Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Owoce dyni
Hodgsonia heteroclita
Marah oreganus
Tryskawiec sprężysty
Dyniowate (Cucurbitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu dyniowców. Obejmuje ok. 990[3]–1000[2] gatunków, grupowanych w 97[3]–98 rodzajów[2]. Rośliny te występują w obszarach tropikalnych i subtropikalnych, bardzo nieliczne w strefie umiarkowanej. Obecne są w podobnej liczbie gatunków na Nowym Świecie, jak i na Starym[4]. Stosunkowo największy udział rośliny te mają we florze suchych obszarów Afryki[2]. W Polsce dziko rosną tylko jako gatunki introdukowane rośliny z rodzajów: przestęp (Bryonia), kolczurka (Echinocystis), harbuźnik (Sicyos) i ziemniaczka (Thladiantha)[5][6]. Do rodziny tej należy się wiele roślin użytkowych, spożywanych jako warzywa, owoce (głównie rodzaje dynia, ogórek, arbuz), używanych jako rośliny lecznicze i oleiste[3]. Twarde, zewnętrzne części owoców tykwy (tzw. kalabasy) wykorzystywane są jako naczynia i instrumenty, z owoców trukwy wyrabia się tzw. „gąbki roślinne”[4].
- Pokrój
- Rośliny zielne, zwykle jednoroczne lub wieloletnie pnącza, rzadko drewniejące półkrzewy, w przypadku jednego monotypowego rodzaju – niewielkie drzewa (Dendrosicyos). Rośliny często z bulwami korzeniowymi i kłączami, czasem bezlistne i z asymilującą, gruboszowato zgrubiałą łodygą[3]. Pnącza wspinają się za pomocą pojedynczych lub rozgałęziających się (raz lub dwukrotnie) wąsów czepnych[3] pochodzenia pędowego[4]. Owijają się one wokół podpór, przyczepiają się do nich lub wciskają w szczeliny, przy czym ich górna i dolna część zwijają się w przeciwnych kierunkach[4].
- Liście
- Rozwijają się na pędzie skrętolegle, są ogonkowe i pozbawione przylistków[3]. Blaszka liściowa różnokształtna, często pojedyncza, okrągława w zarysie i klapowana, czasem podzielona dłoniasto[4]. Na brzegu blaszki często występują drobne gruczołowate ząbki[3].
- Kwiaty
- Promieniste (rzadko grzbieciste[3]) i pięciokrotne. Najczęściej rozdzielnopłciowe na skutek redukcji pręcików lub słupkowia, odpowiednio w kwiatach żeńskich i męskich, rzadko kwiaty obupłciowe. Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub zebrane w różne kwiatostany: pęczki, grona, wiechy, główki[4], baldachy i kłosy[3]. Szypułka przedłużona w talerzykowato rozszerzone lub lejkowate, dzbankowate albo rurkowato wydłużone dno kwiatowe. Kielich i korona są zrośnięte przynajmniej u podstawy, rzadko płatki korony są wolne[4]. Rzadko też elementy okwiatu występują w innej liczbie niż pięć (od trzech do 10)[3]. Spośród pięciu pręcików cztery zrastają się parami, jeden zostaje wolny, czasem też stulają się w centralną kolumienkę[4]. Dolny lub wpół dolny słupek[3] powstaje z trzech (rzadko czterech lub pięciu) owocolistków i zwykle ma wyraźnie zaznaczone ich brzegi. W zalążni jednokomorowej o łożysku ściennym[7] znajdują się zwykle liczne zalążki. Szyjka słupka zwieńczona jest zwykle rozwidlonymi, trzema znamionami[4]. W kwiatach znajdują się często gruczoły wydzielające nektar (miodniki), czasem także olejki[3].
- Owoce
- Mięsiste, jedno- lub wielonasienne jagody (u dyń przekraczających nawet 50 kg wagi[4]) lub torebki, rzadko skrzydlaki i niełupki[3]. Nasiona są zwykle spłaszczone[3], bezbielmowe, z dużymi liścieniami zawierającymi duże ilości oleju[4].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jedna z rodzin rzędu dyniowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2]:
- Podział rodziny[2][8]
Podrodzina Nhandiroboideae (syn.: Zanonioideae)
Plemię Gomphogyneae Bentham & J. D. Hooker
Plemię Triceratieae A. Richard
Plemię Actinostemmateae H. Schaefer & S. S. Renner
Plemię Zanonieae Bentham & J. D. Hooker
Podrodzina Cucurbitoideae Eaton
Plemię Indofevilleeae H. Schaefer & S. S. Renner
Plemię Benincaseae
Plemię Bryonieae
Plemię Coniandreae
Plemię Cucurbiteae
Plemię Joliffieae
Plemię Momordiceae
Plemię Schizopeponeae
Plemię Sicyoeae
Plemię Siraitieae
Plemię Thladiantheae
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-22] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 261-262. ISBN 978-1-84246-634-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 83-93. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1. Brak numerów stron w książce
- ↑ Barbara Tokarska-Guzik, Zygmunt Dajdok, Maria Zając, Adam Zając, Alina Urbisz, Władysław Danielewicz, Czesław Hołdyński: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 160. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 185-186. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ List of Genera in CUCURBITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-06-22] (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne: