Factsheet Cognitieve gedragstherapie bij selectief mutisme
?
Als een kind of jongere in familiaire kring gewoon praat, maar niet of nauwelijks spreekt wanneer anderen in de buurt zijn, kan er sprake zijn van selectief mutisme. Dit valt vooral op wanneer kinderen niet spreken met leerkrachten en/of leeftijdsgenoten. Vaak zwijgen zij ook in andere situaties zoals in winkels, bij familie of wanneer er thuis bezoek komt.
Hoe herken je selectief mutisme? Het kind of de jongere/volwassene:
Praat niet in situaties waarin dit wel wordt verwacht (bijvoorbeeld op school), terwijl hij/zij wel praat in andere situaties (bijvoorbeeld thuis) Heeft (thuis) geen duidelijke spraak- en taalproblemen die het zwijgen kunnen verklaren en hij/zij beheerst de taal, die in de specifieke situatie gesproken wordt, voldoende
Feiten • Selectief mutisme ontstaat vaak op jonge leeftijd (rond 3-5 jaar) en komt vaker voor bij meisjes dan bij jongens, en vaker bij meertalige kinderen • De prevalentiecijfers lopen uiteen van zeldzaam tot minder zeldzaam in de eerste jaren van het basisonderwijs (ca. 0,2 –1,9%) • Zonder interventie kunnen de klachten chronisch worden en tot in de adolescentie of volwassenheid
Zwijgt langer dan de eerste maand na start op de (voor) school (of langer dan zes maanden bij kinderen die in een nieuwe taalomgeving terechtkomen) en dit zorgt voor belemmering in het sociaal, emotioneel of didactisch functioneren
blijven bestaan, met ernstige gevolgen voor de ontwikkeling en het welbevinden • Een geremd temperament of sociale angstklachten worden vaak bij ouders of in de familie teruggezien • Freezing (blokkeren) in sociale communicatie, onderdeel van selectief mutisme, leidt vaak tot machteloosheid bij opvoeders/leerkrachten en soms ook bij therapeuten
Cognitieve gedragstherapie (CGT) bij selectief mutisme
67% van de kinderen had een jaar na CGTbehandeling geen selectief mutisme meer of klachten waren in remissie.
• Is gericht op verminderen van angst om te spreken met personen die belangrijk zijn voor het kind, waaronder leerkracht en klasgenootjes • Maakt gebruik van CGT-technieken zoals psycho-educatie, veranderen van niet-helpende gedachten in helpende gedachten en exposure, waarbij shaping, fading en positieve bekrachtiging worden ingezet • Heeft een gefaseerde en gestructureerde opbouw gebaseerd op een angsthiërarchie, is doelgericht, gepersonaliseerd en aangepast aan het ontwikkelingsniveau van het kind • Maakt bij jonge kinderen vaak gebruik van spel als exposuremiddel, waarbij plezier in communiceren deel uitmaakt van de bekrachtiging. Oudere kinderen kunnen meedenken over een angsthiërarchie die ten grondslag ligt aan exposure. Ook ontspanningsoefeningen kunnen helpen • Betrekt opvoeders, namelijk ouders en leerkrachten, bij de behandeling om het kind te helpen angst te overwinnen, om oefening in dagelijkse situaties te ondersteunen en om eventuele instandhoudende factoren te veranderen
Factsheet Hoe motiveer je een patiënt voor CGT?
Wie behandelt selectief mutisme?
Bij jonge kinderen wordt de therapie aangeboden in de vorm van speelse interventies die aansluiten bij de interesses van het kind. Spreken kan daarbij nog meer speelplezier opleveren, waardoor een kind wordt uitgedaagd om een volgend stapje te nemen op weg naar spreken. Een beloning kan bij jonge kinderen extra plezier en motivatie geven. Expliciet de nadruk leggen op het spreken kan averechts werken.
Verwijs je patiënt bij voorkeur door naar een creatieve en vasthoudende behandelaar met ervaring in de behandeling van selectief mutisme en angststoornissen bij kinderen en jeugdigen, dan wel naar een centrum dat hierin gespecialiseerd is. Het is van belang om ouders en leerkrachten bij de behandeling te betrekken. Het is daarom belangrijk dat de therapeut (naast ervaring met de leeftijd of het ontwikkelingsniveau van de patiënt) ook ervaring heeft met ouderbegeleiding, omdat dit parallel aan de individuele therapie wordt aangeboden. Therapeuten met een registratie bij de VGCt hebben een opleiding gevolgd in cognitieve gedragstherapie en hebben vaak ook een BIG-registratie. Op de VGCt-website kun je zoeken in het register.*
Bij adolescenten en volwassenen is het essentieel om samen een angsthiërarchie op te stellen en te bekijken in welke situaties spreken voor hen belangrijk is, in welke situaties alternatieve communicatie kan worden gebruikt en op welke manier de secundaire effecten van angst en vermijding kunnen worden verminderd. Dat wil zeggen dat er naast het oefenen met spreken in specifieke situaties ook aandacht is voor vergroten van zelfstandigheid en zelfvertrouwen.
Comorbiditeit
Internationale richtlijnen adviseren CGT als eerstekeusbehandeling voor selectief mutisme. Wanneer CGT te weinig effect heeft en er geen voortgang geboekt wordt, kan medicatie overwogen worden om het angstniveau te verlagen en CGT te ondersteunen. Er zijn in Nederland twee CGTbehandelprotocollen beschikbaar: ‘Praten op school een kwestie van doen’ en ‘Spreekt voor zich’, die beide door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) als ‘goed onderbouwd’ werden beoordeeld. Momenteel worden beide programma's onderzocht op effectiviteit.
*In het VGCt-register vind je alle cognitief gedragstherapeuten en cognitief gedragstherapeutisch werkers met een afgeronde opleiding die hun contactgegevens openbaar hebben gemaakt.
Kijk voor de bronnen op kennisnet.vgct.nl/factsheets • versie november 2023
Er wordt een samenhang tussen selectief mutisme en een sociale angststoornis vermoed. Hiernaast worden er vaker specifieke fobieën en separatie– angsten gezien in combinatie met selectief mutisme. Hoewel de DSM-criteria een comorbide autismespectrumstoornis lijken uit te sluiten, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat selectief mutisme en een autismespectrumstoornis soms samengaan. Een deel van de kinderen blijkt milde taal- en spraakproblemen te hebben (gehad). Kinderen met selectief mutisme worden vaak als perfectionistisch en minder flexibel omschreven en er worden vaak gedragsproblemen gerapporteerd.
Eerste keus
vgct.nl