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Haliyle, Anayasa Mahkemesinin hakları korumak ile hukuki güvenlik kapsamında kalmak arasında gidip geldiğini söylemek yanlış değildir. Çalışmada, Mahkemenin ne yapmaya çalıştığını, nasıl bir yöntem izlediğini, Anayasayı ve AİHM kararlarını nasıl okuduğunu hem anlamaya hem de tespit etmeye çalıştım. Fakat bu amacı tam anlamıyla başarabildim diyemem. Bu nedenle, eleştirilerimi ve incelememi, mahkemenin amaca göre yorum, yaşayan yorum, hak temelli yorum gibi yeni hermenötik anlayışına yaklaştırıcı yöntemler nedeniyle daha az eleştiriye maruz kalması için, yorumda ve gerekçede istikrara odakladım. Örneklerim Mahkemenin, büyük oranda farklı kararlarda ve fakat benzer konularda nasıl hareket ettiği üzerinedir.

İnsan hakları, modern zamanların çokça tartışılan mefhumlarından biridir. Özellikle çoğunluğu Müslüman olan toplumların batı toplumları tarafından bu başlık altında sıklıkla eleştirilmesi insan haklarını Müslüman toplumlar açısından daha da kritik ve önemli bir mesele haline getirmektedir. Bu nedenle insan hakları teorisinde İslam inancına aykırı bir unsur olup olmadığı merak konusu olmakla birlikte konunun kapsam büyüklüğü göz önüne alındığında meseleyi farklı açılardan ele alan çalışmaların da gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Biz bu çalışmada Müslümanların kutsal metni olan Kuran'ın, temel insan hakları olarak bilinen hayat, hürriyet ve mülkiyet haklarına nasıl yaklaştığını ele almaya çalışacağız.

Engelli kadınların Türkiye'de toplumsal hayatta karşı karşıya kaldıkları ayrımcı uygulamalar, cinsiyetten kaynaklanan saldırılar ve erkek egemen dünyada zaten dezavatntaj durumda olan kadınların haklarını kullanmakta ve mesleki ilerlemede karşılaştıkları güçlükler irdelenmektedir. Bir insan hakları sorunu olarak engelli kadınların toplumsal hayatta dışlanmaları ve görmezden gelinmelerinin milletler arası belgelerde yer alan taahhütlere aykırılığına dikkat çekilmektedir.

Yirminci yüzyılın son çeyreği ile yirmi birinci yüzyılın ilk çeyreğinde anayasa yapım yöntemlerinde paradigmatik bir kırılma meydana gelmiştir. Daha önce kurucu meclis sistemi içinde temsilcileri aracılığıyla anayasa yapımında söz sahibi olan bireyler, bu dönemden itibaren doğrudan anayasa yapımına katılma imkânı elde etmiştir. Artık anayasa yapımının meşruiyetini sürecin kapsayıcılığı ve bireylerin sürece ne ölçüde katıldıkları belirlemektedir. Demokratik bir anayasanın ortaya çıkabilmesi için anayasayı meydana getirecek sürecin anayasa ile muhatap olacak tüm unsurları kapsaması, sürece dahil etmesi ve sürecin sonunda bu unsurların üzerinde uzlaştığı bir metin meydana getirmesi gerekmektedir. Bu çalışmada çeşitli ülke örneklerinden yola çıkılarak anayasa yapımında ortaya çıkan bu değişimin ana hatları incelenecektir.

Haber kaynaklarının gizliliği güvencesi, basın özgürlüğünün ve buna bağlı olarak haber verme görevinin bir güvencesi, ayrılmaz bir parçası niteliğindedir. Bununla birlikte Türk hukuk uygulamasında sorunlu bir konu olan haber kaynaklarının gizliliği yeterince çalışılmış bir konu değildir. Bu nedenle konuyla ilgili bir çalışma yapılması önem taşımaktadır. Çalışmamızın ilk kısmında konuyla ilişkili kavramlar ve haber kaynaklarının gizliliği güvencesinin teorik boyutu incelenmiştir. İkinci kısmında ise insan haklarıyla bağlantılı olarak uluslararası hukuk boyutu ele alınmıştır. Son kısımda haber kaynaklarının gizliliği bakımından Türk hukukundaki normlar analiz edilmiştir. Bu noktada özellikle adli ve önleme amaçlı koruma tedbirleri ve tanıklıktan çekinme kurumu üzerinde durulmuştur.

The confidentiality of journalistic sources is a substantial part and assurance of the freedom of press and the duty of reporting. Nevertheless, the confidentiality of journalistic sources, which is a problematic issue in the practice of Turkish law, is not a sufficiently studied subject. For this reason, it is crucial to conduct a study on the subject. In the first part of study, the terms on the subject and the theoretical dimension of the confidentiality of journalistic sources are explained. In the second part of study, international legal dimension is examined considering its relation with human rights. In the last part of study, articles in Turkish law, which are concerned with the confidentiality of journalistic sources were analyzed. In this point, especially the judicial and preventive protective measures and the institution of refusal to testify in case has been emphasized.

Demokrasiye küfür rejimi demek, çok önemli bir kategori hatası yapmaktır ve televizyondaki bir programda inkâr sözleri işittiğinizde, televizyona küfür aleti veya kâfir demekten farksızdır. Çünkü nasıl ki televizyon bir cihazdır ve cihazların dinî inançları olmaz. Hangi programı yüklerseniz onu gösterirler.

Aynen bunun gibi, demokrasi de bir yönetim sistemidir. Yönetim sistemlerinin dinleri olmaz. Küfre girmez, imandan çıkmazlar. Hangi temel kaideleri yüklerseniz ve nasıl uygulamalarda bulunursanız, (adeta kabın şeklini alan su gibi) ona göre şekil alırlar.