Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Wiśniczu
Nowy Wiśnicz – miasto w woj. małopolskim, w powiecie bocheńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Wiśnicz. Położone jest na Pogórzu Wiśnickim przy drodze wojewódzkiej nr 965 z Bochni do Limanowej, w odległości 8 km od Bochni.
Nowy Wiśnicz uzyskał lokację miejską w 1616 roku, zdegradowany w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1995 roku[3]. W latach 1976–1982 miejscowość była siedzibą gminy Nowy Wiśnicz-Lipnica. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. tarnowskiego.
Plan Wiśnicza z czasów potopu szwedzkiego
W XII wieku Nowy Wiśnicz był notowany jako wieś klasztorna. W XIV wieku był własnością Kmitów, a następnie Lubomirskich. Prawa miejskie otrzymał w 1616 roku za sprawą Stanisława Lubomirskiego. W założonym przez siebie mieście Lubomirski ufundował barokowy kościół farny i ratusz. Jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 r. na wzgórzu obok zamku Stanisław wybudował klasztor karmelitów bosych. Znaczną część drewnianej zabudowy miasta strawił wielki pożar 3 lipca 1863[4].
W maju 2020 roku za pomnik historii uznany został zespół architektoniczno-krajobrazowy położony na obszarze Nowego Wiśnicza, Starego Wiśnicza i Leksandrowej z zabytkowym ratuszem i kościołem pw. Wniebowzięcia NMP, zamkiem i dawnym klasztorem oo. karmelitów bosych, w którym obecnie mieści się Zakład Karny Nowy Wiśnicz[5].
Osobny artykuł: Akcja Wiśnicz.
W czasie II wojny światowej w rejonie Nowego Wiśnicza działał 12 Pułk Piechoty Armii Krajowej regionalny oddział Armii Krajowej, który przeprowadził 26 lipca 1944 roku Akcję Wiśnicz – atak na niemieckie więzienie, który był jedną z największych akcji uwolnienia więźniów przez polskie podziemie przeprowadzonej w czasie niemieckiej okupacji Polski[6] [7][8] .
- Piramida wieku mieszkańców Nowego Wiśnicza w 2014 roku[9].
Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Budynek Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu
Jeden z drewnianych domów w Nowym Wiśniczu na rysunku Jana Matejki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].
- układ urbanistyczny,
- zespół kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP z 1620 roku:
- kościół,
- plebania,
- dzwonnica,
- ogrodzenie z 2 bramkami,
- cmentarz przykościelny,
- starodrzew,
- zespół poklasztorny karmelitów z 1 poł. XVII w.:
- ruina kościoła pokarmelickiego pw. św. Józefa i Zaślubin NP Marii
- zabudowania poklasztorne (obecnie więzienie),
- cmentarz żydowski,
- cmentarz wojenny,
- kapliczka przydrożna z figurą św. Jana Nepomucena, drewniana, przy drodze do zamku z 2 poł. XVIII wieku,
- fortyfikacje bastionowe,
- ratusz miejski,
- dworek „Koryznówka”.
- sąd, obecnie liceum (PLSP), ul. Grunwaldzka 278 (Bocheńska 6) z lat 1911–1912,
- dom, Rynek 13, XVIII/XIX,
- dom, Rynek 20, XVII, XX wiek,
Nieistniejące:
- kościół Karmelitów pw. Chrystusa Zbawiciela z lat 1622–1630, zburzony przez Niemców w latach 1942–1944,
- drewniana, podcieniowa zabudowa rynku (uwieczniona przez Jana Matejkę).
Ratusz miejski w Nowym Wiśniczu
Miasto leży na obszarze Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego. W bliskiej okolicy znajduje się kilka obiektów chronionej przyrody:
Szlaki turystyczne: niebieski: Bochnia – Nowy Wiśnicz – Kamień-Grzyb – Paprotna (obok Kamieni Brodzińskiego) – Rajbrot – Łopusze – Przełęcz Rozdziele – Widoma – góra Kamionna – Pasierbiecka Góra – Tymbark.
Pomnik hetmana Stanisława Lubomirskiego-założyciela miasta, usytuowany przed ratuszem
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowym Wiśniczem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Nowym Wiśniczu.
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.
- ↑ List Jana Matejki z 12/13 VII 1863 roku opisujący Wiśnicz po pożarze.
- ↑ https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2020000084101.pdf
- ↑ Königsberg 2017 ↓.
- ↑ Józef Wieciech. Akcja na więzienie w Nowym Wiśniczu. „Niepodległość i Pamięć 2/3 (4)”, s. 197–202, 1995. Warszawa.
- ↑ Śląski 1990 ↓.
- ↑ Nowy Wiśnicz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 .
Miasta na prawach powiatu |
|
---|
Miasta powiatowe |
|
---|
Miasta gminne |
|
---|
Wsie |
|
---|
Integralne części wsi |
- Bukowiec
- Chronów Dolny
- Chronów Górny
- Ćków
- Dębina
- Duple
- Dwór
- Dworskie
- Działy
- Florkówka
- Godki
- Góra
- Górzko
- Grądy
- Kącina
- Kopaliny Pogwizdowskie
- Łacnówka
- Łopuszna Dolna
- Łopuszna Górna
- Mędlówka
- Na Dole
- Nowa Wieś
- Nowy Świat (Królówka)
- Nowy Świat (Muchówka)
- Osiczyna
- Pagórek
- Pagórki
- Pańska Rola
- Podgródek (Kobyle)
- Podgródek (Stary Wiśnicz)
- Podgródek (Wiśnicz Mały)
- Podlesie (Chronów)
- Podlesie (Królówka)
- Przymiarki
- Przyśnica
- Rękaw
- Rojków Dział
- Rybakówka
- Skotnica
- Smendówka
- Sośliny
- Stachoniówka
- Stara Wieś
- Stawy
- Strona Północna (Kobyle)
- Strona Północna (Kopaliny)
- Strona Północna (Stary Wiśnicz)
- Strona Południowa (Kobyle)
- Strona Południowa (Kopaliny)
- Strona Południowa (Stary Wiśnicz)
- Strona Środkowa
- Studzianki
- Uzbornia
- Województwo
- Wólka
- Wyźranka
- Zagrody (Chronów)
- Zagrody (Królówka)
- Zagrody (Leksandrowa)
- Zagrody (Stary Wiśnicz)
- Zalipie
|
---|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Gminy miejskie |
- Bnin (1395–1934)
- Boćki (1509–1934)
- Brzostek (1367–1934, od 2009)
- Budzyń (1458–1934, od 2021)
- Ciężkowice (1348–1934, od 2000)
- Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023)
- Dobrzyca (1440–1934, od 2014)
- Gąsawa (1388–1934, od 2024)
- Gębice (1425–1934)
- Jagielnica (1518–1934)
- Jaraczewo (1519–1934, od 2016)
- Jazłowiec (1519–1934)
- Kopanica (1450–1934)
- Lanckorona (1366–1934)
- Łohiszyn (1570–1934, od 1959OTP)
- Mielnik (1440–1934)
- Mieścisko (1474–1934, od 2024)
- Narew (1529–1934)
- Niżankowice (1431–1934, od 1940OTP)
- Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934)
- Nowy Dwór (1578–1934)
- Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994)
- Obrzycko (1458–1934, od 1990)
- Odelsk (1546–1934)
- Piaski (1775–1934)
- Powidz (1243–1934)
- Rogowo (1380–1580, 1672–1934)
- Rostarzewo (1752–1934)
- Rychtal (1294–1934, od 2024)
- Ryczywół (1426–1934)
- Rynarzewo (1299–1934)
- Stara Sól (1557–1934, od 1940OTP)
- Szereszów (1569–1934, od 1940OTP)
- Święciechowa (1277–1934)
- Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958)
- Uście Solne (1616–1934)
- Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
- Wojnicz (1369–1934, od 2007)
- Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
|
---|
Gminy wiejskie z prawami miejskimi |
|
---|
Gminy wiejskie z prawami miasteczka |
- Alwernia (1778–1934, od 1993)
- Babice nad Sanem (1484–1934)
- Baligród (1634–1934)
- Białobożnica (1910–1934)
- Biały Kamień (1493–1934)
- Bilcze Złote (1896–1934)
- Bobowa (1399–1934, od 2009)
- Brzozdowce (1526–1934)
- Bukaczowce (1489–1934, od 1940OTP)
- Chocimierz (1444–1934)
- Chołojów (1650–1934)
- Czchów (1355–1934, od 2000)
- Czernelica (1575–1934, od 1940OTP)
- Czudec (1427–1934)
- Dębowiec (1349–1934)
- Dobrotwór (1472–1934, od 1959OTP)
- Dunajów (1424–1934)
- Dźwinogród (1784–1934)
- Felsztyn (1380–1934)
- Firlejów (1570–1934)
- Fredropol (1720–1934)
- Frysztak (1366–1934)
- Gołogóry (1469–1934)
- Gródek (1453–1934)
- Gwoździec (1540–1934, od 1940OTP)
- Hussaków (1525–1934)
- Jabłonów (1602–1934, od 1940OTP)
- Janów (1590–1934)
- Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934)
- Jawornik Polski (1472–1934, od 2024)
- Jedlicze (1768–1934, 1959–1966OTP, od 1967)
- Jezierna (1542–1934)
- Jezupol (1591–1934, od 1940OTP)
- Jodłowa (1765–1934)
- Kamionka Wielka (1784–1934)
- Knihynicze (1563–1934)
- Kołaczyce (1358–1934, od 2010)
- Konkolniki (1880–1934)
- Korczyna (1516–1934)
- Kozłów (1577–1934, od 1961OTP)
- Krasiczyn (1620–1934)
- Krościenko (1348–1934, 1973–1982)
- Krukienice (1490–1934)
- Krystynopol (1695–1934, od 1951)
- Krzywcza (1398–1934)
- Krzywcze Górne (?–1934)
- Kudryńce (1518–1934)
- Kukizów (1538–1934)
- Kułaczkowce (?–1934)
- Laszki Murowane (1560–1934)
- Leszniów (1471–1934)
- Lipnica Murowana (1326–1934)
- Lipsko (1620–1934)
- Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016)
- Lutowiska (1742–1934)
- Łysiec (1652–1934, od 1940OTP)
- Magierów (1595–1934, od 1940OTP)
- Majdan Królewski (1763–1934)
- Marjampol (1670–1934)
- Markopol (1628–1934)
- Milówka (1818–1934)
- Narajów (1592–1934)
- Narol (1672–1934, od 1996)
- Nawaria (1578–1934)
- Niebylec (1581–1934)
- Niżniów (1508–1934)
- Obertyn (?–1934)
- Oleszyce (1578–1934, od 1989)
- Pistyń (1756–1934)
- Płazów (1614–1934)
- Podgrodzie (?–1934)
- Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940OTP)
- Podkamień Jabłonowski (1515–1934)
- Potok Złoty (1601–1934, od 1984OTP)
- Potylicz (1498–1934)
- Probużna (1785–1934)
- Pruchnik (1436–1934, od 2011)
- Przecław (1419–1934, od 2010)
- Radomyśl nad Sanem (1556–1934)
- Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001)
- Rzochów (1386–1934)
- Sokołów (1879–1934)
- Sokołówka (1685–1934)
- Stanisławczyk (1626–1934)
- Stojanów (1547–1934)
- Stratyn (1671–1934)
- Strusów (1434–1934)
- Strzeliska Nowe (1513–1934)
- Szczucin (1745–1934, od 2009)
- Szczurowice (1648–1934)
- Świrz (1427–1934)
- Tarnoruda (1578–1934)
- Tartaków (1685–1934)
- Toporów (1450–1934)
- Touste (1720–1934)
- Tylicz (1363–1934)
- Tymbark (1353–1934)
- Tyrawa Wołoska (1707–1934)
- Ułaszkowce (1701–1934)
- Uście Biskupie (1498–1934)
- Uście Ruskie (1739–1934)
- Uście Zielone (1548–1934)
- Uścieczko (1661–1934)
- Waręż (1538–1934)
- Wielkie Oczy (1671–1934)
- Wielopole Skrzyńskie (1328–1934)
- Witków Nowy (?–1934)
- Wojniłów (1552–1934, od 1960OTP)
- Zakliczyn (1557–1934, od 2006)
- Zarudzie (1784–1934)
- Zbyszyce (1784–1934)
- Żmigród Nowy (1373–1934)
- Żołynia (1740–1934)
|
---|
Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.