Tymbark – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Tymbark.
Tymbark uzyskał lokację miejską w 1353 roku, zdegradowany w 1896 roku[3]. Tymbark był miastem królewskim położonym w końcu XVI wieku w tenucie tymbarskiej w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Znajduje się niespełna 66 km na południowy wschód od Krakowa drogą przez Myślenice i Mszanę Dolną, oraz w odległości 10 km na zachód od Limanowej, oraz przy linii kolejowej Nowy Sącz – Chabówka i przy drodze krajowej nr 28 pomiędzy Limanową a Mszaną Dolną. Tymbark położony jest w centralnej części Beskidu Wyspowego. Zabudowania i pola Tymbarku znajdują się w dolinie rzeki Łososina i dolnej części uchodzącej do niej Słopniczanki, oraz na zboczach wzniesień: Paproć, Zęzów i Łopień[5].
Integralne części wsi Tymbark[6][7]
SIMC |
Nazwa |
Rodzaj
|
0467548 |
Góry |
część wsi
|
0467554 |
Kopana Droga |
część wsi
|
0467560 |
Miasto |
część wsi
|
0467583 |
Pasterniki |
część wsi
|
0467643 |
Podlas |
przysiółek
|
0467590 |
Podwisiołki |
część wsi
|
0467608 |
Trawniki |
część wsi
|
0467614 |
Węglarka |
część wsi
|
0467620 |
Zawodzie |
część wsi
|
0467637 |
Zęzów |
część wsi
|
W roku 1353 na terenie dzisiejszego Tymbarku powstała parafia, erygowana przez króla Kazimierza Wielkiego, który następnie w roku 1357 lokował tu dla kolonistów niemieckich miasto Tannenberg. Pierwotna nazwa miasta (niem. „jodłowa góra”), jak i jego mieszkańcy ulegli następnie procesowi polonizacji.
Miasto królewskie zostało założone przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim w 1353 roku[8]. Zasadźcą był Hanco Dives, syn Jana Bogacza[9]. Prawa miejskie Tymbark stracił w roku 1934.
W XIX w. kościele parafialnym w Tymbarku znajduje się zabytkowa sygnaturka „Katarzyna” z roku 1349, dzwon „Urban” z roku 1536, kamienna chrzcielnica z roku 1541 oraz XVII w. obraz świętej Anny Samotrzeć.
17 lipca 1929 prezydent Ignacy Mościcki odwiedził Tymbark[10].
W roku 1936 założono z inicjatywy nauczyciela Górskiej Szkoły Rolniczej w Łososinie Górnej, inż. Józefa Marka, Podhalańską Spółdzielnię Owocarsko-Warzywną, która dziś stanowi zakład przetwórstwa owocowego należący do Spółki Akcyjnej Tymbark.
Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].
- Klub Sportowy Harnaś Tymbark – piłkarski klub sportowy założony 24 października 1949 roku przy Podhalańskiej Spółdzielni Owocarskiej; obecnie w klasie A. barwy żółto - zielone[12].
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142090
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1311 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78–79.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 95.
- ↑ Geoportal. [dostęp 2012-01-10].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
- ↑ „Hanco Dives, mieszcznin sądecki, syn Jana Bogacza, w roku 1340 jest nazwany „locator villarum super Fluvium dictum Biała” i on lokuje w tym roku Grybów czy Tymbark.”, [w:] Rocznik krakowski, 1913, tomy 15-16 str. 82.
- ↑ W rocznicę wydarzenia: Tymbark i Jodłownik na prezydenckim szlaku. Wizyta i spotkanie mieszkańców z prof. Ignacem Mościckim w 1929 r. – Tymbark.in [online], 18 lipca 2020 [dostęp 2024-01-07] (pol.).
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-05] .
- ↑ Witaj na oficjalnej stronie KS Harnaś Tymbark - KS Harnaś Tymbark [online], kstymbark.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).strona główna serwisu
Rynek w Tymbarku. Panorama 360°
Wsie |
|
---|
Integralne części wsi |
- Bogaczówka
- Brodkówka
- Bubulówka (Podłopień)
- Bubulówka (Zawadka)
- Do Wydry
- Doraź
- Duchniki
- Dudówka
- Dwór
- Dyrlówka
- Folwark
- Gizówka
- Góry (Piekiełko)
- Góry (Tymbark)
- Góry Rysie
- Jackówka
- Jakubówka
- Jasna
- Kapicówka
- Kapralówka
- Kąciki
- Kopana Droga (Piekiełko)
- Kopana Droga (Tymbark)
- Kordeczkówka
- Kowalówka
- Kucówka (Piekiełko)
- Kucówka (Podłopień)
- Kurkówka
- Kwaśniakówka
- Malarze
- Malarzówka
- Miasto
- Młynisko
- Olejarnia
- Pasterniki
- Pasykówka
- Piętoniówka
- Podgóra
- Podlas (Podłopień)
- Podlas (Tymbark)
- Podleszcze
- Podwisiołki
- Przylaski
- Putkówka
- Puty
- Rojaki
- Rola (Piekiełko)
- Rola (Podłopień)
- Skrzatki
- Smagłówka
- Sobczaki
- Sołtystwo
- Sowińskie
- Sowy
- Tajdusie
- Trawniki
- Trybucówka
- Węglarka
- Zagórze
- Zagroda
- Zapałówka (Podłopień)
- Zapałówka (Zawadka)
- Zawodzie
- Zęzów
|
---|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Gminy miejskie |
- Bnin (1395–1934)
- Boćki (1509–1934)
- Brzostek (1367–1934, od 2009)
- Budzyń (1458–1934, od 2021)
- Ciężkowice (1348–1934, od 2000)
- Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023)
- Dobrzyca (1440–1934, od 2014)
- Gąsawa (1388–1934, od 2024)
- Gębice (1425–1934)
- Jagielnica (1518–1934)
- Jaraczewo (1519–1934, od 2016)
- Jazłowiec (1519–1934)
- Kopanica (1450–1934)
- Lanckorona (1366–1934)
- Łohiszyn (1570–1934, od 1959OTP)
- Mielnik (1440–1934)
- Mieścisko (1474–1934, od 2024)
- Narew (1529–1934)
- Niżankowice (1431–1934, od 1940OTP)
- Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934)
- Nowy Dwór (1578–1934)
- Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994)
- Obrzycko (1458–1934, od 1990)
- Odelsk (1546–1934)
- Piaski (1775–1934)
- Powidz (1243–1934)
- Rogowo (1380–1580, 1672–1934)
- Rostarzewo (1752–1934)
- Rychtal (1294–1934, od 2024)
- Ryczywół (1426–1934)
- Rynarzewo (1299–1934)
- Stara Sól (1557–1934, od 1940OTP)
- Szereszów (1569–1934, od 1940OTP)
- Święciechowa (1277–1934)
- Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958)
- Uście Solne (1616–1934)
- Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
- Wojnicz (1369–1934, od 2007)
- Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
|
---|
Gminy wiejskie z prawami miejskimi |
|
---|
Gminy wiejskie z prawami miasteczka |
- Alwernia (1778–1934, od 1993)
- Babice nad Sanem (1484–1934)
- Baligród (1634–1934)
- Białobożnica (1910–1934)
- Biały Kamień (1493–1934)
- Bilcze Złote (1896–1934)
- Bobowa (1399–1934, od 2009)
- Brzozdowce (1526–1934)
- Bukaczowce (1489–1934, od 1940OTP)
- Chocimierz (1444–1934)
- Chołojów (1650–1934)
- Czchów (1355–1934, od 2000)
- Czernelica (1575–1934, od 1940OTP)
- Czudec (1427–1934)
- Dębowiec (1349–1934)
- Dobrotwór (1472–1934, od 1959OTP)
- Dunajów (1424–1934)
- Dźwinogród (1784–1934)
- Felsztyn (1380–1934)
- Firlejów (1570–1934)
- Fredropol (1720–1934)
- Frysztak (1366–1934)
- Gołogóry (1469–1934)
- Gródek (1453–1934)
- Gwoździec (1540–1934, od 1940OTP)
- Hussaków (1525–1934)
- Jabłonów (1602–1934, od 1940OTP)
- Janów (1590–1934)
- Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934)
- Jawornik Polski (1472–1934, od 2024)
- Jedlicze (1768–1934, 1959–1966OTP, od 1967)
- Jezierna (1542–1934)
- Jezupol (1591–1934, od 1940OTP)
- Jodłowa (1765–1934)
- Kamionka Wielka (1784–1934)
- Knihynicze (1563–1934)
- Kołaczyce (1358–1934, od 2010)
- Konkolniki (1880–1934)
- Korczyna (1516–1934)
- Kozłów (1577–1934, od 1961OTP)
- Krasiczyn (1620–1934)
- Krościenko (1348–1934, 1973–1982)
- Krukienice (1490–1934)
- Krystynopol (1695–1934, od 1951)
- Krzywcza (1398–1934)
- Krzywcze Górne (?–1934)
- Kudryńce (1518–1934)
- Kukizów (1538–1934)
- Kułaczkowce (?–1934)
- Laszki Murowane (1560–1934)
- Leszniów (1471–1934)
- Lipnica Murowana (1326–1934)
- Lipsko (1620–1934)
- Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016)
- Lutowiska (1742–1934)
- Łysiec (1652–1934, od 1940OTP)
- Magierów (1595–1934, od 1940OTP)
- Majdan Królewski (1763–1934)
- Marjampol (1670–1934)
- Markopol (1628–1934)
- Milówka (1818–1934)
- Narajów (1592–1934)
- Narol (1672–1934, od 1996)
- Nawaria (1578–1934)
- Niebylec (1581–1934)
- Niżniów (1508–1934)
- Obertyn (?–1934)
- Oleszyce (1578–1934, od 1989)
- Pistyń (1756–1934)
- Płazów (1614–1934)
- Podgrodzie (?–1934)
- Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940OTP)
- Podkamień Jabłonowski (1515–1934)
- Potok Złoty (1601–1934, od 1984OTP)
- Potylicz (1498–1934)
- Probużna (1785–1934)
- Pruchnik (1436–1934, od 2011)
- Przecław (1419–1934, od 2010)
- Radomyśl nad Sanem (1556–1934)
- Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001)
- Rzochów (1386–1934)
- Sokołów (1879–1934)
- Sokołówka (1685–1934)
- Stanisławczyk (1626–1934)
- Stojanów (1547–1934)
- Stratyn (1671–1934)
- Strusów (1434–1934)
- Strzeliska Nowe (1513–1934)
- Szczucin (1745–1934, od 2009)
- Szczurowice (1648–1934)
- Świrz (1427–1934)
- Tarnoruda (1578–1934)
- Tartaków (1685–1934)
- Toporów (1450–1934)
- Touste (1720–1934)
- Tylicz (1363–1934)
- Tymbark (1353–1934)
- Tyrawa Wołoska (1707–1934)
- Ułaszkowce (1701–1934)
- Uście Biskupie (1498–1934)
- Uście Ruskie (1739–1934)
- Uście Zielone (1548–1934)
- Uścieczko (1661–1934)
- Waręż (1538–1934)
- Wielkie Oczy (1671–1934)
- Wielopole Skrzyńskie (1328–1934)
- Witków Nowy (?–1934)
- Wojniłów (1552–1934, od 1960OTP)
- Zakliczyn (1557–1934, od 2006)
- Zarudzie (1784–1934)
- Zbyszyce (1784–1934)
- Żmigród Nowy (1373–1934)
- Żołynia (1740–1934)
|
---|
Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.