JSW-artikel | Praktijk: Diep tekstbegrip

praktijk Diep tekstbegrip

Lezen vraagt om een samenhang tussen kennis, vaardigheden en context om tot diep tekstbegrip te komen. Makkelijk gezegd, maar hoe doe je dat precies? Rijke teksten kunnen hierbij helpen.

Het kan je als lezer van JSW bijna niet ontgaan zijn, maar de scores op PIRLS 2021 waren niet goed. Nederlandse leerlingen in groep 6 scoren onder het gemiddelde van westerse landen op dit vijfjaarlijkse onderzoek, en dan met name op het diepere tekstbegrip. Nederlandse kinderen zijn goed in het vinden van antwoorden die letterlijk in de tekst terug te vinden zijn, maar minder goed in het evalueren en integreren van informatie. Dieper tekstbegrip heeft met die laatste component te maken.

Het duiden van wat je gelezen hebt ten opzichte van wat je al weet.

Het plaatsen van nieuwe informatie in je mentale modellen. Het kunnen afwegen van verschillende belangen die spelen.

WAT ZIJN RIJKE TEKSTEN?

Om hier goed vorm aan te geven, zijn rijke teksten nodig. Rijke teksten hebben een bepaalde gelaagdheid

waardoor ze voor meerdere lessen in te zetten zijn. Ze hebben een duidelijke structuur en bevatten een gevarieerde woordenschat. Zowel frequente als niet–frequente woorden komen terug. Zinnen in rijke teksten worden verbonden via signaalwoorden en de afzonderlijke alinea’s vormen één geheel.

Rijke teksten kun je op allerlei plaatsen vinden, en kunnen zowel fictie als non–fictie zijn. Denk bijvoorbeeld aan artikelen uit kranten en tijdschriften of weblogs, maar ook aan gedichten, verhalen en columns. Wel kun je stellen dat fictieteksten over het algemeen meer lagen en diepgang bevatten, omdat emoties vaak een rol spelen. Als je meer wilt weten over rijke teksten, hoe je ermee kan werken én voorbeelden wil om in de les te gebruiken, kun je www.rijketeksten.org raadplegen. Je vindt er ook selectiecriteria om zelf in de (school)bibiotheek op zoek te gaan naar rijke teksten.

DE LES(SEN) VOORBEREIDEN

Als je eenmaal één of meerdere rijke teksten hebt, kun je je lessen gaan voorbereiden. Het is belangrijk om voor langere tijd aan hetzelfde thema te werken. Kies een kennisdoel, zoals energie of vogels, zodat je samen met de kinderen verschillende teksten kan lezen. Op die manier bouw je een robuuste kennisbasis. En vanuit die basis kun je weer verdere thema’s of projecten starten. Prikkelende vragen zijn ook belangrijk. Natuurlijk is het geen probleem om een paar vragen te hebben, waarvan de antwoorden simpel in de tekst terug te vinden zijn. Daarmee help je kinderen om grip te krijgen op de tekst en het biedt succeservaringen. Maar het geeft kinderen geen echt, motiverend doel om te gaan lezen. Vragen die uitnodigen tot denken, tot discussie of tot vergelijking van verschillende stukken informatie in de tekst doen dat wel.

Fietje van de Fuchsiastraat

Deze twee kopieerbladen zijn te gebruiken bij het verhaal

Fietje van de Fuchsiastraat van Janneke Schotveld.

Wie zijn de hoofdpersonen van dit verhaal? Wat is hun relatie met elkaar? Overleg met je schoudermaatje.

Fietje heeft een probleem met haar winkel. Leg in eigen woorden uit wat het probleem is.

Welke oplossing komt er voor het probleem van Fietje?

Wat vind je van de oplossing die gekozen is? Bespreek het met je schoudermaatje en schrijf het daarna in eigen woorden op.

Woorden leren

kopieerblad staan woorden uit de tekst. Overleg met je schoudermaatje wat de betekenis is, en noteer die in het vakje.

Op dit

Als je de eerste drie woorden hebt gedaan, ga je zelf op zoek naar meer woorden die je nog niet kent.

Woord: Het winkeltje is een pijpenla

Betekenis:

Woord: De boeken zagen er ongeschonden uit.

Betekenis:

Woord: Alles lag lukraak op de grond gesmeten.

Betekenis:

Woord:

Betekenis: Woord: Betekenis:

Woord:

Betekenis:

Woord:

Betekenis: Woord:

Betekenis:

Woord:

Betekenis:

Vervolg van pagina 21

FIETJE

VAN DE FUCHSIASTRAAT

Op de kopieerbladen (pp. 22–23) vind je een les om te gebruiken bij het verhaal Fietje van de Fuchsiastraat van Janneke Schotveld. Dit is te vinden op www.rijketeksten. org. Het tweede kopieerblad (p. 23) is een stappenplan om zelf een les te ontwerpen bij een andere rijke tekst. Voorbereiding: zorg dat je zelf de tekst goed gelezen hebt. Maak kopietjes voor elk kind van zowel de tekst als het opdrachtenblad.

LES

Lees hardop de tekst aan de kinderen voor. Deel daarna de gekopieerde teksten uit. Bespreek wie de belangrijkste personen zijn (Fietje en de ridster). Laat kinderen in tweetallen aan elkaar uitleggen wat er aan de hand is, en welke oplossing er gevonden wordt. Lees samen de tekst nog een keer hardop. Laat daarna de kinderen in eigen woorden opschrijven wat het probleem van Fietje was en wat de oplossing is. Hiervoor kun je kopieerblad 1 (p. 22) gebruiken.

LES

Lees de tekst nog een keer hardop voor. De kinderen lezen in hun eigen tekst mee. Laat ze de onbekende woorden onderstrepen. Ga in gesprek over de opbouw van de tekst. Er is een algemene inleiding, een opmaat van het verhaal, een kern en een afronding. Waar zien de kinderen die terug? Laat ze in tweetallen de tekst lezen en de overgangen in de tekst markeren. Bespreek na een aantal minuten welke keuzes er gemaakt zijn. (Inleiding loopt tot ‘vandaar’, de opmaat eindigt bij ‘Ik ben het’ en de afronding begint bij ‘En zo kwam het…’.)

LES 3

Lees gezamenlijk de tekst in koor, of geef leesbeurten aan kinderen. Gebruik kopieerblad 2 (p. 23) om de moeilijke woorden op te schrijven. Er is al een aantal woorden geselecteerd op het kopieerblad. Laat de kinderen zelf ook woorden kiezen, of maak zelf een keuze. De betekenis van de woorden noteren ze in de vakjes. Behandel klassikaal de gekozen woorden en laat de kinderen eigen zinnen maken met die woorden erin. Door de kinderen nieuwe zinnen te laten maken, help je ze om de betekenis beter te verankeren. Je kunt dit soort

woorden ook in een verzamelschrift laten zetten, wat ze aanvullen terwijl ze andere boeken lezen.

EXTRA MOGELIJKHEDEN

Je kunt met deze tekst ook aandacht besteden aan andere kinderboeken. Er zitten subtiele verwijzingen in, herkennen de kinderen deze? Zijn er boeken of verhalen die ze gelezen hebben waarin een slechtlopende winkel geholpen moet worden? Uiteraard zorg je ervoor dat het boek Meer avonturen van de dappere ridster in de klas aanwezig is, naast een goede selectie van andere boeken van Janneke Schotveld. Neem contact op met de lokale bibliotheek zodat ze een collectie kunnen reserveren. Veel plezier met het ontwerpen en geven van lessen rond diep tekstbegrip!

MARTIN DOGGER

(m.dogger@poolster–scholen.nl) is leerkracht van groep 5 op de Meester G. Propschool en redactielid van JSW