NIEUWSBRIEF
Vrienden van het Nr. 02 - 2007
Marinemuseum 15 jun. 2007
VAN DE VOORZITTER Beste Vrienden en Donateurs, De tijd vliegt is een veel gebruikt gezegde en dat blijkt maar al te waar. Zo werd ik door de secretaris er fijntjes aan herinnerd dat de volgende nieuwsbrief alweer aanstaande is en of ik mij eens rap wilde buigen over een voorwoord. Op dat moment bekroop mij de gedachte waarmee ik begon en vroeg mij af wat er zoal was gepasseerd de laatste maanden. Wel, genoeg natuurlijk maar is het ook interessant genoeg voor deze column. Laat ik een poging wagen. Het bestuur van de stichting is nog steeds in gesprek met het museum om de vrienden- en donateurkorting in de museumwinkel voor elkaar te krijgen. Men zegde mij zelfs toe dat het in een handomdraai geregeld kon worden. Kortom, dat punt kunnen we binnenkort afsluiten. Dan de subsidie aanvragen voor de speciale De Ruytertentoonstelling, “De vrouwen van Michiel”. Een van de doelstellingen van de stichting is het verwerven van aanvullende geldmiddelen voor speciale exposities. Namens de stichting zijn er in nauw overleg met museum aanvullende subsidies aangevraagd bij verschillende instellingen. De stand op dit moment is dat er nog kans is op toekenning vanuit één instelling, de andere aanvraag is helaas afgewezen. We zijn zeer benieuwd hoe het gaat aflopen en of we aan deze doelstelling nader invulling kunnen geven. De lezingencyclus loopt alweer bijna ten einde. Onze vaste inleider, dr. Bosscher, heeft naar ik heb vernomen een reeks zeer boeiende lezingen verzorgd in het Marinemuseum over de Admiraal-generaal M.A. de Ruyter. Een zeer geslaagde keuze die in dit 400e geboortejaar ook niet anders had gekund. En nu we het toch over het De Ruyterjaar hebben. Ik mocht een uitermate gevarieerde opening van het De Ruyterjaar in Vlissingen bijwonen op 23 maart, een opening die werd verricht door Koningin Beatrix. Het glazen slaan op de scheepsbel van De Zeven Provinciën ging haar goed af. Ook de komende vlootdagen gedurende het tweede weekend van juli hebben als thema het De Ruyterjaar. Dan zal ook de Vrouwen van Michieltentoonstelling te bezichtigen zijn. De vlootdagen zijn een mooie gelegenheid nieuwe donateurs en vrienden te werven. Ook hebben we een aanbieding om in het blad Vastwerken van de Avom een oproep te plaatsen voor nieuwe leden en donateurs. Eveneens bij Den Helder, organiseert het Consulaat Noorderkwartier ook enkele evenementen. Wat nog staat te gebeuren is de Race2Sail de Ruyter 2007 van 16-19 augustus in Den Helder. Op en rond de Oude Rijkswerf Willemsoord vinden vele nautische activiteiten plaats. Als sluitstuk is er op de rede de Parade of Sail op zondag 19 augustus. Wat nog staat te gebeuren is de jaarlijkse vriendendag. Die zal plaats vinden in oktober en wel in Hoorn. Er wordt hard gewerkt aan het programma voor deze dag door ons bestuurslid voor evenementen, Gerard Horneman. Hierover zult u nog nader worden geïnformeerd. Ook de welbekende vaardag heeft de warme belangstelling van het bestuur. We doen ons best ondanks een kleiner wordende vloot deze traditie “varend” te houden. Ik besluit met een graag tot ziens in en rond ons Marinemuseum. Fijko van der Laan voorzitter
1
HELDERSE HAVENTAFERELEN Alvorens we gaan kijken naar een nieuwe foto, eerst een reactie van ons vriendenkringlid Rob Harmse op de vorige foto, van het boven water halen van de sleepboot Annie Goedkoop. Rob was vooral verrast door het stukje boeg van de MOD 1 dat zichtbaar was. Hij verdiept zich in het bestand kleine schepen van vlak na de oorlog en had nog nooit ergens een afbeelding van dit vaartuig weten te vinden. Gelukkig kon ik hem nog aan een andere foto van dezelfde gelegenheid helpen waarop de MOD 1 beter te zien is. Volgens informatie van Rob zou de MOD 1 de voormalige MVP 634 kunnen zijn, waarbij MVP staat voor Marine Vaartuigen Pool, een groep (kleine) schepen die direct na de oorlog gevormd werd door allerlei “loslopende” vaartuigen waarvoor een bestemming werd gezocht. In het geval van de MVP 634 zou het dan kunnen gaan om een voormalige Duitse Kriegsfischkutter, een soort patrouillevaartuig van een makkelijk te fabriceren model, waarvan de Duitsers er in de oorlog meer dan 1000 hebben gehad. Het vaartuig werd na de oorlog waarschijnlijk in IJmuiden gevonden en is nog naar Engeland overgebracht om tot duikvaartuig ingericht te worden, alhoewel de eindafbouw weer in Nederland plaatsvond. Als duikvaartuig werd het ingezet voor het opsporen van vliegtuigwrakken in het IJsselmeer. Volgens Rob zou het schip op 1 februari 1948 teruggegeven kunnen zijn aan de eigenaar (wie dat ook was), maar het kan ook 1953 zijn geweest. Dat verklaart mogelijk de naamseinen A954 en Y8655 die nog aan het vaartuig zouden zijn toegekend. Wellicht dat Rob in de toekomst ons nog eens deelgenoot kan maken van zijn nog lopende inventarisatie van de MOD-vaartuigen, waarvan er naar schatting ongeveer 30 geweest moeten zijn. De nieuwe foto brengt ons naar 13 juli 1989 en komt uit een serie gemaakt vanaf gebouw Albatros door Jan Tiessen, toenmalige PR-man van de Rijkswerf, om de stand van zaken ten aanzien van de werkzaamheden op het terrein van de Nieuwe Rijkswerf in beeld te brengen (Archief MB, fotonummer NRW/15/7A).
Van die werkzaamheden is rechts ook wel wat te zien: binnen stalen damwanden worden met een heistelling de palen voor de toekomstige steiger 62/63 aangebracht en op de kop van steiger 24 is een eerste begin gemaakt met sloopwerkzaamheden (de steiger zou in de tweede helft van 1989 ingekort worden). Veel leuker is echter wat er te zien is aan de steiger op de voorgrond, en dan niet zozeer steiger 23, waar een S-fregat (zeer waarschijnlijk Hr.Ms. Piet Heyn) en Hr.Ms. De Ruyter, beide in onderhoud, een gebruikelijk beeld vormen, maar wél steiger 22, waar een Amerikaanse kruiser ligt afgemeerd. Want een Amerikaans oorlogsschip in de haven was en is een niet vaak voorkomende gebeurtenis. Het betreft hier USS Bainbridge, op 6 oktober 1962 in dienst gesteld als grote, (uitsluitend) met geleide wapens uitgeruste jager, maar in 1975 herbenoemd als geleide wapenkruiser. Op het moment van de foto was het schip 2
dus al 27 jaar oud en het zou uiteindelijk pas na 38 (!) jaar de Amerikaanse marine verlaten. Het bijzondere aan dit schip is de voortstuwing: twee kernreactoren die een gezamenlijk vermogen leveren van 60.000 pk.; USS Bainbridge was tijdens zijn bestaan het kleinste nucleair voortgestuwde bovenwater oorlogsschip. Zijdelings brengt mij dat op het verschijnsel dat er in Den Helder, voor zover mij bekend, niet of nauwelijks enige ophef plaatsvond over de aanwezigheid van nucleair voortgestuwde schepen in de haven. En tijdens mijn werk op de Rijkswerf was dat toch vaak het geval, met name Engelse atoomonderzeeërs lagen regelmatig aan steiger 22Noord. Waarschijnlijk wisten de meeste mensen niet eens dat er zo’n schip in de haven lag, Marinevoorlichting had het er niet over en de enkele voorbijganger op de haven die het zich wél realiseerde (zoals ik) had blijkbaar geen behoefte het aan de grote klok te hangen. Naast de genoemde schepen zijn, in mijn ogen, nog twee zaken op de foto het noemen waard. Dat is in de eerste plaats de collimatietoren aan de voet van steiger 22. Deze toren werd in 1965 neergezet, ten behoeve van de Terrier-geleide wapeninstallatie die op de verbouwde kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën was geplaatst en werd afgebroken nadat in november 1993 de nieuwe toren op het oostelijk havenhoofd was gebouwd. In de tweede plaats zijn op het schiereiland bij de Berghaven de palen zichtbaar van het antennenet waarmee schepen getest kunnen worden op hun weerstand tegen electro-magnetische pulsen, zoals die optreden bij nucleaire explosies. Deze palen worden alleen nog maar opgetuigd bij daadwerkelijke proefnemingen, zoals voor het laatst in augustus 2004 bij de beproeving van het LCF Hr.Ms. Tromp. Henk Cruijff, 21/5/2007
ZOUTE ZEEVERHALEN LAATSTE BELEVENISSEN IN OOST-INDIË Zo hadden we weer eens een rustige “strek” gemaakt langs de kust en het was al laat en donker want er was geen maan. Wij zagen de verlichte scheepvaart buiten de 3-mijlszone varen en konden zien op de radar dat ze netjes buiten de 3 mijl bleven. Maar één zat er net tegen aan en kwam er af en toe binnen. De commandant gaf order om wat naar buiten te steken, dus voeren wij het schip even tegemoet. Maar het verlegde zijn koers weer buiten de zone, dus keerden wij weer de wal in. Plotseling draaide het schip scherp stuurboord uit en doofde zijn boordlichten, en we zagen dat hij vaart aanzette, aldus onze radar. Dus gingen wij weer op tegenkoers en voeren het schip tegemoet. Wij voerden uiteraard ook geen verlichting en toen we vlakbij waren kregen wij de schrik van ons leven. We stonden volop in twee grote schijnwerpers en toen we naderbij kwamen bleek het Hr.Ms. Tidore te zijn in de alarmfase, met de kanonnen op ons gericht. De commandant van de Hr.Ms. Tidore dacht dat wij een vluchtende smokkelaar waren die eerst de wal in vluchtte en later probeerde achter hem langs te komen. Dat had hij weer opgemaakt uit zijn radarbeelden. Gelukkig had hij even geduld om ons eerst te identificeren. Een kratje pils van hun maakte alles weer goed. Zo kwam weer de tijd aan dat we voor groot onderhoud naar Soerabaja moesten. Na in Belawan proviand en brandstof geladen te hebben, ving de grote oversprong weer naar Java aan. We voeren ter hoogte van Banka / Biliton toen een van de bemanningsleden ernstig ziek werd. We hebben hem afgegeven op het eiland Banka en daar werd hij naar het hospitaal gebracht. We deden Tandjong Priok weer aan voor een dagje rust en een dagje passagieren in het vroegere Batavia wat in de tussentijd was omgedoopt in Jakarta. In de avond wilden wij weer naar boord liften, maar werden aangehouden door de MP van de TNI, het Indonesische leger. We voelden ons wel een ”beetje boel” verongelijkt, want het was toch onze voormalige tegenstander. We werden in een kantoortje gebracht, maar ze waren erg vriendelijk en zeiden dat het 19.00 uur avondklok was en dat wisten wij niet. Zij zorgden voor vervoer naar Priok en zo kwamen we weer met een ervaring rijker aan boord. De volgende morgen gingen we op weg naar Soerabaja waar we twee dagen later aankwamen. We gingen meteen het dok in en werden zelf geplaatst in de tangsi (kazerne). Op een avond zat ik in de eetzaal een brief te schrijven met nog een grote groep andere jongens, toen ik opeens een stoot voelde. Ik dacht dat iemand mij aanstootte, maar iedereen keek om en we zagen de lampen, die aan een elektra draad hingen, heen en weer zwaaien (dat is een héél onwerkelijk gezicht), totdat een Indische jongen riep: “een aardbeving!” en dat bleek zo te zijn. Iedereen vloog het gebouw uit en we waren nog maar net buiten toen onze eerste verdieping instortte en dat was grote paniek. Ik stond vrij veilig tegen een laag muurtje van de toiletten, maar ik dacht direct aan ons bootje dat in dok stond en veronderstelde dat het schip omgevallen was; het stond op de blokken en geschoord tegen de dokwanden, maar achteraf stond het nog keurig overeind. Het dok was n.l. een grote betonnen bak die daar in de bagger stond. Maar er was wel erg veel schade en in Grisee, een kampong aan de kust, waren veel doden. Wij moesten ons opnieuw huisvesten in een andere kazerne die alleen wat scheuren had in de muren. Na alle schrik zijn we aan het ruimen gegaan en hebben de spullen, die op de slaapzaal tussen het puin lagen, bij elkaar gezocht en naar de andere locatie gebracht. En daarna gingen we weer naar het dok om het schip weer vaarklaar te maken. Maar 3
half mei kregen we de mededeling dat ons schip eerdaags zou worden overgedragen aan de ALRI (Akatan Laut Republic Indonesia) oftewel Indonesische Marine. En eind mei was de officiële overdracht. Het schip lag inmiddels weer te water en wij waren in staat om aan de schroefas binnen in het schip een handgranaat met uitgetrokken pen vast te binden, zodat, als ze er mee gingen varen, een gat in het scheepsvlak zou ontstaan. Maar gelukkig is het niet zover gekomen, want we hielden teveel van dat bootje. Dat zou hetzelfde zijn als je je trouwe huisdier zomaar af zou maken. Als je jaren op een schip hebt gezeten, is het je huis en je geborgenheid, waarmee je veel emotionele en prettige dingen hebt meegemaakt en het doet zeer als je afscheid moet nemen. En ik vraag me nu nog wel eens af wat ermee gebeurd is en zou graag willen dat tenminste het casco nog bestaat. De commandant heeft nog geprobeerd om toestemming te krijgen met het schip naar Nederland te varen. We hadden de wereldkaart er bij gepakt en wetende wat onze actieradius was, konden we langs de kusten zo naar Nederland komen. Maar Commandant Zeemacht had daar geen oren naar, dus zat er niets anders op om ons bootje op te geven.
Leen Puister
Noot van de redactie. Het voorgaande verhaal is een verkorte en wat aangepaste versie van een verhaal dat door Leen Puister als “Zout zeeverhaal” is ingestuurd en dat op zijn beurt deel uitmaakt van een uitgebreid relaas van Leen Puister over zijn belevenissen in Oost-Indië, gepubliceerd in het door Chris Mark samengestelde boek “De KVD”. In dit boek doen vele marinemensen zelf verslag van hun wederwaardigheden in Oost-Indië en wordt een goed beeld geschetst van hoe het er daar ”op de werkvloer” toeging in de jaren 1946-1950. Van het boek is vorig jaar een herziene uitgave verschenen, 216 pagina’s dik en voorzien van flink wat illustraties. Voor belangstellenden: het kost € 20, excl. verzendkosten, en kan alleen besteld worden per e-mail promotiemaritiem@xs4all.nl. Voor meer informatie kunt u kijken op www.mahu880.nl.
Leen Puister was geplaatst op Hr.Ms. RP108, een patrouillevaartuig van het type Harbour Defence Motor Launch. Tot de bewapening van deze vaartuigen behoorde een semi-automatisch 3,7 cm. kanon op het voordek tegen zee-, land- en luchtdoelen. Op de foto een oefening met dit kanon, met aan de rechterzijde van de loop zittend (dus links op de foto) de bakser en links van de loop de vluchter. Er achter staat de lader, met twee granaten in z’n handen. (Foto collectie Marinemuseum, Y120)
4
OPROEP! De redactie van de Nieuwsbrief heeft nog wel een aantal Zoute Zeeverhalen in portefeuille, maar aan die voorraad komt natuurlijk een einde. En omdat het maken van nieuwe verhalen toch even tijd kan kosten, doe ik hierbij alvast een oproep aan onze lezers: Heeft u in het verleden bijzondere of leuke dingen meegemaakt, vertel die dan niet alleen aan de bar of op familiefeestjes, maar laat uw literaire capaciteiten de vrije loop en zet ze op papier! En mocht u toevallig beschikken over een toepasselijke illustratie, dan is de zaak helemaal compleet. Kent u iemand die geen lid is van de Vriendenkring maar wél een verhaaltje kan en wil toeleveren, dan is dat uiteraard ook prima. U kunt uw verhalen kwijt bij het secretariaat van de Vriendenkring, p/a Marinemuseum, Hoofdgracht 3, 1781 AA Den Helder, of gewoon inleveren bij het museum. Henk Cruijff
MARINEMUSEUM IN BEWEGING EEN GOED BEGIN IS HET HALVE WERK Beste vrienden en donateurs, Tot mijn genoegen kan ik u mededelen dat het museum een prima start had in 2007. Voor het eerst in de historie van het museum passeerden in het eerste kwartaal al meer dan 10 000 bezoekers de poort. Inmiddels staat de jaarteller al over de 25 000 wat begin juni een uitstekende resultaat is. Natuurlijk ben ik niet alleen maar geïnteresseerd in de droge kengetallen, ook al worden ze steeds belangrijker naar subsidiënten en evt. sponsoren. Blij word ik bij lezing van het gastenboek, waar bezoekers hun spontane reacties opschrijven. Ik kan alleen maar constateren dat bezoekers onder de indruk zijn van de kwaliteit van ons museum, tevreden over de vriendelijke en gastvrije ontvangst door medewerkers en het museum verlaten met een gevoel van ‘trots’ op de Koninklijke Marine. Werken aan de kwaliteit van het collectiebeheer en de originaliteit en variëteit van de collectie en presentatie is het motto waaronder weer vele mijlpalen zijn bereikt in de afgelopen maanden. Zichtbaar, maar ook achter de schermen! Na jarenlang getouwtrek na de opheffing van de stichting instandhouding submarines en targets (INST) kon er begonnen worden aan groot periodiek onderhoud aan de museumschepen. Museumschip Schorpioen ziet er inmiddels weer uit om door een ringetje te halen. Fantastisch resultaat van goed teamwork, waarin conservator Graddy Boven en medewerker Joep Derksen de hoofdrol speelden. Museumschip Abraham Crijnssen is de afgelopen maanden eveneens stevig onder handen genomen. Geen bloed en tranen, maar wel veel zweet kostte het om in eigen beheer alle oneffenheden van het dek te verwijderen om de basis te leggen voor het nieuwe houten dek. Deze klus zal bij publicatie van deze nieuwsbrief vergevorderd zijn. Vrijwilligers behoud en beheer: petje af!! Achter de schermen is conservator Leon Homburg met een aantal betrokken deskundigen gestart met een inventarisatie van verbeterpunten in de presentatie Schip en Werf. Nogmaals, niet omdat deze ‘slecht’ zou zijn, maar er kan naar ons aller indruk veel meer uitgehaald worden voor de bezoekers. Naar verwachting zullen we pas in 2008 toekomen aan het implementeren van de noodzakelijk geachte verbeterpunten. Overigens draait de presentatie nu technisch naar wens en is ook het langverwachte kompasspel geplaatst. De projectgroep is inmiddels versterkt met de komst van Tineke Haster- De Leeuw, docente middelbaar onderwijs, kunsthistorica en deskundige Rijkswerf. Op projectbasis zal zij als tijdelijk medewerker van de afdeling communicatie de komende acht maanden onderwijsprojecten Schip en Werf ontwikkelen. ‘Tamara on tour’ zou de benaming kunnen zijn van de promotieronde die de medewerker communicatie met haar promotieteam langs verschillende evenementen maakte. Aan hun inzet zal het niet liggen als er in NoordHolland nog mensen zijn die niet van het museumprogramma voor dit jaar gehoord hebben. Hoofd communicatie Annette de Wit rondde het project bewegwijzering en belettering op de gebouwen af. Dankzij de routeborden, vlaggen en vooral dankzij de nieuwe belettering van het Marinemuseum bestaat er geen onduidelijkheid meer bij toeristen en bezoekers over de omvang en toegankelijkheid van het museumcomplex.
5
Annette’s andere grote project is De Vrouwen van Michiel. Vanaf 4 juli zullen bezoekers gedurende drie jaar lang terug kunnen gaan in de tijd voor een bijzondere ontmoeting met de moeder, echtgenotes en dochter van de zeeheld. een bijzondere rol speelt een actief dienend matroos van het luchtverdedigings- en commandofregat Hr. Ms. De Ruyter. Het fraaie affiche dat deze ‘attractie’ aankondigt is tijdens de Nationale Vlootdagen voor donateurs op vertoon van de lidmaatschapskaart gratis verkrijgbaar in de museumwinkel. Mijn laatste mededeling betreft de aflossing van de hoofdsuppoost. Per 1 oktober mag sergeant-majoor Arno Sewalt de Koninklijke Marine verlaten. Wij prijzen ons gelukkig dat we een enthousiaste opvolger hebben gevonden in de persoon van sergeant-majoor Gijs van Hest, die nu reeds begonnen is met het meedraaien in het team en samen met Arno en assistent hoofdsuppoost Arjan een lange drukke zomer tegemoet gaat. Ik hoop u allen binnenkort te mogen begroeten temidden van De Vrouwen van Michiel! kapitein-luitenant ter zee van speciale diensten drs. H. de Bles directeur Marinemuseum
KORTINGSREGELING MUSEUMWINKEL Gedurende enige tijd is geëxperimenteerd met een winkel-kortingsregeling . miv. heden geldt een korting van 20 % op het winkelassortiment maar vooralsnog onder de volgende voorwaarden : 1. 2. 3.
de korting wordt uitsluitend verleend aan donateurs van de Stichting Vrienden van het Marinemuseum en aan medewerkers van het Marinemuseum. de korting geldt voor artikelen boven € 5 de artikelen worden op vertoon van de lidmaatschapskaart afgerekend in het hoofdgebouw.
A. Sewalt Smjrlda Hoofdsuppoost
Stichting Vrienden van het Marinemuseum Ingeschreven onder nr. 41240675 bij de Kamer van Koophandel te Alkmaar Secretariaat: p/a Marinemuseum – Hoofdgracht 3 1781 AA Den Helder 6
7