De Geo LRN-line Arm en rijk (bovenbouw havo) by ThiemeMeulenhoff

DE GEO

HAVO SE CE

WERELD ARM EN RIJK

HAVO WERELD ARM EN RIJK

DIT KATERN BEREIDT VOOR OP

CE 2025

EN DAARNA

RELEASE 7.0.X

860740_OMSL.indd 1

EN DAARNA

www.thiememeulenhoff.nl/degeo

5/06/2023 14:38

860740_BOEK.indb 164

5/06/2023 14:30

HAVO SE CE

WERELD ARM EN RIJK

Auteurs Freek Jutte en Alice Peters Eindredactie Daphne Ariaens De Geo voor de bovenbouw havo en vwo wordt geschreven door een auteursteam: Daphne Ariaens, Honne-Marij van den Bunder, Ingrid Hendriks, Freek Jutte, Katie Oost en Alice Peters

860740_BOEK.indb 1

5/06/2023 14:28

Twee werelden, één grensgebied

Start

Twee werelden, één grensgebied

860740_BOEK.indb 6

5/06/2023 14:29

Start

SE SE

FIGUUR

860740_BOEK.indb 7

1.1

Het meest westelijke deel van het grensgebied tussen de Verenigde Staten en Mexico.

5/06/2023 14:29

Start Opdrachten

Verenigde Staten Mexico

Twee werelden, één grensgebied

Opdracht

De grens

Bekijk figuur 1.1. Bekijk eventueel het filmpje online. a Waaraan herken je de grens tussen Mexico en de VS in figuur 1.1? b Aan welke kant van de grens ligt Mexico? c Verklaar waarom de VS het initiatief namen voor de grensbarrière tussen de VS en Mexico. Gebruik hierbij W1. d Behalve de economische reden uit vraag 1c zijn er nog meer redenen voor het bestaan van grensbarrières tussen landen. Gebruik W1 en geef nog twee andere niet-economische redenen. W1

Grensbarrières en bnp per inwoner, 2021.

Inleiding Er zijn veel plekken op aarde waar een rijk land grenst aan een veel minder rijk land. Een van de bekendste grensgebieden waar dat het geval is, is dat tussen de Verenigde Staten (VS) en Mexico. In dergelijke grensgebieden kun je goed zien dat de economische, demografische en sociaal-culturele verschillen aan weerszijden van de grens groot zijn. Vaak neemt het grensgebied binnen het eigen land een uitzonderingspositie in.

Hoofdvraag Hoe zijn de economische, de demografische en de sociaal-culturele kenmerken aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens te verklaren?

Deelvragen 1 Hoe is de grens tussen Mexico en de VS tot stand gekomen? 2 In hoeverre wijken de economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken van het grensgebied af van de nationale kenmerken van de VS en Mexico? 3 Wat is de invloed van het vrijhandelsakkoord op de economie van Mexico en de VS? 4 Wat zijn de voor- en nadelen van het vrijhandelsakkoord voor Mexico? 5 Welke rol spelen de maquiladoras in de internationale arbeidsverdeling? 6 Waarom treedt er een verschuiving op in de ligging van de maquiladoragebieden? 7 Wat zijn de gevolgen op lokale en regionale schaal van de trek naar de maquiladoragebieden?

860740_BOEK.indb 8

bnp per inwoner (2021), in € minder dan 2.500

15.000 - 30.000

2.500 - 10.000

meer dan 30.000

grensbarrière 1968 - 2018

10.000 - 15.000

Opdracht

Arm en rijk

Bekijk figuur 1.5. Bij de indeling van de wereld in arme en rijke gebieden kun je kijken naar de ontwikkelingskenmerken van landen. Een belangrijke indicator (= aanwijzer) is het bnp per inwoner. a Noteer het bnp per inwoner van de VS en van Mexico in W2. Gebruik hierbij figuur 1.5. b Hoeveel keer verdient de gemiddelde Amerikaan (ongeveer) meer dan de gemiddelde Mexicaan? c Vul W2 helemaal in. Gebruik hierbij figuur 1.5. d Beredeneer of Mexico volgens W2 een arm of een rijk land is. e Bekijk in figuur 1.5 de gegevens van Guatemala en Mexico. Beredeneer of Mexico in vergelijking met Guatemala een arm of rijk land is. f De termen arm en rijk gaan niet alleen over geld. Toch hebben alle ontwikkelingskenmerken in W2 indirect ook met geld te maken. Leg dit uit voor twee kenmerken naar keuze.

5/06/2023 14:29

Startopdrachten

Verschillen tussen Mexico en de VS.

Ontwikkelingskenmerk

Mexico

bnp/inw in dollar levensverwachting geboortecijfer aantal jaren onderwijs % beroepsbevolking in de landbouw

Kaarten, dimensies en schaalniveaus.

Kaartnummer

Opdracht

Dimensie

Inzoomen op het grensgebied

Lees vaardigheid 10 Verschijnselen of gebieden bekijken vanuit verschillende dimensies in het overzicht Vaardigheden en werkwijzen. a Noteer in de eerste kolom van W3 de nummers van de atlaskaarten die gaan over het grensgebied tussen Mexico en de VS. b Noteer in de tweede kolom van W3 welke dimensie bij elke kaart past. c Lees vaardigheid 12 Veranderen van ruimtelijk schaalniveau in het overzicht Vaardigheden en werkwijzen. Noteer in de derde kolom van W3 op welk schaalniveau de kaarten getekend zijn. d Gebruik de atlaskaarten uit W3. Op grote stukken van de grens tussen de VS en Mexico ontbreekt een grensbarrière. Welke twee redenen zie je daarvoor op de kaart NoordAmerika - Landschappen (Aarde - Landschap)? e Welke dimensie past bij je antwoord op vraag 3d?

860740_BOEK.indb 9

Schaalniveau

Opdracht

Migranten

Bekijk het filmpje online. a Verklaar de volgende zin uit het filmpje: ‘Er ontstaat een ernstig tekort aan opvang, nu de migranten van twee kanten komen.’ b Aan welke kant van de grens ligt Ciudad Juárez? c Geef na het zien van het filmpje een argument voor en een argument tegen de grensbarrière. d De migranten uit het filmpje kwamen grotendeels wel via maar niet uit Mexico. Waar kwamen ze vooral vandaan? A Afrika B Azië C Europa D Midden-Amerika E Oceanië F Zuid-Amerika

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Instaptoets

Vraag

Waarom willen bedrijven uit centrumlanden zich graag in semiperifere landen vestigen? Kies twee redenen. A Daar groeit de afzetmarkt. B Ze hebben een gunstige relatieve ligging. C Er is een kennisintensieve arbeidsmarkt. D Daar zijn de loonkosten lager. E Ze beschikken over veel grondstoffen. 2

Vraag

Welk begrip hoort bij de formule in W4? A bevolkingsgroei B demografische druk C natuurlijke bevolkingsgroei D vergrijzing W4

Formule.

aantal 0 tot 20 jaar + aantal 65+ aantal 20 tot 65 jaar

× 100% =

I De mondiale verkoop van Coca-Cola is een voorbeeld van economische globalisering. II Dat er in de Amerikaanse stad Atlanta wel een afdeling onderzoek en ontwikkeling van Coca-Cola zit, maar er geen Coca-Cola wordt geproduceerd, is een voorbeeld van internationale arbeidsverdeling. Welke stelling is juist? A I en II zijn beide juist. B I en II zijn beide onjuist. C I is juist, II is onjuist. D I is onjuist, II is juist. Vraag

I De EU is een voorbeeld van een economisch machtsblok. II Tariefmuren rondom economische machtsblokken stimuleren de vrije wereldhandel. Welke stelling is juist? A I en II zijn beide juist. B I en II zijn beide onjuist. C I is juist, II is onjuist. D I is onjuist, II is juist.

Vraag

Welke drie begrippen passen bij de foto van W5? A arbeidsintensief B grondstof C kapitaalintensief D lagelonenland E lichte industrie F tertiaire sector W5

Fabriek in Mexico.

Vraag

Zet achter de volgende gebieden het juiste schaalniveau. -

Mexico

Noord-Amerika

California

Mexico-Stad Vraag

I Wanneer je in Mexico de milieuproblemen onderzoekt die een gevolg zijn van de groei van de industrie, gebruik je de economische en de fysische dimensie. II Wanneer je de gevolgen van een grensbarrière onderzoekt voor de handel tussen twee landen, gebruik je de sociaalculturele en de politieke dimensie.

Vraag

Welke drie ontwikkelingskenmerken passen bij een ontwikkeld land als de VS? A hoog bnp per inwoner B hoge koopkracht C groot aandeel bevolking werkzaam in de landbouw D laag percentage analfabeten E lage artsendichtheid F lage levensverwachting

860740_BOEK.indb 10

Welke stelling is juist? A I en II zijn beide juist. B I en II zijn beide onjuist. C I is juist, II is onjuist. D I is onjuist, II is juist.

5/06/2023 14:29

1.1

FIGUUR

1.2

Mexico en de Verenigde Staten

Team Naco, Sonora tegen team Naco, Arizona.

1.1 Mexico en de Verenigde Staten Wallyball

Verenigde Staten

Jaarlijks speelde in deze grensplaatsen een team Mexicanen tegen een team Amerikanen een wedstrijdje volleybal. Met de grensmuur als ‘net’. De verliezer gaf een feest voor de winnaar. Deze (letterlijk) internationale wedstrijd wallyball kwam ten einde toen in 2007 de grensmuur opgehoogd werd.

 Na de breuk met het moederland Groot-Brittannië in 1776

14 12 10 8

Duitsland Italië

Ierland

00 20 10 20 18

19 90

19 7

60 19

19 5

40 19

19 3

19 2

0 jaar

FIGUUR

860740_BOEK.indb 11

Mexico

Mexico de woonplaats van inheemse volken als de Maya’s en de Azteken. De komst van de Spanjaarden rond 1500 betekende het einde van de inheemse rijken en het begin van de koloniale periode. Pas in 1821 werd Mexico na een jarenlange bloedige strijd onafhankelijk van Spanje. De rest van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw werden gekenmerkt door het bewind van verschillende dictators. Tijdens de Mexicaanse revolutie (1910 - 1920) maakte het Mexicaanse volk daar een eind aan. Hierna kwam Mexico politiek gezien in rustiger vaarwater, totdat in 2006 de Mexicaanse drugsoorlog begon. Verschillende presidenten riepen de hulp van het leger in om het geweld te stoppen, maar de aantallen doden, gewonden en vermissingen lopen nog altijd op.

in % van de bevolking van de VS

 Voor de komst van de Spaanse veroveraar Cortés was

Mexico

vormden de dertien Britse koloniën de Verenigde Staten van Amerika (VS). Door oorlogen en aankopen (figuur 1.4) werd het grondgebied in de negentiende en twintigste eeuw uitgebreid met nog eens 37 staten. Zo kwam de grens met Mexico op zijn huidige plek te liggen. Het nieuwe land werkte (en werkt) als een magneet op miljoenen mensen van andere continenten. Eerst vooral uit Europa, later met name uit Midden- en ZuidAmerika en Azië (figuur 1.3).

Europa

Azië

Canada

Midden- en Zuid-Amerika

Afrika

overige

1.3

Jaarlijks aandeel migranten als percentage van de totale bevolking in de VS, naar herkomstgebied, 1900 - 2018.

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Grensgebied: vroeger en nu

 De huidige grens tussen de VS en Mexico is pas in 1853 tot stand gekomen. Tijdens het steeds verder westwaarts opschuiven van de frontier in de VS in de negentiende en twintigste eeuw hadden de kolonisten relatief weinig moeite met het uitschakelen van de inheemsen die in het gebied woonden. In het zuiden en zuidwesten bood Mexico aanvankelijk meer weerstand. Na de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten gaf de Mexicaanse regering aan geen bezwaar te hebben tegen de vestiging van Amerikaanse kolonisten in het huidige Texas, toen nog grondgebied van Mexico. Er kwamen echter zo veel kolonisten, dat er na verloop van tijd een staat in een staat ontstond. Uiteindelijk riepen de Amerikanen het gebied in 1836 uit tot de republiek Texas. Mexico was hier niet van gediend en een oorlog was het gevolg. Deze kwam Mexico duur te staan. Bij de vrede in 1848 werd het land gedwongen het grondgebied van de huidige staten California, New Mexico, Arizona, Nevada en Utah, en ook nog eens delen van Colorado en Wyoming af te staan aan de VS (figuur 1.4). De Mexicanen die op het grondgebied woonden dat moest worden afgestaan, verkregen onvrijwillig het Amerikaanse staatsburgerschap (figuur 1.7).  In het begin veranderde er door de nieuwe grens niet zo veel. Het grensgebied werd door de VS en Mexico beschouwd als een oninteressant woestijngebied. Lange tijd was er niet eens grensbewaking en konden personen en goederen de grens eenvoudig passeren. Dat is nu wel anders.

 Het grensgebied strekt zich tegenwoordig uit over een

lengte van meer dan 3.100 km van de Grote Oceaan in het westen tot de Golf van Mexico in het oosten. Aan weerszijden van de grens rekent men een 100 km brede zone tot het grensgebied of de grensregio (figuur 1.5). Hier grenzen vier Amerikaanse en zes Mexicaanse deelstaten aan elkaar. Het meest opvallend zijn de veertien dubbelsteden op de grens: steden die uit twee aan elkaar gegroeide steden bestaan, zoals Naco, Sonora en Naco, Arizona (figuur 1.2).

CANADA

afgestaan door Groot-Brittannië 1818

van Groot-Brittannië door het Webster-Ashburton Verdrag 1842

Oregon Country 1846 Louisiana aankoop 1803

afgestaan door Mexico 1848

Verenigde Staten in 1783

Gadsden aankoop 1853 MEXICO

1867 Alaska gekocht van Rusland

Florida 1819

1810 1813 West Florida

Hawaii 1898 0

1.4

FIGUUR

500

1.000 km

Gebiedsuitbreidingen van de VS, 1783 - 1898.

Alaska (VS)

Lab rad

o rz e e

CANADA

Ottawa

Canada

Mexico

Guatemala

taal

Engels, Frans

Engels, Spaans

Spaans, inheems

inwoners (in miljoenen)

37,9

335

130,2

17,4

bnp per inwoner

$ 49.031

$ 62.530

$ 19.796

$ 8.637

werkzaam in de landbouw

2,0%

0,7%

13,4%

31,4%

levensverwachting

83,6 jaar

80,4 jaar

76,9 jaar

72,6 jaar

geboortecijfer

10,2

12,3

17,3

22,8

aantal jaren scholing

mediane leeftijd*

42,9

38,5

29,3

23,2

* leeftijd waarop de ene helft van de bevolking ouder is en de andere helft jonger Washington DC

At la O n t is ce c h aa e n

VERENIGDE STATEN

Calexico / Mexicali

Tijuana

Nogales / Nogales

Naco / Naco

CUBA

MEXICO

e ot Gr

Mexico-Stad

500

ce a

GUATEMALA EL SALVADOR

COSTA RICA COLOMBIA PANAMA

1.000 km

FIGUUR

860740_BOEK.indb 12

1.5

Ciudad Juárez / El Paso Rio e

BELIZE HONDURAS NICARAGUA

VERENIGDE STATEN

and Gr ra v oB Rí

G olf v a n M e xic o

San Diego

Mexicaans-Amerikaanse grens dubbelstad grensregio een 100 km brede strook vanaf de grens

Nuevo Laredo / Laredo MEXICO

Het grensgebied Mexico-Verenigde Staten.

5/06/2023 14:29

1.1

Mexico en de Verenigde Staten

Centrum en (semi)periferie  Net als in veel andere grensgebieden tussen een rijk en

een minder rijk land wordt de grens tussen Mexico en de VS tegenwoordig streng bewaakt. Dit is te verklaren met de verschillen in ontwikkelingspeil (figuur 1.6).  De Verenigde Staten behoren net als bijvoorbeeld Canada en Nederland tot het centrum. In deze landen ligt het ontwikkelingspeil hoog. Mensen verdienen gemiddeld meer, zijn hoger opgeleid en hebben een hogere levensverwachting (figuur 1.5). Ook is het er veiliger.  In Midden-Amerika horen de meeste landen tot de periferie. In landen als Honduras, El Salvador en Guatemala ligt het ontwikkelingspeil veel lager dan in de centrumlanden. Het bnp per inwoner in de VS ligt bijvoorbeeld zes keer hoger dan dat in Guatemala. Landen in de periferie worden verder gekenmerkt door afhankelijkheid van centrumlanden, nadelige handelsrelaties, een gebrek aan technologische kennis en een lage productie. Ook is het zo onveilig in veel MiddenAmerikaanse landen, dat het aantal moorden hier vergelijkbaar is met het aantal slachtoffers in een oorlogsgebied. Om te ontsnappen aan de onveilige situatie en het lage ontwikkelingspeil, wagen veel Midden-Amerikanen de lange en gevaarlijke reis door Mexico naar de VS.  Mexico behoorde vroeger ook tot de perifere landen, maar behoort inmiddels tot de semiperiferie. Veel Mexicanen hebben nu een baan in de industrie en de dienstensector waar ze meer verdienen dan in de landbouw. Het bnp per inwoner is flink gestegen. Ook op veel andere ontwikkelingskenmerken scoort Mexico beter dan andere landen in Midden-Amerika, maar nog niet zo goed als de VS (figuur 1.5). Daarom, en vanwege het geweld van de drugsoorlog, willen ook veel Mexicanen de grens oversteken naar de VS. Om te voorkomen dat te veel migranten via de zuidgrens het land binnenkomen, wordt de grens streng bewaakt.

Grensgebied: barrières

centrum (rijk, ontwikkeld land)

periferie (arm, ontwikkelingsland)

semiperiferie (opkomend land)

FIGUUR

1.6

Het ontwikkelingspeil van de wereld.

FIGUUR

1.7

Protesterende ‘illegale’ Mexicanen.

 De Mexicaanse grensregio daarentegen is welvarender dan de rest van Mexico. Hier werkt een groter percentage van de beroepsbevolking in de industrie en de dienstensector. Het aantal Mexicanen dat hier onder de armoedegrens leeft, ligt op een kwart, tegenover ruim 40% van de bevolking voor Mexico als geheel. Toch is de economische situatie in het grensgebied van de VS beter dan die aan de Mexicaanse kant.

 De hoge muren of hekken waarmee de grens bewaakt

wordt, staan alleen in de meer verstedelijkte gebieden, zoals bij de dubbelsteden. Daarbuiten worden de barrières al snel lager en op ruim 2.000 van de 3.100 km grens staat zelfs helemaal niets. De grens bestaat daar uit de rivier de Rio Grande (of de Río Bravo zoals de rivier in Mexico heet) en de Gilawoestijn, die zo groot is als Frankrijk.

Grensgebied: arm en rijk  In beide landen valt de grensregio in economische zin op.

 Aan de Amerikaanse kant liggen gebieden die een achterstand hebben in vergelijking met het gemiddelde van de VS. Het grensgebied is relatief arm, de koopkracht ligt lager, het opleidingsniveau van de bevolking ook en de werkloosheid is juist hoger. Het bnp per inwoner is er lager en ongeveer een kwart van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Dat is twee keer zo veel als het gemiddelde van de VS.

860740_BOEK.indb 13

Grensgebied: cultuur  Het grensgebied is een multiculturele samenleving.

Al heel lang wonen er verschillende (etnische) bevolkingsgroepen. De oudste groepen zijn de inheemsen, die vaak in hun eigen gebieden wonen. Daarnaast zijn er de Spaanssprekenden, hispanics of latino’s genoemd in de VS, die de grootste groep vertegenwoordigen. Dit is goed zichtbaar in de grensregio, en met name in de dubbelsteden. Het aantal hispanics is door de migratie naar het grensgebied en door geboortes de laatste tientallen jaren enorm toegenomen (figuur 1.9).  Bijna alle Mexicanen die in hun eigen land in het grensgebied wonen, worden beïnvloed door de nabije ligging van de VS. Ondanks het feit dat deze mensen volop in aanraking komen met de Amerikaanse cultuur, bewaken ze ook hun eigen Mexicaanse identiteit.

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

 Door het samenvloeien van Mexicaanse en Amerikaanse cultuurelementen heeft zich in het grensgebied de tex-mexcultuur ontwikkeld, waarbij tex staat voor Texas. Veel songteksten in deze muziekstijl gaan bijvoorbeeld over de (illegale) migratie en drugs- en mensensmokkel.

Grensgebied: bevolking  Een overeenkomst tussen de grensregio’s in beide landen FIGUUR

1.8

De tex-mexcultuur in Amerikaanse fastfoodrestaurants.

 De Mexicanen die aan de Amerikaanse kant van de grens wonen, hebben nog meer te maken met de vermenging van de twee culturen. Vooral uit economische noodzaak spreken velen de Engelse taal en doen ze mee in de multiculturele Amerikaanse samenleving. Toch blijft Spaans voor veel van hen de eerste taal. In de aan Mexico grenzende Amerikaanse staten spreekt ongeveer een derde van de bevolking thuis Spaans.  In tegenstelling tot de Mexicanen worden de Amerikanen minder beïnvloed door de andere cultuur. De reden hiervoor is dat er voor hen geen economische noodzaak bestaat om Spaans te leren of zich te verdiepen in de cultuur van het buurland. Toch zijn er in het dagelijkse leven allerlei Mexicaanse invloeden merkbaar, zoals in de Amerikaanse fastfoodrestaurants (figuur 1.8) en in de muziek. A Aantal hispanics in de VS.

is de snelgroeiende bevolking. De bevolkingsgroei ligt boven de nationale groeicijfers. Aan de Amerikaanse kant bedraagt de groei 2% per jaar, aan de Mexicaanse kant zelfs 3%. Al tientallen jaren trekken veel mensen uit de rest van Mexico en uit andere Midden-Amerikaanse landen naar het grensgebied. De werkgelegenheid en de nabijheid van de VS zijn hiervoor twee belangrijke factoren. Aan de leeftijdsopbouw van de bevolking kun je zien dat er sprake is van selectieve migratie: het zijn vooral jongvolwassenen (15- tot 35-jarigen) die de stap wagen.  De werkgelegenheid in de grensregio, en daarmee ook de bevolking, is vooral geconcentreerd in California en Baja California en in en rondom de grote steden aan de grens, vooral in El Paso-Ciudad Juárez. De bevolkingsspreiding in het grensgebied is dus ongelijk verdeeld. Sommige berg- en woestijngebieden hebben een lage bevolkingsdichtheid van soms minder dan 10 inwoners per km2. C Groei van het aantal hispanics per regio, 2010 - 2019.

van wie 37,1 miljoen van wie Mexicanen 37,1 miljoen Mexicanen 60,6

miljoenhispanics in de VS. Ax 1Aantal 70 x 1 miljoen 70 60 60 50

+ 4,7 miljoen C Groei van het aantal hispanics per regio, 2010 - 2019. + 4,7 miljoen + 3 miljoen

60,6

50,7

+ 900.000

50,7

50 40

de laatste jaren minder sterke groei de laatste migratie jaren door minder minder sterke groei en minder geboortes doorbij minder migratie hispanics en minder geboortes bij hispanics

35,7

40 30

35,7 22,6

30 20

22,6

14,5

20 10

9,6 10 0 9,6 1970 0 1970

1990

2000

2010

1980

1990

2000

2010

2019 jaar 2019 jaar

noordoosten +18% noordoosten +18%

midwesten +18% midwesten +18%

westen +14% westen +14%

zuiden +26% zuiden +26%

14,5

1980

+ 1,3 miljoen

+ 900.000

+ 3 miljoen

ongeveer 71% van de Mexicanen in de VS is in ongeveer 71% van de de VS geboren Mexicanen in de VS is in de VS geboren

B Counties met de grootste hispanic bevolking, 2019.

D Bevolkingsgroepen in de VS.

BNaam Counties met de grootste hispanic bevolking, Hispanic 2019. Hispanic bevolking, in % bevolking Hispanic Hispanic Naam bevolking, bevolking 49 in % 4.880.000 Los Angeles County, California

Dtotale Bevolkingsgroepen in de VS. bevolking 2018

de Mexicanen vormen 61,5% van alle dehispanics Mexicanen vormen in de VS 61,5% van alle hispanics in de VS

totale bevolking

2018 2060

Los Angeles County, Harris County, Texas California

4.880.000 2.060.000

49 44

2060

Harris County, Texas Florida Miami-Dade County,

2.060.000 1.890.000

44 69

0 - 18 jarigen

2018

Miami-Dade County, Florida Maricopa County, Arizona

1.890.000 1.410.000

69 31

0 - 18 jarigen

2018 2060

Maricopa County, Arizona Cook County, Illinois

1.410.000 1.320.000

31 26

Cook County, Illinois Riverside County, California

1.320.000 1.240.000

26 50

Riverside County, California Bexar County, Texas

1.240.000 1.220.000

50 61

2060 65-plussers 2018 65-plussers

Bexar County, Texas San Bernardino County, California

1.220.000 1.190.000

61 54

San Bernardino County, California Diego County, California

1.190.000 1.140.000

54 34

San Diego County, California Orange County, California

1.140.000 1.080.000

10 20 30 Anglo-Amerikanen

Orange County,Texas California Dallas County,

1.080.000 1.070.000

34 41

hispanics Anglo-Amerikanen

Aziaten Afro-Amerikanen

Dallas County, Texas

1.070.000

hispanics

Aziaten

FIGUUR

860740_BOEK.indb 14

1.9

Hispanics in de VS.

+ 1,3 miljoen

2018 2060 2060

50 60 70 Afro-Amerikanen

100 in % 90 100 overigen in % overigen

5/06/2023 14:29

1.1

Mexico en de Verenigde Staten

1.1 Opdrachten Deelvragen

Opdracht

1 Hoe is de grens tussen Mexico en de VS tot stand gekomen? 2 In hoeverre wijken de economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken van het grensgebied af van de nationale kenmerken van de VS en Mexico?

Opdracht

Wallyball

Lees Wallyball en bekijk figuur 1.2. a De titel Wallyball is een samenvoeging van twee woorden. Welke twee woorden zijn dit? b Waarom is de wedstrijd letterlijk internationaal? c Waarom wordt de wedstrijd niet meer gespeeld? Opdracht

Geschiedenis

Lees Mexico, Verenigde Staten en Grensgebied: vroeger en nu. Gebruik figuur 1.3 en 1.4. a Zet de letters A t/m F over de geschiedenis van Mexico in de juiste tijdsvolgorde, van het langst geleden tot nu. Kies uit: A Mexicaanse revolutie B Maya’s en Azteken C drugsoorlog D onafhankelijkheid van Spanje E koloniale periode F periode van de Mexicaanse dictators b Zet de letters A t/m F over de geschiedenis van de VS in de juiste tijdsvolgorde, van het langst geleden tot nu. Kies uit: A Er komen vooral migranten uit Europa. B Mexico verliest gigantisch veel grondgebied aan de VS. C Hawaii wordt als laatste staat toegevoegd aan de VS. D Er komen vooral migranten uit Azië en Midden- en Zuid-Amerika. E Breuk met het moederland Groot-Brittannië. F De republiek Texas wordt uitgeroepen. W6

Migratiestromen

Lees Grensgebied: vroeger en nu en bekijk figuur 1.3, 1.4 en 1.7. a Beschrijf de verschuiving die heeft plaatsgevonden in de immigratie naar de VS tussen 1900 en 2018. b Geef twee redenen waarom zoveel mensen naar de VS migreren. c Hoeveel procent van de bevolking in de VS is volgens figuur 1.3 migrant in 2018? d Verklaar de tekst op het protestbord van figuur 1.7. Gebruik hierbij figuur 1.4. Opdracht

Tussen centrum en periferie

Lees Centrum en (semi)periferie en bekijk figuur 1.5 en 1.6. Gebruik eventueel B250 Centrum en periferie, B251 Neokolonialisme en B266 Wereldhandel in het Basisboek. a Wat betekent het begrip ontwikkelingspeil? b Noteer drie ontwikkelingskenmerken van het centrum, de semiperiferie en de periferie in W6. Gebruik hierbij figuur 1.5. c Noteer de landennamen Guatemala, VS en Mexico als voorbeeldland 1 op de juiste plek in W6. Gebruik hierbij figuur 1.6. d Noteer van elke categorie nog twee voorbeeldlanden in W6. Gebruik hierbij figuur 1.6. e Beredeneer wat het verband is tussen verschillen in ontwikkelingspeil en de mate van grensbewaking. Je uitleg moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten. Noteer je antwoord dus als volgt: oorzaak: ... gevolg: ... f Als je in figuur 1.5 een pijl zou moeten tekenen in de richting van de grootste migratiestroom, dan wijst de pijl: A naar het noorden B naar het oosten C naar het zuiden D naar het westen

Kenmerken van centrum, semiperiferie en periferie.

Land

Ontwikkelingskenmerken

Voorbeeldland

centrum

semiperiferie

periferie

860740_BOEK.indb 15

5/06/2023 14:29

Opdracht

Het grensgebied

Lees Grensgebied: barrières, Grensgebied: arm en rijk, Grensgebied: cultuur en Grensgebied: bevolking en bekijk figuur 1.5. Lees vaardigheid 10 Verschijnselen of gebieden bekijken vanuit verschillende dimensies in het overzicht Vaardigheden en werkwijzen. a Noteer in W7 de juiste dimensies. b Bij welk schaalniveau passen alle vier de tekstkopjes? c Noteer in W8 een economisch en een demografisch verschil tussen het Mexicaanse deel van het grensgebied en de rest van Mexico. d Is het Mexicaanse deel van het grensgebied dan centrum of periferie in vergelijking met de rest van Mexico? Maak een keuze en geef vervolgens vanuit de economische dimensie een argument voor je keuze. e Noteer in W8 een economisch en een demografisch verschil tussen het Amerikaanse deel van het grensgebied en de rest van de VS. f Is het Amerikaanse deel van het grensgebied dan centrum of periferie in vergelijking met de rest van de VS? Maak een keuze en geef vervolgens vanuit de economische dimensie een argument voor je keuze. Opdracht

Mix van culturen

Lees Grensgebied: cultuur en Grensgebied: bevolking en bekijk figuur 1.8 en 1.9. a Hoe zie je in figuur 1.8 dat de VS een multiculturele samenleving zijn? b Hoeveel hispanics wonen er in 2019 in de VS volgens figuur 1.9A? c Gebruik figuur 1.9D. Beschrijf de verwachte verandering in het aandeel hispanics in de VS in de periode 2018 tot 2060. d Welke reden behalve migratie is er nog meer voor de toename van hispanics in de VS? W7

Twee werelden, één grensgebied

e In welke twee gebieden van de VS is het aantal hispanics volgens figuur 1.9C het snelst gegroeid? Kies uit: noorden – zuiden – oosten – westen. f Geef een geografische reden voor je antwoord van vraag 6e. g Gebruik figuur 1.9B. Leg uit van welke county het het minst makkelijk te verklaren is waarom het aandeel hispanics daar volgens figuur 1.9B zo hoog is. Opdracht

Formule van demografische druk.

aantal 0 tot 20 jaar + aantal 65+ aantal 20 tot 65 jaar W10

mannen

vrouwen

mannen

Dimensie

Grensgebied: cultuur 15 10

x 1 miljoen

0 0 leeftijd

10 15

x 1 miljoen

vrouwen

100 + 95 - 99 90 - 94 85 - 89 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5-9 0-4

Grensgebied: arm en rijk

× 100% =

Twee bevolkingsdiagrammen, 2020.

Grensgebied: barrières

Grensgebied: bevolking

Bevolkingsgroei

Lees Grensgebied: cultuur en Grensgebied: bevolking. Gebruik eventueel B153 Demografische Druk, B154 Leeftijdsopbouw en B155 Soorten bevolkingsdiagrammen in het Basisboek. a Van welk land zijn de bevolkingsdiagrammen A en B in W10? Kies uit: Mexico – VS. b Beide landen hebben te maken met demografische druk. Het ene land heeft te maken met groene druk, het andere met grijze druk. Beredeneer met behulp van W8 en W9 welk land met welke vorm van demografische druk te maken heeft. c Beredeneer welke gevolgen de migratie van Mexico naar de VS heeft voor de grijze en groene druk in het vestigingsgebied en het vertrekgebied. d Beredeneer of het bevolkingsdiagram van het grensgebied meer lijkt op het diagram van de VS of op dat van Mexico.

Dimensies van het grensgebied.

Titel tekst

x 1 miljoen

0 leeftijd

x 1 miljoen

Het grensgebied vergeleken met het land als geheel.

Dimensie

Vergelijking Mexicaanse deel van het grensgebied met de rest van Mexico

Vergelijking Amerikaanse deel van het grensgebied met de rest van de VS

economisch

demografisch

860740_BOEK.indb 16

5/06/2023 14:29

1.1

W11

Mexico en de Verenigde Staten

De aanhouding van illegale migranten door een border patrol agent.

Opdracht

Een grensmuur?

Bekijk het filmpje online. a Bekijk W11. Op verschillende plekken staat een grensmuur of worden gedeelten continu bewaakt. Om hoeveel kilometer gaat dit volgens het filmpje? b Hoeveel km van de grens is nu onbewaakt volgens het filmpje? c In het filmpje worden vier redenen genoemd die het bouwen van een muur langs de hele grens bijna onmogelijk maken. Noteer ze onder elkaar en zet erachter hoe die reden pleit tegen de bouw van een muur langs de gehele grens. d Bekijk online het filmpje dat argumenten voor en tegen laat horen. Geef in maximaal 100 woorden antwoord op de vraag of jij het verstandig vindt om een muur te bouwen langs de hele Amerikaans-Mexicaanse grens.

onthouden

1a, 1b, 1c, 2a, 2b, 3a, 8a, 8b, 8c

begrijpen

5a, 5b

toepassen

3b, 3c, 3d, 4a, 4b, 4c, 4d, 5c, 5e, 6a, 6b, 6c, 6d, 6e, 6f, 6g, 7a

analyseren

4e, 4f, 5d, 5f, 7b, 7c, 7d

evalueren

creëren

860740_BOEK.indb 17

5/06/2023 14:29

FIGUUR 1.10

Twee werelden, één grensgebied

File bij deze grensovergang tussen Mexico en de VS.

1.2 Internationale samenwerking Druk grensverkeer Otay Mesa-I is een van de drukste grensovergangen voor vrachtverkeer ter wereld. Trucks vormen hier elke dag lange files om bijvoorbeeld televisies en auto-onderdelen de grens over te rijden. Net voor de grensovergang laten chauffeurs hun truck inspecteren: ze zijn zelf verantwoordelijk als er drugs of illegale migranten tussen hun vracht verstopt zitten. Bij de inspectieplaats roostert Martine Clemente tortilla’s voor de wachtende chauffeurs. Ze vertelt dat ze het steeds drukker ziet worden. ‘We hebben hier geen extra muren nodig, maar meer ruimte voor trucks.’ Otay-II, een nieuwe grensovergang iets verderop, moet uitkomst bieden.

 Bij de globalisering speelt de GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) een belangrijke rol. Bij de afspraken in dit wereldhandelsakkoord werden de tariefmuren (invoerrechten die je betaalt voor de import van producten) vereenvoudigd en verlaagd. De WTO, de World Trade Organization (Wereldhandelsorganisatie) die in 1995 is opgericht, ziet erop toe dat de afspraken over de handel tussen landen worden nageleefd en dat overheden zich in steeds mindere mate bemoeien met het bedrijfsleven. Dit noem je liberalisering.  De GATT (en de WTO) gaan uit van het principe dat elk land datgene moet produceren waarin het het beste is. Dat wil dus zeggen: tegen de laagste kosten. Als er dan ook sprake is van vrijhandel, dus zonder tariefmuren en andere vormen van overheidsbemoeienissen met het bedrijfsleven, kan elk land een hoog welvaartsniveau bereiken, zo is de gedachte.

Globalisering  Per minuut (!) passeert, ondanks de lange files, $ 1 miljoen

aan goederen (figuur 1.11), diensten en investeringen de grens tussen Mexico en de VS. Beide landen werken net als de meeste andere landen ter wereld steeds meer samen met andere landen. Ze gaan mee in het proces van globalisering: het proces waarbij landen meer met elkaar verbonden raken, vooral op economisch gebied.  De drijvende kracht achter de globalisering is de economie. Het belangrijkste kenmerk is dat bedrijven zoeken naar plekken in de wereld waar ze hun producten zo goed en goedkoop mogelijk kunnen maken. Lees: waar productiekosten, en met name de loonkosten, het laagst zijn. Dit zorgt ervoor dat de economische betekenis van grenzen vermindert: nationale markten smelten samen tot één wereldmarkt. FIGUUR 1.11

860740_BOEK.indb 18

Double stacked goederentrein uit Mexico op weg naar California.

5/06/2023 14:29

1.2

Vrijhandel in Noord-Amerika  Tussen Canada, de VS en Mexico is sprake van vrijhandel op

alle producten en diensten: van avocado’s en mais tot speelgoed en tandartsbehandelingen. De Noord-Amerikaanse landen vormen samen één economisch machtsblok, ook wel een handelsblok genoemd. In 2019 exporteerde Mexico dan ook voor $ 387,8 miljard aan goederen naar de VS. Dat is ruim een kwart van de Mexicaanse economie. De import door Mexico vanuit de VS bedroeg $ 289,5 miljard. Canada en Mexico hebben onderling bijna geen economische banden (figuur 1.12).

CANADA $ 358,0 miljard = 13% van import VS 73% van export Canada

$ 360,4 miljard = 57% van import Canada 17% van export VS

Internationale samenwerking

 Samen vormen de drie landen een geduchte concurrent van de Europese Unie. De hoofdrol in de economische samenwerking is weggelegd voor de VS. Canada en Mexico vervullen slechts een bijrol. Zij zijn veel meer afhankelijk van de VS dan omgekeerd het geval is. De VS importeren veel meer uit en exporteren veel meer naar Europa, Azië, Zuid- en MiddenAmerika en Afrika. Mexico en Canada zijn wat import en export betreft erg gericht op de VS.  De VS kunnen tegelijkertijd niet zonder Canada en Mexico. Net over de grens met Mexico worden veel (delen van) producten goedkoop in elkaar gezet die vervolgens in de VS worden verkocht of door de VS doorverkocht aan andere landen in de wereld. En Mexico en Canada vormen voor veel Amerikaanse producten, diensten en investeringen weer een belangrijke afzetmarkt.

USMCA en NAFTA $ 6,2 miljard = 1,2% van import Mexico 1,3% van export Canada

$ 289,5 miljard = 54% van import Mexico 16% van export VS

VERENIGDE STATEN

$ 21,3 miljard = 3,4% van import Canada 4,1% van export Mexico

MEXICO $ 387,8 miljard = 15% van import VS 75% van export Mexico

500 1.000 km

FIGUUR 1.12

400

Export en import van de USMCA-landen, 2019.

x $ 1 miljard export van de Verenigde Staten naar Mexico

350

export van Mexico naar de Verenigde Staten

300

250

200

150

100

0 1985

1990

FIGUUR 1.13

860740_BOEK.indb 19

1995

2000

2005

2010

2015

 Volgens de Amerikaanse president Trump (2017 - 2021)

moesten er twee muren komen tussen de VS en Mexico: een van beton, staal en prikkeldraad en een nieuwe economische barrière. Door het oude handelsakkoord met Mexico, de NAFTA (ingegaan in 1994), verplaatste veel Amerikaanse industrie zich naar Mexico. Vooral grote auto- en elektronicaproducenten verhuisden hun fabrieken de grens over om te profiteren van de lagere lonen. Trump wilde deze fabrieken met de bijbehorende werkgelegenheid terug en sloot een nieuw handelsakkoord (figuur 1.17). Dit heet de USMCA. Made in the USA in plaats van Made in Mexico dus, als het aan de VS ligt.  Een van de grootste maatregelen in het nieuwe verdrag is dat arbeiders in Mexico nu een onafhankelijke vakbond mogen vormen om op te komen voor goede lonen en arbeidsomstandigheden. De vraag is of dit nieuwe verdrag echt gaat zorgen voor hogere lonen: juist omdat Mexicaanse (en MiddenAmerikaanse) arbeiders zo goedkoop zijn, blijft Mexico een aantrekkelijk vestigingsland voor Noord-Amerikaanse bedrijven.  Een andere maatregel richt zich op de grote NoordAmerikaanse auto-industrie (figuur 1.14 en 1.15). Volgens de USMCA moet 40% van een auto zijn geproduceerd door werknemers die minimaal $ 16 per uur verdienen. Dat is het dubbele van het Mexicaanse minimumloon per dag! Dat lijkt goed nieuws voor de bijna 1 miljoen Mexicanen die onder andere de Amerikaanse auto’s van de merken Chrysler, Chevrolet, Ford en Cadillac in elkaar zetten. Maar de vraag is: laten de Amerikaanse autofabriekanten hun productie in Mexico of verplaatsen ze in ieder geval een deel van de productie weer naar de VS?

2019 jaar

Export en import tussen Mexico en de VS, 1985 - 2019.

5/06/2023 14:29

 Vanaf het moment dat de NAFTA van kracht werd, is er veel

veranderd, vooral in Mexico. Het verschil tussen de lonen in Mexico en de VS is gegroeid: de Mexicaanse lonen zijn zo’n zes keer lager dan die in de VS. Ook zijn er binnen Mexico grote ruimtelijke verschillen, tussen het noorden en het zuiden en tussen stad en platteland.  Door de economische samenwerking is de handel tussen de drie landen in 25 jaar tijd verdrievoudigd. De lage loonkosten in Mexico hebben ervoor gezorgd dat veel assemblagebedrijven, de zogeheten maquiladoras, zich in Mexico hebben gevestigd. Er werden enorme industrieterreinen aangelegd en honderdduizenden banen gecreëerd. Inmiddels is Mexico een van de grootste exporteurs ter wereld van auto’s, televisies, vliegtuigonderdelen en koelkasten (figuur 1.15 en 1.16).  Het Mexicaanse platteland in vooral armere agrarische deelstaten als Oaxaca, Chiapas en Guerrero heeft door het verdrag een enorme dreun gekregen. Vanaf 1994 exporteerden Amerikaanse boeren hun mais voor een vijfde van de productiekosten. Dat kon dankzij grootschalige subsidies van de Amerikaanse overheid. De afhankelijkheid van de import van Amerikaanse mais is meer dan verviervoudigd. De afhankelijkheid van de import van tarwe is gestegen naar 60%. Mexico is intussen voor het grootste deel van de voedselvoorziening afhankelijk van import uit de VS.

aardolie (producten) 6%

Populariteit autoproducerende landen. elektronica 36%

metalen

De VS, Canada en Mexico investeren in autofabrieken en werkgelegenheid. In figuur 1.15 is het verschil in omzet te zien tussen de drie landen. Ook zie je in figuur 1.15 het percentage van de productie per land in vergelijking met de andere twee landen. Er werden in 2019 in totaal bijna 17 miljoen auto’s geproduceerd in Noord-Amerika.

meubels in %

67,1% 11,4 miljoen auto’s

64,5% 10,8 miljoen auto’s

50 40

chemische producten

FIGUUR 1.16

Het exportpakket van Mexico, 2019.

FIGUUR 1.17

De Mexicaanse, Amerikaanse en Canadese presidenten tekenen de USMCA in 2019.

11,5% 1,9 miljoen auto’s

14,1% 2,4 miljoen auto’s

Canada 9,4% 1,5 miljoen auto’s

Mexico

16,9% 20 2,7 miljoen auto’s

23,9% 4,0 miljoen auto’s

18,8% 3,2 miljoen auto’s

plastic (producten)

11,6 miljoen auto’s

70 73,6%

auto's en auto-onderdelen 26%

medische instrumenten 5%

fruit en groenten

FIGUUR 1.14

 Van de Mexicanen op het platteland leven er steeds meer onder de armoedegrens. Honderdduizenden boeren, vooral uit het midden en zuiden van Mexico, kunnen hun gezin niet meer onderhouden en worden gedwongen ergens anders werk te gaan zoeken. Veel van hen zijn daarom naar de fabrieken in de grensregio getrokken of zijn de grens met de VS overgegaan.  Mexico had bij de invoering van de NAFTA gehoopt op een grote afzet van fruit op de Amerikaanse markt. Maar de VS slaagden erin de export van onder andere meloenen en avocado’s tegen te houden, vanwege respectievelijk een rups en een vliegje. Zo worden allerlei argumenten gebruikt om het Mexicaanse fruit te weren. Inmiddels zijn Amerikaanse appels niet meer weg te denken van de Mexicaanse markt.  Het milieu is ook een grote verliezer. Hoewel de milieuwetgeving in Mexico sinds de NAFTA sterk is verbeterd, schiet de handhaving ruimschoots tekort. Critici melden dat de milieuvervuiling in de grensstreek sinds 1994 enorm is toegenomen. Dit wordt vooral toegeschreven aan de vestiging van veel nieuwe bedrijven in het grensgebied. Deze bedrijven ondervinden weinig tegenwerking bij het dumpen van industrieel afval in het milieu. De grond raakt vervuild door chemicaliën, waardoor de natuur en de leefomgeving van de arbeiders verder worden aangetast. In sommige gebieden wordt als gevolg hiervan de ecologische draagkracht van de natuur sterk aangetast.

alcoholische dranken

Gevolgen van de NAFTA

Twee werelden, één grensgebied

goud en zilver

textiel

jaar

FIGUUR 1.15

860740_BOEK.indb 20

Autoproductie in Noord-Amerika, 2004 - 2019.

5/06/2023 14:29

1.2

Internationale samenwerking

1.2 Opdrachten Deelvragen

Opdracht

3 Wat is de invloed van het vrijhandelsakkoord op de economie van Mexico en de VS? 4 Wat zijn de voor- en nadelen van het vrijhandelsakkoord voor Mexico?

Opdracht

Trucks en tortilla’s

Lees Druk grensverkeer en bekijk figuur 1.10. Bekijk eventueel het filmpje online. a In welke richting staat de file: in de richting van de VS of in de richting van Mexico? Ondersteun je antwoord met twee elementen uit de tekst. b Het werk en inkomen van miljoenen mensen is afhankelijk van het beleid aan de grens. Leg dat uit aan de hand van de tekst. Begin je antwoord zo: Als de grens zou sluiten, … Opdracht

Economische machtsblokken

Lees Vrijhandel in Noord-Amerika en bekijk figuur 1.11. a Beschrijf waar en door welke landen de drie handelsblokken NAFTA (heet nu USMCA), EU en OPEC in de wereld zijn gevormd. Gebruik hierbij de atlaskaart Aarde - Politiek, Samenwerking I (Wereld - Samenwerking, Economische samenwerkingsverbanden). b De samenwerking in Europa gaat verder dan die in Noord-Amerika, omdat niet alleen goederen (figuur 1.11) vrij de grens over kunnen. Geef aan wat binnen Europa wel en binnen Noord-Amerika niet vrij de grens over kan. c Wat is het doel van een handelsovereenkomst tussen landen? d Waarom zijn handelsblokken zowel een voorbeeld van meer vrijhandel als van meer protectionisme (= het tegenovergestelde van vrijhandel)? Geef je antwoord op twee verschillende schaalniveaus.

860740_BOEK.indb 21

Machtsverhoudingen in Noord-Amerika

Lees Vrijhandel in Noord-Amerika en bekijk figuur 1.12 en 1.13. a Teken en kleur het cirkeldiagram van W12 over de economische machtsverhoudingen binnen het handelsblok in Noord-Amerika volgens de legenda. b Welk Noord-Amerikaans land is economisch het sterkst? c Mexico en Canada kunnen economisch gezien niet zonder de VS. Onderbouw deze stelling. Gebruik hierbij figuur 1.12. d De VS kunnen economisch gezien steeds minder zonder Mexico. Onderbouw deze stelling. Gebruik hierbij de tekst en figuur 1.13. W12

Verdeling van het bnp binnen de USMCA, 2020. 0% 90%

bnp x $ 1 miljard 10%

1.743

Canada

2.306

Mexico

19.847 Verenigde

Globalisering met vrijhandel

Lees Globalisering. a Wat is globalisering? b Waarom verhuisden grote bedrijven een deel van hun productieproces naar een ander land? c Wat is vrijhandel? Gebruik in je antwoord het begrip tariefmuur. d Noteer in je eigen woorden de functie van de GATT en de WTO. e Noteer een voordeel en een nadeel van globalisering met vrijhandel. Opdracht

Staten

80%

20%

70%

30%

60%

40% 50%

Opdracht

USMCA en NAFTA

Lees USMCA en NAFTA en lees en bekijk figuur 1.14, 1.15 en 1.17. Lees ook vaardigheid 2 Geografische vragen stellen en beantwoorden in het overzicht Vaardigheden en werkwijzen. a Leg uit waarom de Mexicaanse president besloot het USMCA-verdrag te ondertekenen. b Noteer twee verschillen tussen de USMCA en de NAFTA. c USMCA en NAFTA sluit af met een vraag. Geef antwoord op de voorspellende vraag en gebruik hierbij vaardigheid 2.

5/06/2023 14:29

Opdracht

De auto-industrie

Lees USMCA en NAFTA en lees en bekijk figuur 1.14 t/m 1.16. a Welk onderdeel uit figuur 1.16 levert na elektronica het grootste aandeel van het exportpakket van Mexico naar de VS? b Bekijk het filmpje online. Welk automerk wordt bedoeld met Chevy? c Waarom zijn in Europa of Azië geproduceerde auto’s duurder in Noord-Amerika dan auto’s die in Noord-Amerika zijn geproduceerd? Let op: Je antwoord mag niet gaan over de transportkosten. d Waarom is de auto-industrie een voorbeeld van economische globalisering? Tip: Bekijk het filmpje van minuut 2.14 tot 2.59. e Wat is volgens het filmpje een belangrijkere reden dan de NAFTA dat er de afgelopen jaren Amerikaanse banen verloren zijn gegaan in de auto-industrie? f Welke verandering voor de auto-industrie die niet in de tekst staat, noemt het filmpje ten opzichte van NAFTA? g Welke twee opties heeft de auto-industrie om dat probleem (vraag 6f) op te lossen? h Noteer in twee stappen de mogelijke gevolgen van de USMCA in de auto-industrie uit het filmpje door de volgende zinnen aan te vullen.

Twee werelden, één grensgebied

Opdracht

Tegenstelling centrum-periferie

Lees vaardigheid 12 Veranderen van ruimtelijk schaalniveau in het overzicht Vaardigheden en werkwijzen. Bekijk ook figuur 1.13. a Beschrijf de vergroting van de centrum-periferie tegenstelling in Mexico door het vrijhandelsakkoord op nationaal schaalniveau. b Beschrijf de vergroting van de centrum-periferie tegenstelling in Mexico door het vrijhandelsakkoord op continentaal schaalniveau. c Beredeneer wat er gebeurt met de koopkracht van een Mexicaanse arbeider in een maquiladora als Mexico uit de USMCA stapt. Tip: Zoek de begrippen uit de vraag op in de begrippenlijst.

Stap 1: Noord-Amerikaanse auto’s zullen worden in vergelijking met de concurrentie uit andere werelddelen. Stap 2: Dat zal leiden tot

Opdracht

Voor- en nadelen van de NAFTA

Lees Gevolgen van de NAFTA. a Noteer twee voordelen van de NAFTA voor Mexico. b Noteer twee nadelen van de NAFTA voor Mexico. c Leg uit dat Mexicaanse boeren de grote verliezers zijn. Je antwoord moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.

860740_BOEK.indb 22

onthouden

2a, 2c, 2e, 3c, 5b, 7a, 7b

begrijpen

1b, 2b, 2d, 3b, 4b, 5a, 5c, 7c

toepassen

1a, 3a, 4a, 4c, 4d, 6a, 6b, 6c, 6d, 6e, 6f, 6g, 6h

analyseren

3d, 8a, 8b, 8c

evalueren

creëren

5/06/2023 14:29

1.3

FIGUUR 1.18

Wonen en werken in het grensgebied

Elke dag steken deze leerlingen de grens over.

1.3 Wonen en werken in het grensgebied 1

Een schooltje op de grens Het schoolgebouw ligt nog geen 10 m van het 6 m hoge grenshek in het Amerikaanse Calexico (40.000 inwoners). Aan de andere kant van het hek ligt het Mexicaanse Mexicali (1,2 miljoen inwoners). Ongeveer 85% van de leerlingen woont in Mexicali, maar gaat in Calexico naar school. Ouders sturen hun kinderen elke dag la línea over omdat het onderwijs daar beter is, maar vooral zodat hun kinderen accentloos Engels aanleren. De meeste Mexicaanse ouders kunnen de $ 400 tot $ 600 schoolgeld betalen, omdat zij een managementpositie hebben bij een van de maquiladoras in Mexicali.

Maquiladoras  In 1965 startte de Mexicaanse overheid een beleid dat erop

was gericht buitenlandse ondernemingen aan te trekken in het grensgebied met de VS. De Mexicaanse overheid wilde dit gebied met veel werkloosheid en armoede een economische impuls geven. Tegenwoordig werken meer dan een miljoen Mexicanen in meer dan drieduizend maquiladoras.  Door het verstrekken van onder andere belastingvoordelen probeerde de overheid deze regio aantrekkelijk te maken voor buitenlandse bedrijven: de maquiladoras (figuur 1.20 en 1.21). De buitenlandse bedrijven laten de research- en ontwikkelingsafdeling (R&D) (fase 1 in de productieketen) in hun eigen land staan. Daar vandaan vindt ook de marketing en distributie (fase 3 in de productieketen) plaats. Alleen het produceren van de goederen (fase 2 in de productieketen) gebeurt vanwege de lage loonkosten in Mexico (figuur 1.19). De verdeling van het werk over verschillende landen noem je de internationale arbeidsverdeling.

860740_BOEK.indb 23

FIGUUR 1.19

Drie fasen in het produceren van kleding van Levi’s: ontwerp, productie en verkoop.

5/06/2023 14:29

Sonora

250

500 km

VERENIGDE STATEN Chihuahua Coahuila

Baja California

Nuevo León

G ro

MEXICO

Golf van Mexico Tamaulipas

overig Mexico

GUATEMALA

overig Mexico vestiging voor 1994

grensstaat

vestiging na 1994

overig Mexico 1994

belangrijke locatie overige (selectie)

FIGUUR 1.20

maquiladora

250 bedrijven

2016

1999 2006

Spreiding van de maquiladoras.

 De grootste bedrijven liggen in het noorden van Mexico, vlak bij de Amerikaanse grens. Dat scheelt transportkosten. De lonen in gelijksoortige bedrijven aan de Amerikaanse kant van de grens zijn gemiddeld tien keer hoger dan die in de Mexicaanse maquiladoras.  Inmiddels zijn de maquiladoras ook neergestreken in andere delen van Mexico. Door versoepeling van de vestigingseisen trad er een verschuiving landinwaarts op. Met name de kledingindustrie trok naar het binnenland. Lagere lonen, een minder sterke vakbond en de afwezigheid van strenge milieueisen zijn hiervoor belangrijke redenen geweest.

FIGUUR 1.21

860740_BOEK.indb 24

Twee werelden, één grensgebied

 Opvallend is wel dat de maquiladoras in het binnenland zich zijn gaan toeleggen op de productie van laagwaardige, arbeidsintensieve goederen, terwijl in het grensgebied meer hoogwaardige, kapitaalintensieve goederen worden geassembleerd. Het gaat bij beide ook niet meer om het in elkaar zetten van losse onderdelen, maar er worden steeds meer eindproducten gemaakt. De buitenlandse bedrijven die de onderdelen leveren, de toeleveranciers, vestigen zich ook steeds meer in Mexico. Er zijn zelfs gebieden die zich hebben gespecialiseerd in één product: televisies in Tijuana en kleding in de buurt van Torreón.  Naast het werk in de maquiladoras zelf ontstond er ook werkgelegenheid rondom de assemblagebedrijven. Door de groei was er behoefte aan allerlei hoogwaardige, dienstverlenende bedrijven, zoals banken, verzekeringsmaatschappijen, accountants en advocaten.

Inzoomen op Ciudad Juárez  Het Mexicaanse grensgebied is al jaren een belangrijk ves-

tigingsgebied voor veel Mexicanen. De komst van de maquiladoras vanaf 1965 zorgde voor een enorme migratiestroom. Na deelname aan de NAFTA steeg de werkgelegenheid in de fabrieken en nam het aantal migranten fors toe. Met name Tijuana in het noordwesten en Ciudad Juárez in het midden van het grensgebied zijn uitgegroeid tot (industrie)steden met meer dan 1 miljoen inwoners.  Ciudad Juárez vormt samen met El Paso een bekende dubbelstad: El Paso-Ciudad Juárez. De stad, gelegen aan de Río Bravo, werd in 1659 als El Paso del Norte gesticht. Na de Mexicaans-Amerikaanse Oorlog (1846 - 1848) werd de stad in twee delen opgesplitst. De twee steden onderhouden sinds jaar en dag nauwe relaties met elkaar.  El Paso, het Amerikaanse deel van de dubbelstad, heeft aanzienlijk minder inwoners dan Ciudad Juárez. De stad groeide in het begin van de twintigste eeuw door de vier c’s: cattle, copper, cotton en climate. Tegenwoordig heeft El Paso meer dan 800.000 inwoners.

Er werken veel jonge vrouwen in de maquiladoras.

5/06/2023 14:29

1.3

FIGUUR 1.22

Veel werknemers van de maquiladoras leven in dit soort woningen in krottenwijken (zelfbouwdorpen).

 Ciudad Juárez is met 1,5 miljoen inwoners de grootste stad van de deelstaat Chihuahua. De enorme aantrekkingskracht van de stad zorgt voor overbevolking, wat leidt tot een gebrek aan woonruimte. Het gevolg hiervan is dat veel mensen terechtkomen in een van de krottenwijken (colonias) (figuur 1.22). In bepaalde delen van de agglomeratie (vooral aan de rand van de stad, in het woestijngebied) ontstaan spontaan woonwijken die steeds groter worden dankzij de voortdurende instroom van nieuwkomers van het platteland. Kenmerkend voor deze wijken is het gebrek aan openbare voorzieningen, zoals waterleiding, riolering, bestrating en afvalverwerking. Ook het onderwijs en de gezondheidszorg zijn er minder goed dan net over de grens in El Paso. De overheid kan de grote stroom migranten niet opvangen. Zolang de grond waarop deze mensen wonen geen andere bestemming heeft, gedogen ze de illegale krottenwijken.  De laagbetaalde arbeiders worden elke dag uit hun afgelegen krottenwijken opgehaald met bussen om voor een loon van slechts $ 12 per dag in de fabrieken te werken. Ze zijn vaak uren onderweg om bij de maquiladoras te komen. De terugreis naar de krottenwijken is niet ongevaarlijk, omdat de stad in de greep is van drugsbendes.

Problemen en verbeteringen  Huisvestingsproblemen en slechte voorzieningen op het

gebied van onderwijs en gezondheidszorg zijn niet de enige problemen in Ciudad Juárez, al zijn er ook verbeteringen zichtbaar.  Door de snelle groei is het oude stadscentrum niet in staat geweest mee te groeien. Het gevolg is dat Ciudad Juárez een stad is geworden zonder belangrijk centrum. Verspreid over de agglomeratie zijn er allerlei winkel- en dienstencentra te vinden.

860740_BOEK.indb 25

Wonen en werken in het grensgebied

Lange tijd zijn de investeringen in de infrastructuur ver onder de maat gebleven. Straten waren niet geplaveid en een zesde van de huizen had geen riolering.  Wereldwijd heeft de stad een slecht imago. Het is er onveilig, er is veel geweld en de misdaadcijfers zijn hoog. Toch is er de laatste jaren sprake van een kentering. Delen van het oude centrum worden opgeknapt, de infrastructuur wordt aangepakt en er komen nieuwe restaurantjes en andere voorzieningen om meer toeristen te trekken. Het medische toerisme is al jaren een belangrijke inkomstenbron. De tandartskosten en medicijnen zijn in Mexico veel goedkoper dan in de VS.  Milieuproblemen vormen een groot probleem voor de stad en de leefomgeving van de burgers. De lucht is door de uitstoot van allerlei schadelijke stoffen sterk verontreinigd. Metingen wijzen uit dat Ciudad Juárez tot de meest ongezonde steden behoort op het Amerikaanse continent. Daarvoor zijn niet alleen de maquiladoras verantwoordelijk. Door het gebrekkige openbaar vervoer is de auto hét vervoermiddel, ook voor de armen. Vanwege geldgebrek rijden deze vaak in erg oude auto’s (gemiddeld zestien jaar oud) die veel vervuilende uitlaatgassen uitstoten.  De druk op de openbare voorzieningen stijgt in rap tempo. Door de groei van de stad neemt de hoeveelheid verbruikt water elk jaar toe. Al jarenlang wordt er meer water aan de natuur onttrokken dan dat eraan wordt toegevoegd. Door de ligging in een droog klimaatgebied is de neerslag te gering om de ontstane tekorten aan te vullen. Als het zo doorgaat, is de kleine aquifer (waterhoudende laag) waar Ciudad Juárez het water uit haalt, binnen korte tijd leeg. Per jaar daalt de grondwaterspiegel 1,5 m en schattingen wijzen uit dat er binnen enkele jaren helemaal geen water meer is.

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

1.3 Opdrachten Deelvragen

Opdracht

5 Welke rol spelen de maquiladoras in de internationale arbeidsverdeling? 6 Waarom treedt er een verschuiving op in de ligging van de maquiladoragebieden? 7 Wat zijn de gevolgen op lokale en regionale schaal van de trek naar de maquiladoragebieden?

Opdracht

Grensverkeer

Lees Een schooltje op de grens en bekijk figuur 1.18. a Waar zijn de namen van beide grensplaatsen op gebaseerd? b Waarom gaan de kinderen in de VS naar school? Noteer twee redenen. c In dit gebied gaan mensen, goederen en geld de grens over. Geef van ieder een voorbeeld op welke manier dat gebeurt en in welke richting. Opdracht

Maquiladoras

Lees Maquiladoras en gebruik figuur 1.14 t/m 1.16, 1.19 en 1.20. a Wat is een maquiladora? b Noteer drie producten die in de maquiladoras in elkaar worden gezet. c In welk deel van Mexico verschenen de eerste maquiladoras? d Waarom moedigde de overheid de vestiging van maquiladoras juist daar aan? e Waarom verhuisden steeds meer maquiladoras later landinwaarts? f In welke figuur zie je deze verschuiving? g Wat is het verschil in productie tussen de maquiladoras aan de grens en de maquiladoras in het binnenland? Gebruik in je antwoord twee voorbeeldproducten. h Waarom zijn de meeste maquiladoras toch nog steeds in het grensgebied gevestigd? Opdracht

Internationale arbeidsverdeling

De internationale arbeidsverdeling is ongunstig voor Mexico. Geef een argument voor én een argument tegen deze stelling. Opdracht

Grensverkeer

Gebruik de atlaskaart Verenigde Staten en Mexico Grensgebied, Grensverkeer (Verenigde Staten en Mexico Grensgebied, Grensgebied VS-Mexico, Legaal grensverkeer). a Bij welke Mexicaanse stad passeren per dag de meeste mensen de grens met de VS? b Om hoeveel mensen gaat het? c Wat is de waarde van de geëxporteerde goederen van Mexico naar de VS bij Nuevo Laredo? Opdracht

Ruimtelijke verschillen

Lees Inzoomen op Ciudad Juárez en bekijk figuur 1.21 en 1.22. Gebruik de atlaskaarten over het inkomen in de grensstaten in de VS en in Mexico. a Vergelijk het inkomen in het Amerikaanse deel van het grensgebied met dat van het Mexicaanse deel van het grensgebied. b Beschrijf de inkomensverschillen binnen Mexico (Alcarta: uurloon in de industrie). c Verklaar de migratiestromen tussen de VS en Mexico en de migratiestroom binnen Mexico. Gebruik hierbij je antwoorden van vraag 6a en 6b. d Verklaar de leefomstandigheden van veel migranten in Ciudad Juárez en de andere Mexicaanse grenssteden. Gebruik hierbij de tekst en de figuren 1.21 en 1.22. e Bekijk het filmpje online en beluister het lied Across the borderline door Willy DeVille. Het nummer is door veel verschillende artiesten vertolkt en staat op zo’n dertig albums. Lees de songtekst in W13. Zou dit lied een migrant afschrikken om naar de VS te migreren? Leg je antwoord uit en gebruik hierbij een zin uit de songtekst.

Productieketen opknippen

Lees Maquiladoras en bekijk figuur 1.19. Gebruik eventueel B260 Internationale arbeidsverdeling in het Basisboek. a Uit welke drie fasen bestaat het produceren van goederen? b Welk deel van het productieproces van bijvoorbeeld Levi’s uit figuur 1.19 vindt plaats in de maquiladoras? c Waarom hebben veel bedrijven hun productieketen opgeknipt? Gebruik in je antwoord de begrippen loonkosten, opleidingsniveau en koopkracht. Geef antwoord op de volgende manier, waarbij je ook kiest voor de juiste gebieden. Fase 1 gebeurt in centrumlanden / (semi)perifere landen, omdat ... Fase 2 vindt plaats in centrumlanden / (semi)perifere landen, omdat ... Fase 3 wordt gedaan in centrumlanden / (semi)perifere landen, omdat ...

860740_BOEK.indb 26

Opdracht

Ciudad Juárez

Lees Inzoomen op Ciudad Juárez en Problemen en verbeteringen en bekijk figuur 1.22. a Vul in W14 factoren in die de leefomstandigheden in Ciudad Juárez beïnvloeden. Zet ze in de juiste kolom. b Heb je meer positieve of meer negatieve factoren in W14 gezet? c Beredeneer waarom veel mensen naar Ciudad Juárez en andere steden in het grensgebied verhuizen. Gebruik hierbij W14.

5/06/2023 14:29

1.3

W13

Songtekst Across the borderline.

There’s a place where l’ve been told Every street is paved with gold And it’s just across the borderline And when it’s time to take your turn Here’s one lesson that you must learn You could lose more than you’ll ever hope to find When you reach the broken promised land And every dream slips through your hands Then you’ll know that it’s too late to change your mind ‘cause you’ve paid the price to come so far Just to wind up where you are And you‘re still just across the borderline Up and down the Rio Grande A thousand footprints in the sand Reveal a secret no one can define The river flows on like a breath In between our life and death Tell me who’s the next to cross the borderline En la triste oscuridad (In the sad darkness) Hoy tenemos que cruzar (today we have to cross) Este rio que nos llama más allá (this river which calls us further away)

Wonen en werken in het grensgebied

Opdracht

Geografisch beeld en schaalniveaus

Lees het hele hoofdstuk. Lees vaardigheid 1 Een geografisch beeld vormen en 12 Veranderen van ruimtelijk schaalniveau in het overzicht Vaardigheden en werkwijzen. a Lees de hoofdvraag van dit hoofdstuk. Over welke kenmerken uit vaardigheid 1 ging dit hoofdstuk vooral? b Het andere type kenmerken (vraag 8a) is ook aan bod gekomen. Ga met Google Maps naar het grensgebied en klik linksonder in beeld op Satelliet. Kies de juiste woorden in de volgende tekst. Een groot deel van het grensgebied heeft als belangrijkste vorm van bodemgebruik [1] natuur (woestijnbodem) / industrie / landbouw / wonen. De steden aan de [2] Amerikaanse / Mexicaanse zijde zijn het grootst. De bevolkingsomvang van de [3] Amerikaanse / Mexicaanse dubbelsteden is dan ook veruit het grootst. c Over het algemeen kun je stellen dat de verklaringen van de bevolkingskenmerken van het grensgebied van een [1] hoger / lager schaalniveau zijn. Je moet hiervoor [2] inzoomen / uitzoomen. De gevolgen in het grensgebied zijn het meest zichtbaar en voelbaar op een [3] hoger / lager schaalniveau. Je moet hiervoor [4] inzoomen / uitzoomen.

But hope remains when pride is gone And it keeps you moving on Calling you across the borderline When you reach the broken promised land Every dream slips through your hands And you’ll know it’s too late to change your mind ‘cause you pay the price to come so far Just to wind up where you are And you’re still just across the borderline Now you’re still just across the borderline And you’re still just across the borderline

W14

onthouden

1a, 1b, 1c, 2a, 2b, 2c, 3a, 6a, 6b, 7a, 7b, 8a

begrijpen

2d, 2e, 2g, 2h, 3c, 4, 6c, 6d

toepassen

2f, 3b, 5a, 5b, 5c

analyseren

6e, 7c, 8b, 8c

evalueren

creëren

Factoren die de leefomstandigheid in Ciudad Juárez positief en negatief beïnvloeden.

Factor met een positieve invloed

860740_BOEK.indb 27

Factor met een negatieve invloed

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Keuzemenu A

Kahoot maken

In dit keuzemenu maak je samen met twee klasgenoten een kahoot. Ga naar de site van kahoot en maak een account aan of log direct in (als je al een account hebt). Maak een quiz van twintig vragen over hoofdstuk 1. Speel de quiz daarna in de klas. Onderzoeksvraag Hoe zijn de economische, de demografische en de sociaal-culturele kenmerken aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens te verklaren?

Dollar Street

In dit keuzemenu ga je digitaal op bezoek bij drie willekeurige gezinnen in de VS, Mexico en Guatemala. Door het bekijken van foto’s beantwoord je uiteindelijk de vraag of elk gezin arm, rijk of ergens daartussenin is. Onderzoeksvraag Wat zijn de verschillen in welvaart en welzijn tussen drie gezinnen uit Mexico, de VS en Guatemala? soort opdracht

onderzoeksopdracht

tijdsduur

40 minuten

soort opdracht

ontwerpen en spelen van een kahoot

werkvorm

in tweetallen

tijdsduur

80 minuten

benodigde bronnen en hulpmiddelen

computer

werkvorm

in groepjes van drie

benodigde bronnen en hulpmiddelen

computer

Vraag

Americanos en De Muur

In dit keuzemenu bekijk je één aflevering uit de tv-serie Americanos of uit de tv-serie De Muur. Je maakt van de aflevering een maximaal 5 minuten durende samenvattende presentatie voor je klasgenoten. Je sluit af met je eigen onderbouwde mening over het thema dat in die aflevering aan bod komt.

a Ga samen met een klasgenoot naar de site van Dollar Street. b Klik bovenin op The World. Zet onder The Americas een vinkje voor Guatemala, Mexico en de Verenigde Staten. Klik rechtsonder op Ok. c Neem een kijkje bij één gezin naar keuze in de VS, één gezin in Mexico en één gezin in Guatemala. d Lees van elk gezin de informatie en bekijk de foto’s. Klik daarvoor eerst op de foto van een gezin en daarna op Visit this family. 2

Onderzoeksvraag

Vraag

Hoe vat ik de bekeken aflevering samen voor mijn klasgenoten en hoe geef ik een goed onderbouwde mening over het thema daarvan?

a Beantwoord voor elk gezin de volgende vragen: - Wat is de familienaam? - Uit hoeveel mensen bestaat het gezin? - Hoeveel verdient het gezin per maand? Klik daarvoor onder Monthly income op de informatieknop. - In hoeverre kan het gezin voorzien in de vier basis behoeften? - Wat is de verste bestemming waar ze ooit geweest zijn? - Waar sparen ze voor op korte termijn? - Wat is hun droom? - Welke foto maakt het meest indruk op jullie? Leg kort uit. b Vergelijk de drie gezinnen. Beantwoord de volgende vragen: - Wat vinden jullie de drie meest opvallende overeen komsten tussen de drie gezinnen? Leg kort uit waarom. - Wat vinden jullie de drie meest opvallende verschillen tussen de drie gezinnen? Leg kort uit waarom. - Met welk gezin zouden jullie van huis willen ruilen, als je die kans kreeg? Leg jullie keuze uit. c Zijn de drie gezinnen in jullie ogen arm, rijk of ergens daartussenin? Leg uit waarom.

soort opdracht

film bekijken, samenvatten en mening vormen

tijdsduur

1,5 uur

werkvorm

individueel

benodigde bronnen en hulpmiddelen

computer

860740_BOEK.indb 28

5/06/2023 14:29

Keuzemenu

W15

Cartoons

In dit keuzemenu bekijk je verschillende cartoons over de thema’s uit dit hoofdstuk. Onderzoeksvraag Over welk onderdeel van hoofdstuk 1 gaan de cartoons in W15 t/m W17? soort opdracht

analyseren cartoons

tijdsduur

15 minuten

werkvorm

in tweetallen

benodigde bronnen en hulpmiddelen

Vraag

a Lees de inleiding en bekijk W15 t/m W17. b Noteer voor de cartoons W15 t/m W17 in maximaal twee zinnen over welk onderwerp uit hoofdstuk 1 ze gaan. Vraag

W16

a Welke cartoon gaat over het hoogste schaalniveau? b Over welke twee dimensies gaat die cartoon uit vraag 2a?

W17

860740_BOEK.indb 29

onthouden

begrijpen

toepassen

analyseren

evalueren

B, C

creëren

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Begrippen Finish Leeroverzicht Hoofdvraag Hoe zijn de economische, de demografische en de sociaal-culturele kenmerken aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens te verklaren?

Vaardigheden en werkwijzen Je hebt geoefend met: 1 Een geografisch beeld vormen 2 Geografische vragen stellen en beantwoorden 10 Verschijnselen of gebieden bekijken vanuit verschillende dimensies 12 Veranderen van ruimtelijk schaalniveau

Deelvragen Hoe is de grens tussen Mexico en de VS tot 1 stand gekomen? Je kunt de historische ontwikkeling van het grensgebied tussen Mexico en de VS beschrijven. In hoeverre wijken de economische, 2 demografische en sociaal-culturele kenmerken van het grens gebied af van de nationale kenmerken van de VS en Mexico? Je kunt de economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken van de gebieden aan weerszijden van de grens beschrijven. Wat is de invloed van het vrijhandelsakkoord 3 op de economie van Mexico en de VS? Je kunt uitleggen waarom de NAFTA en de USMCA zijn opgericht. Je kunt de invloed van de NAFTA op de handels relaties tussen Mexico, de VS en Canada beschrijven en verklaren. Je kunt de mogelijke invloed van de USMCA op de handelsrelaties tussen Mexico, de VS en Canada beschrijven en verklaren. Wat zijn de voor- en nadelen van het vrijhandels4 akkoord voor Mexico? Je kunt de voor- en nadelen van de NAFTA en de USMCA voor de VS en Mexico beschrijven. Je kunt uitleggen wat de invloed van de NAFTA en de USMCA is op de ontwikkeling van de maquiladoras. Welke rol spelen de maquiladoras in de inter5 nationale arbeidsverdeling? Je kunt op diverse ruimtelijke schaalniveaus een beschrijving geven van de invloed van de maquiladoras. Waarom treedt er een verschuiving op in de 6 ligging van de maquiladoragebieden? Je kunt uitleggen wat de redenen zijn voor de verschuiving van de ligging van de maquiladora gebieden. Wat zijn de gevolgen op lokale en regionale 7 schaal van de trek naar de maquiladoragebieden? Je kunt het verschil in ontwikkeling beschrijven en verklaren tussen het Amerikaanse en het Mexicaanse gedeelte van het grensgebied en de dubbelsteden.

860740_BOEK.indb 30

Begrippen Je moet de begrippen uit de begrippenlijst kennen en kunnen gebruiken.

5/06/2023 14:29

Begrippen

Begrippen blauw begrip: begrip dat je moet kennen voor het examen zwart begrip: begrip (dat je kent uit de onderbouw) dat belangrijk is voor het begrijpen van de theorie

afzetmarkt 19 Het aantal klanten dat producten wil kopen. arbeidsintensief 24 Bedrijf dat veel arbeid nodig heeft. assemblagebedrijf 20 Bedrijf waarin producten in elkaar worden gezet. Heet in Mexico maquiladora. beroepsbevolking 13 Mensen die betaald werk (willen) doen. bevolkingsdichtheid 14 Het gemiddelde aantal inwoners per vierkante kilometer (inw/km2). bevolkingsgroei 14 Toename of afname van de bevolking door geboorte, sterfte, emigratie en immigratie. bevolkingsspreiding 14 De verdeling van mensen over een land of gebied. bnp per inwoner 13 Het gemiddelde inkomen per inwoner per jaar. Je berekent het door het bnp te delen door het aantal inwoners van een gebied. centrum 13 Begrip uit het centrum-periferiemodel (wereldsysteem): hoogontwikkeld, rijk land of gebied met veel economische en politieke macht. dubbelstad 12 Stad die uit twee aan elkaar gegroeide steden bestaat. De twee delen kunnen door een grens van elkaar zijn gescheiden. ecologische draagkracht 20 Het vermogen van de natuur om de gevolgen van menselijk handelen op te vangen, zonder dat het natuurlijke evenwicht wordt verstoord. economisch machtsblok 19 Gebied dat economisch sterk is doordat er veel goederen worden geproduceerd en er een grote, koopkrachtige markt is. Voorbeelden zijn de Europese Unie en de Noord-Amerikaanse USMCA. globalisering 18 Het doorgaande proces van internationale uitwisseling van mensen, goederen, geld en informatie (kennis, cultuur). grensregio 12 Overgangsgebied tussen twee landen. identiteit 13 Kenmerken van een persoon of een groep mensen die ze onderscheidt van andere personen of groepen mensen.

860740_BOEK.indb 31

internationale arbeidsverdeling 23 Het verschijnsel dat landen zich toeleggen op de productie van bepaalde goederen of de levering van bepaalde diensten. kapitaalintensief 24 Bedrijf dat dure productiemiddelen, zoals installaties, machines en gebouwen nodig heeft. koopkracht 13 Het aantal goederen of diensten dat iemand van zijn geld kan kopen. liberalisering 18 Minder bemoeienis van de overheid met het bedrijfsleven, met als gevolg een betere marktwerking. loonkosten 18 De totale kosten van het loon die betaald moeten worden om goederen of diensten te produceren. maquiladora 20 Zie assemblagebedrijf. migratie 13 Verhuizen van het ene naar het andere woongebied. multiculturele samenleving 13 Samenleving van mensen uit verschillende culturen. ontwikkelingskenmerk 13 Kenmerk waarmee je de armoede of rijkdom (het ontwikkelingspeil) in een gebied kunt meten. ontwikkelingspeil 13 Het niveau van de armoede of rijkdom in een land of gebied. Behalve naar inkomen kijk je ook naar de mate waarin mensen kunnen voorzien in hun basisbehoeften (voedsel, gezondheid, onderwijs, huisvesting). periferie 13 Begrip uit het centrum-periferiemodel (wereldsysteem): minder ontwikkeld gebied of land dat wordt gekenmerkt door afhankelijkheid, nadelige handelsrelaties, gebrekkige technologie en een lage productie. ruimtelijk verschil 20 Verschil in inrichting van een gebied. selectieve migratie 14 Migratie op basis van bijvoorbeeld leeftijd, inkomen en geslacht. semiperiferie 13 Begrip uit het centrum-periferiemodel (wereldsysteem): gebied dat een tussenpositie inneemt tussen het centrum en de periferie. Het zijn vaak opkomende landen door de groei van de industrie. tariefmuur 18 Invoerrechten: geld dat je moet betalen om een product in te voeren. vrijhandel 18 Handel tussen landen die volledig plaatsvindt volgens de wetten van vraag en aanbod.

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Examentraining Opgave 1 Globalisering bij Boeing en Dunlop Slazenger Bij deze opgave horen de bronnen 1 en 2. Gebruik ook de atlas. Gebruik de bronnen 1 en 2. Zowel vliegtuigbouwer Boeing als tennisballenproducent Dunlop Slazenger laten een deel van de productie buiten hun thuisland uitvoeren. 1p 1 Welk begrip hoort bij het laten uitvoeren van een deel van het werk in andere landen? Gebruik de bronnen 1 en 2 en de atlas. Volgens het centrum-periferiemodel zijn er drie verschillende posities die een land in de wereld kan innemen. Het land waar de fabriek van Dunlop Slazenger staat, heeft een andere positie in het centrum-periferiemodel dan het land waar de fabrieken van Boeing staan. 3p 2 Geef aan: - welke positie de landen waar de fabrieken van Boeing staan innemen in het centrum-periferiemodel; - welke positie het land waar de fabriek van Dunlop Slazenger staat inneemt in het centrum-periferiemodel; - wat het nummer is van de atlaskaart die je antwoord ondersteunt. Gebruik de bronnen 1 en 2. 2p 3 Geef twee redenen voor het verschil in locatie van de fabrieken van Boeing en de fabriek van Dunlop Slazenger. Gebruik eventueel de atlas. De Canadese luchtvaartonderneming Bombardier laat een deel van zijn vliegtuigen bouwen in Mexico. 2p 4 Geef een reden vanuit de politieke dimensie en een vanuit de sociaal-culturele dimensie waarom het bedrijf kiest voor Mexico en niet voor Guatemala.

860740_BOEK.indb 32

5/06/2023 14:29

Examentraining

Bron 1 De productielocaties van een Boeing. wing tips Zuid-Korea

fixed trailing edge Nagoya, Japan movable trailing edge Australië tail fin Fredrickson, Washington rudder Chengdu, China

engine nacelles Chula Vista, California

fixed and movable leading edge Tulsa, Oklahoma wing Nagoya, Japan

forward fuselage Nagoya, Japan

forward fuselage Wichita, Kansas

center fuselage Grottaglie, Italië passenger entry doors Frankrijk

cargo / access doors Zweden wing / body fairing landing gear doors Winnipeg, Canada

main landing gear wheel well Nagoya, Japan horizontal stabilizer Foggia, Italië Salt Lake City, Utah

center wing box Nagoya, Japan

engines Evendale, Ohio Derby, Verenigd Koninkrijk

aft fuselage Charleston, South Carolina

Fixed and movable leading edge Tulsa, Oklahoma

landing gear Gloucester, Verenigd Koninkrijk

Bron 2 De productielocaties van een tennisbal van Dunlop Slazenger. hoofdkantoor Dunlop Slazenger

Griekenland silicium

Filipijnen rubber (lijm) Thailand zink Maleisië rubber

At l

Indonesië tennisblikken

ch tis eO

Indische Oc

an cea 0

860740_BOEK.indb 33

1.000 2.000 km

eaa n

aan O ce

Zuid-Korea zwavel

ote Gr

Verenigd Koninkrijk kleurstoffen, wol en nylon

Japan magnesium

Bataan (Filipijnen) fabriek Dunlop Slazenger

Verenigde Staten lutum

Nieuw-Zeeland wol

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Antwoorden en hulp bij opgave 1 1

maximumscore 1 internationale arbeidsverdeling Hoe pak je deze vraag aan? Er wordt alleen gevraagd naar een begrip. Er wordt niet van je verwacht dat je een verklaring geeft. Het gaat om een begrip uit de begrippenlijst van een hoofdstuk. Het begrip moet precies passen bij de omschrijving in de vraag. Een begrip als globalisering is dus te breed: dat gaat over meer dan alleen het laten uitvoeren van een deel van het werk in andere landen. Een begrip als loonkosten is ook niet goed, want dat gaat over de reden waarom het werk verdeeld wordt over verschillende landen.

2 maximumscore 3 - De landen waar de fabrieken van Boeing staan, zijn centrumlanden. - Het land waar de fabriek van Dunlop Slazenger staat, behoort tot de (semi) periferie. - Voorbeelden van juiste kaarten zijn: GB: 246D, 247A, 250E3, 252A, 252D Alcarta: 246B, 262A, 262B, 264A

1 1 1

Hoe pak je deze vraag aan? De vraag bestaat uit drie delen. Noteer eerst de drie streepjes onder elkaar op je antwoordblad. Zo vergeet je niet om een deel van de vraag te beantwoorden. Een land kan in het centrum-periferiemodel drie posities innemen: centrum, semiperiferie en periferie. Dat zijn meteen je antwoordopties voor het eerste en tweede deel van de vraag. Bekijk eerst in de bron in welke landen de fabrieken van Boeing staan. Bedenk welke kenmerken bepalen of een land een centrumland, een semiperifeer land of een perifeer land is. Misschien weet je uit je hoofd wel van een of meerdere landen met Boeingfabrieken welke positie ze innemen. Toch moet je ook in de atlas op zoek naar bewijs voor het laatste deel van het antwoord. Op diezelfde kaart kun je meteen bekijken hoe de Filipijnen scoren, het land waar de fabriek van Dunlop Slazenger staat volgens bron 2. Controleer of je alle drie de delen van de vraag hebt beantwoord.

860740_BOEK.indb 34

5/06/2023 14:29

Examentraining

3 maximumscore 2 Juiste redenen zijn: - Voor het bouwen van een vliegtuig is hoogopgeleid personeel nodig (en in centrumlanden zijn gemiddeld meer mensen hoogopgeleid), voor het maken van tennisballen niet. - Het maken van tennisballen is arbeidsintensief, waardoor de lage loonkosten in een (semi)perifeer land daar belangrijker zijn dan bij het bouwen van vliegtuigen. - Veel grondstoffen voor tennisballen worden in de Filipijnen en in landen in diezelfde regio gewonnen. Het scheelt transportkosten om de tennisballen daar te laten maken, wat bij relatief goedkope producten als tennisballen belangrijker is dan bij relatief dure producten als vliegtuigen. Hoe pak je deze vraag aan? Er worden twee redenen gevraagd. In bron 1 en 2 kun je zien waar de fabrieken staan. Het gaat om twee heel verschillende producten: tennisballen en vlieg tuigen. Bedenk wat een bedrijf nodig heeft dat tennisballen maakt: waar zullen zij het meest op letten als ze bepalen waar ze hun fabriek neerzetten? En wat is belangrijk voor een bedrijf dat vliegtuigen maakt? Je kunt bijvoorbeeld denken aan verschillen in kenmerken van arbeiders, noodzakelijk kapitaal, benodigde grondstoffen en de eisen die worden gesteld aan het eindproduct, zoals de kosten en het kwaliteitsniveau. 4

maximumscore 2 Juiste antwoorden zijn: - politieke dimensie: Mexico is onderdeel van de vrijhandelszone van de USMCA, Guatemala niet. 1 - sociaal-culturele dimensie: Het opleidingsniveau in (de maquiladoragebieden van) Mexico is hoger dan dat in Guatemala. 1 Hoe pak je deze vraag aan? Je antwoord moet bestaan uit twee delen: een reden vanuit de politieke dimensie en een reden vanuit de sociaal-culturele dimensie. Noteer daarom twee antwoordstreepjes op je antwoordblad met achter het eerste streepje politieke dimensie en achter het tweede streepje sociaal-culturele dimensie. Vervolgens ga je op zoek naar een politiek verschil tussen Mexico en Guatemala in relatie tot Canada. Welke politieke relatie heeft Mexico wel en Guatemala niet met Canada? Daarna doe je hetzelfde voor de sociaal-culturele reden: wat heeft Mexico Canada meer te bieden dan Guatemala als het aankomt op de bouw van vliegtuigen? Hiervoor kun je gebruikmaken van je antwoord van vraag 3: wat heeft een vliegtuigbouwer nodig?

860740_BOEK.indb 35

5/06/2023 14:29

Twee werelden, één grensgebied

Opgave 2 Hecho en México

Bij deze opgave hoort bron 3. Gebruik ook de atlas. Gebruik de atlaskaarten Verenigde Staten en Mexico - Grensgebied. 1p 5 Hoe worden de assemblagebedrijven in Mexico genoemd? Gebruik de atlaskaarten Verenigde Staten en Mexico - Grensgebied. Amerikaanse assemblagebedrijven hebben verschillende redenen om zich in Mexico te vestigen. 2p 6 Geef: - een geografische reden voor de vestiging van deze assemblagebedrijven in Mexico; - een economische reden voor de vestiging van deze assemblagebedrijven in Mexico. Gebruik de atlaskaarten Verenigde Staten en Mexico - Grensgebied. Op een van de atlaskaarten zie je dat niet alle assemblagebedrijven meer in het grensgebied gevestigd zijn. Op een van de andere atlaskaarten zie je een mogelijke reden van deze verschuiving. 2p 7 Geef: - de titel van de atlaskaart waarop je kunt zien dat niet alle assemblagebedrijven in het grensgebied gevestigd zijn; - de titel van de atlaskaart waarop je een mogelijke reden van deze verschuiving ziet. Gebruik bron 3. Een van de redenen waarom Mexico goedkoper is om de assemblage van producten uit te voeren dan China, is dat het Mexicaanse uurloon langzamer is gestegen. 2p 8 Beredeneer hoe gestegen olieprijzen ook in het voordeel werken van Mexico als locatie voor assemblage in vergelijking met China. Gebruik bron 3. Het USMCA-verdrag kan er ook voor zorgen dat import voor de VS uit Mexico goedkoper is dan import uit China. 1p 9 Noteer het begrip dat bij producten uit China wel en bij producten uit Mexico geen rol speelt door het USMCA-verdrag. Bron 3 Hecho en México (Made in Mexico). Al het slechte nieuws ten spijt is Mexico een economische grootmacht in opkomst. Het land is uitgegroeid tot een ware exportkampioen. Mexico is ’s werelds grootste exporteur van koelkasten en flatscreentelevisies, vierde op de wereldranglijst als het gaat om de uitvoer van auto’s en een snelle stijger in de luchtvaartindustrie. Ook de concurrentiepositie van Mexico als producerend land verbetert snel. De afgelopen twintig jaar verplaatsten veel Amerikaanse bedrijven hun vestigingen in Mexico naar het nog goedkopere China. Dat bleek een dure misvatting. Terwijl het uurloon van een Mexicaanse fabrieksarbeider sinds 2000 slechts langzaam is gestegen, is dat in China in drie jaar tijd vervijfvoudigd. Sterk gestegen olieprijzen werken ook in het voordeel van Mexico.

860740_BOEK.indb 36

5/06/2023 14:29

DE GEO

HAVO SE CE

WERELD ARM EN RIJK

HAVO WERELD ARM EN RIJK

DIT KATERN BEREIDT VOOR OP

CE 2025

EN DAARNA

RELEASE 7.0.X

860740_OMSL.indd 1

EN DAARNA

www.thiememeulenhoff.nl/degeo

5/06/2023 14:38