Οι τρεις εκθέσεις για κατώτατο μισθό by Εφημερίδα των Συντακτών

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ

Θέσεις και Προτάσεις για την αξιολόγηση του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού

Θεσσαλονίκη, 19 Φεβρουαρίου 2024

Περιεχόμενα Επιτελική Σύνοψη - Πρόταση ................................................................................................... 4 1.

H Ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Οικονομίας ........................................................... 8

Προβλέψεις για την Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας........................................... 15

Αγορά Εργασίας.............................................................................................................. 23

Μισθοί και Παραγωγικότητα ......................................................................................... 32

Παραγωγικό υπόδειγμα και αγορά εργασίας .............................................................. 41

Διαμόρφωση του ύψους του κατώτατου μισθού ......................................................... 50

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ ........................................................................................................... 54

Θέσεις και προτάσεις του ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ για την αξιολόγηση του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού 19 Φεβρουαρίου 2024

Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1. Δυνατά και αδύνατα σημεία της Ελληνικής οικονομίας σύμφωνα με το IMD .... 11 Πίνακας 2. Η κατάταξη των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με το IMD............... 12 Πίνακας 3. Μακροοικονομικές προβλέψεις του ΙΟΒΕ για βασικά μεγέθη της Ελληνικής οικονομίας (σε σταθερές αγοραίες τιμές και ετήσιες % μεταβολές) ..................................... 19 Πίνακας 4. Καθαρές ξένες άμεσες επενδύσεις μη κατοίκων στην Ελλάδα ανά χώρα προέλευσης (ποσά σε εκατ. €) ................................................................................................ 20 Πίνακας 5. Απασχολούμενοι, άνεργοι, άτομα εκτός εργατικού δυναμικού και ποσοστό (%) ανεργίας, Δεκέμβριος 2018 – 2023......................................................................................... 25 Πίνακας 6. Ποσοστό (%) της ανεργίας κατά φύλο για τον μήνα Δεκέμβριο (2018 – 2023) ... 25 Πίνακας 7. Ποσοστό (%) της ανεργίας στις δυο μεγάλες ηλικιακές ομάδες (ποσοστό για τον μήνα Δεκέμβριο την εξαετία 2018 – 2023) ............................................................................. 26 Πίνακας 8. Εξέλιξη της απασχόλησης σε συγκεκριμένους τομείς δραστηριότητας (σε χιλ. άτομα) ..................................................................................................................................... 27 Πίνακας 9. Εξέλιξη των δεικτών «εξάρτησης» και «γήρανσης» (2015 – 2021) ...................... 29 Πίνακας 10. Εξέλιξη του ύψους του κατώτατου μισθού, των μέσων μηνιαίων αποδοχών στο σύνολο της οικονομίας και για τη βιομηχανία (2015 – 2023) ................................................ 33 Πίνακας 11. Αριθμός εργαζομένων ανά εύρος μηνιαίων αποδοχών ..................................... 34 Πίνακας 12. Εξέλιξη του Μέσου Ετήσιου Γενικού Δείκτη Τιμών Παραγωγού στη Βιομηχανία (2015-2023) ............................................................................................................................. 36 Πίνακας 13. Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο (2010-2022) ......................... 38 Πίνακας 14. Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά ώρα εργασίας (2010-2022) ..................... 39 Πίνακας 15. Εξέλιξη «κόστους απασχόλησης» και «μισθών και ημερομισθίων» στη βιομηχανία (2017 – 2022) ....................................................................................................... 47 Πίνακας 16. Εξέλιξη ετήσιων μεταβολών Γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (2010 – 2023) 51 Πίνακας 17. Θετικά και αρνητικά σημεία από την πιθανή αύξηση του ισχύοντος κατώτατου μισθού ..................................................................................................................................... 51

Κατάλογος Γραφημάτων Γράφημα 1. Κατάταξη της Ελλάδας στην Παγκόσμια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητα του IMD την τελευταία 5ετία (θέση μεταξύ 64 οικονομιών) .................................................................. 9 Γράφημα 2. Εξέλιξη της κατάταξης της Ελλάδας στις 4 κατηγορίες δεικτών του IMD την τελευταία 5ετία ....................................................................................................................... 10 Γράφημα 3. Εξέλιξη του πραγματικού ΑΕΠ της Ελλάδας: 1998 – 2023 ................................. 16 Γράφημα 4. Η επίπτωση της αποκλιμάκωσης των τιμών της ενέργειας στον πληθωρισμό .. 17 Γράφημα 5. Προβλέψεις για το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών και το Δημόσιο Χρέος ... 18 Γράφημα 6. Ποσοστό ανεργίας κατά μήνα και πλήθος απασχολουμένων, ανέργων και ατόμων εκτός εργατικού δυναμικού ...................................................................................... 24 Γράφημα 7. Εξέλιξη του αριθμού του εργατικού δυναμικού και της απασχόλησης (2010 – 2022)........................................................................................................................................ 26 Γράφημα 8. Αναλογία κατώτατου προς τον μέσο μισθό ανά κλάδο της μεταποίησης (2022) ................................................................................................................................................. 35 Γράφημα 9. Εξέλιξη του Μέσου Ετήσιου Γενικού Δείκτη Τιμών Παραγωγού στη Βιομηχανία (2015-2023) ............................................................................................................................. 36 Γράφημα 10. % του μη μισθολογικού κόστους, σε συγκεκριμένους τομείς και κλάδους της οικονομίας (2022) ................................................................................................................... 37 Γράφημα 11. Εξέλιξη της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά ώρα εργασίας και ανά εργαζόμενο σε σταθερές τιμές, για το σύνολο της οικονομίας και τους τρεις επιμέρους τομείς οικονομικής δραστηριότητας ...................................................................................... 38 Γράφημα 12. Σύνθεση του συνολικού ωριαίου κόστους απασχόλησης ανά τομέα δραστηριότητας για το 2022 (σε €) ......................................................................................... 40 Γράφημα 13. Εξέλιξη της τομεακής σύνθεσης της απασχόλησης και της συνολικής απασχόλησης στη χώρα (2010 – 2021. Ο δευτερεύων άξονας, σε εκατ. άτομα) .................. 43 Γράφημα 14. Μεταβολή της απασχόλησης σε επιλεγμένους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας κατά την περίοδο 2013 - 2022 ..................................................................... 44 Γράφημα 15. Εξέλιξη της απασχόλησης στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα της μεταποίησης............................................................................................................................ 45 Γράφημα 16. Η Επίδοση της Ελλάδας στην Έκθεση IMD World Talent Ranking 2022 (θέση μεταξύ 63 οικονομιών) και εξέλιξη της επίδοσης στη συνολική κατάταξη και στους τρεις επιμέρους παράγοντες κατά την πενταετία 2018 – 2022 ...................................................... 46 Γράφημα 17. Εξέλιξη του δείκτη «κόστος εργασίας στη μεταποίηση».................................. 47

Επιτελική Σύνοψη - Πρόταση Η Ελληνική οικονομία το 2024 καλείται να αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις για την κάλυψη της «απόστασης» σε όρους ΑΕΠ της χώρας μας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να υλοποιηθεί με τη συναίνεση και τη συμβολή του συνόλου των κοινωνικών εταίρων, σε ένα περιβάλλον όπου: •

•

Η μεγάλη έλλειψη εργαζομένων συγκεκριμένων προσόντων και δεξιοτήτων, αποτελεί φαινόμενο που επιδεινώνεται διαρκώς, ειδικά μετά τη λήξη της υγειονομικής κρίσης με αποτέλεσμα να αποτελεί πρόσκομμα κυρίως για την ορθή λειτουργία της βιομηχανίας. Ο υψηλός πληθωρισμός της προηγούμενης διετίας, έχει δημιουργήσει περιβάλλον «ακρίβειας» σε δυο πολύ σημαντικούς τομείς: τα «τρόφιμα» και την «ενέργεια» με αποτέλεσμα τη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών. Οι γεωπολιτικές αναταράξεις επηρεάζουν ευθέως την αλυσίδα εφοδιασμού της εγχώριας βιομηχανίας, με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών α’ και β’ υλών που σημαίνει μειωμένη ρευστότητα και κερδοφορία, και, ίσως το πλέον σημαντικό, τη μετάθεση στο μέλλον της υλοποίησης των επενδυτικών τους σχεδίων. Τα υψηλά επιτόκια και η αυστηρότητα των κριτηρίων πρόσβασης των επιχειρήσεων σε κεφάλαια χρηματοδότησης, αποτελούν σημαντικό πρόσκομμα στη χρηματοδότηση της λειτουργίας των επιχειρήσεων και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, και, 4

•

Η ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας, παρά τη μεγάλη βελτίωση τη διετία 2019 – 2020 και την ηπιότερη βελτίωση της διετίας 2020 – 2021, εμφανίζει πτωτικές τάσεις, έχοντας καταλάβει για το 2023 την ίδια θέση που είχε και το 2021.

Παρά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο πλαίσιο δημιουργεί πολλές αβεβαιότητες για την πορεία της Ελληνικής οικονομίας και των επιχειρήσεων, εντούτοις διεθνείς και εγχώριοι οργανισμοί προβλέπουν ρυθμό ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και σε περιβάλλον επιβράδυνσης της εγχώριας οικονομίας. Τα απολογιστικά στοιχεία για την εξέλιξη βασικών μεγεθών της οικονομίας για το 2022, η εκτίμηση για το ύψος τους το 2023 και οι προβλέψεις για το 2024, αποτυπώνονται στον ακόλουθο πίνακα του ΙΟΒΕ, ο οποίος περιέχεται στην τριμηνιαία έκθεσή του για την Ελληνική οικονομία: Μακροοικονομικές προβλέψεις του ΙΟΒΕ για βασικά μεγέθη της Ελληνικής οικονομίας (σε σταθερές αγοραίες τιμές και ετήσιες % μεταβολές)

ΑΕΠ Κατανάλωση Ιδιωτική Κατανάλωση Δημόσια Κατανάλωση Ακαθάριστες Επενδύσεις Ακαθάριστες Πάγιες Επενδύσεις Εξαγωγές Εισαγωγές Ρυθμός Πληθωρισμού Ανεργία (% εργατικού δυναμικού)

2022

2023

2024

(πραγματική τιμή)

(εκτίμηση)

(πρόβλεψη)

5,7% 6,3% 7,6% 2,3% 5,5% 11,6% 6,2% 9,3% 9,6% 12,4%

2,2% 1,4% 1,3% 0,9% 3,2% 7,3% 2,3% 1,1% 4,2% 11,2%

2,4% 0,7% 1,3% -0,8% 10,8% 11,0% 2,6% 2,2% 2,8% 10,5%

Πηγή: ΙΟΒΕ, «Η Ελληνική οικονομία», Τριμηνιαία Έκθεση, 04/23, σ. 17

Οι θετικές προβλέψεις του ΙΟΒΕ και άλλων οργανισμών, επιβεβαιώνονται από το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, αλλά κυρίως από τη μείωση της ανεργίας το 2023, κάτω από το «ψυχολογικό όριο» του 10% που ήταν το ποσοστό που έπρεπε να επιτύχει η χώρα για την απελευθέρωση των τριετιών. Απασχολούμενοι, άνεργοι, άτομα εκτός εργατικού δυναμικού και ποσοστό (%) ανεργίας, Δεκέμβριος 2018 – 2023

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)

Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αποτυπώνουν τη διαρκή μείωση της ανεργίας, την αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων και τη μείωση των ατόμων εκτός εργατικού δυναμικού, γεγονός που αποτελεί στοιχείο αυξανόμενης ομαλοποίησης της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Παρά ταύτα, τα στοιχεία του ΟΟΣΑ για ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο που αποτελεί δείκτη μέτρησης της παραγωγικότητας δείχνουν ότι για το 2022: α) ο πρωτογενής τομέας βρίσκεται στα ίδια επίπεδα παραγωγικότητας με το έτος βάσης που είναι το 2015, β) η μεταποίηση επιτυγχάνει υψηλό δείκτη παραγωγικότητας, αυξημένο κατά 14,1 μονάδες σε σχέση με το 2015, ενώ, γ) οι υπηρεσίες βρίσκονται σχεδόν 15 μονάδες χαμηλότερα από το 2015. Παρόμοια εικόνα καταγράφεται και στην περίπτωση μελέτης του δείκτη ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά ώρα εργασίας. Με βάση τα παραπάνω ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ) υποστηρίζει και θέτει διαρκώς στον δημόσιο διάλογο την ανάπτυξη των κατάλληλων πολιτικών για την αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελληνικής οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, αποτελεί αδήριτη ανάγκη η διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της χώρας, η οποία αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη του στόχου της Κυβέρνησης για την αύξηση της συνεισφοράς της βιομηχανίας στο ΑΕΠ από το 10,7% σήμερα στο 15% μέχρι το 2030. Η αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος θα εισφέρει θετικά αφενός στην ενίσχυση της διεθνοποίησης των επιχειρήσεων και στην εξωστρέφεια της οικονομίας, αλλά και στην κατεύθυνση της μείωσης της ανεργίας. Άλλωστε, ο στόχος της αύξησης των εξαγωγών στο 60% του ΑΕΠ έως το 2030 που επίσης αποτελεί στόχο της Κυβέρνησης, εξαρτάται απολύτως από την ενίσχυση της εξωστρέφειας του παραγωγικού συστήματος της χώρας και την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων. Όσον αφορά τη μείωση της ανεργίας, η μεγάλη πρόκληση για το 2024 είναι η ορθή διάρθρωση και η εύρυθμη λειτουργία της αγοράς εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη: • • • • •

Την αλλαγή των προτύπων απασχόλησης. Το υψηλό ποσοστό ανεργίας. Τη μόνιμη εργασιακή αβεβαιότητα. Τα κοινωνικά προβλήματα που συνδέονται από την ανεργία των νέων και από την ύπαρξη μακροχρόνια ανέργων, και, Την πρόκληση της γήρανσης του πληθυσμού.

Στο πλαίσιο της αξιολόγησης του ύψους του ισχύοντος κατώτατου μισθού, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος υποστηρίζει ότι το ύψος του κατώτατου μισθού θα πρέπει να καθορίζεται, αφού προηγουμένως ληφθούν υπόψη ο πληθωρισμός και η παραγωγικότητα της οικονομίας και να είναι συμβατή με τις δυνατότητες της Ελληνικής οικονομίας. Προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι: 1.

Η χώρα μας εξακολουθεί να βιώνει υψηλές πληθωριστικές πιέσεις και «παγίωση» της «ακρίβειας» σε είδη πρώτη ανάγκης, με κυριότερα τα τρόφιμα και την ενέργεια. Η αύξηση του κατώτατου μισθού εντός λογικών ορίων, θα λειτουργήσει θετικά για τις λεγόμενες «ευάλωτες» κατηγορίες πληθυσμού, όπως οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας και οι νέοι ηλικίας 18 – 24 ετών. 6

Η αύξηση του κατώτατου μισθού θα πρέπει να δράσει ευεργετικά και για την αύξηση της απασχόλησης. Γενικά, έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού δεν δημιουργεί σημαντική αύξηση στην απασχόληση. Η αύξηση του κατώτατου μισθού θα αυξήσει το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων και ως εκ τούτου θα έχει αρνητική επίδραση στην ανταγωνιστικότητά τους και στην κερδοφορία τους. Πιθανή μη λελογισμένη αύξηση του κατώτατου μισθού μπορεί να λειτουργήσει επιβαρυντικά στο ήδη επιβαρυμμένο λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων, αφού συμπαρασύρει σε αύξηση και τον μέσο μισθό. Λόγω της δομής της Ελληνικής οικονομίας, η αύξηση του κατώτατου μισθού θα έχει ως συνέπεια την αύξηση της κατανάλωσης. Αυτό συνεπάγεται πιθανή αύξηση των εισαγωγών, άρα στην περαιτέρω επιδείνωση του ισοζυγίου των εμπορικών συναλλαγών της χώρας.

Σε κάθε περίπτωση, το ύψος του κατώτατου μισθού επηρεάζεται θετικά από το γενικό επίπεδο των μισθών, αλλά και από το γενικό επίπεδο των τιμών. Όμως πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τη μείωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας, η οποία δημιουργεί προβληματικές συνθήκες για την αύξηση του κατώτατου μισθού. Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται να υπάρξει αύξηση του κατώτατου μισθού από 1η Απριλίου η οποία θα αναπληρώνει τις απώλειες των εισοδημάτων του 2023. Άρα ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος προτείνει η αύξηση αυτή να κινηθεί σε εύρος από 3,6 %– 3,8% ούτως ώστε να αναπληρωθούν οι απώλειες των εισοδημάτων για το 2023 κατά τη διάρκεια του 2024. Αυτό πρακτικά σημαίνει κατώτατος μισθός περί τα 810€. Λόγω του πληθωρισμού που εξακολουθεί να κινείται σε υψηλά επίπεδα, των γεωπολιτικών αναταράξεων και της διατάραξης της εφοδιαστικής αλυσίδας, η αύξηση αυτή θα πρέπει να συνοδευθεί οπωσδήποτε και από φορολογικές ελαφρύνσεις των δικαιούχων του κατώτατου μισθού, ούτως ώστε η όποια αύξηση να μην εξανεμισθεί από τις αυξήσεις στα είδη πρώτης ανάγκης και στην ενέργεια. Επίσης, προτείνουμε η αύξηση του κατώτατου μισθού να συνοδεύεται από μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, μείωση φορολόγησης των χαμηλόμισθων και συνέχιση της επιδότησης του κόστους ενέργειας. Τέλος, προτείνουμε να εκκινήσει διάλογος μεταξύ της Κυβέρνησης και των Θεσμικών Κοινωνικών Εταίρων, για να συζητηθούν οι δυνατότητες θεσμοθέτησης επιπλέον μέτρων τα οποία θα συμβάλλουν στη βελτίωση του εισοδήματος όσων λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό. Σε κάθε περίπτωση κατά τον ΣΒΕ η αύξηση του κατώτατου μισθού θα πρέπει να συνάδει, μεταξύ άλλων: • • • •

Με τις «αντοχές» των εγχώριων επιχειρήσεων, οι οποίες εξαντλούνται. Με τον διαρκή στόχο για αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας. Με την προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, και, Με τη δημιουργία συνθηκών εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς εργασίας. 7

H Ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Οικονομίας

Η ανταγωνιστικότητας μιας χώρας αναφέρεται στη διαμόρφωση των παραγόντων που επηρεάζουν τις μελλοντικές συνθήκες της οικονομίας, γι’ αυτό και οι διεθνείς κατατάξεις ανταγωνιστικότητας αποτελούν εργαλείο προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και διαμόρφωσης ευνοϊκού περιβάλλοντος για την επιχειρηματικότητα. Το επίπεδο του κατώτατου μισθού αποτελεί βασικό παράγοντα που επιδρά στις μελλοντικές συνθήκες της οικονομίας (δηλ. της ανταγωνιστικότητας) μέσω πολλαπλών καναλιών, κύριο από τα οποία είναι η βελτίωση της συνολικής παραγωγικότητας εργασίας, δηλαδή της αξίας του προϊόντος που παράγεται από τους εργαζόμενους στη συγκεκριμένη χώρα, σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι δυο πλέον έγκυρες κατατάξεις ανταγωνιστικότητας χωρών παγκοσμίως είναι αυτές του Institute for Management Development (IMD) και του World Economic Forum (WEF). Οι ορισμοί τους οποίους δίνουν οι δυο αυτές μεθοδολογίες, είναι: •

Η ανταγωνιστικότητα των χωρών είναι το πεδίο εκείνο της οικονομικής θεωρίας που αναλύει τα στοιχεία και τις πολιτικές εκείνες που διαμορφώνουν την ικανότητα μιας χώρας να δημιουργεί και να διατηρεί ένα περιβάλλον που υποστηρίζει μεγαλύτερη παραγωγή αξίας για τις επιχειρήσεις και μεγαλύτερη ευημερία για τους πολίτες. (Institute for Management Development WCY 2007: p.15)

•

Η εθνική ανταγωνιστικότητα είναι το πλέγμα εκείνο των παραγόντων, πολιτικών και θεσμών που προσδιορίζουν το επίπεδο της παραγωγικότητας μιας χώρας. Η αύξηση της παραγωγικότητας – δηλαδή η καλύτερη χρήση των διαθέσιμων πόρων και συντελεστών – είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από τους ρυθμούς απόδοσης των επενδύσεων, που με τη σειρά τους προσδιορίζουν τα συνολικά επίπεδα ανάπτυξης της οικονομίας. Άρα, μια πιο ανταγωνιστική οικονομία είναι η οικονομία που πιθανότατα θα αναπτυχθεί ταχύτερα στο μεσο – και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. (World Economic Forum, 2006: p.3)

Ο «Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος» (ΣΒΕ) από το έτος 2000 αποτελεί τον συνεργαζόμενο εθνικό φορέα του International Institute for Management Development (IMD) της Λοζάνης της Ελβετίας. Για την εκπλήρωση της συνεργασίας του μαζί του, έχει συστήσει ερευνητική ομάδα η οποία κάθε χρόνο διενεργεί έρευνα γνώμης μεταξύ στελεχών επιχειρήσεων για την αξιολόγηση της ανταγωνιστικής θέσης της χώρας και συνθέτοντας τα ευρήματα με ποσοτικά στοιχεία που καταγράφουν την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Κάθε χρόνο, συνήθως το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου, παρουσιάζει τα αποτελέσματα της παγκόσμιας επετηρίδας ανταγωνιστικότητας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις επιδόσεις της Ελλάδας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του IMD, η ανταγωνιστική θέση της Ελλάδας για το 2023 παρουσιάζει υποχώρηση κατά δυο θέσεις σε σχέση με την κατάταξη το 2022. Η χώρα μας πλέον βρίσκεται στην 49η θέση της σχετικής κατάταξης, υποχωρώντας από την 47η θέση που βρισκόταν πέρυσι, μεταξύ 64 χωρών. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 1, η θέση της Ελλάδας στη διεθνή κατάταξη ανταγωνιστικότητας την τετραετία 2019 – 2023 βελτιώθηκε συνολικά κατά εννέα (9) θέσεις, αλλά για μια ακόμη χρονιά βρίσκεται στις θέσεις χαμηλής ανταγωνιστικότητας.

Γράφημα 1. Κατάταξη της Ελλάδας στην Παγκόσμια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητα του IMD την τελευταία 5ετία (θέση μεταξύ 64 οικονομιών)

Πηγή: IMD World Competitiveness Yearbook 2023

Η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας προέρχεται από την υποχώρηση στις δυο από τις τέσσερις κατηγορίες δεικτών της μεθοδολογίας της Παγκόσμιας Επετηρίδας Ανταγωνιστικότητας του IMD. Ειδικότερα, η χώρα παρουσιάζει υποχώρηση στην κατηγορία των δεικτών της «Οικονομικής Αποδοτικότητας» κατά επτά (7) θέσεις και από την 51 η θέση 9

πέρυσι βρίσκεται πλέον στην 58η και στην κατηγορία της «Επιχειρηματικής Αποτελεσματικότητας» όπου η Ελλάδα υποχώρησε κατά δυο θέσεις και από την 46η θέση το 2022, βρίσκεται πλέον στην 48η. Αντιθέτως, σημειώθηκε βελτίωση στις δυο άλλες κατηγορίες δεικτών, και συγκεκριμένα στην κατηγορία της «Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας» κατά δυο (+2) θέσεις, οπότε η χώρα μας βρίσκεται στην 53η θέση από την 55η πέρυσι και στην κατηγορία των «Υποδομών» στην οποία βελτιώθηκε κατά μια (+1) θέση και πλέον βρίσκεται στην 40η θέση από την 41η στην οποία βρισκόταν πέρυσι. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία του IMD, η συνολική κατάταξη μιας χώρας, μεταξύ των 64 οικονομιών που συμμετέχουν στην αξιολόγηση για την εξαγωγή της Παγκόσμιας Επετηρίδας Ανταγωνιστικότητας, είναι αποτέλεσμα της σύνθεσης των επιδόσεων που αυτή επιτυγχάνει στις τέσσερις επιμέρους κατηγορίες δεικτών, και συγκεκριμένα: στην «Οικονομική Αποδοτικότητα», στην «Κυβερνητική Αποτελεσματικότητα», στην «Επιχειρηματική Αποτελεσματικότητα» και στις «Υποδομές». Η ελληνική οικονομία σημείωσε τις ακόλουθες επιδόσεις στους επιμέρους δείκτες, οι οποίες καταγράφονται στο Γράφημα 2: Γράφημα 2. Εξέλιξη της κατάταξης της Ελλάδας στις 4 κατηγορίες δεικτών του IMD την τελευταία 5ετία

Δείκτης «Οικονομική Αποδοτικότητα»

Δείκτης «Κυβερνητική Αποτελεσματικότητα»

Δείκτης «Επιχειρηματική Αποτελεσματικότητα»

Δείκτης «Υποδομές»

Πηγή: IMD World Competitiveness Yearbook 2023

• • •

Στην κατηγορία των δεικτών της «Οικονομικής Αποδοτικότητας», η χώρα μας υποχωρεί κατά επτά (7) θέσεις στην κατάταξη, καταλαμβάνοντας της 58 η θέση το 2023 μεταξύ των 64 οικονομιών, έναντι της 51ης θέσης το 2022. Στην κατηγορία των δεικτών της «Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας», η Ελλάδα βρίσκεται στην 53η θέση, βελτιώνοντας κατά δύο (2) θέσεις την κατάταξή της σε σχέση με το 2022. Στην κατηγορία των δεικτών της «Επιχειρηματικής Αποτελεσματικότητας», καταγράφεται υποχώρηση κατά δύο (2) θέσεις, σε σχέση με την κατάταξη το 2022, 10

•

καταλαμβάνοντας το 2023 την 48η θέση, έναντι της 46ης θέσης την προηγούμενη χρονιά, και, τέλος, Στην κατηγορία των «Υποδομών» σημειώνεται οριακή βελτίωση κατά μία (1) θέση και η Ελλάδα βρίσκεται στην 40η θέση, έναντι της 41ης την προηγούμενη χρονιά.

Η Παγκόσμια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητας του IMD μετρά τις επιδόσεις μιας χώρας σε περίπου 340 δείκτες και ακολούθως κατατάσσει την κάθε χώρα ανάλογα με την τιμή που λαμβάνει ο συγκεκριμένος δείκτης. Έτσι εξάγονται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία της κάθε χώρας. Για την περίπτωση της Ελλάδας τα «δυνατά» και τα «αδύνατα» σημεία καταγράφονται στον ακόλουθο Πίνακα 1: Πίνακας 1. Δυνατά και αδύνατα σημεία της Ελληνικής οικονομίας σύμφωνα με το IMD

ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Η αναλογία μαθητών ανά δάσκαλο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση:

ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Το εμπορικό ισοζύγιο: 63η θέση

1η θέση Ο πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης του κατά κεφαλή ΑΕΠ:

Ο σχηματισμός ακαθάριστού πάγιου κεφαλαίου (ως % του ΑΕΠ):

5η θέση

63η θέση

Ο αριθμός διαδικασιών για τη σύσταση μιας νεοφυούς επιχείρησης:

Η ποσοστιαία επί τοις εκατό μεταβολή του πληθυσμού:

6η θέση

60η θέση

Τα έσοδα από τον Τουρισμό:

Η υποστήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος προς τις επιχειρήσεις:

7η θέση

58η θέση

Τα επίπεδα αμοιβών:

Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας:

20η θέση

56η θέση

Ο αριθμός αποφοίτων στο πεδίο της Πληροφορικής, Μηχανικών, Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών ως ποσοστό του συνολικού αριθμού αποφοίτων:

Το συνολικό χρέος της Γενικής Κυβέρνησης: 56η θέση

18η θέση Τα κίνητρα για επενδύσεις:

Το “brain-drain” ως παράγοντας που μειώνει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων:

22η θέση

55η θέση

Η Παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού: 28η θέση

Η προστιθέμενη αξία δραστηριοτήτων μέτριας και υψηλής έντασης τεχνολογίας ως ποσοστό της συνολικής προστιθέμενης αξίας της μεταποίησης: 55η θέση

Πηγή: IMD World Competitiveness Yearbook 2023

Όσον αφορά στο παγκόσμιο τοπίο ανταγωνιστικότητας στην πρώτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης για το 2023 βρίσκεται η Δανία, η οποία διατήρησε την πρωτοκαθεδρία στην παγκόσμια ανταγωνιστικότητα που κατέκτησε το 2022. Η επιτυχία της Δανίας οφείλεται στην εξαιρετική αποτελεσματικότητα λειτουργίας των επιχειρήσεων και το υψηλότατο επίπεδο υποδομών, ενώ η διατήρηση της πρωτιάς υποστηρίζεται και από τη λειτουργία του δημόσιου τομέα, όπως αντανακλάται στην κατηγορία των δεικτών «Κυβερνητική Αποτελεσματικότητα». Η Ιρλανδία πραγματοποιεί ένα άλμα εννέα (9) θέσεων το 2023 σε σχέση με το 2022, καταλαμβάνοντας τη δεύτερη (2η) θέση στη συνολική κατάταξη της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας. H θεαματική αυτή άνοδος τροφοδοτείται από τις επιδόσεις στο πεδίο της «οικονομικής αποδοτικότητας». Μάλιστα στον επιμέρους δείκτη, η Ιρλανδία καταλαμβάνει την πρώτη θέση. Η Ελβετία η οποία υπήρξε «πρωταθλήτρια» στην παγκόσμια κατάταξη ανταγωνιστικότητας το 2021, υποχώρησε κατά μία ακόμη θέση: από τη 2η θέση το 2022, καταλαμβάνει πλέον την 3η θέση. Η θέση αυτή στηρίζεται στις ισχυρές επιδόσεις της Ελβετικής οικονομίας στο σύνολο των δεικτών που μελετά η Παγκόσμια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητας του IMD. Επιπλέον των παραπάνω, για την περίπτωση της Ελλάδας ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση της χώρας μας με όρους ανταγωνιστικότητας μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (ΕΕ) Η Ελλάδα στην κατάταξη μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ είναι πέμπτη από το τέλος καταλαμβάνοντας την 23η θέση ξεπερνώντας μόνον τις ακόλουθες χώρες: Κροατία, Λετονία, Σλοβακία και Βουλγαρία. (Πίνακας 2)

Πίνακας 2. Η κατάταξη των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με το IMD

Χώρα Δανία Ιρλανδία Ολλανδία Σουηδία Φιλανδία Βέλγιο Τσεχία Λουξεμβούργο Γερμανία Αυστρία Εσθονία Λιθουανία Γαλλία Ισπανία Πορτογαλία Ινδία Ιταλία Σλοβενία Πολωνία

Θέση της χώρας στην παγκόσμια κατάταξη το 2023 1 2 5 8 11 13 18 20 22 24 26 32 33 36 39 40 41 42 43

Θέση της χώρας μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2023 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 12

Θέση της χώρας στην παγκόσμια κατάταξη το 2023

Χώρα Κύπρος Ουγγαρία Ρουμανία Ελλάδα Κροατία Λετονία Σλοβακία Βουλγαρία

45 46 48 49 50 51 53 57

Θέση της χώρας μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2023 20 21 22 23 24 25 26 27

Σημείωση: στην Παγκόσμια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητας του IMD δεν συμμετέχει η Μάλτα Πηγή: IMD World Competitiveness Yearbook 2023

Σε κάθε περίπτωση, και παρά τη βελτίωση στους δείκτες της κυβερνητικής αποτελεσματικότητας, βασικά εμπόδια στην κατεύθυνση βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας, παραμένουν τα ακόλουθα: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Ο πληθωρισμός. Η έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Το υψηλό κόστος ενέργειας. Η ενίσχυση της διεθνοποίησης και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων. Η υλοποίηση παραγωγικών επενδύσεων. Η γραφειοκρατία που αφορά την επιχειρηματικότητα, και, Το δημογραφικό πρόβλημα.

Τα προβλήματα αυτά κατά τον ΣΒΕ θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα, συνεχίζοντας τις μεταρρυθμίσεις που ήδη προωθούνται από την Κυβέρνηση και έχουν θετικό αντίκτυπο στην τόνωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας, όπως υποδηλώνει η άνοδος της Ελλάδας στους δείκτες «κυβερνητικής αποτελεσματικότητας» της Παγκόσμιας Επετηρίδας Ανταγωνιστικότητας του IMD. Στο πλαίσιο αυτό, οι προτάσεις του ΣΒΕ για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας, είναι οι ακόλουθες: 1.

2. 3.

Ο σχεδιασμός των κατάλληλων πολιτικών, με τη συνεργασία των κοινωνικών εταίρων, για την κάλυψη του ελλείμματος σε προσωπικό συγκεκριμένων ειδικοτήτων και του χάσματος δεξιοτήτων, με προτεραιότητα στη βιομηχανία. Την υλοποίηση πολιτικών άμβλυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων και στήριξης των περιφερειακών συστημάτων παραγωγής. Η εξειδίκευση της «Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιομηχανία», με τη λειτουργία «Ομάδων Εργασίας» ανά πυλώνα προτεραιότητας που έχει τεθεί, για την επίτευξη του στόχου συνεισφοράς της βιομηχανίας κατά 15% στον σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας μέχρι το 2030. Η προώθηση των κατάλληλων μεταρρυθμίσεων για την άμεση επιτάχυνση απονομής δικαιοσύνης. 13

5. 6. 7.

Η έναρξη του κοινωνικού διαλόγου για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας, με έμφαση στη μελλοντική διάρθρωση της αγοράς εργασίας. Η λήψη μέτρων από την Κυβέρνηση για την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού. Η προετοιμασία της χώρας, τόσο από άποψη υποδομών, όσο και δημοσιονομικά, για την αντιμετώπιση μιας νέας ενεργειακής κρίσης, με παράλληλη αλλαγή του ενεργειακού μείγματος, και, Η παροχή κινήτρων στις επιχειρήσεις και στο ερευνητικό δυναμικό της χώρας για την παραγωγή καινοτόμων διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων, που θα ενισχύσουν τη διεθνοποίηση και την εξωστρέφεια της Ελληνικής οικονομίας.

Προβλέψεις για την Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας

Κατά τη διάρκεια του 2023 η Ελληνική οικονομία κατάφερε να διατηρήσει έναν πολύ καλό ρυθμό ανάπτυξης, υψηλότερο από αυτόν της Ευρωζώνης. Κι αυτό συνέβη σε περιβάλλον επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία ήταν αποτέλεσμα της ενεργειακής κρίσης, της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής που ακολουθήθηκε και των πολέμων στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή. Μάλιστα, για το 2024 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) και ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) προβλέπουν ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας από 2,0% έως 2,3%. Οι προβλέψεις αυτές είναι οριακά χαμηλότερες από το 2,4% που επετεύχθη το 2023, αλλά υψηλότερες από τον μέσον όρο της Ευρωζώνης, ο οποίος είναι 1,2%. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε πρόσφατα δημοσιευθείσα έκθεση για την Ελλάδα, εκτιμά ότι ο πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης για το 2023 θα είναι 2,3% ενώ για το 2024 προβλέπει ποσοστό της τάξης του 2,1%. Αντιστοίχως η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) εκτιμά τα ποσοστά αυτά στο 2,4% και 2,5%, ενώ η «αγορά» εμφανίζεται περισσότερο «συντηρητική» με το περιοδικό «Focus Economics» να κάνει λόγο για 2,2% και 2,1%. Για τα έτη 2025 και 2026 το μεν ΔΝΤ προβλέπει πραγματικό ρυθμό μεγέθυνσης της Ελληνικής οικονομίας 1,6% και 1,4% αντίστοιχα, ενώ οι προβλέψεις της ΤτΕ για τα δυο έτη αυτά είναι 2,5% και 2,3%. Οι διεθνείς οργανισμοί που προαναφέρθηκαν συγκλίνουν στο ότι η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων, οι επιδόσεις στον τομέα του τουρισμού και η χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι οι κύριοι παράγοντες που εισέφεραν θετικά στην επίτευξη του ρυθμού ανάπτυξης κατά το 2023 και θα αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας και κατά το 2024. 15

Ειδικότερα, στην Ελλάδα κατά το γ’ τρίμηνο του 2023 το πραγματικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) παρέμεινε μεν στάσιμο σε τριμηνιαία βάση, αλλά συγκρινόμενο με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2022 παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 2,1%, το οποίο είναι υψηλότερο σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό που καταγράφηκε στην Ευρωζώνη. Η εξέλιξη του πραγματικού ΑΕΠ της Ελλάδας το γ’ τρίμηνο από το 1998 έως και το 2023 αποτυπώνεται στο Γράφημα 3 που ακολουθεί. (Γράφημα 3) Γράφημα 3. Εξέλιξη του πραγματικού ΑΕΠ της Ελλάδας: 1998 – 2023

Πηγή: «7 ΗΜΕΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», Eurobank Research, Τεύχος 491, 31 Ιανουαρίου 2024, σ.1

Η αξία του επιτεύγματος αυτού γίνεται μεγαλύτερη αν αναλογισθούμε ότι η Ελληνική οικονομία έχει μικρό μέγεθος και εξαρτάται ευθέως από μεγάλες οικονομίες, κυρίως χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Επίσης, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το 2023 συνεχίσθηκαν οι γεωπολιτικές αναταράξεις, αφού στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, προστέθηκε και ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2023 η χώρα βρισκόταν σε εκτεταμένη προεκλογική περίοδο και βίωσε δυο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Είναι βέβαιο ότι η άρση της της αβεβαιότητας που αφορούσε στην πολιτική σταθερότητα, σε συνδυασμό με τον υψηλό βαθμό προσαρμοστικότητας των επιχειρήσεων της χώρας, αποτελούν δυο πολύ σημαντικούς παράγοντες που συνέβαλλαν καθοριστικά στην παραπάνω εξέλιξη. Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε ότι το περιβάλλον δραστηριοποίησης των επιχειρήσεων κατά το 2023 ήταν περιβάλλον υψηλού ενεργειακού κόστους, υψηλών επιτοκίων, με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού να βρίσκονται σε συνεχή διαταραχή με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσχέρειες και υψηλά κόστη στην έγκαιρη προμήθεια α΄ και β’ υλών, ενώ συνεχίσθηκαν τα προβλήματα ρευστότητας κυρίως λόγω της αδυναμίας πρόσβασης των επιχειρήσεων σε τραπεζικό δανεισμό. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ο αντίκτυπος των φυσικών καταστροφών σε Θεσσαλία και Θράκη στην εγχώρια οικονομία και ειδικά στην πρωτογενή παραγωγή, αλλά και τη 16

μεταποίηση, με άμεση αρνητική επίπτωση την απομείωση της παραγωγής, αλλά και την καταστροφή υποδομών. Σύμφωνα με σειρά αναλύσεων, οι προβλέψεις για την Ελληνική οικονομία το 2024 είναι θετικές τόσο σε μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, όσο και σε μακροπρόθεσμο, υπό την αίρεση βεβαίως για τις τελευταίες ότι θα υπάρξει θετική αντιμετώπιση των υφιστάμενων και μελλοντικών προκλήσεων. Στο πλαίσιο αυτό σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει η ανθεκτικότητα της Ελληνικής βιομηχανίας, η οποία ήταν αξιοσημείωτη κατά την περίοδο των αλλεπάλληλων κρίσεων της τελευταίας δεκαετίας. Κυρίαρχη πρόκληση για την Ελληνική οικονομία το τρέχον έτος είναι η κάλυψη της «απόστασης» σε όρους ΑΕΠ σε σχέση με τις χώρες της Ευρωζώνης. Μετά από τις αλλεπάλληλες κρίσεις η Ελληνική οικονομία καλείται να καλύψει τη συγκεκριμένη «απόσταση» μέσω της διατήρησης υψηλότερων ρυθμών ανάπτυξης από αυτούς της Ευρωζώνης. Κατά τον ΣΒΕ, ισχυρό μέσον προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελληνικής οικονομίας με επίκεντρο τη βιομηχανία, τον τομέα δηλαδή της οικονομίας ο οποίος έχει τη δυνατότητα αλλά και την ανάγκη εισαγωγής νέων τεχνολογιών σε όλο το φάσμα δραστηριοτήτων της, αλλά κυρίως στην παραγωγή προϊόντων, με στόχο την παραγωγή Ελληνικών διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Παράλληλα, η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και η παραγωγή καινοτομίας, θα συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας τόσο της βιομηχανίας όσο και της οικονομίας, η οποία επίσης είναι ζητούμενο για την επίτευξη των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης. Η επόμενη πρόκληση η οποία θα πρέπει να αντιμετωπισθεί είναι ο υψηλός πληθωρισμός. Η διαμόρφωση του ύψους του πληθωρισμού επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη των τιμών της ενέργειας, οι οποίες κατέγραψαν πτώση ύψους 13,4% κατά μέσον όρο κατά το 2023. Η επίπτωση της αποκλιμάκωσης των τιμών ενέργειας στον πληθωρισμό αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στο επόμενο Γράφημα 4. Γράφημα 4. Η επίπτωση της αποκλιμάκωσης των τιμών της ενέργειας στον πληθωρισμό

Πηγή: «Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων», ALPHA BANK, Τεύχος 1ης Φεβρουαρίου 2024, σ.1

Στο πλαίσιο της μελέτης των στοιχείων που αφορούν τον πληθωρισμό στην Ελλάδα, με βάση τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ, η ετήσια μεταβολή του 17

«Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή» (ΕνΔΤΚ) για το 11μηνο Ιανουαρίου – Νοεμβρίου 2023 ήταν 4,2%, ενώ το 2022 ο συγκεκριμένος δείκτης παρουσίασε άνοδο κατά 9,3%. Στην Ελλάδα ο συγκεκριμένος δείκτης για τον μήνα Νοέμβριο διαμορφώθηκε σε ποσοστό 2,9%. Ο ΕνΔΤΚ στην Ευρωζώνη το ίδιο χρονικό διάστημα ανήλθε σε 5,5%, ενώ το 2022 είχε αυξηθεί κατά 8,4%. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ για την Ελληνική Οικονομία (τεύχος 4/23) ο δομικός πληθωρισμός το πρώτο 11μηνο του 2023 ανήλθε στο 6,2% από 5,7% την προηγούμενη χρονιά. Σε κάθε περίπτωση, η μεγαλύτερη επιβράδυνση του ΕνΔΤΚ στην Ελλάδα σε σχέση με την Ευρωζώνη, σε συνδυασμό με τον υψηλό δομικό πληθωρισμό, δημιουργούν προϋποθέσεις επιβράδυνσης των ρυθμών ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας τα επόμενα χρόνια. Σε συνέχεια των παραπάνω εκτιμήσεων και σε ότι αφορά το δημόσιο χρέος της χώρας, οι εκτιμήσεις της αγοράς που σχετίζονται ακριβώς με την εξέλιξη του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ καθώς και με το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, προβλέπουν για αμφότερους τους δείκτες αποκλιμάκωση τα επόμενα χρόνια. Για το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών η συνολική βελτίωση η οποία εκτιμάται ότι θα υπάρξει είναι ίση με 6,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μέχρι το 2028. Συγκεκριμένα, ενώ το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών το 2022 βρισκόταν στο -10,3% του ονομαστικού ΑΕΠ της χώρας, αναμένεται αυτό να ανέλθει στο -3,8% το 2028. Για δε το δημόσιο χρέος η προβλεπόμενη βελτίωση εκτιμάται ότι θα είναι 36,6 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ και συγκεκριμένα ο λόγος δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα μειωθεί από το 172,6% το 2022 στο 136% το 2028. Τα συγκεκριμένα μεγέθη αποτυπώνονται στο Γράφημα 5 που ακολουθεί.

Γράφημα 5. Προβλέψεις για το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών και το Δημόσιο Χρέος

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ

ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

Πηγή: «7 ΗΜΕΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», Eurobank Research, Τεύχος 488, 11 Ιανουαρίου 2024, σ.3

Σε συνέχεια των ανωτέρω, η πρόκληση για την Ελληνική οικονομία η οποία επίσης θα πρέπει να αντιμετωπισθεί το 2024 είναι το υψηλό επίπεδο των επιτοκίων δανεισμού επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει διατηρήσει 18

σταθερά τα επιτόκια, οι δηλώσεις των επικεφαλής των κεντρικών τραπεζών παγκοσμίως, αλλά και ανεξάρτητων οικονομικών αναλυτών, κάνουν λόγο για διατήρηση επί μακρό χρονικό διάστημα των υψηλών επιτοκίων, με στόχο τη μείωση του πληθωρισμού μέσω της μείωσης της ζήτησης. Στην περίπτωση επαλήθευσης των συγκεκριμένων προβλέψεων αυτό θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στις οικονομίες, άρα και στην Ελληνική οικονομία. Το σταθερά υψηλό κόστος χρήματος εμποδίζει την πιστωτική επέκταση και προκαλεί δυσκολίες στην κατεύθυνση της εξυπηρέτησης του χρέους από νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Αυτό συνεπάγεται μείωση της κατανάλωσης, άρα και μείωση της ανάπτυξης. Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα της διατήρησης των επιτοκίων σε υψηλά επίπεδα δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα στην εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους από χώρες με υψηλές δανειακές υποχρεώσεις, όπως η Ελλάδα. Με βάση τα παραπάνω, η ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας κατά το 2024 εξαρτάται από τις επενδύσεις που θα πραγματοποιηθούν, και ειδικά από τις παραγωγικές επενδύσεις, και ακολούθως από τον βαθμό εξωστρέφειας της Ελληνικής οικονομίας, άρα από το ύψος των εξαγωγών που θα πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια του 2024. Ως εκ τούτου οι παραγωγικές επενδύσεις στόχο πρέπει να έχουν την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων που θα είναι πραγματικά υψηλής αξίας για τον καταναλωτή. Προφανώς τα συγκεκριμένα προϊόντα θα πρέπει να απευθύνονται και να διακινούνται, και μάλιστα κατά προτεραιότητα, σε καταναλωτικές αγορές υψηλής αγοραστικής δύναμης. Συγκεντρωτικά, οι μακροοικονομικές προβλέψεις του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανιών Ερευνών (ΙΟΒΕ) για το 2024, για τα βασικά μεγέθη της Ελληνικής οικονομίας, καταγράφονται στον ακόλουθο Πίνακα 3: Πίνακας 3. Μακροοικονομικές προβλέψεις του ΙΟΒΕ για βασικά μεγέθη της Ελληνικής οικονομίας (σε σταθερές αγοραίες τιμές και ετήσιες % μεταβολές)

2022

2023

2024

(πραγματική τιμή)

(εκτίμηση)

(πρόβλεψη)

ΑΕΠ

5,7%

2,2%

2,4%

Κατανάλωση

6,3%

1,4%

0,7%

Ιδιωτική Κατανάλωση

7,6%

1,3%

Δημόσια Κατανάλωση

2,3%

0,9%

-0,8%

Ακαθάριστες Επενδύσεις

5,5%

3,2%

10,8%

Ακαθάριστες Πάγιες Επενδύσεις

11,6%

7,3%

11,0%

Εξαγωγές

6,2%

2,3%

2,6%

Εισαγωγές

9,3%

1,1%

2,2%

Ρυθμός Πληθωρισμού

9,6%

4,2%

2,8%

Ανεργία (% εργατικού δυναμικού)

12,4%

11,2%

10,5%

Πηγή: ΙΟΒΕ, «Η Ελληνική οικονομία», Τριμηνιαία Έκθεση, 04/23, σ. 17

Για την ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας και την συνεπακόλουθη αύξηση του ΑΕΠ που αναφέρθηκε στην αρχή του παρόντος, όπως και πέρυσι έτσι και φέτος ο ΣΒΕ υποστηρίζει ότι οι επενδύσεις θα πρέπει να αυξηθούν με μεγαλύτερους ρυθμούς απ’ ότι τα προηγούμενα 19

χρόνια. Κατά τον ΣΒΕ η πρόβλεψη του ΙΟΒΕ για αύξηση το 2024 των ακαθάριστων επενδύσεων σε ποσοστό 10,8% σε σχέση με το 2023 και των ακαθάριστων πάγιων επενδύσεων σε ποσοστό 11% σε σχέση και πάλι με το 2023 θα εξαρτηθεί ευθέως από την ορθή αξιοποίηση των πόρων το Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Τέλος, στο πεδίο της υλοποίησης των ξένων άμεσων επενδύσεων, οι οποίες είναι γνωστό ότι επηρεάζουν σημαντικά το οικονομικό κλίμα, την ελκυστικότητα της χώρας και την αγορά εργασίας, τα στατιστικά στοιχεία έχουν ως εξής. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι καθαρές εισροές Ξένων Άμεσων Επενδύσεων (ΞΑΕ) στη χώρα για το 2022 έφτασαν τα 8 δις €, για την ακρίβεια 7,928 δις €. Σε σχέση με το 2021 το συγκεκριμένο ποσό συνιστά ποσοστιαία αύξηση της τάξης του 48,2%. Με το ποσό αυτό καταγράφεται το μεγαλύτερο ποσό για ΞΑΕ στη χώρα μετά το 2002, γεγονός που επιβεβαιώνει αφενός την ανοδική πορεία της Ελληνικής οικονομίας, αφετέρου την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών στη χώρα. Η χώρα προέλευσης των κεφαλαίων αυτών για το 2022, αλλά και τα κεφάλαια που επενδύθηκαν στη χώρα από τις συγκεκριμένες χώρες από το 2015 και μετά, καταγράφονται στον Πίνακα 4 που ακολουθεί:

Πίνακας 4. Καθαρές ξένες άμεσες επενδύσεις μη κατοίκων στην Ελλάδα ανά χώρα προέλευσης (ποσά σε εκατ. €)

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

ΣΥΝΟΛΟ

1.143

2.498

3.085

3.364

4.484

2.813

5.350

7.928

ΕΥΡΩΠΗ

463

1.800

2.735

2.601

3.307

2.325

4.415

6712

Λουξεμβούργο

-136

733

345

439

-214

1.269

1231

Γερμανία

111

219

635

459

455

104

494

948

Ελβετία

-60

138

753

468

197

469

474

835

Ηνωμένο Βασίλειο

155

135

402

455

172

Κύπρος

258

367

686

523

711

454

998

Ηνωμένες Πολιτείες

-112

418

424

Γαλλία

-118

130

-41

-24

138

262

492

Χονγκ Κονγκ

317

314

433

139

212

298

Ολλανδία

286

435

-78

989

345

164

400

Ιρλανδία

-14

-56

-55

-39

114

-95

Σουηδία

-4

-93

Τσεχική Δημοκρατία

-5

Βουλγαρία

-4

Ισπανία

125

232

179

Βέλγιο

-16

138

-56

441

Ιταλία

118

289

271

781

Ισραήλ

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα Σιγκαπούρη

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) https://www.bankofgreece.gr/statistika/ekswterikos-tomeas/ameses-ependyseis/roes

Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία οι προοπτικές της Ελληνικής οικονομίας σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο κρίνονται θετικές. Βεβαίως, αυτές μπορούν να επηρεασθούν αρνητικά από σειρά παραγόντων, όπως: 1. Η πιθανή κλιμάκωση της έντασης στα δυο ενεργά πολεμικά μέτωπα της Ουκρανίας και της Μέσης Ανατολής. 2. Η συνέχιση της αύξησης των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες και κυρίως από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. 3. Η εκ νέου έξαρση του πληθωρισμού. 4. Μια νέα ενεργειακή κρίση, η οποία θα δρούσε πολυεπίπεδα, τόσο στο μέτωπο της αύξησης του πληθωρισμού, αλλά κυρίως στην επιβράδυνση της ανάπτυξης. 5. Η μικρότερη ανάπτυξη από την αναμενόμενη ή/και καμία ανάπτυξη σε χώρες άμεσα συνδεδεμένες με την Ελληνική οικονομία. 6. Η εντονότερη διατάραξη των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, η οποία θα εντείνει το πρόβλημα του εφοδιασμού των εγχώριων επιχειρήσεων σε α’ και β΄ ύλες, αλλά παράλληλα θα τροφοδοτήσει αυξήσεις τιμών λόγου αυξημένου κόστους αγοράς και προμήθειας των συγκεκριμένων προϊόντων. 7. Η κυριαρχία ύφεσης στις χώρες της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 8. Η καθυστέρηση σε σειρά μεταρρυθμίσεων για την αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελληνικής οικονομίας. 9. Η καθυστέρηση στις διαδικασίες υλοποίησης των δράσεων του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, και, 10. Η επανάληψη φυσικών καταστροφών όπως αυτές της προηγούμενης τριετίας, που θα δημιουργήσουν ανάγκες σε δημοσιονομικό χώρο για την αποκατάστασή τους. Προφανώς, ο μετριασμός ή/και η μη επαλήθευση των ανωτέρω παραγόντων, θα επιδράσουν θετικά στην επιτάχυνση της αναπτυξιακής διαδικασίας για τη χώρα μας. Συμπληρωματικά με τα ανωτέρω, η πρόσφατη αναβάθμιση του αξιόχρεου της Ελλάδας, με βεβαιότητα θα εισφέρει θετικά στην προσπάθεια για την έμπρακτη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας και της επαναφοράς της στις ανεπτυγμένες οικονομίες του Δυτικού κόσμου. Κατά τον ΣΒΕ για να συμβεί αυτό θα πρέπει να μεγεθυνθεί και να ενισχυθεί η βιομηχανία στη χώρα μας. Υποστηρίζουμε ότι η συνεισφορά μιας ισχυρής μεταποιητικής βάσης στην Ελλάδα για τον σχηματισμό του ΑΕΠ, θα προσδώσει χαρακτηριστικά μεγαλύτερης ανθεκτικότητας και προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης στο οικονομικό υπόδειγμα της χώρας. Επιπλέον, κι εφόσον η μεταποίηση μέσα από την υιοθέτηση των κατάλληλων προσαρμογών, ανταποκριθεί στις μεγάλες προκλήσεις της επόμενης δεκαετίας: 4η βιομηχανική επανάσταση, πράσινη μετάβαση και ψηφιακός μετασχηματισμός, είναι δυνατόν να εισφέρει θετικά στην επίτευξη βιώσιμων ρυθμών ανάπτυξης για την Ελληνική οικονομία. Προς αυτή την κατεύθυνση ο ΣΒΕ προτείνει: 1. Την ανάληψη δράσεων για την αναβάθμιση προσόντων και δεξιοτήτων του ενεργού πληθυσμού της χώρας, με έμφαση στην κάλυψη θέσεων εργασίας μεσαίων και κατώτερων στελεχών στη βιομηχανία και σε τεχνικά επαγγέλματα που εξυπηρετούν τη βιομηχανία. 21

2. Την εξειδίκευση της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιομηχανία για τη διευκόλυνση της προσαρμογής των μεταποιητικών επιχειρήσεων στις απαιτήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού και της πράσινης μετάβασης, και, 3. Την παροχή ελκυστικών κινήτρων για την υλοποίηση κάθε είδους επενδύσεων και ειδικά παραγωγικών επενδύσεων.

Αγορά Εργασίας

Η εύρυθμη λειτουργία της αγοράς εργασίας αποτελεί κεντρικό ενδιαφέρον όχι μόνον από την Κυβέρνηση, αλλά και από το σύνολο των κοινωνικών εταίρων. Το ενδιαφέρον αυτό προκύπτει διότι η απασχόληση αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της ανάπτυξης, ειδικά για μια χώρα όπως η Ελλάδα στην οποία το μέγεθος της ανεργίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα κοινωνικής συνοχής και αύξησης της αστυφιλίας, η οποία όπως γνωρίζουμε έχει αρνητική επίδραση στην περιφερειακή ανάπτυξη. Με βάση τη μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας γνωρίζουμε ότι οι μεταβολές της οικονομικής δραστηριότητας μεταδίδονται συνήθως με χρονική υστέρηση στην αγορά εργασίας, ενώ η υστέρηση αυτή είναι εμφανής τόσο στην καθοδική όσο και στην ανοδική φάση του κύκλου της οικονομίας. Σε κάθε περίπτωση, σε βραχυχρόνιο ορίζοντα οι αγορές εργασίας επηρεάζονται από τις οικονομικές εξελίξεις, αλλά και τις επηρεάζουν. Σε μακροχρόνιο ορίζοντα, οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας εν τέλει συνδιαμορφώνουν τις προοπτικές ανάπτυξης μιας οικονομίας. Αυτές οι σχέσεις, που είναι πολλαπλές και μπορούν να χαρακτηρισθούν και αμφίδρομες, εξηγούν απολύτως το ενδιαφέρον Κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων για τη διάρθρωση και την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Στο πλαίσιο ακριβώς αυτό, και σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, (ΕΛΣΤΑΤ) το εποχικά διορθωμένο ποσοστό ανεργίας υποχώρησε σε ποσοστό κάτω του 10%, και συγκεκριμένα στο 9,2%, για τον μήνα Δεκέμβριο του 2023, όπως 23

φαίνεται και στο Γράφημα 6. Με βάση τα ίδια στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τον Δεκέμβριο του 2022 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 12,2% και το 2021 στο υψηλότερο των τριών ετών που ήταν 12,8%. Στο σύνολο της χώρας τον μήνα Δεκέμβριο του 2023 το σύνολο των απασχολουμένων ήταν 4.264.292 άτομα, αριθμός που ήταν αυξημένος κατά 102.064 άτομα σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2022, σημειώνοντας έτσι ποσοστιαία αύξηση 2,5% για το 2023. Επίσης, ο αριθμός των απασχολουμένων τον Δεκέμβριο ήταν επίσης αυξημένος κατά 97.732 άτομα σε σχέση και με τον Νοέμβριο του 2022, που αντιστοιχεί σε ποσοστιαία αύξηση 2,3%. Γράφημα 6. Ποσοστό ανεργίας κατά μήνα και πλήθος απασχολουμένων, ανέργων και ατόμων εκτός εργατικού δυναμικού

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)

Αντιστοίχως η εξέλιξη του αριθμού των απασχολούμενων, των ανέργων και των ατόμων εκτός εργατικού δυναμικού (Πίνακας 5) δείχνει ότι οι άνεργοι ανήλθαν σε 430.088 άτομα, αριθμός που είναι μειωμένος κατά 146.424 άτομα και σε ποσοστό κατά -25,4% σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2022. Ο αριθμός αυτός παραμένει σχεδόν ίδιος με τον αριθμό των 24

ανέργων τον Νοέμβριο του 2023, αφού η μείωση που επήλθε τον Δεκέμβριο ήταν κατά 746 άτομα ή σε ποσοστό -0,2%. Πίνακας 5. Απασχολούμενοι, άνεργοι, άτομα εκτός εργατικού δυναμικού και ποσοστό (%) ανεργίας, Δεκέμβριος 2018 – 2023

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)

Όσον αφορά την κατανομή του ποσοστού ανεργίας κατά φύλο ο ακόλουθος Πίνακας 6 της ΕΛΣΤΑΤ αποτυπώνει ακριβώς το ποσοστό ανεργίας κατά φύλο τον μήνα Δεκέμβριο από το 2018 μέχρι και το 2023: (Πίνακας 6)

Πίνακας 6. Ποσοστό (%) της ανεργίας κατά φύλο για τον μήνα Δεκέμβριο (2018 – 2023)

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)

Για ακόμη μια φορά, οι γυναίκες είναι οι περισσότερο πληττόμενες σε σχέση με τους άνδρες, γεγονός το οποίο κατά τον ΣΒΕ θα πρέπει να οδηγήσει στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή των κατάλληλων πολιτικών απασχόλησης για την μείωση του ποσοστού ανεργίας των γυναικών και την αύξηση της συμμετοχής τους στο ποσοστό των απασχολούμενων στη χώρα. Όσον αφορά τη διάρθρωση των ποσοστών ανεργίας στις δυο μεγάλες ομάδες ηλικιών και συγκεκριμένα στις ηλικίες 15 – 24 και στις ηλικίες από 25 έως 74 ετών, αυτά για τον μήνα Δεκέμβριο από το 2018 μέχρι και το 2023 καταγράφονται στον Πίνακα 7. Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η μείωση του ποσοστού ανεργίας και στις δυο ομάδες ηλικιών τη συγκεκριμένη εξαετία, αφού και οι δυο μειώσεις είναι της τάξεως άνω του 50% για την ηλικιακή ομάδα 25 – 74 ετών, ενώ ξεπερνά το 45% για την περίπτωση της ηλικιακής ομάδας 15 – 24 ετών. Τον Δεκέμβριο του 2023 το ποσοστό ανεργίας στην ηλικιακή ομάδα 15 – 24 ετών καταγράφεται το χαμηλότερο ποσοστό της εξαετίας και το πρώτο το οποίο είναι κάτω του 30%. (22,3%) Ομοίως και για το ποσοστό της ηλικιακής ομάδας 15 – 74 ετών το 25

οποίο πλέον είναι μονοψήφιο, και ανέρχεται για τον μήνα Δεκέμβριο του 2023 στο 8,3%, χαμηλότερο σε σχέση με το 11,2% του περασμένου Δεκεμβρίου και μικρότερο από το συνολικό ποσοστό ανεργίας στη χώρα, το οποίο τον μήνα Δεκέμβριο του 2023 ήταν 9,2%. Πίνακας 7. Ποσοστό (%) της ανεργίας στις δυο μεγάλες ηλικιακές ομάδες (ποσοστό για τον μήνα Δεκέμβριο την εξαετία 2018 – 2023)

Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)

Σε κάθε περίπτωση, η μείωση του ποσοστού ανεργίας στη χώρα οφείλεται στη συνολική ενίσχυση της απασχόλησης κατά περίπου 49.000 νέες προσλήψεις το 2023 και στη μείωση του αριθμού των ανέργων κατά περίπου 41.000 άτομα το ίδιο έτος. Μάλιστα στον ιδιωτικό τομέα και για το δωδεκάμηνο του 2023, το ισοζύγιο προσλήψεων και αποχωρήσεων είναι θετικό κατά 117.000 περίπου θέσεις εργασίας και κατά 60% υψηλότερο από το αντίστοιχο θετικό ισοζύγιο των 73.000 θέσεων εργασίας του δωδεκαμήνου του 2022. Γράφημα 7. Εξέλιξη του αριθμού του εργατικού δυναμικού και της απασχόλησης (2010 – 2022)

Πηγή: Eurostat, Εξέλιξη του εργατικού δυναμικού και της απασχόλησης (σε εκατ. άτομα) – Εθνικοί λογαριασμοί: περιλαμβάνει πρωτογενή τομέα, μεταποίηση, υπηρεσίες και δημόσιο τομέα. Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Η εξέλιξη του αριθμού του εργατικού δυναμικού της χώρας και της απασχόλησης τα τελευταία δεκατρία χρόνια αποτυπώνεται στο Γράφημα 7. Η χώρα σταδιακά ανακάμπτει όσον αφορά το σύνολο του εργατικού της δυναμικού, αλλά υπολείπεται από τον «ιστορικά» υψηλό αριθμό που σημειώθηκε το 2010 και ήταν περίπου 5 εκ. άτομα. Η μείωση αυτή ισοδυναμεί σε ποσοστό 5,4%. Για το 2022 το εργατικό δυναμικό ανέρχεται σε 4,73 εκ. άτομα, το οποίο είναι το υψηλότερο της τελευταίας πενταετίας και σε γενικές γραμμές σχεδόν σταθερό από το 2014 κ.ε.. Από την άλλη μεριά, η εξέλιξη της απασχόλησης κατά το ίδιο χρονικό διάστημα παρουσιάζει διαφορετική εικόνα. Το 2010 το εργατικό δυναμικό στη χώρα ήταν 4,31 εκ. άτομα, ενώ μετά το «ιστορικά» χαμηλό των 3,46 εκ. ατόμων το 2013 πλέον ανέρχεται στα 3,82 εκ. άτομα, μειωμένο δηλαδή το 2022 σε σχέση με το 2010 σε ποσοστό 11,4%. Σε κάθε περίπτωση, η αρνητική επίδραση της οικονομικής κρίσης τη δεκαετία του 2010 σε συνδυασμό με την υγειονομική κρίση 2020 – 2021, ήταν φυσικό να επηρεάσουν αρνητικά την απασχόληση και το σύνολο του εργατικού δυναμικού στη χώρα. Το αποτέλεσμα αυτό προέκυψε ακριβώς από τη μείωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, φυσικό επακόλουθο της οποίας ήταν είτε η μείωση του προσωπικού των επιχειρήσεων, είτε η παύση της δραστηριότητας μιας επιχείρησης με προφανές αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας. Ο φαύλος κύκλος της μείωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, της αύξησης της ανεργίας, της μείωσης της κατανάλωσης και η εκ νέου μείωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, φαίνεται ότι κλείνει οριστικά με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία απασχόλησης, ανεργίας και επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Πίνακας 8. Εξέλιξη της απασχόλησης σε συγκεκριμένους τομείς δραστηριότητας (σε χιλ. άτομα)

2013 3.513,2

2014 3.536,2

2015 3.610,7

2016 3.673,6

2017 3.752,7

481,0

479,9

465,7

454,5

453,4

324,7 630,5 259,2

316,4 625,6 297,1

334,5 660,8 325,5

347,7 657,9 341,2

358,2 679,2 350,7

2018

2019

2020

2021

2022

Σύνολο της οικονομίας

3.828,0

3.911,0

3.875,4

3.928,0

4.140,6

Πρωτογενής Τομέας

469,6

453,6

412,0

446,0

461,4

Μεταποίηση

357,8

377,1

371,1

390,0

412,9

Χονδρικό και λιανικό εμπόριο

688,5 361,7

691,9 381,9

713,7 343,6

696,8 324,5

716,7 376,7

Σύνολο της οικονομίας Πρωτογενής Τομέας Μεταποίηση Χονδρικό και λιανικό εμπόριο Διαμονή & εστίαση

Διαμονή & εστίαση

Πηγή: Eurostat – Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Η εξέταση των στοιχείων της απασχόλησης σε συγκεκριμένους τομείς οικονομικής δραστηριότητας για τη δεκαετία 2013 – 2022 που καταγράφονται στον Πίνακα 8, αναδεικνύει τα ακόλουθα συμπεράσματα: 27

•

Ο πρωτογενής τομέας ακολουθεί διαρκώς πτωτική πορεία, εμφανίζοντας σημεία ανάκαμψης της απασχόλησης τη διετία 2021 – 2022, έχοντας διέλθει τον «ιστορικά» χαμηλό αριθμό απασχολούμενων το 2020 στον οποίο καταγράφηκαν 412 χιλ. άτομα, από τον «ιστορικά» υψηλό αριθμό των 481 χιλ. ατόμων το 2013. Η ποσοστιαία αύξηση των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα μεταξύ 2020 και 2021 είναι 8,3%, ενώ η αύξηση μεταξύ του 2021 και του 2022 ανέρχεται σε ποσοστό 3,5%. Η μεταποίηση ακολουθεί ανοδική πορεία, αφού το «ιστορικά» χαμηλό στον αριθμό των απασχολούμενων στον συγκεκριμένο τομέα καταγράφεται το 2014. Από τότε και μετά καταγράφεται αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων, με μικρές αποκλίσεις λίγων χιλιάδων θέσεων εργασίας προς τα κάτω. Η αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων μεταξύ 2013 και 2022 είναι 27,2%, ενώ σταθερά ανοδική είναι η τάση την τριετία 2020 – 2022. Μάλιστα, η ποσοστιαία αύξηση που καταγράφεται μεταξύ 2020 και 2021 είναι 5,1%, ενώ η αντίστοιχη για τη διετία 2021 και 2022 είναι 5,9%. Το χονδρικό και λιανικό εμπόριο παρουσιάζει «μικτές» τάσεις στον συνολικό αριθμό ατόμων που απασχολεί. Σε απόλυτους αριθμούς μεταξύ 2013 και 2022 η αύξηση που καταγράφει συγκεκριμένος τομέας ανέρχεται σε ποσοστό 13,7%. Την τριετία 2020 – 2022 ο αριθμός των απασχολούμενων στον συγκεκριμένο τομέα από 713,7 χιλ. άτομα το 2020, μειώθηκε σε 696,8 χιλ. το 2021, για να επανέλθει το 2022 στα 716,7 χιλ. άτομα. Τέλος, ο τομέας της διαμονής και της εστίασης παρουσίασε ανοδική πορεία από το 2013 μέχρι και το 2019. Προφανώς η επόμενη διετία της υγειονομικής κρίσης και των lockdowns μείωσε κατακόρυφα τον αριθμό των απασχολούμενων. Συγκεκριμένα, η μείωση του αριθμού των απασχολούμενων το 2020 σε σχέση με το 2019 ήταν της τάξης του 10%. Ομοίως, η μείωση μεταξύ των ετών 2021 και 2020 ήταν 5,6%, για να επέλθει το 2022 φυσιολογική άνοδος της απασχόλησης κατά 16,1%, αντισταθμίζοντας πλήρως την απώλεια απασχόλησης της διετίας της υγειονομικής κρίσης.

Σε κάθε περίπτωση, η μείωση του ποσοστού ανεργίας το Γ’ τρίμηνο του 2023 στο 10,8% σε σχέση με το 11,6% που ήταν κατά το Γ’ τρίμηνο του 2022, επήλθε ως αποτέλεσμα της ενίσχυσης της απασχόλησης. Μάλιστα, τα στοιχεία είναι ακόμη περισσότερο ενθαρρυντικά για τη μείωση της ανεργίας, αφού το εποχικά διαρθρωμένο ποσοστό ανεργίας για τον μήνα Δεκέμβριο του 2023 ανήλθε στο 9,2% «σπάζοντας» το «ψυχολογικό όριο» του 10% το οποίο ήταν και το όριο για την απελευθέρωση των τριετιών. Επιπλέον στον ιδιωτικό τομέα και για το σύνολο του 2023 έχει καταγραφεί θετικό ισοζύγιο προσλήψεων και αποχωρήσεων κατά περίπου 117.000 θέσεις εργασίας, αυξημένο κατά 60% σε σχέση με το αντίστοιχο θετικό ισοζύγιο των 73.000 θέσεων για το δωδεκάμηνο του 2022. Η δυναμική μείωσης της ανεργίας αποτυπώνεται και στα στοιχεία τα οποία αφορούν στην απασχόληση και στο εργατικό δυναμικό. Παρά τη δεκαετία των δυο μεγάλων κρίσεων που βίωσε η Ελληνική οικονομία, το 2022 το εργατικό της δυναμικό υπολείπεται μόλις κατά 5,4% σε σχέση με το εργατικό δυναμικό της χώρας το 2010. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα η εξέλιξη της απασχόλησης είναι διαφορετική, αφού το 2022 το μέγεθος της απασχόλησης εμφανίζεται μειωμένο κατά 11,4% σε σχέση με το 2010. 28

Επιπλέον των παραπάνω, η τομεακή μελέτη των στοιχείων της απασχόλησης καταγράφουν την αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα της μεταποίησης στις δυο απανωτές κρίσεις. Αυτό μετουσιώνεται σε συνεχή ανοδική πορεία των απασχολούμενων στη μεταποίηση η οποία ανέρχεται σε 27,2% μεταξύ των ετών 2013 και 2022. Επιπλέον των ανωτέρω, οι δύο δείκτες οποίοι αποτυπώνουν την επίδραση της αγοράς εργασίας στην κοινωνική συνοχή, είναι ο «δείκτης εξάρτησης» και ο «δείκτης γήρανσης», η εξέλιξη των οποίων την επταετία 2015 – 2021 καταγράφεται στον Πίνακα 9. Πίνακας 9. Εξέλιξη των δεικτών «εξάρτησης» και «γήρανσης» (2015 – 2021)

Δείκτες Δείκτης Εξάρτησης Η αναλογία του μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού ηλικίας από 0 14 ετών και 65 ετών και άνω, προς τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό ηλικίας από 15 64 ετών

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

55,2

55,9

56,5

56,9

57,3

57,7

57,5

157,8

166,8

Δείκτης Γήρανσης Η αναλογία του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω προς 145,5 148,3 150,3 152,5 155,0 τον ηλικιακά νεότερο, δηλαδή αυτόν με ηλικία 0 14 ετών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Δημογραφικοί Δείκτες 2015 – 2021, Επεξεργασία: ΙΝΣΒΕ

•

Ο «δείκτης εξάρτησης» την επταετία 2015 – 2021 έχει αυξηθεί κατά 2,3 μονάδες, γεγονός που σηματοδοτεί μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας τη συγκεκριμένη επταετία. Βεβαίως, ο «δείκτης εξάρτησης» αναδεικνύει μέσω των τιμών του το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας στο μέρος της συνεισφοράς στον δείκτη του πληθυσμού 0 – 14 ετών (μείωση) και του πληθυσμού 65 ετών και άνω. (αύξηση) Ο «δείκτης γήρανσης» επιβεβαιώνει ακριβώς την επισήμανση του αμέσως προηγούμενου σημείου, αφού η διαρκής αύξησή του συνεπάγεται την αύξηση του πληθυσμού 65 ετών και άνω σε σχέση με τη νεότερη ηλικιακά ομάδα από 0 έως 14 ετών. Αποτελεί ανησυχητικό παράγοντα για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς εργασίας το γεγονός ότι ο «δείκτης γήρανσης» έχει αυξηθεί από το 2015 έως το 2021 κατά 21,3 μονάδες, γεγονός που αποτελεί μέρος της ερμηνείας του φαινομένου της έλλειψης εργατικού δυναμικού και μεσαίων στελεχών, ειδικά για τη βιομηχανία, τον τουρισμό και το εμπόριο.

Μετά τα ανωτέρω υπογραμμίζουμε ότι ο καθορισμός του ύψους του κατώτατου μισθού θα πρέπει να ειδωθεί υπό το πρίσμα της έκθεσης του ΟΟΣΑ του Δεκεμβρίου του 2022 με τίτλο: «Minimum wage in time of rising inflation», στην οποία επισημαίνεται ότι τα μέτρα ενίσχυσης των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων μέσω επιδοματικής πολιτικής ως «συμπλήρωμα» του κατώτατου μισθού, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένων επιπέδων τόσο πληθωρισμού όσο και ρυθμών πληθωρισμού, κρίνεται ως αναποτελεσματική. Με βάση ακριβώς την ανωτέρω επισήμανση, ο ΣΒΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο ύψος της αύξησης και να υπάρξει ολοκληρωμένος σχεδιασμός με βάση το ύψος 29

αυτό. Κατά τον ΣΒΕ θα πρέπει να υπάρξει υπολογισμός των επιπτώσεων της αύξησης σε όλα τα μισθολογικά κλιμάκια, καθώς και στις επιβαρύνσεις των επιχειρήσεων είτε σε σχέση με τις εισφορές ασφάλισης, είτε σε σχέση με τη φορολόγηση. Ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού επηρεάζει προς τα πάνω σειρά από επιδόματα που καταβάλλονται από τη ΔΥΠΑ, και συγκεκριμένα: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Επίδομα ανεργίας Ειδική παροχή μητρότητας Επίδομα γονικής αδείας Βοήθημα λήξης ανεργίας Βοήθημα τρίμηνης παραμονής στα μητρώα ανέργων Επίδομα αποφυλακισμένων Επίσχεσης εργασίας Αφερεγγυότητας εργοδότη Εποχικό οικοδόμων Εποχικό σμυριδεργατών Εποχικό για καλλιτέχνες, θέατρα, τουρισμό Βοήθημα μη μισθωτών Άλλα εποχικά επιδόματα: δασεργατών – ρητινοσυλλεκτών, καπνεργατών, αγγειοπλαστών – κεραμοποιών – πλινθοποιών και μισθωτών ναυπηγικής ζώνης Επίδομα εργασίας Αποζημίωση Μαθητών ΕΠΑ.Σ. Επίδομα πρακτικής άσκησης (ΙΕΚ ΔΥΠΑ) Απόκτηση εργασιακής εμπειρίας Προγράμματα κοινωφελούς χαρακτήρα Προγράμματα απασχόλησης Για εργαζόμενους φοιτητές που συμμετέχουν σε εξετάσεις

Τέλος, για το 2024 ο ΣΒΕ θεωρεί ότι η δυναμική που έχει αποκτήσει η Ελληνική οικονομία είναι δυνατόν να συμβάλλει στην περαιτέρω τόνωση της απασχόλησης στη χώρα. Κατά τον ΣΒΕ η περαιτέρω ενίσχυση της απασχόλησης θα επέλθει από: 1. Την πορεία υλοποίησης των επενδύσεων στη χώρα και ειδικά των παραγωγικών επενδύσεων, 2. Της παραγωγής και διάθεσης στην παγκόσμια αγορά διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων, 3. Τη διεύρυνση του ποσοστού απασχόλησης γυναικών στην αγορά εργασίας, 4. Τη σταδιακή αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελληνικής οικονομίας, 5. Την όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, 6. Την ενεργοποίηση του νέου ΕΣΠΑ 2021 - 2027 7. Τη βελτίωση των υποδομών, και, 8. Τη μείωση του τεχνολογικού χάσματος σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Οι θετικοί αυτοί παράγοντες αναμένεται να δράσουν ως «αντίβαρα» στο συνεχιζόμενο υψηλό κόστος του χρήματος για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, από το υψηλό κόστος ενέργειας που επιβαρύνει το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων και τις τιμές των 30

προϊόντων, τη συνεχιζόμενη αναταραχή στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού που αυξάνει τις τιμές των προϊόντων και τον επίμονα υψηλό πληθωρισμό. Οι παράγοντες αυτοί αναμένεται να δράσουν ενισχυτικά στη ζήτηση από την πλευρά των επιχειρήσεων για ανθρώπινο δυναμικό, με το πρόβλημα όμως της έλλειψης ατόμων και δεξιοτήτων για τομείς της οικονομίας όπως η βιομηχανία, να παραμένει πολύ σημαντικό.

Μισθοί και Παραγωγικότητα

Μετά τη λήξη της υγειονομικής κρίσης η αιφνίδια ενεργειακή κρίση που ακολούθησε την τριετία 2021 – 2023 προκάλεσε υψηλό πληθωρισμό σε όλες της χώρες της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα δεδομένα το «κύμα» του υψηλού πληθωρισμού έχει μάλλον παρέλθει, αλλά έχει αφήσει τις τιμές πολλών προϊόντων και υπηρεσιών σε πολύ υψηλά επίπεδα σε σχέση με την περίοδο πριν την έναρξη των πληθωριστικών πιέσεων. Τόσο η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και οι Κυβερνήσεις των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) υποστήριξαν την ενεργειακή ασφάλεια, αλλά παράλληλα εμφανίσθηκε το φαινόμενο του πληθωρισμού, ομολογουμένως μετά από πολλά χρόνια χαμηλών επιπέδων σε τιμές μάλιστα κάτω του 2%. Τα αυξημένα επίπεδα πληθωρισμού του τελευταίου έτους έχουν δημιουργήσει την ανάγκη για την αύξηση μισθών και ημερομισθίων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω αύξησης του κόστους διαβίωσης, φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται ιδιαίτερα οξυμένο τόσο στον τομέα των «τροφίμων» όσο και στον τομέα της «ενέργειας.» Είναι πρόδηλο ότι η αύξηση του κόστους διαβίωσης επηρεάζει ιδιαίτερα τα άτομα τα οποία λαμβάνουν είτε τον κατώτερο μισθό, είτε γενικά είναι ή θεωρούνται χαμηλόμισθοι. Ιδιαίτερα στην τρέχουσα συγκυρία, με τον πληθωρισμό να διαμορφώνεται σε επίπεδα τα οποία είναι πρωτόγνωρα μετά από πολλές δεκαετίες για πολλές χώρες, ο κατώτατος μισθός αναδεικνύεται σε εργαλείο πολιτικής για τη διατήρηση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για πολλές χιλιάδες χαμηλόμισθων εργαζομένων. Έτσι, η σταδιακή αύξηση του κατώτατου μισθού που συνέβη στη χώρα μας

κατά τα τελευταία έτη ήταν αναγκαία, καθώς η αρνητική επίδραση των διαδοχικών κρίσεων στην οικονομία, είχε επιφέρει σημαντική συρρίκνωση του κατώτατου επιπέδου αμοιβών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ILO τα οποία αποτυπώνονται στον Πίνακα 9, οι μέσες μηνιαίες αποδοχές των εργαζομένων για το σύνολο της οικονομίας αυξήθηκαν από το 2015 έως το 2022 κατά 215,5% σε σχέση με το ύψος του κατώτατου μισθού, ενώ οι μέσες μηνιαίες αποδοχές των εργαζομένων στη βιομηχανία κατά 224% και πάλι συγκρινόμενες με το ύψος του κατώτατου μισθού τη συγκεκριμένη χρονιά. (Πίνακας 10)

Πίνακας 10. Εξέλιξη του ύψους του κατώτατου μισθού, των μέσων μηνιαίων αποδοχών στο σύνολο της οικονομίας και για τη βιομηχανία (2015 – 2023)

ΕΤΟΣ

Ακαθάριστος μηνιαίος κατώτατος μισθός

Μέσες μεικτές μηνιαίες αποδοχές εργαζομένων (για το σύνολο της οικονομίας)

Μέσες μεικτές μηνιαίες αποδοχές εργαζομένων (στη βιομηχανία)

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

683,76 683,76 683,76 683,76 758,33 758,33 758,33 831,83 910,00

865,00 873,34 877,02 886,05 885,52 905,56 1.933,51* 1.863,91* Μ/Δ

846,99 839,53 846,16 862,83 858,53 860,49 1.970,29* 1.896,92* Μ/Δ

Πηγή: ILO, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ. *Από το έτος 2021 κ.ε., ως βάση αναφοράς χρησιμοποιούνται τα στοιχεία της

Λόγω ακριβώς των διαδοχικών κρίσεων και με δεδομένους τους κανόνες αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού, η σταδιακή αύξηση του κατώτατου μισθού χρησιμοποιήθηκε από τις Κυβερνήσεις για την ενίσχυση των χαμηλότερων εισοδηματικά στρωμάτων. Επιπλέον, η ενίσχυση των εργαζομένων με τον κατώτατο μισθό συμπληρώθηκε και από άμεσες και έμμεσες παροχές των Κυβερνήσεων προς αυτούς, ούτως ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω το εισόδημά τους. Με βάση στοιχεία του ΟΟΣΑ για το 2022, ενώ ο κατώτατος μισθός διαμορφωνόταν στο 55% περίπου του μέσου μισθού, το σχετικό καθαρό εισόδημα του νοικοκυριού που αμειβόταν με τον κατώτατο μισθό διαμορφωνόταν στο 60% περίπου του αντίστοιχου μέσου μεγέθους. Ως γνωστόν, η αύξηση των κατώτατων αμοιβών θα συμπαρασύρει εκτός από τα 19 τουλάχιστον επιδόματα που χορηγεί η ΔΥΠΑ και ολόκληρη την κλίμακα αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Τα στοιχεία από το Πληροφοριακό Σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ» που ακολουθούν αποτυπώνουν την κατηγοριοποίηση του αριθμού των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα που λαμβάνουν από 500€ και άνω, άρα την κλίμακα αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. (Πίνακας 10) Συγκεκριμένα, από τα πλέον πρόσφατα (2023) στοιχεία του Πληροφοριακού Συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ» του Υπουργείου Εργασίας, σε σύνολο 2.296.845 εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, οι 903.184 ή 39,32% του συνόλου λαμβάνουν έως 900 ευρώ. Αναλυτικότερα: 33

•

284.134 μισθωτοί απασχολούνται με αμοιβές κάτω των 500 ευρώ τον μήνα. Είναι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης, που έχουν ως βάση για την αμοιβή τους τον κατώτατο μισθό και συνεπώς θα επηρεασθούν από την οποιαδήποτε αύξηση. 77.145 μισθωτοί απασχολούνται με αμοιβές 501-600 ευρώ τον μήνα. Είναι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης. 54.505 μισθωτοί απασχολούνται με αμοιβές 601-700 ευρώ τον μήνα. Επίσης πρόκειται για εργαζόμενους μερικής απασχόλησης. 293.928 μισθωτοί απασχολούνται με αμοιβές 701-800 ευρώ τον μήνα. Πρόκειται κυρίως για εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης που έχουν ως βάση για την αμοιβή τους τον κατώτατο μισθό. Αύξηση του κατώτατου μισθού θα επηρεάσει θετικά τον συγκεκριμένο αριθμό εργαζομένων.

• • •

Σύμφωνα και πάλι από τα στοιχεία του Πληροφοριακού Συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ» περισσότερα από 800 ευρώ λαμβάνει ο ακόλουθος αριθμός εργαζομένων: • • • • • • • •

193.472 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 800-900 ευρώ. 329.847 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 900-1.000 ευρώ. 373.163 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 1.000-1.200 ευρώ. 257.574 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 1.200-1.500 ευρώ. 208.623 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 1.500-2.000 ευρώ. 92.565 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 2.000-2.500 ευρώ. 48.401 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό 2.500-3.000 ευρώ. 83.488 εργαζόμενοι λαμβάνουν μισθό άνω των 3.000 ευρώ. Πίνακας 11. Αριθμός εργαζομένων ανά εύρος μηνιαίων αποδοχών

ΕΥΡΟΣ ΜΗΝΙΑΙΟΥ ΜΙΣΘΟΥ (ΣΕ €)

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 2023

ΠΟΣΟΣΤΟ % (στο σύνολο των εργαζομένων)

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 2022

ΠΟΣΟΣΤΟ % (στο σύνολο των εργαζομένων)

ΔΙΑΦΟΡΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ %

<500

284.134

12,37

336.400

14,95

-52.266

-15,54

501-600

77.145

3,36

71.068

3,16

6.077

8,55

601-700

54.505

2,37

55.382

2,46

-877

-1,58

701-800

293.928

12,80

376.542

16,74

-82.614

-21,94

801-900

193.472

8,42

274.468

12,20

-80.996

-29,51

901-1.000

329.847

14,36

247.272

10,99

82.575

33,39

1.0011.200 1.2011.500 1.5012.000 2.0012.500 2.5013.000 >3.000

373.163

16,25

279.887

12,44

93.276

33,33

257.574

11,21

230.253

10,24

27.321

11,87

208.623

9,08

180.945

8,04

27.678

15,30

92.565

4,03

82.164

3,65

10.401

12,66

48.401

2,11

43.207

1,92

5.194

12,02

83.488

3,63

72.011

3,20

11.477

15,94

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

2.296.845

100,00

2.249.599

100,00

47.246

2,10

Πηγή: Πληροφοριακό Σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ», Ειδικό Τεύχος 2023 34

Επιπλέον των ανωτέρω, και στο πλαίσιο της αξιολόγησης του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την επίδραση που εκτιμάται ότι θα έχει η αύξηση του κατώτατου μισθού σε κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας. Προφανώς η επίδραση της πιθανής αύξησης του κατώτατου μισθού θα είναι διαφορετική σε κάθε τομέα, κι αυτό γιατί για παράδειγμα τομείς εντάσεως εργασίας εμφανίζουν υψηλότερη αναλογία απασχολούμενων με αμοιβές κοντά στον κατώτατο μισθό, ενώ τομείς εντάσεως τεχνολογίας χαρακτηρίζονται από αυξημένα επίπεδα αμοιβών. Στο πλαίσιο αυτό, η βιομηχανία αποτελεί τον κατεξοχήν κλάδο εντάσεως εργασίας. Εστιάζοντας στον μεταποιητικό τομέα και χρησιμοποιώντας την αναλογία του κατώτατου προς τον μέσο μισθό (δείκτης Kaitz), μπορούμε να εντοπίσουμε τους κλάδους τους οποίους αναμένεται να επιβαρύνει περισσότερο η αύξηση του κατώτατου μισθού. Οι κλάδοι αυτοί είναι, κατά βάση, κλάδοι εντάσεως εργασίας και συγκεκριμένα: • • •

η κατασκευή επίπλων, η βιομηχανία ξύλου, και, η κατεργασία δέρματος,

που διαμορφώνουν αναλογία του κατώτατου προς τον μέσο μισθό 82,4%, 82,1% και 80,9% αντίστοιχα. (Γράφημα 8) Γράφημα 8. Αναλογία κατώτατου προς τον μέσο μισθό ανά κλάδο της μεταποίησης (2022)

Πηγή: ΕΦΚΑ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Παράλληλα, η αύξηση του επιπέδου του κατώτατου μισθού αναμένεται να ωθήσει τις επιχειρήσεις να προσαρμοστούν στο αυξημένο αυτό κόστος μέσω τριών «καναλιών»: •

αύξησης των τιμών, 35

• •

περιορισμού του μη-μισθολογικού κόστους και αύξησης της παραγωγικότητας.

Δεδομένου ότι υφίσταται σημαντική σχέση μεταξύ των κατώτατων και μέσων αμοιβών, αναμένεται σ’ αυτούς τους κλάδους να ασκηθεί ιδιαίτερα σημαντική αύξηση του λειτουργικού τους κόστους, η οποία προστίθεται στο αυξημένο κόστος ενέργειας και στις αυξημένες τιμές εισαγόμενων α’ υλών. Η επίδραση του αυξημένου κόστους παραγωγής οδήγησε στην αύξηση των τιμών στη βιομηχανία, όπως αντανακλάται στην εξέλιξη του Γενικού Δείκτη Τιμών Παραγωγού στη Βιομηχανία. (Γράφημα 9) Κατά το 2023, ο Γενικός Δείκτης Τιμών Παραγωγού στη Βιομηχανία σε σύγκριση με τον μέσο Δείκτη του προηγούμενου δωδεκαμήνου (2022), παρουσίασε μεν μείωση κατά 7% αλλά διατηρείται σε πολύ υψηλά επίπεδα αυξημένος κατά 37,5% σε σχέση με το 2015 και κατά 25,5% σε σχέση με το 2021. Γράφημα 9. Εξέλιξη του Μέσου Ετήσιου Γενικού Δείκτη Τιμών Παραγωγού στη Βιομηχανία (2015-2023)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Στη μείωση του δείκτη συνέβαλαν οι μεταβολές των δεικτών των ακόλουθων κλάδων: (Πίνακας 12) Πίνακας 12. Εξέλιξη του Μέσου Ετήσιου Γενικού Δείκτη Τιμών Παραγωγού στη Βιομηχανία (2015-2023)

Κλάδος Άνθρακας και Λιγνίτης Προϊόντα οπτάνθρακα και προϊόντα διύλισης πετρελαίου Hλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο, ατμός και κλιματισμός Ηλεκτρικός εξοπλισμός Μεταλλεύματα

Μεταβολή (%) -27,1% -20,7% -10,0% -2,1% -1,4%

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Προκειμένου να συγκρατηθεί η περαιτέρω αύξηση των τιμών στη βιομηχανία, γεγονός που «διαβρώνει» τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων, η αύξηση του επιπέδου του κατώτατου μισθού πρέπει να συνδυαστεί με μέτρα που θα οδηγήσουν σε μείωση του μη-μισθολογικού κόστους, τα οποία παράλληλα θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του αυξημένου επιπέδου του κατώτατου μισθού σε όρους εισοδήματος, αλλά και θα περιορίσουν τις όποιες αρνητικές συνέπειες που αναμένεται να υπάρξουν βραχυπρόθεσμα στην απασχόληση. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία (2022) η μεταποίηση εμφανίζει υψηλό ποσοστό μη μισθολογικού κόστους (22%) γεγονός που επιβαρύνει σαφώς το κόστος λειτουργίας της και μειώνει την ανταγωνιστικότητά της. (Γράφημα 10)

Γράφημα 10. % του μη μισθολογικού κόστους, σε συγκεκριμένους τομείς και κλάδους της οικονομίας (2022)

Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Σημαντικός παράγοντας ο οποίος θα πρέπει να προσμετρηθεί στο πλαίσιο της μελέτης για την αξιολόγηση του ύψους του κατώτατου μισθού είναι η παραγωγικότητα της Ελληνικής οικονομίας. Πιθανή αύξηση του κατώτατου μισθού μπορεί να «απορροφηθεί» από τις επιχειρήσεις, μόνον με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Η εξέλιξη της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά ώρα εργασίας και ανά εργαζόμενο σε σταθερές τιμές, για το σύνολο της οικονομίας και τους τρεις επιμέρους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, αποτυπώνεται στο Γράφημα 11 που ακολουθεί.

Γράφημα 11. Εξέλιξη της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά ώρα εργασίας και ανά εργαζόμενο σε σταθερές τιμές, για το σύνολο της οικονομίας και τους τρεις επιμέρους τομείς οικονομικής δραστηριότητας

Πηγή: ΟΟΣΑ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι για την περίπτωση του τομέα της μεταποίησης, εμφανίζεται στασιμότητα στην παραγωγικότητα κατά το 2022, τόσο σε όρους ακαθάριστης αξίας παραγωγής ανά ώρα απασχόλησης, όσο και σε όρους ακαθάριστης αξίας παραγωγής ανά απασχολούμενο. (Πίνακες 13 & 14)

Πίνακας 13. Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο (2010-2022)

ΣΥΝΟΛΟ Πρωτογενής Τομέας Μεταποίηση Υπηρεσίες

2010 109,8

2011 104,2

2012 102,1

2013 100,6

2014 97,0

2015 100,0

2016 95,9

90,5

95,0

101,2

94,6

98,9

100,0

94,8

104,3 119,9

98,3 110,9

97,0 105,9

91,9 104,3

91,8 99,0

100,0 100,0

91,7 89,8

2017 98,1

2018 95,0

2019 94,2

2020 87,3

2021 91,7

2022 93,4

106,4

103,4

111,7

109,6

102,6

100,8

97,3 95,0

96,5 90,7

97,0 86,2

104,4 70,1

113,6 78,4

114,1 85,2

Πηγή: ΟΟΣΑ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Συγκεκριμένα: α) η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο στη μεταποίηση ανήλθε στο 113,6 το 2021, με τον συγκεκριμένο δείκτης να διαμορφώνεται κατά το 2022 σε 114,1, δηλαδή είναι αυξημένος μόνον κατά 1%. (Πίνακας 13) Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται και στα στοιχεία της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά ώρα εργασίας στη μεταποίηση: από 113,7 το 2021, ο δείκτης αυτός το 2021 διαμορφώνεται σε 114,2, δηλαδή και πάλι η αύξηση είναι της τάξεως του 1%. (πρακτικά ο δείκτης είναι αμετάβλητος) Ο πρωτογενής τομέας μειώνει τη δημιουργία ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά εργαζόμενο τη διετία 2021 – 2022 κατά 1,75% και τη δημιουργία ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά ώρα εργασίας κατά 1,97%. Η μεγαλύτερη αύξηση παραγωγικότητας παρατηρείται στον τομέα των υπηρεσιών, όπου για την εξεταζόμενη διετία και για την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά εργαζόμενο η αύξηση είναι 8,7%, ενώ για τη δημιουργία ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας ανά ώρα εργασίας στις υπηρεσίες η αύξηση ανήλθε σε ποσοστό 5%.

Πίνακας 14. Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά ώρα εργασίας (2010-2022)

ΣΥΝΟΛΟ Πρωτογενής Τομέας Μεταποίηση Υπηρεσίες

2010 110,0

2011 103,3

2012 99,3

2013 97,5

2014 96,3

2015 100,0

2016 95,5

94,2

97,9

97,0

86,1

92,8

100,0

93,0

102,5 118,3

95,2 108,1

95,4 101,7

90,6 99,2

90,1 98,3

100,0 100,0

90,0 89,4

2017 97,5

2018 93,7

2019 95,0

2020 97,6

2021 95,7

2022 95,8

101,3

99,2

118,3

111,9

101,5

99,5

95,3 95,7

95,6 91,5

94,8 87,9

109,8 84,2

113,7 85,6

114,2 89,9

Πηγή: ΟΟΣΑ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Επιπλέον των ανωτέρω, η μελέτη των στοιχείων που αφορούν στη σύνθεση του συνολικού ωριαίου κόστους απασχόλησης ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας για το 2022, δείχνει πράγματι ότι η μεταποίηση είναι τομέας έντασης εργασίας, γι’ αυτό και έχει χαμηλότερο ωριαίο κόστος απασχόλησης (15€) αρκετά χαμηλότερο από άλλους τομείς της οικονομίας όπως είναι οι χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες (27,5€) οι υπηρεσίες μεταφορών και αποθήκευσης (20,3€) και οι υπηρεσίες εκπαίδευσης (16€) (Γράφημα 12)

Γράφημα 12. Σύνθεση του συνολικού ωριαίου κόστους απασχόλησης ανά τομέα δραστηριότητας για το 2022 (σε €)

Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΝΣΒΕ

Σε κάθε περίπτωση, και παρά το γεγονός ότι η αύξηση του επιπέδου του κατώτατου μισθού εκτιμάται έχει θετική επίδραση στην παραγωγικότητα (ILO, Minimum wage policy guide), ωστόσο αυτό μπορεί να ωθήσει επιχειρήσεις χαμηλότερης παραγωγικότητας εκτός αγοράς. Ιδιαίτερα σε ένα διεθνές περιβάλλον με έντονες ανταγωνιστικές πιέσεις, η επιβάρυνση σε μικρές και μικρομεσαίες μεταποιητικές μονάδες της περιφέρειας θα πρέπει να εξισορροπηθεί με μέτρα υποστήριξης των επιχειρήσεων, ειδικά σε όρους ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού και προσαρμογής των ίδιων των επιχειρήσεων, αλλά και των προσόντων και των δεξιοτήτων των εργαζομένων, στην πράσινη και στην ψηφιακή οικονομία.

Παραγωγικό υπόδειγμα και αγορά εργασίας

Ο δημόσιος διάλογος για την αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελληνικής οικονομίας έχει ενταθεί από την έναρξη της κρίσης χρέους της Ελληνικής οικονομίας το 2010 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο ΣΒΕ μέσα από τη δημοσιοποίηση των σχετικών θέσεων και προτάσεων υποστηρίζει ότι η αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος θα πρέπει να στηριχθεί στην ενίσχυση της βιομηχανίας. Συγκεκριμένα, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος θεωρεί ότι θα πρέπει μέσω της εξειδίκευσης της Εθνικής Βιομηχανικής Στρατηγικής να αυξηθεί η συνεισφορά της βιομηχανίας στον σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας. Προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί εξαιρετικά ενθαρρυντικό στοιχείο ότι κατά τη διάρκεια των προγραμματικών δηλώσεων της παρούσας Κυβέρνησης ο αρμόδιος για τη βιομηχανία Υπουργός Ανάπτυξης έθεσε ως στόχο τη συνεισφορά της βιομηχανίας σε ποσοστό 15% στον σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας μέχρι το 2030. Στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη των πλέον πρόσφατων απολογιστικών στοιχείων για την Ελληνική οικονομία καθώς και οι προβλέψεις για την εξέλιξή τους την επόμενη χρονιά, δείχνουν ότι οι κρίσεις τις οποίες βίωσε η Ελληνική οικονομία για περισσότερα από μια δεκαετία: κρίση χρέους, πανδημία, ενεργειακή κρίση, γεωπολιτικές αναταράξεις και αυξημένος πληθωρισμός, επηρέασαν σαφώς την πορεία της. Όμως, την τελευταία τετραετία έχουν τεθεί

οι βάσεις για την έναρξη ενός ισχυρού κύκλου ανάκαμψης, για την επαναφορά της Ελληνικής οικονομίας στην κανονικότητα και στα προ κρίσης επίπεδα ανάπτυξης. Όπως έχει ήδη επισημανθεί και προηγουμένως, η συνέχιση της ανάκαμψης της Ελληνικής οικονομίας μπορεί να επιτευχθεί μέσω της εκπλήρωσης δυο προϋποθέσεων: α) με την υλοποίηση κάθε είδους επενδύσεων, και κατά τον ΣΒΕ παραγωγικών επενδύσεων που θα υλοποιηθούν κατά προτεραιότητα, οι οποίες δημιουργούν αφενός μόνιμες και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και αφετέρου γίνονται φορείς υιοθέτησης ή/και ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και β) με την ενίσχυση της διεθνοποίησης και εξωστρέφειας του εγχώριου παραγωγικού συστήματος. Ειδικά για το σημείο (β) ικανή και αναγκαία συνθήκη αποτελεί η παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων. Επίσης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι οι προβλέψεις για το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον και τις ισχυρές οικονομίες του πλανήτη οι οποίες έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα, κάνουν λόγο για μικρότερη μεγέθυνση των οικονομιών αυτών σε σχέση με την Ελλάδα, οπότε τους επόμενους μήνες είναι φυσιολογικό να δεχθεί πίεση το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας. Ως εκ των παραπάνω, αποτελεί ζητούμενο – και μάλιστα από την έναρξη της κρίσης χρέους – η δημιουργία προϋποθέσεων επίτευξης βιώσιμων ρυθμών ανάπτυξης για την Ελληνική οικονομία. Στο πλαίσιο αυτό αποτελεί μονόδρομο η αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της Ελληνικής οικονομίας. Η επιστροφή στην κανονικότητα και η επιδιωκόμενη ανάκαμψη της χώρας μέσω της δημιουργίας του νέου παραγωγικού υποδείγματος, εκτός από την προφανή θετική επίπτωση στα εισοδήματα και στην ευημερία της χώρας, αναμένεται να συμβάλλει καθοριστικά στην ευχερέστερη διαχείριση του δημοσίου χρέους της χώρας, ενώ μπορεί υπό προϋποθέσεις να εισφέρει θετικά και στην επίλυση του δημογραφικού προβλήματος της πατρίδας μας. Ο ΣΒΕ θεωρεί ότι στο νέο παραγωγικό υπόδειγμα που θα πρέπει να διαμορφωθεί από τώρα και στο εξής, πρωταγωνιστικό ρόλο θα πρέπει να έχει η βιομηχανία ως ο κατ’ εξοχήν τομέας της οικονομίας που παράγει καινοτομία, αναπτύσσει και υιοθετεί νέες τεχνολογίες και δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Ένα νέο παραγωγικό υπόδειγμα που θα έχει τη δυνατότητα παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, θα είναι εστιασμένο στην εξωστρέφεια της Ελληνικής οικονομίας, θα δημιουργεί σταθερές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και θα εστιάζεται στην ενίσχυση του ρόλου της μεταποίησης στην εθνική οικονομία. Στο πλαίσιο αυτό και για τη διαμόρφωση του ύψους του κατώτατου μισθού, θα πρέπει να μελετήσουμε το ποσοστό συνεισφοράς των τριών τομέων της οικονομίας στην απασχόληση και στον σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας. Τούτο διότι η τομεακή σύνθεση της απασχόλησης και του ΑΕΠ, αποτελούν προσδιοριστικό παράγοντα για το ύψος του κατώτατου μισθού που μπορεί εν τέλει να αποδοθεί στους συγκεκριμένους εργαζόμενους από καθέναν από τους τρεις τομείς της οικονομίας. Άλλωστε, βασική παράμετρος προς την κατεύθυνση του καθορισμού του ύψους του κατώτατου μισθού είναι αυτή να μην λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της αύξησης της κατανάλωσης εισαγόμενων προϊόντων αλλά προς την κατανάλωση των εγχωρίως παραγομένων, οπότε με την αύξηση του κατώτατου μισθού θα πρέπει να αποφύγουμε την πυροδότηση της αύξησης των εισαγωγών, δηλαδή της επιδείνωσης του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας. 42

Στο πλαίσιο ακριβώς αυτό, η μελέτη της εξέλιξης της τομεακής σύνθεσης της απασχόλησης από το 2010 μέχρι και το 2021 το οποίο είναι το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, αποδεικνύει τη διαρκή μείωση του ποσοστού των εργαζομένων στον δευτερογενή τομέα της οικονομίας, με αντίστοιχη όμως αύξηση του αριθμού των εργαζομένων στον τριτογενή τομέα. Ειδικότερα, τη δωδεκαετία 2010 – 2021: (Γράφημα 13) •

•

Ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας συρρικνώνεται κατά 1 μονάδα συνεισφοράς στην απασχόληση και από 11,75% που ήταν η συνεισφορά του στην απασχόληση στο σύνολο του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας το 2010, το 2021 εισφέρει με 10,70%, αυξημένος όμως κατά 7,3% από το «ιστορικά» χαμηλό ποσοστό του 9,97% το οποίο σημειώθηκε το 2020. Ο δευτερογενής τομέας ομοίως εμφανίζει σαφή πτώση αφού η συνεισφορά του στην απασχόληση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας το 2021 ανέρχεται στο 15,43%, μειωμένος κατά 4,35 μονάδες σε σχέση με το 2010, όπου το ποσοστό συνεισφοράς του ήταν 19,78%. Κατά τη συγκεκριμένη δωδεκαετία το «ιστορικά» χαμηλό καταγράφεται το 2015, με ποσοστό 14,95%. Ο τριτογενής τομέας της οικονομίας είναι ο μόνος που εμφανίζει ανοδική τάση, «κερδίζοντας» από τις «απώλειες» των δυο άλλων τομέων της οικονομίας. Συγκεκριμένα το ποσοστό 68,48% του 2010 αποτελεί «ιστορικά» χαμηλό δωδεκαετίας για τον τριτογενή τομέα και πλέον έχει ανέλθει σε 73,87% το 2021.

Γράφημα 13. Εξέλιξη της τομεακής σύνθεσης της απασχόλησης και της συνολικής απασχόλησης στη χώρα (2010 – 2021. Ο δευτερεύων άξονας, σε εκατ. άτομα)

Πηγή: World Competitiveness Yearbook 2022, IMD, Lausanne, Switzerland

Σε συνέχεια των παραπάνω, θα εξετάσουμε τη μεταβολή της απασχόλησης σε επιλεγμένους κλάδους και τομείς οικονομικής δραστηριότητας που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της αγοράς εργασίας στη χώρα μας, ούτως ώστε να αποτυπωθεί η συνεισφορά του καθενός στην αγορά εργασίας. Η συγκεκριμένη μελέτη των σχετικών στοιχείων υπαγορεύεται από το γεγονός της διαφορετικής επίδρασης των διαφόρων παραγόντων στην οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Από τη μελέτη των σχετικών στοιχείων (βλ. Γράφημα 14) είναι φανερό ότι η γεωργία, η δασοκομία και η αλιεία είναι ο δεύτερος «χαμένος» τομέας της οικονομίας με όρους απασχόλησης τη δεκαετία 2013 – 2022, με πρώτο «χαμένο» τον τομέα των κατασκευών. Η μείωση του αριθμού των απασχολούμενων στους δυο αυτούς τομείς είναι -4% και -8% αντίστοιχα. Η μεγαλύτερη αύξηση της απασχόλησης τη συγκεκριμένη δεκαετία καταγράφεται στις δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης (+45%) ενώ η δεύτερη μεγαλύτερη αύξηση σημειώνεται από τη μεταποίηση με ποσοστό +27%. Ως εκ τούτου και για να διατηρηθεί η δυναμική αύξησης των θέσεων εργασίας τόσο στους επιμέρους τομείς και κλάδους της οικονομίας, όσο και ειδικά στη μεταποίηση, η αύξηση του κατώτατου μισθού δεν θα πρέπει να αυξήσει το λειτουργικό κόστος της βιομηχανίας, σε ένα περιβάλλον που για το 2024 δεν προοιωνίζεται και το ευνοϊκότερο δυνατόν, με τις γεωπολιτικές αναταράξεις να δημιουργούν νέες αβεβαιότητες, που πλέον μπορούν να θεωρηθούν ως η «νέα κανονικότητα.»

Γράφημα 14. Μεταβολή της απασχόλησης σε επιλεγμένους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας κατά την περίοδο 2013 - 2022

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία: ΙΝΣΒΕ

Σε συνέχεια των παραπάνω και με βάση τη μελέτη των στοιχείων του Γραφήματος 15, αποδεικνύεται ότι η αύξηση της απασχόλησης τη διετία 2020 – 2021 είναι ηπιότερη για τη μεταποίηση, απ’ ότι στο σύνολο της οικονομίας. Η εξέλιξη της ανάκαμψης της απασχόλησης προς την κατεύθυνση «επανάκτησης» του ύψους στο οποίο βρισκόταν το 2010 για το σύνολο της οικονομίας και για τον τομέα της μεταποίησης, αποδεικνύει ότι η απασχόληση συνολικά την τελευταία τριετία στη μεταποίηση αυξάνεται σταθερά, σε αντίθεση με τη χώρα για την οποία η αύξηση της απασχόλησης κατά την ίδια χρονική περίοδο είναι μάλλον σπασμωδική. Γράφημα 15. Εξέλιξη της απασχόλησης στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα της μεταποίησης

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία: ΙΝΣΒΕ

Η συγκεκριμένη εικόνα εξέλιξης της απασχόλησης στη μεταποίηση, συνυπάρχει με το μεγάλο πρόβλημα της αδυναμίας εξεύρεσης του προσωπικού κατάλληλων προσόντων και δεξιοτήτων για τη μεταποίηση. Όπως έχει επισημανθεί επανειλημμένα τόσο από τον ΣΒΕ όσο και από το σύνολο των Συνδέσμων και των φορέων υποστήριξης της βιομηχανικής δραστηριότητας στη χώρα, την τελευταία δεκαετία το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί και είναι ιδιαίτερα έντονο σε ολόκληρη τη χώρα και ειδικά στην Περιφέρεια. Αν μάλιστα το συγκεκριμένο φαινόμενο συνδυασθεί και με το δημογραφικό πρόβλημα, τότε γίνεται σαφώς εντονότερο. Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η άμεση αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος, αφού η επίλυσή του θα συμβάλλει αφενός στη μείωση του ποσοστού ανεργίας στη χώρα μας και αφετέρου στη βιωσιμότητα και ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας.

Στο πλαίσιο της διερεύνησης του φαινομένου, έχει ιδιαίτερη αξία η μελέτη του δείκτη του διεθνούς φήμης business school της Λοζάνης της Ελβετίας IMD και του δείκτη που εξάγει κάθε χρόνο και συμπεριλαμβάνεται στην έκθεση «IMD World Talent Ranking». Η συγκεκριμένη ετήσια έκθεση μετρά τη δυνατότητα των οικονομιών να αναπτύσσουν, να προσελκύουν και να διατηρούν ανθρώπινο δυναμικό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης, για το 2023, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 37η θέση μεταξύ 64 οικονομιών, οι οποίες αξιολογούνται για την εξαγωγή της παγκόσμιας κατάταξης του «Talent Ranking.» (βλ. Γράφημα 15) Η Ελλάδα παρουσίασε στασιμότητα και παρέμεινε στην 37η θέση για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά. Σε κάθε περίπτωση η θέση της Ελλάδας στη συγκεκριμένη κατάταξη, παρότι δεν είναι ικανοποιητική, την κατατάσσει σε μια μεσαία θέση για τον συγκεκριμένο δείκτη, διαπίστωση η οποία είναι ευνοϊκή για τη χώρα, ειδικά αν συγκρίνει κανείς τη συγκεκριμένη θέση με την κατάταξη της χώρας μας στην Παγκόσμια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητας του IMD, όπου, όπως προαναφέρθηκε, η χώρα μας βρίσκεται αρκετά χαμηλότερα στην κατάταξη και συγκεκριμένα στην 49η θέση.

Γράφημα 16. Η Επίδοση της Ελλάδας στην Έκθεση IMD World Talent Ranking 2022 (θέση μεταξύ 63 οικονομιών) και εξέλιξη της επίδοσης στη συνολική κατάταξη και στους τρεις επιμέρους παράγοντες κατά την πενταετία 2018 – 2022

Πηγή: World Talent Ranking 2022, IMD, Lausanne, Switzerland

Σε συνέχεια των ανωτέρω, στον Πίνακα 15 που ακολουθεί, καταγράφεται η εξέλιξη δυο σημαντικών δεικτών και συγκεκριμένα του δείκτη «κόστος απασχόλησης» και του δείκτη «μισθοί και ημερομίσθια» στη βιομηχανία. Η μελέτη των μεταβολών για κάθε διετία από το 2017 μέχρι και το 2022 δείχνουν τη διαρκή αύξηση του «κόστους απασχόλησης» για τη βιομηχανία ανά διετία σε ποσοστά από 2,10% μέχρι και 4,03%, με συνολική αύξηση του δείκτη μεταξύ 2017 και 2022 σε ποσοστό 12,28%. Μόνον το 2021 υπήρξε μείωση του δείκτη, προφανώς λόγω της σχετικής απόφασης της Κυβέρνησης για μείωση των εργοδοτικών εισφορών. Ομοίως, και ο δείκτης «μισθοί και ημερομίσθια» αυξήθηκε από 0,50% μέχρι και 5,47%, με συνολική αύξηση του δείκτη την ίδια χρονική περίοδο σε ποσοστό 15,34%.

Πίνακας 15. Εξέλιξη «κόστους απασχόλησης» και «μισθών και ημερομισθίων» στη βιομηχανία (2017 – 2022)

Κόστος Απασχόλησης Μισθοί και Ημερομίσθια

2018 / 2017

2019 / 2018

2020 / 2019

2021 / 2020

2022 / 2021

2022 / 2017

3,37%

2,10%

2,99%

-0,70%

4,03%

12,28%

2,83%

2,01%

3,73%

0,50%

5,47%

15,34%

Πηγή: Eurostat, Μεταβολές (%) στο κόστος απασχόλησης και στους μισθούς κατά την περίοδο 2017 – 2022, Επεξεργασία: ΙΝΣΒΕ

Ως εκ των παραπάνω, την τελευταία εξαετία 2017 – 2022 καταγράφεται συνολική ποσοστιαία αύξηση μισθών και ημερομισθίων μεγαλύτερη από την αύξηση του κόστους απασχόλησης. Μάλιστα η ποσοστιαία διαφορά της αύξησης των δυο συγκεκριμένων μεγεθών ξεπερνά το 3% για την εν λόγω χρονική περίοδο. Συμπληρωματικά με τα παραπάνω, η μελέτη του δείκτη «κόστος εργασίας» στη μεταποίηση τον οποίο εξάγει το ΙΟΒΕ, δείχνει ότι κατά το δ’ τρίμηνο του 2022 για το οποίο διατίθενται τα τελευταία στοιχεία, ο δείκτης είναι αυξημένος κατά 16 μονάδες σε σχέση με το α’ τρίμηνο του 2018. Η διαρκής αύξηση του κόστους εργασίας στη μεταποίηση συνιστά αφενός επιβάρυνση των επιχειρήσεων, αφετέρου όμως μείωση της ανταγωνιστικότητάς τους, ειδικά αν λάβουμε υπόψη μας ότι η μεταποίηση στη χώρας μας παράγει προϊόντα μέσης και χαμηλής τεχνολογίας και ως εκ τούτου ανταγωνίζεται με τις ομοειδείς της από άλλες χώρες περισσότερο με όρους κόστους και λιγότερο με όρους ποιότητας. (Γράφημα 17)

Γράφημα 17. Εξέλιξη του δείκτη «κόστος εργασίας στη μεταποίηση»

Πηγή: ΙΟΒΕ

Ο ΣΒΕ υποστηρίζει ότι η απαίτηση για αλλαγή του «παραγωγικού υποδείγματος» της Ελληνικής οικονομίας και ο γενικότερος προσανατολισμός της οικονομίας στην παραγωγή και διάθεση «διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων», θα πρέπει να αποτελούν τους πυλώνες της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας κατά το 2024. Τούτο διότι η «σταθερότητα» και η «ανθεκτικότητα», είναι τα δυο κορυφαία χαρακτηριστικά της βιομηχανίας και της μεταποίησης. Εξ’ αιτίας αυτών των δυο πολύ σημαντικών εννοιών η «επαναβιομηχάνιση» και η ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης αποτελεί στρατηγικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικά σε ανεπτυγμένες οικονομίες με ώριμες αγορές, η σημασία της μεταποίησης αυξάνεται 47

λόγω της ικανότητάς της να ενισχύει την παραγωγικότητα της οικονομίας, να υποστηρίζει την καινοτομία και να προωθεί το διεθνές εμπόριο. Επομένως, η ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης για τη χώρα μας δεν σημαίνει απλά την ενίσχυση της παραγωγικότητας των εγχώριων επιχειρήσεων, αλλά την ουσιαστική ενίσχυση των ανταγωνιστικών τους πλεονεκτημάτων. Άλλωστε, η εμπειρία των τελευταίων δέκα έως δεκαπέντε ετών έχει αποδείξει ότι οικονομίες με ισχυρή παραγωγική βάση, και με τον όρο «ισχυρή» εννοούμε βιομηχανία που εισφέρει τουλάχιστον με 15% στο σχηματισμό του ΑΕΠ, έχουν επιδείξει καλύτερη προσαρμογή και ευχερέστερη αντιμετώπιση των επιπτώσεων μεγάλης έντασης οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων, ανεξάρτητα από το πώς αυτές προέκυψαν. Σε κάθε περίπτωση, το μείγμα της συνεισφοράς των διαφόρων τομέων της οικονομίας στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας έχει αυξημένη σημασία στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου για τη διαμόρφωση του κατώτατου μισθού. Τούτο διότι λόγω της τομεακής διάρθρωσης της Ελληνικής οικονομίας, ως βασικός μοχλός ανάπτυξης χρησιμοποιείται η κατανάλωση. Ως εκ τούτου, η αύξηση του κατώτατου μισθού χωρίς ενίσχυση της παραγωγικής βάσης, θα έχει ως συνέπεια μόνον την αύξηση της κατανάλωσης, γεγονός που θα οδηγήσει στην αύξηση των εισαγωγών, άρα στην περαιτέρω επιδείνωση του ισοζυγίου των εμπορικών συναλλαγών της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, και για την αποφυγή δυσάρεστων εξελίξεων στην οικονομία, θα πρέπει αφενός να βελτιωθεί η παραγωγικότητα των μεταποιητικών επιχειρήσεων και αφετέρου να αναβαθμιστούν οι δεξιότητες των εργαζομένων στη βιομηχανία. Ειδικότερα, και σε ότι αφορά το θέμα της βελτίωσης της παραγωγικότητας των μεταποιητικών επιχειρήσεων, θεωρούμε ότι η επιχειρηματική ανταγωνιστικότητα είναι ευθέως συνδεδεμένη με την ικανότητα των επιχειρήσεων να αναπτύσσουν, με βιώσιμο όμως τρόπο, μια επιτυχημένη σχέση με το περιβάλλον τους. Στο πλαίσιο αυτό κυρίαρχο ζητούμενο είναι η διαρκής βελτίωση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, που με τη σειρά της οδηγεί σε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Στο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης, η «βιώσιμη θέση στην αγορά» και η «διαρκής προσαρμογή σε όρους ανταγωνιστικότητας» σχετίζεται ευθέως με τη μείωση του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων. Η εξυπηρέτηση του στόχου της «διαρκούς προσαρμογής σε όρους ανταγωνιστικότητας» μπορεί να γίνει μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας σε συνδυασμό με την υλοποίηση συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων μείωσης του λειτουργικού κόστους και αύξησης της συνολικής παραγωγικότητας. Όσον αφορά το κρίσιμο ζήτημα της κάλυψης του κενού σε δεξιότητες εργαζομένων στη βιομηχανία, αυτό θα πρέπει να αντιμετωπισθεί κατά προτεραιότητα, και πάλι υπό το πρίσμα όχι μόνον της εύρυθμης λειτουργίας των επιχειρήσεων, αλλά, κυρίως, με κριτήριο τη διαρκή ενίσχυση της παραγωγικότητας της εργασίας και της αποτελεσματικότερης προσαρμογής των επιχειρήσεων στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον. (ψηφιακός μετασχηματισμός, πράσινη μετάβαση, νέα μοντέλα εργασίας, κλπ.). Η ανάπτυξη και η αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας είναι κρίσιμης σημασίας για την επίτευξη ρυθμών βιώσιμης ανάπτυξης και αποτελεί μια από τις χρόνιες αδυναμίες του υφιστάμενου παραγωγικού υποδείγματος. Το δομικό αυτό πρόβλημα θα εξακολουθεί να υπάρχει όσο 48

υφίστανται οι παθογένειες ετών και όσο καθυστερούν αφενός οι αποφάσεις και αφετέρου οι ορθές μεταρρυθμίσεις για την άρση των προβλημάτων αυτών. Για την άρση ακριβώς των συγκεκριμένων αδυναμιών, επιβάλλεται η ενίσχυση και βελτίωση της λειτουργίας του κράτους, ως «διευκολυντή» στη βελτίωση της παραγωγικότητας της οικονομίας, με βελτιωτικές παρεμβάσεις στην εφαρμοζόμενη πολιτική για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, του ρόλου της ΔΥΠΑ στην τροφοδοσία της αγοράς με τεχνικά επαγγέλματα και ειδικότερα σε ειδικότητες που θα τυγχάνουν άμεσης απορρόφησης στην αγορά εργασίας και φυσικά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με καλύτερη διασύνδεσή της με τις πραγματικές ανάγκες στην αγορά εργασίας.

Διαμόρφωση του ύψους του κατώτατου μισθού

Ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος υποστηρίζει ότι το ύψος του κατώτατου μισθού θα πρέπει να καθορίζεται, αφού προηγουμένως ληφθούν υπόψη ο πληθωρισμός και η παραγωγικότητα της οικονομίας και να είναι συμβατή με τις δυνατότητες της Ελληνικής οικονομίας. Πλέον ο πληθωρισμός διαμορφώνεται σε επίπεδα πολύ μεγαλύτερα του 2% που ήταν το όριο, κάτω από το οποίο κυμαινόταν για περισσότερο από μια δεκαετία (2012 – 2022) Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Πίνακας 10) ο πληθωρισμός για το 2023 διαμορφώθηκε στα επίπεδα του 3,5% μειωμένος κατά 6,1 μονάδες σε σχέση με το 2022, έτος κατά το οποίο είχε καταγράψει την υψηλότερη τιμή από το 2010, έχοντας ανέλθει στο 9,6%. Πλέον, είναι σαφές ότι η χώρα επιστρέφει σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού, άρα θα πρέπει να εξετάσει πιθανή λελογισμένη αύξηση του κατώτατου μισθού εντός του συγκεκριμένου πλαισίου. Όσον αφορά την παραγωγικότητα της Ελληνικής οικονομίας και σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία του ΟΟΣΑ: •

Η παραγωγικότητα σε όρους ακαθάριστης αξίας παραγωγής ανά ώρα απασχόλησης, βρίσκεται σε χαμηλότερα επίπεδα από το έτος βάσης που είναι το 2015, (2015 = 100) 50

•

και συγκεκριμένα είναι μειωμένη κατά 4,2 μονάδες. Ο πρωτογενής τομέας κινείται ελαφρώς χαμηλότερα από το 2015 (99,5) ενώ η μεταποίηση έχει επιτύχει άνοδο κατά 14,2 μονάδες, ενώ ο τριτογενής τομέας της οικονομίας βρίσκεται το 2022 χαμηλότερα κατά 10,1 μονάδες και συγκεκριμένα στο 89,9. (Πίνακας 16) Η παραγωγικότητα σε όρους ακαθάριστης αξίας παραγωγής ανά απασχολούμενο στο σύνολο της οικονομίας είναι μειωμένη το 2022 κατά 6,6 μονάδες σε σχέση με το 2015 το οποίο και πάλι αποτελεί το έτος βάσης. (2015 = 100) Ο πρωτογενής τομέας είναι ελαφρώς πάνω από το 100 και συγκεκριμένα στο 100,8, ο δευτερογενής είναι αυξημένος κατά 14,1 μονάδες, ενώ ο τριτογενής είναι και πάλι το τομέας της οικονομίας που εμφανίζει τη μικρότερη παραγωγικότητα και συγκεκριμένα είναι μειωμένος κατά 14,8 μονάδες το 2022 σε σχέση με το 2015. (Πίνακας 16)

Πίνακας 16. Εξέλιξη ετήσιων μεταβολών Γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (2010 – 2023)

Έτος

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

Εξέλιξη ετήσιων μεταβολών Γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή Σύγκριση μέσου ετήσιου δείκτη κάθε έτους, με τον αντίστοιχο δείκτη του προηγούμενου έτους

Μέσος ετήσιος δείκτης

Μεταβολή %

99,327 102,635 104,176 103,216 101,862 100,094 99,267 100,380 101,008 101,264 100,000 101,224 110,987 114,833

4,7 3,3 1,5 -0,9 -1,3 -1,7 -0,8 1,1 0,6 0,3 -1,2 1,2 9,6 3,5 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Όπως είχε συμπεριληφθεί και στο περυσινό υπόμνημα, έτσι κι εφέτος, επαναφέρουμε επικαιροποιημένη την αξιολόγηση του ΣΒΕ για τα θετικά και τα αρνητικά σημεία από την αύξηση του επιπέδου του κατώτατου μισθού στη χώρα.

Πίνακας 17. Θετικά και αρνητικά σημεία από την πιθανή αύξηση του ισχύοντος κατώτατου μισθού

Θετικά/Ουδέτερα σημεία 1. Η χώρα μας εξακολουθεί να βιώνει υψηλές πληθωριστικές πιέσεις και «παγίωση» της «ακρίβειας» σε είδη πρώτη ανάγκης, με κυριότερα τα τρόφιμα και την ενέργεια. Είναι βέβαιο ότι ακόμη και σε περιβάλλον υψηλού πληθωρισμού, η αύξηση του

Αρνητικά σημεία Η αύξηση του κατώτατου μισθού θα αυξήσει το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων και ως εκ τούτου θα έχει αρνητική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και ειδικά αυτών που είναι διεθνοποιημένες, άρα, ανταγωνίζονται στις διεθνείς αγορές 51

Θετικά/Ουδέτερα σημεία κατώτατου μισθού θα δημιουργήσει αυξημένη κατανάλωση και ειδικά κατανάλωση για είδη πρώτης ανάγκης. 2. Η αύξηση του κατώτατου μισθού εντός λογικών ορίων, θα λειτουργήσει θετικά για τις λεγόμενες «ευάλωτες» κατηγορίες πληθυσμού, όπως οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας και οι νέοι ηλικίας 18 – 24 ετών.

3. Η Κυβέρνηση εξακολουθεί να βρίσκει «δημοσιονομικό χώρο» και ακολουθεί πολιτική ενίσχυσης των νοικοκυριών, και ειδικά όσων ανήκουν στις ασθενέστερες κοινωνικά τάξεις. Πιθανή αύξηση του κατώτατου μισθού θα μειώσει το ποσοστό των ευάλωτων νοικοκυριών που αδυνατούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους λόγω του αυξημένου πληθωρισμού, ο οποίος δημιουργεί «κύμα ακρίβειας» το οποίο μάλιστα έχει παγιωθεί στην αγορά την τελευταία διετία. 4. Η αύξηση του κατώτατου μισθού θα πρέπει να δράσει ευεργετικά και για την αύξηση της απασχόλησης. Γενικά, έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού δεν δημιουργεί σημαντική αύξηση στην απασχόληση. Παρά ταύτα είναι βέβαιο ότι θα δράσει ευεργετικά στη διακράτηση ανθρώπινου δυναμικού χαμηλών δεξιοτήτων και στη μείωση περαιτέρω της ανεργίας, παρά τον υψηλό βαθμό αβεβαιότητας που επικρατεί στο επιχειρηματικό περιβάλλον, κυρίως λόγω των γεωπολιτικών αναταράξεων.

Αρνητικά σημεία περισσότερο με όρους κόστους και λιγότερο με όρους «προστιθέμενης αξίας». Άρα, η αύξηση του κατώτατου μισθού αναμένεται να επιδράσει αρνητικά και στην κερδοφορία, αλλά και στις προγραμματισμένες επενδύσεις από τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις. 2.

Το ύψος του κατώτατου μισθού, συνήθως, συμπαρασύρει και τον μέσο μισθό, με σημείο εκκίνησης του επηρεασμού προς τα πάνω, το μέρος των εργαζομένων που βρίσκονται μισθολογικά λίγο περισσότερο από τον κατώτατο μισθό. Άρα, πιθανή μη λελογισμένη αύξηση του κατώτατου μισθού μπορεί να λειτουργήσει επιβαρυντικά στο ήδη βεβαρυμμένο λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων.

Αύξηση του κατώτατου μισθού συνεπάγεται αύξηση των τιμών των προϊόντων, λόγω της αύξησης του μισθολογικού και του μη μισθολογικού κόστους των επιχειρήσεων. Η συγκεκριμένη αύξηση θα είναι μεγαλύτερη λόγω ακριβώς των πληθωριστικών πιέσεων που θα επικρατήσουν κατά τη διάρκεια του 2024.

Λόγω της δομής της Ελληνικής οικονομίας, η αύξηση του κατώτατου μισθού θα έχει ως συνέπεια την αύξηση της κατανάλωσης. Αυτό συνεπάγεται πιθανή αύξηση των εισαγωγών, άρα στην περαιτέρω επιδείνωση του ισοζυγίου των εμπορικών συναλλαγών της χώρας.

Το ύψος του κατώτατου μισθού επηρεάζεται θετικά από το γενικό επίπεδο των μισθών, αλλά και από το γενικό επίπεδο των τιμών. Όμως πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τη μείωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας, η οποία δημιουργεί προβληματικές συνθήκες για την αύξηση του κατώτατου μισθού. Ο πληθωρισμός κινήθηκε περί το 3,5% κατά τη διάρκεια του 2023, ενώ για παράδειγμα το ΔΝΤ προβλέπει ότι το 2024 θα κινηθεί περί το 2,8%.

Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται να υπάρξει αύξηση του κατώτατου μισθού από 1η Απριλίου η οποία θα αναπληρώνει τις απώλειες των εισοδημάτων του 2023. Άρα ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος προτείνει η αύξηση αυτή να κινηθεί σε εύρος από 3,6 %– 3,8% ούτως ώστε να αναπληρωθούν οι απώλειες των εισοδημάτων για το 2023 κατά τη διάρκεια του 2024. Αυτό πρακτικά σημαίνει κατώτατος μισθός περί τα 810€. Λόγω του πληθωρισμού που εξακολουθεί να κινείται σε υψηλά επίπεδα, των γεωπολιτικών αναταράξεων και της διατάραξης της εφοδιαστικής αλυσίδας, η αύξηση αυτή θα πρέπει να συνοδευθεί οπωσδήποτε και από φορολογικές ελαφρύνσεις των δικαιούχων του κατώτατου μισθού, ούτως ώστε η όποια αύξηση να μην εξανεμισθεί από τις αυξήσεις στα είδη πρώτης ανάγκης και στην ενέργεια. Επίσης, προτείνουμε η αύξηση του κατώτατου μισθού να συνοδεύεται από μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, μείωση φορολόγησης των χαμηλόμισθων και συνέχιση της επιδότησης του κόστους ενέργειας. Τέλος, προτείνουμε να εκκινήσει διάλογος μεταξύ της Κυβέρνησης και των Θεσμικών Κοινωνικών Εταίρων, για να συζητηθούν οι δυνατότητες θεσμοθέτησης επιπλέον μέτρων τα οποία θα συμβάλλουν στη βελτίωση του εισοδήματος όσων λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό. Ο ΣΒΕ ως εκπρόσωπος αμιγώς της βιομηχανίας επαναφέρει στον δημόσιο διάλογο την ανάγκη ενίσχυσης κατά προτεραιότητα της παραγωγικής βάσης της χώρας, η οποία προσφέρει σταθερές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, να μειωθούν περαιτέρω οι εργοδοτικές εισφορές και η φορολόγηση των χαμηλών εισοδημάτων, ούτως ώστε να αυξηθεί το διαθέσιμο εισόδημα των εργαζομένων και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας. Ο υφιστάμενος δημοσιονομικός χώρος προτείνουμε να αξιοποιηθεί εν μέρει για τη μείωση του μη μισθολογικού κόστους, και ειδικά σε ότι έχει σχέση με τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και τη φορολόγηση της εργασίας. Έτσι, πέρα από την αύξηση που προτείνεται να δοθεί, θα αυξηθεί το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων, και ειδικά εκείνων που ανήκουν σε όσους λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό. Σε κάθε περίπτωση κατά τον ΣΒΕ η αύξηση του κατώτατου μισθού θα πρέπει να συνάδει: • • •

• • •

Με τη στρατηγική δραστηριοποίησης των εγχώριων επιχειρήσεων και τις «αντοχές» τους οι οποίες μετά από σχεδόν 15 χρόνια αλλεπάλληλων κρίσεων εξαντλούνται. Με τη γενικότερη στρατηγική για ουσιαστική αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας. Με την αδήριτη ανάγκη για παραγωγή «διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων» που ανταποκρίνονται στις αρχές της αειφορίας, της κυκλικής οικονομίας και της βιώσιμης ανάπτυξης. Με τον διαρκή στόχο για αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας. Με τη μόνιμη προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας. Με τη δημιουργία συνθηκών εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς εργασίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ Azar, J. et al. (2019), Minimum Wage Employment Effects and Labor Market Concentration, NBER Working Papers 26101, National Bureau of Economic Research, Inc. Berlingieri, G., Calligaris, S. and Criscuolo, Ch. (2018), The Productivity-Wage Premium: Does Size Still Matter in a Service Economy?, OECD Science, Technology and Industry Working Papers 2018/13, https://dx.doi.org/10.1787/04e36c29-en Bodnár, K., Fadejeva, L., Iordache, S. et al. (2018), How do firms adjust to rises in the minimum wage? Survey evidence from Central and Eastern Europe, IZA J Labor Policy 7, 11. https://doi.org/10.1186/s40173-018-0104-x Bulman, T. (2020), Rejuvenating Greece’s labour market to generate more and higher-quality jobs, OECD Economics Department Working Papers, No. 1622, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/8ea5033a-en. Carpio, X. et al (2015), Do minimum wages affect employment? Evidence from the manufacturing sector in Indonesia, IZA Journal of Labor & Development The Economist Intelligence Unit (2023), Europe outlook 2023 – The threats to Europe’s industrial competitiveness, Economist Intelligence Unit European Commission (2023), European Economic Forecast Autumn 2023, European Commission European Economy Institutional Paper 258 November 2023 European Commission (2020), COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT IMPACT ASSESSMENT Accompanying the document Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on adequate minimum wages in the European Union, SWD/2020/245 final European Commission (2022), The Possible Implications of the Green Transition for the EU Labour Market, European Commission European Economy Discussion Paper 176 December 2022 Georgiadis, A., Kaplanis, I. and & Monastiriotis, V. (2018), The impact of minimum wages on wages and employment: evidence from Greece, LSE Research Online Documents on Economics 91959, London School of Economics and Political Science, LSE International Labour Organization (2022), Global Wage Report 2022-23. The impact of inflation and COVID-19 on wages and purchasing power, International Labour Organization, Geneva Switzerland International Labour Organization (2016), Minimum wage - Policy Guide, International Labour Organization, Geneva Switzerland IMD World Competitiveness Center (2023), The World Competitiveness Yearbook 2023, Lausanne Switzerland

IMD World Competitiveness Center (2022), The World Talent Report 2022, Lausanne Switzerland Kosma, T. , Petroulas, P. and Vourvachaki, E. (2020), What Drives Wage Differentials in Greece: Workplaces or Workers?, Bank of Greece Economic Bulletin, Issue 52, Article 3, Neumark, D., Salas, J.I. & Wascher, W (2014), More on recent evidence on the effects of minimum wages in the United States, IZA J Labor Policy 3, 24 (2014) OECD (2022), Minimum wages in times of rising inflation, OECD Policy Brief, Paris, https://www.oecd.org/employment/Minimum-wages-in-times-of-rising-inflation.pdf Sabia, J. (2015), Do minimum wages stimulate productivity and growth?, IZA World of Labor. 10.15185/izawol.221 Stancanelli, E. G. F., Keese, M., & Gittleman, M. (1998), Making the most of the minimum: Statutory minimum wages, employment and poverty, In OECD, Employment outlook (pp. 31-79), OECD WEF (2023), The Global Risks Report 2023, World Economic Forum, Geneva,Switzerland ΙΟΒΕ, «Η Ελληνική οικονομία», Τριμηνιαία Έκθεση, 04/22 ΚΕΠΕ, «Αξιολόγηση του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού και ημερομισθίου», Φεβρουάριος 2022 ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (2023), Υπόμνημα Θέσεων – Προτάσεων προς των Πρωθυπουργό

Πηγές από το διαδίκτυο:

https://www.ot.gr/2024/02/01/oikonomia/anergia-sto-92-ypoxorise-ton-dekemvrio-plitteiakomi-neous-kai-gynaikes-grafimata/ https://www.ot.gr/2024/02/01/oikonomia/eurostat-sto-32-o-plithorismos-stin-ellada-tonianouario-sto-28-stin-eyrozoni/ https://www.ot.gr/2024/02/01/oikonomia/kepe-sto-22-i-anaptyksis-tis-ellinikis-oikonomiasto-2023-kai-to-2024/ https://www.ot.gr/2024/01/31/oikonomia/eurobank-stasimo-se-triminiaia-vasi-to-aep-to-gtrimino-tou-2023/ https://hub.uoa.gr/forecasts-for-the-growth-of-the-greek-economy-in-2023-and-2024/ https://www.kathimerini.gr/economy/local/562809601/provlepseis-gia-yperapodosi-tisellinikis-oikonomias-to-2024-se-schesi-me-tin-eyrozoni/ 55

https://www.euro2day.gr/specials/opinions/article/2228360/to-pazl-ton-proklhseon-giathn-ellhnikh-oikonomia.html https://www.ot.gr/2024/01/04/apopseis/experts/prooptikes-tis-ellinikis-oikonomias-to2024/ https://www.cnn.gr/oikonomia/anaptyxi/story/382855/stournaras-thetikes-oi-prooptikestis-ellinikis-oikonomias-anaptyksi-2-2-to-2023 https://www.capital.gr/oikonomia/3718314/x-megalou-isxures-oi-prooptikes-tis-ellinikisoikonomias/ https://www.eea.gr/arthra-eea/oi-prooptikes-tis-ellinikiw-oikonomiaw-kai-oi-diethneisprokliseis-gia-to-2024/ https://www.naftemporiki.gr/finance/economy/1490723/iove-anaptyxi-24-to-2023-oiprokliseis-kai-oi-prooptikes-tis-ellinikis-oikonomias/ https://www.ot.gr/2023/11/29/oikonomia/elliniki-oikonomia-oi-avevaiotites-gia-tinanaptyksi-to-2024/ https://www.ot.gr/2024/01/11/oikonomia/macro/elliniki-oikonomia-thetikes-prooptikessimantikes-prokliseis-i-provlepsi-tis-eurobank-gia-to-2024/ https://www.tourismtoday.gr/e%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%A E-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1e%CE%BE%CE%AD%CE%BB%CE%B9%CE%BE%CE%B7%CF%80%CE%BB%CE%B7%CE%B8%CF%89%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC/ https://www.powergame.gr/ikonomia/577269/ta-kala-nea-gia-tin-elliniki-oikonomia-to2024/ https://www.powergame.gr/ikonomia/593308/kepe-sto-22-o-mesos-etisios-rythmosmetavolis-tou-aep-to-2024/ https://www.capital.gr/oikonomia/3760362/eurobank-simantikes-oi-makroprothesmesprokliseis-gia-tin-elliniki-oikonomia/ https://www.ot.gr/2024/02/01/oikonomia/ubs-stathera-thetiki-gia-tin-ellada-vlepeianaptyksi-3-to-2024/ https://www.alpha.gr/-/media/AlphaGr/Files/Group/Agores/Weekly-economicreport/2024/weekly01022024.pdf https://www.ot.gr/2024/02/01/oikonomia/iove-veltiothike-to-oikonomiko-klima-tonianouario-tou-2024/ https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/oikonomia/schroders-thetiko-prosimostis-prooptikes-tis-ellinikis-ikonomias-elkistikes-i-ependitikes-efkeries/ https://www.liberal.gr/oikonomia/capital-economics-eyoiones-oi-prooptikes-tis-ellinikisoikonomias 56

https://library.fes.de/pdf-files/bueros/athen/19269-20220607.pdf http://iobe.gr/docs/economy/ECO_Q1_2023_REP_GR.pdf https://www.eurobank.gr/-/media/eurobank/omilos/oikonomikes-analuseis/ellinikioikonomia/7-imeres-oikonomia/2024/7-imeres-oikonomia-31-01-24.pdf

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Περιεχόμενα

1. Ο κατώτατος μισθός ως προσδιοριστικό συστατικό της βιώσιμης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης �� 3 2. Η εξέλιξη των τιμών, προσδιοριστικοί παράγοντες του πληθωρισμού και οι κοινωνικές του συνέπειες �� 6 3. Κατώτατος μισθός και οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα �� 14 4. Οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της αύξησης του κατώτατου μισθού �� 21 Παράρτημα Ο προσαρμοσμένος στις εισαγωγές αποπληθωριστής ΑΕΠ ��25 Βιβλιογραφία ��27

1. Ο κατώτατος μισθός ως προσδιοριστικό συστατικό της βιώσιμης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης

Τα τελευταία σχεδόν τρία χρόνια, η κρίση ακρίβειας έχει μειώσει σημαντικά την αγοραστική δύναμη και έχει επιδεινώσει το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων, θέτοντας πολλές οικογένειες, ειδικά τις πιο ευάλωτες, σε κίνδυνο υλικής στέρησης και δραματικής πτώσης του βιοτικού τους επιπέδου. Ελλείψει αποτελεσματικών κυβερνητικών παρεμβάσεων δημοσιονομικής, θεσμικής και εισοδηματικής πολιτικής, η σωρευτική διάβρωση των πραγματικών εισοδημάτων των εργαζομένων και ο κίνδυνος αύξησης της φτώχειας και της οικονομικής ανισότητας απειλούν την οικονομική και την κοινωνική βιωσιμότητα. Είναι λοιπόν θεμελιακής σημασίας ζήτημα για την κοινωνική σταθερότητα της χώρας και την ανθεκτικότητα της οικονομίας να γίνουν ενεργητικές παρεμβάσεις εισοδηματικής πολιτικής και να ενεργοποιηθούν θεσμικές διαδικασίες στην αγορά εργασίας για την προστασία της αγοραστικής δύναμης και του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων και των οικογενειών τους. Δεδομένου ότι οι κλαδικές συλλογικές διαπραγματεύσεις (που αφορούν μισθούς, ημερομίσθια, επιδόματα κ.λπ.) δεν έχουν αποκατασταθεί και υστερούν σημαντικά σε σύγκριση με το προ μνημονίων επίπεδό τους και οι μισθολογικές ωριμάνσεις των τριετιών για το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων εξακολουθούν να είναι παγωμένες, με αποτέλεσμα την αδυναμία προσαρμογής των ονομαστικών αμοιβών στις μεταβολές των τιμών, ο κατώτατος μισθός έχει αναδειχθεί μετά το 2019 σε βασικό θεσμικό εργαλείο προστασίας του βιοτικού επιπέδου των μισθωτών. Το ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2021, 2022α, 2023) στις εκθέσεις του για τον κατώτατο μισθό έχει κατ’ επανάληψη επισημάνει ότι ο πρωταρχικός στόχος του θεσμού του κατώτατου μισθού είναι, λαμβάνοντας υπόψη το πραγματικό κόστος ζωής, η προστασία των εργαζομένων από μια χαμηλή αμοιβή η οποία δεν διασφαλίζει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης στους ίδιους και στις οικογένειές τους. Ο κατώτατος μισθός προσδιορίζει το ελάχιστο όριο βιοτικού επιπέδου που είναι κοινωνικά αποδεκτό στις δημοκρατίες, για εκείνους που βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο της κατανομής των αμοιβών. Επιπλέον, συμβάλλει στη διασφάλιση ενός δίκαιου και ισότιμου μεριδίου των καρπών της προόδου και ενός ελάχιστου μισθού διαβίωσης σε όλους όσοι εργάζονται και χρειάζονται προστασία από την απληστία των δυνάμεων της αγοράς. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να γίνει απολύτως αντιληπτό ότι ο κατώτατος μισθός ως θεσμός της αγοράς εργασίας αποτελεί δομικό στοιχείο των πολιτικών για την εξάλειψη της φτώχειας και τη μείωση των ανισοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών. Επιπλέον, όπως έχει δείξει η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) σε πολλές μελέτες και εκθέσεις της, ο κατώτατος μισθός είναι ένας προωθητικός μηχανισμός της οικονομικής ανάπτυξης με σημαντική συμβολή στην απασχόληση, στην άμβλυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, στην ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης και στον περιορισμό της άτυπης οικονομίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμίσουμε για μια ακόμη φορά ότι στη δήλωση του ILO για το μέλλον της εργασίας –κατά τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ίδρυσή του– υπογραμμίστηκε η σημασία της προστασίας των εργαζομένων μέσω του προσδιορισμού ενός «επαρκούς κατώτατου μισθού» (ILO, 2019), ενώ παράλληλα επισημάνθηκε ο κεντρικός ρόλος του κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων στον καθορισμό του. Περαιτέρω, σε επίπεδο ΕΕ,1 ο κατώτατος μισθός έχει γίνει τα τελευταία χρόνια το επίκεντρο συζητήσεων και σχετικών οδηγιών για την ανάγκη οι εργαζόμενοι να αμείβονται με δίκαιους και επαρκείς κατώτατους μισθούς, προάγοντας με τον 1 Βλ. ΕΕ (2022).

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

τρόπο αυτό τα δικαιώματά τους, όπως αυτά κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα των εργαζομένων σε δίκαιες συνθήκες εργασίας. Η αξιοπρεπής διαβίωση των εργαζομένων είναι μια συνθήκη που συνάδει πλήρως και με τη στρατηγική της βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς, η οποία καθορίζει το πλαίσιο της Ατζέντας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την αειφόρο ανάπτυξη το 2030, στην υλοποίηση της οποίας έχει δεσμευτεί και η Ελλάδα. Η Ατζέντα 2030 αναγνωρίζει την πρωταρχική σημασία της πλήρους απασχόλησης, της ισότητας και της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Υποστηρίζει ότι οι αξιοπρεπείς αμοιβές επηρεάζουν θετικά τα επίπεδα εισοδήματος και κατανάλωσης των νοικοκυριών, συμβάλλουν στη μείωση των διακρίσεων κατά των νέων και των γυναικών, στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της οικονομικής ανισότητας, στη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού. Εφόσον ο πρωταρχικός θεσμικός στόχος του κατώτατου μισθού είναι η διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για τον εργαζόμενο και την οικογένειά του, τότε ο προσδιορισμός του ύψους του σε εθνικό επίπεδο δεν μπορεί παρά να ταυτίζεται με τον προσδιορισμό του αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, δεδομένων των οικονομικών και των κοινωνικών συνθηκών της κάθε χώρας και των αντιλήψεών της για την κοινωνική δικαιοσύνη. Η παραβίαση αυτής της αρχής αναφορικά με τον προσδιορισμό του ύψους του κατώτατου μισθού συνεπάγεται την αποδυνάμωση και την υπονόμευση του ίδιου του θεσμού και της σημασίας του για την κοινωνική συνοχή και για μια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάπτυξη.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

2. Η εξέλιξη των τιμών, προσδιοριστικοί παράγοντες του πληθωρισμού και οι κοινωνικές του συνέπειες

Όπως προαναφέρθηκε, ένας κρίσιμος παράγοντας, μεταξύ άλλων, που πρέπει να ληφθεί υπόψη στον προσδιορισμό του ύψους του κατώτατου μισθού είναι η μεταβολή του πραγματικού κόστους ζωής στη χώρα μας, στον βαθμό που αυτή επηρεάζει την αγοραστική δύναμη του κατώτατου μισθού, και γενικότερα των αμοιβών των εργαζομένων, και συνεπώς το επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσής τους. Ο παράγοντας αυτός χρήζει ιδιαίτερης αξιολόγησης σήμερα όχι μόνο εξαιτίας του κύματος ακρίβειας που, παρά την εξασθένησή του, συνέχισε και το 2023 να πλήττει τη χώρα με σοβαρές κοινωνικές συνέπειες, αλλά και εξαιτίας: α) του κινδύνου αναζωπύρωσής του τους προσεχείς μήνες λόγω της ιδιαίτερα τεταμένης γεωπολιτικής συγκυρίας, β) της σταδιακής απόσυρσης των μέτρων εισοδηματικής στήριξης των νοικοκυριών και της μέχρι σήμερα αναποτελεσματικότητας των κυβερνητικών παρεμβάσεων να αντιμετωπίσουν την ακρίβεια και γ) της ολιγοπωλιακής δομής και της ατελούς λειτουργίας του ανταγωνισμού σε πολλούς κλάδους της ελληνικής αγοράς. Ειδικότερα, παρά την αποκλιμάκωσή του σε σύγκριση με τις αρχές του 2023, ο ρυθμός πληθωρισμού τους τελευταίους μήνες στη χώρα μας εμφανίζει, μεσοσταθμικά, αυξητικές τάσεις. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 1, τον Δεκέμβριο του 2023 ο Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΓΔΤΚ) ανήλθε, σε ετήσια βάση, στο 3,5%, ποσοστό το οποίο, αν και μειωμένο σε σχέση με τους πρώτους τρεις μήνες του έτους, ήταν το υψηλότερο που καταγράφηκε από τον Απρίλιο και ύστερα. Αντίστοιχη τάση εμφανίζει και ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), ο οποίος τον Δεκέμβριο του 2023 αυξήθηκε, σε ετήσια βάση, με ρυθμό 3,7% (έναντι 3,4% στο σύνολο της ΕΕ-27), προτού περιοριστεί στο 3,2% τον Ιανουάριο του 2024, ποσοστό υψηλότερο κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι, παρά τη μεσοσταθμική επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του γενικού επιπέδου τιμών το 2023, το κόστος ζωής συνέχισε να αυξάνεται, διαβρώνοντας το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των εργαζομένων και το βιοτικό τους επίπεδο.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Διάγραμμα 1: Ρυθμός μεταβολής ΓΔΤΚ και ΕνΔΤΚ (Ιούνιος 2021-Ιανουάριος 2024) 14

ΓΔΤΚ - EL

ΕνΔΤΚ - EL

Ιαν-24

Δεκ-23

Νοέ-23

Σεπ-23

Οκτ-23

Αύγ-23

Ιούλ-23

Μάι-23

Ιούν-23

Απρ-23

Μάρ-23

Ιαν-23

Φεβ-23

Δεκ-22

Νοέ-22

Σεπ-22

Οκτ-22

Αύγ-22

Ιούλ-22

Μάι-22

Ιούν-22

Απρ-22

Μάρ-22

Ιαν-22

Φεβ-22

Δεκ-21

Νοέ-21

Σεπ-21

Οκτ-21

Αύγ-21

Ιούλ-21

Ιούν-21

ΕνΔΤΚ - EU

Πηγή: Eurostat, ΕΛΣΤΑΤ (πρόσβαση: 02.02.2024) (επεξεργασία ΙΝΕ ΓΣΕΕ) Σημείωση: Μη διαθέσιμα στοιχεία για τη μεταβολή του ΓΔΤΚ στην Ελλάδα και του ΕνΔΤΚ στο σύνολο της ΕΕ-27 για τον Ιανουάριο του 2024 .

Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο ΓΔΤΚ είναι ένας συμβατικός δείκτης τιμών, που μετρά σε συναθροιστικό επίπεδο τη μεταβολή του γενικού επιπέδου των τιμών. Ωστόσο, το βιοτικό επίπεδο ενός νοικοκυριού εξαρτάται από τη μεταβολή των τιμών στις κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών που συνθέτουν το καταναλωτικό του πρότυπο, το οποίο προσδιορίζει τη διάρθρωση της μηνιαίας δαπάνης του. Τα στοιχεία του Διαγράμματος 2 δείχνουν την εξέλιξη του τιμάριθμου σε τέσσερις βασικές κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών, που απορροφούν αθροιστικά το μεγαλύτερο μερίδιο της κατανάλωσης των νοικοκυριών.2 Παρατηρούμε ότι στην κατηγορία «Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά», ο ΔΤΚ καταγράφει συνεχώς αυξήσεις σε ετήσια βάση που φτάνουν και σε διψήφιο νούμερο, με αποτέλεσμα τον Δεκέμβριο του 2023 να διαμορφωθεί σε επίπεδο κατά 31,2% υψηλότερο από εκείνο στο οποίο βρισκόταν πριν από το ξέσπασμα της πληθωριστικής κρίσης (Δεκέμβριος 2020). Επίσης, συνεχώς αυξητική τάση (με εξαίρεση τον Ιούνιο του 2023) κατέγραψε σε ετήσια βάση και ο ΔΤΚ στην κατηγορία «Μεταφορές», με το κόστος των αγαθών και των υπηρεσιών που εμπίπτουν στη συγκεκριμένη κατηγορία να είναι πλέον αυξημένο κατά 21,1% έναντι του Δεκεμβρίου του 2020. Σε θετικό επίπεδο κινήθηκε στο σύνολο των υπό εξέταση χρονικών περιόδων και ο ετήσιος πληθωρισμός στην κατηγορία «Ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια», εξέλιξη που είχε ως συνέπεια το επίπεδο 2 Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 2022 η δαπάνη των νοικοκυριών για αγαθά και υπηρεσίες που ανήκουν στις υπό εξέταση κατηγορίες αντιστοιχούσε στο 64,7% του συνόλου της κατανάλωσής τους.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

τιμών στη συγκεκριμένη κατηγορία τον Δεκέμβριο του 2023 να είναι αυξημένο κατά 15,2% συγκριτικά με τον αντίστοιχο μήνα του 2020. Διάγραμμα 2: Ρυθμός μεταβολής ΓΔΤΚ και ΔΤΚ βασικών κατηγοριών του

31,2

28,4

31,5

33,8 34,2

21,1 20,3

23,6

15,2 16,7

13,4 15,8 8,9

12,2

0,3

1,8

3,5

5,9

6,3

8,8

2,5

7,6 7,2

12,7

18,5

20,5 20,8 20,9 15,5

6,7

6,5

9,0

13,8

14,5

12,1

12,6 5,1 1,2

5,1 1,2

4,3

10,9

18,0

25,0

-7,6

-0,5

-11,7

-10

-20

Ετήσια (%) % μεταβολή μεταβολή έναντι Δεκ-20 Δεκ-21

Ετήσια (%) % μεταβολή μεταβολή έναντι Δεκ-20 Ιούν-22

Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά

Ετήσια (%) % μεταβολή μεταβολή έναντι Δεκ-20 Δεκ-22

Μεταφορές

Στέγαση

Ετήσια (%) % μεταβολή μεταβολή έναντι Δεκ-20 Ιούν-23

Ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια

Ετήσια (%) % μεταβολή μεταβολή έναντι Δεκ-20 Δεκ-23

Γενικός Δείκτης

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (πρόσβαση: 31.01.2024) (επεξεργασία ΙΝΕ ΓΣΕΕ)

Αντίθετα, επηρεασμένος από την πτώση του κόστους ενέργειας, που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2022, ο πληθωρισμός στην κατηγορία «Στέγαση», παρά τη μεγάλη αύξηση που κατέγραψε στην αρχή της πληθωριστικής κρίσης, κινήθηκε σε ετήσια βάση σε αρνητικά επίπεδα τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο του 2023. Σε σύγκριση, ωστόσο, με τρία χρόνια πριν, ο ΔΤΚ στη συγκεκριμένη κατηγορία ήταν τον Δεκέμβριο του 2023 κατά 20,3% υψηλότερος. Η εικόνα είναι παρόμοια αν εξετάσουμε το επίπεδο του συνόλου των εγχώριων τιμών, όπως αποτυπώνεται στον αποπληθωριστή του ΑΕΠ (βλ. Διάγραμμα 3). Παρά τον περιορισμό του ρυθμού μεταβολής του, το επίπεδό του εξακολουθεί να παραμένει υψηλό. Το γ΄ τρίμηνο του 2023 παρουσίασε μια τάση σταθεροποίησης σε ένα επίπεδο υψηλότερο κατά 0,16 μονάδες από το αντίστοιχο του α΄ τριμήνου του 2021, σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας σχετικά με τη μελλοντική του εξέλιξη για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Η αβεβαιότητα αυτή εγείρει δύο ζητήματα. Καταρχάς, στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης για τον νέο κατώτατο μισθό το 2024 θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το σοβαρό ενδεχόμενο μιας περαιτέρω υποβάθμισης της αγοραστικής του δύναμης λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης του επιπέδου τιμών. Ένα δεύτερο ζήτημα σχετίζεται με τους παράγοντες που προσδιορίζουν την εξέλιξη των Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

εγχώριων τιμών και συγκεκριμένα με το κατά πόσο ενδέχεται να προκληθεί ένα σπιράλ αύξησης μισθών-τιμών. Μια τέτοια εξέλιξη δεν φαίνεται πιθανή στην περίπτωση της Ελλάδας, αφού σε αντίθεση με την Ευρωζώνη οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες των εγχώριων τιμών είναι πρώτα τα κέρδη και μετά οι εισαγωγές. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 3, το οποίο παρουσιάζει τον αποπληθωριστή ΑΕΠ και τις βασικές συνιστώσες κόστους σε Ελλάδα και Ευρωζώνη,3 μετά την υποχώρηση της συμμετοχής των εισαγωγών το α΄ εξάμηνο του 2023, το γ΄ τρίμηνο του 2023 ο βασικός προσδιοριστικός παράγοντας των εγχώριων τιμών στην Ελλάδα είναι το μοναδιαίο κέρδος (0,4 σε σύνολο 1,14 που ήταν ο αποπληθωριστής ΑΕΠ). Το ύψος αυτό ήταν 15% υψηλότερο από το αντίστοιχο του α΄ τριμήνου του 2021. Η συμβολή των εισαγωγών περιορίστηκε στο 0,38 από 0,41 το β΄εξάμηνο του 2022, αλλά παραμένει 28% υψηλότερα από το α΄τρίμηνο του 2021. Αντιθέτως, η συμβολή του μοναδιαίου κόστους εργασίας έμεινε σταθερή σε σχέση με το 2021. Διάγραμμα 3: Αποπληθωριστής ΑΕΠ και οι συνιστώσες κόστους σε Ελλάδα και Ευρωζώνη (2021:12023:3, 2015=1) Ελλάδα

1,2 1,0 0,8 0,6 0,4

0,29

0,32

0,34

0,36

0,37

0,40

0,41

0,38

0,37

0,38

0,11

0,12

0,10

0,08

0,07

0,08

0,07

0,10

0,09

0,08

0,35

0,34

0,36

0,34

0,35

0,37

0,39

0,40

0,26

0,25

0,24

0,23

0,24

0,26

2021:1

2021:2

2021:3

2021:4

2022:1

2022:2

2022:3

2022:4

2023:1

2023:2

2023:3

0,2 0,0

Μοναδιαίο κόστος εργασίας

Μοναδιαίο κέρδος

1,4

Μοναδιαίος καθαρός έμμεσος φόρος

Μοναδιαίο κόστος εισαγωγών

Ευρωζώνη

1,2 1,0 0,8

0,33

0,34

0,37

0,38

0,40

0,41

0,40

0,39

0,08

0,09

0,07

0,08

0,32

0,31

0,32

0,33

0,34

0,37

0,36

0,37

0,36

0,35

0,37

0,38

0,39

0,40

2021:1

2021:2

2021:3

2021:4

2022:1

2022:2

2022:3

2022:4

2023:1

2023:2

2023:3

0,6 0,4 0,2 0,0

Μοναδιαίο κόστος εργασίας

Μοναδιαίο κέρδος

Μοναδιαίος καθαρός έμμεσος φόρος

Μοναδιαίο κόστος εισαγωγών

Πηγή: Eurostat (επεξεργασία ΙΝΕ ΓΣΕΕ) (πρόσβαση: 06.02.24)

3 Για την προσαρμογή του αποπληθωριστή ΑΕΠ, ώστε να λαμβάνει υπόψη και το κόστος των εισαγωγών, βλ. Παράρτημα.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Στην Ευρωζώνη, η κατάσταση όσον αφορά τα κέρδη και τους μισθούς είναι πολύ διαφορετική. Τη μεγαλύτερη συμβολή στον αποπληθωριστή ΑΕΠ έχει το μοναδιαίο κόστος εργασίας, με 0,4 σε αποπληθωριστή ΑΕΠ ύψους 1,22, το οποίο είναι αυξημένο σε σχέση με το α΄ τρίμηνο του 2021 κατά 8% και ακολούθως το μοναδιαίο κόστος εισαγωγών με 0,39 μονάδες (αύξηση 19% στο ίδιο διάστημα). Το μοναδιαίο κέρδος είναι και αυτό αυξημένο σε σχέση με το 2021 αλλά με πολύ μικρότερο ρυθμό (6% έναντι του α΄ τριμήνου, όταν στην Ελλάδα η αντίστοιχη διαφορά είναι 15%). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η αύξηση των εγχώριων τιμών στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα του υψηλότερου κόστους των εισαγόμενων, κυρίως ενεργειακών, προϊόντων αλλά και έντονων κερδοσκοπικών πρακτικών και κερδών απληστίας που τροφοδοτούν την ακρίβεια. Επομένως, η ουσιαστική ενίσχυση του κατώτατου μισθού, στον βαθμό μάλιστα που θα συμπαρασύρει προς τα πάνω και άλλες μισθολογικές κατηγορίες, αποτελεί μείζονα επιλογή προστασίας του βιοτικού επιπέδου και αντιστροφής της τρέχουσας κατάστασης κρίσης αξιοπρεπούς διαβίωσης. Αναφορικά με την εξέλιξη του κατώτατου μισθού, παρά τις διαδοχικές αυξήσεις του τα τελευταία έτη, το ύψος του σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (PPS) είναι στη χώρα μας από τα χαμηλότερα σε σύγκριση με τα κράτη-μέλη της ΕΕ που έχουν θεσμοθετημένο κατώτατο μισθό (βλ. Διάγραμμα 4). Ειδικότερα, το α΄ εξάμηνο του 2024 (με δεδομένες τις μέχρι σήμερα συνθήκες) ο μηνιαίος κατώτατος μισθός στην Ελλάδα, αν και αυξημένος έναντι του αντίστοιχου περσινού διαστήματος, διαμορφώνεται στις 1.031 μονάδες, επίπεδο που είναι το όγδοο χαμηλότερο μεταξύ των 22 υπό εξέταση κρατών-μελών. Ενδεικτικό του χαμηλού επιπέδου του κατώτατου μισθού και των ανεπαρκών αυξήσεών του για την προστασία της αγοραστικής του δύναμης είναι ότι η κατάταξη της χώρα μας σε σύγκριση με το α΄ εξάμηνο του 2019 παραμένει η ίδια, ενώ βελτιώνεται οριακά συγκριτικά με το α΄ εξάμηνο του 2023. Ωστόσο, ο κατώτατος μηνιαίος μισθός σε όρους PPS στην Ελλάδα συνεχίζει το α΄ εξάμηνο του 2024 να υπολείπεται αρκετά του αντίστοιχου της Ρουμανίας, της Κροατίας, της Λιθουανίας, της Σλοβενίας και της Πολωνίας.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Διάγραμμα 4: Κατώτατος μηνιαίος μισθός στα κράτη-μέλη της ΕΕ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (PPS) 2.000

1.877 1.883

1.800

1.729

1.778

1.599

1.600

1.491 1.508 1.374

1.400

1.200 948

1.000 816

823

840

1.007 1.029 1.031

1.086 1.087

1.129 1.143

1.408

1.172

869

800

600

400

200

2024-S1

RO 2019-S1

2023-S1

Πηγή: Eurostat (πρόσβαση: 31.01.2024) Σημείωση: Ο κατώτατος μισθός εμφανίζεται σε δωδεκάμηνη βάση.

Η αναγκαιότητα για σημαντική αύξηση του κατώτατου μισθού αιτιολογείται και από τις ιδιαίτερα χαμηλές επιδόσεις που καταγράφει η Ελλάδα σε μια σειρά δείκτες οι οποίοι αποτυπώνουν το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων και των φτωχότερων εισοδηματικά νοικοκυριών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2022 η χώρα εμφάνιζε το πέμπτο υψηλότερο ποσοστό εργαζομένων σε κίνδυνο φτώχειας μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, με την κατάταξή της μάλιστα να επιδεινώνεται συγκριτικά με το 2019. Επιπλέον, το ίδιο έτος το ποσοστό των νοικοκυριών που ανήκαν στο χαμηλότερο εισοδηματικό πεμπτημόριο και αντιμετώπιζαν συνθήκες σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης ήταν 44,5% (25,8 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ-27),4 ενώ σε 88,3% ανερχόταν το ποσοστό των ατόμων που διαβιούσαν σε νοικοκυριά επίσης του 1ου εισοδηματικού πεμπτημορίου, των οποίων το κόστος στέγασης υπερέβαινε το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους (βλ. Πίνακα 1).

4 Αντίστοιχα, το ποσοστό των μισθωτών ηλικίας άνω των 16 ετών που διαβιούσε σε συνθήκες σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης το 2022 ανερχόταν στο 20,6%.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Πίνακας 1: Επιλεγμένοι δείκτες βιοτικού επιπέδου (2019 και 2022)

Απόκλιση από ΕU (ποσοστιαίες μονάδες)

Κατάταξη (2019)

Κατάταξη (2022)

Ποσοστό υπερβολικής επιβάρυνσης του κόστους στέγασης (1ο πεμπτημόριο)

83,3

53,6

1/27

Ποσοστό εργαζομένων σε κίνδυνο φτώχειας

10,6

2,1

6/27

5/27

Ποσοστό σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης (1ο πεμπτημόριο)

44,5

25,8

3/27

Ποσοστό υποκειμενικής φτώχειας (μισθωτοί)

60,3

46,2

1/27

Ποσοστό πληθυσμού που διαβιοί σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας

12,3

3,3

1/27

Δαπάνη για «Διατροφή & μη αλκοολούχα ποτά» ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (1ο πεμπτημόριο)

39,6

μ/δ

5/27

4/27

Πηγή: Eurostat (πρόσβαση: 31.01.2024) (επεξεργασία ΙΝΕ ΓΣΕΕ) Σημείωση: Η τιμή του δείκτη «Δαπάνη για “Διατροφή & μη αλκοολούχα ποτά” ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών (1ο πεμπτημόριο)» στην Ελλάδα αναφέρεται στο έτος 2020. Η κατάταξη της Ελλάδας έναντι των άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, με βάση την εξέλιξη του συγκεκριμένου δείκτη, αναφέρεται στα έτη 2015 (τρίτη στήλη) και 2020 (τέταρτη στήλη).

Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το 2020, δηλαδή πριν από το ξέσπασμα της πληθωριστικής κρίσης, η συνολική δαπάνη των πιο φτωχών νοικοκυριών για είδη διατροφής και μη αλκοολούχα ποτά απορροφούσε το 36,9% του διαθέσιμου εισοδήματός τους (το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ), αποκαλύπτει την έκταση της κρίσης αξιοπρεπούς διαβίωσης που αντιμετωπίζουν οι πιο φτωχές και ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες στην Ελλάδα. Ενδεικτικό επίσης της κρίσης αυτής είναι και το γεγονός ότι το 2022 το 60,3% των μισθωτών θεωρούσε ότι ήταν δύσκολο ή πολύ δύσκολο γι’ αυτούς να τα βγάλουν πέρα, όπως και ότι το ίδιο έτος το 12% του πληθυσμού ηλικίας 18-59 ετών στη χώρα μας διαβιούσε σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τις συνθήκες διαβίωσής του.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

3. Κατώτατος μισθός και οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα

Η πάγια θέση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ είναι ότι η πρωταρχική λειτουργία του κατώτατου μισθού είναι να εξασφαλίζει τουλάχιστον ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για τα άτομα που τον λαμβάνουν. Σύμφωνα με την Οδηγία της ΕΕ σχετικά με τον προσδιορισμό του κατώτατου μισθού και για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, η επάρκεια του κατώτατου μισθού όσον αφορά την εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης «αποτελεί προαπαιτούμενο για την επίτευξη δίκαιης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης» (EΕ, 2022: 2). Για την εκτίμηση του αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, που αποτελεί το ελάχιστο σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό του κατώτατου μισθού, έχουν αναπτυχθεί δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Η πρώτη προσέγγιση αντιμετωπίζει την αξιοπρεπή διαβίωση από την πλευρά του πραγματικού κόστους ζωής. Ο αξιοπρεπής κατώτατος μισθός θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει ένα καλάθι προϊόντων και υπηρεσιών, το οποίο κρίνεται κοινωνικά αποδεκτό για την εξασφάλιση της αξιοπρεπούς διαβίωσης του ατόμου που λαμβάνει τον κατώτατο μισθό και των εξαρτώμενων μελών της οικογένειάς του (βλ. ενδεικτικά Anker and Anker 2017, Eurofound, 2018). Η δεύτερη προσέγγιση αξιολογεί τον κατώτατο μισθό αξιοπρεπούς διαβίωσης βάσει δεικτών που αποτυπώνουν ένα ορισμένο ποσοστό, συγκεκριμένα το 60% του διάμεσου και το 50% του μέσου ακαθάριστου μισθού πλήρους απασχόλησης της οικονομίας. Οι δύο αυτοί δείκτες αποτελούν εναλλακτικές ποσοτικές εκτιμήσεις για το κατώφλι της σχετικής φτώχειας. Όπως έχουμε υπογραμμίσει με έμφαση σε προηγούμενη έκθεσή μας (ΙΝΕ ΓΣΕΕ, 2023), ο προσδιορισμός του κατώτατου μισθού βάσει ενός ποσοστού του διάμεσου και του μέσου μισθού αποτυπώνει ενδεικτικά κατώτατα όρια εισοδήματος που προστατεύουν το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων από το να περάσει κάτω από το κατώφλι της φτώχειας. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν ανώτατα όρια στον προσδιορισμό του ύψους του ονομαστικού κατώτατου μισθού. Πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι η επιλογή του καθενός από αυτούς τους δύο δείκτες έχει θετικά και αρνητικά στοιχεία, τα οποία χρειάζεται κάθε φορά που συνεκτιμώνται για τον προσδιορισμό του ύψους του κατώτατου μισθού να αξιολογούνται βάσει της θεσμικής οργάνωσης της εθνικής αγοράς εργασίας, των μισθολογικών ανισοτήτων, του βαθμού συγκεντροποίησης των συλλογικών διαπραγματεύσεων, του ποσοστού κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, της θεσμοθέτησης μηχανισμών τιμαριθμικής προσαρμογής κ.ά. Επιπροσθέτως, όπως έχει υπογραμμίσει το ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2023), η ποσοτική εκτίμηση των δύο δεικτών είναι ευαίσθητη σε παράγοντες όπως η αδήλωτη εργασία και η ψευδώς δηλωμένη εργασία, που αλλοιώνουν την αντικειμενικότητα της κατανομής των αμοιβών στην οικονομία. Η ελληνική οικονομία είναι μια περίπτωση όπου τα φαινόμενα αυτά αποτελούν διαχρονικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας και της επιχειρηματικής της οργάνωσης, εξαιτίας του μεγάλου πληθυσμού πολύ μικρών επιχειρήσεων. Επιπρόσθετα, η απορρύθμιση της ελληνικής αγοράς εργασίας στη διάρκεια της κρίσης χρέους και της εφαρμογής των μνημονίων και η αποδυνάμωση του θεσμικού ρόλου των συλλογικών συμβάσεων εργασίας έχουν διαταράξει περαιτέρω τη στατιστική κατανομή των μισθών. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η θεσμική προστασία των εργαζομένων και των αμοιβών τους από συλλογικές διαπραγματεύσεις και συλλογικές συμβάσεις εργασίας είναι αξιοσημείωτα χαμηλή στη χώρα μας. Σύμφωνα με την τελευταία εκτίμησή μας, το 2023 το ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις εργασίας δυνητικά φτάνει στο

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

31%. Η ουσιαστική ενίσχυση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και του ποσοστού κάλυψης των εργαζομένων από αυτές θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των κλαδικών μισθών ομαλοποιώντας τη στατιστική κατανομή των μισθών σε συνθήκες υψηλού πληθωρισμού και προστατεύοντας ευρύτερες ομάδες εργαζομένων από την ακρίβεια. Συνεπώς, η επιλογή αξιόπιστων στατιστικών δεδομένων πρέπει να είναι βασικό κριτήριο για τον ποσοτικό προσδιορισμό των δεικτών που προαναφέρθηκαν, ώστε να αποτελούν φερέγγυους δείκτες αξιολόγησης του ύψους του κατώτατου μισθού. Επίσης, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο προσδιορισμός του κατώτατου μισθού στις δημοκρατίες οφείλει να γίνεται βάσει ενός εθνικού –προσδιορισμένου αναπτυξιακά και κοινωνικά– ορίου ευημερίας και όχι βάσει της οριακής ανταγωνιστικότητας διαφορετικών μεγεθών επιχειρήσεων της εθνικής οικονομίας, που έχουν πολύ χαμηλή ροπή στην ανάπτυξη και στη χρήση νέων τεχνολογιών. Στο πλαίσιο αυτό η ανάλυσή μας για τον προσδιορισμό του κατώτατου μισθού για το 2024 θα εστιάσει στον δείκτη Kaitz και συγκεκριμένα στη μέτρηση του λόγου του κατώτατου μισθού προς τον διάμεσο μισθό πλήρους απασχόλησης για την ελληνική οικονομία. Η ποσοτικοποίηση του δείκτη μάς δίνει εμπειρικά ευρήματα για τη σχετική θέση αυτών που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό στη συνολική κατανομή των μισθών και στη διανομή του εισοδήματος, καθώς και για την αποτελεσματικότητα του κατώτατου μισθού στην αντιμετώπιση των φαινομένων της εργασιακής φτώχειας και της οικονομικής ανισότητας. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούμε στην ανάλυσή μας αντλούνται από την επίσημη βάση δεδομένων του ΟΟΣΑ, την οποία, δεδομένων των προαναφερθέντων διαρθρωτικών χαρακτηριστικών της ελληνικής οικονομίας, θεωρούμε πιο ενδεδειγμένη για τη μέτρηση του δείκτη Kaitz. Ένας περιορισμός της συγκεκριμένης βάσης δεδομένων είναι ότι στην τρέχουσα χρονική περίοδο η διαθεσιμότητα των στοιχείων για τον διάμεσο μισθό φτάνει μέχρι και το 2022. Στην παρούσα χρονική στιγμή μια ρεαλιστική εκτίμηση του δείκτη Kaitz για το 2023 θα μπορούσε να συμπεριλάβει στη μεταβολή του δείκτη την εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ετήσια αύξηση του ονομαστικού μέσου μισθού πλήρους απασχόλησης το 2023 (4,8%). Οπότε στην ανάλυση που ακολουθεί εφαρμόζουμε την υπόθεση ότι ο διάμεσος μισθός το 2023 αυξήθηκε όσο και ο ονομαστικός μέσος μισθός πλήρους απασχόλησης. Με βάση αυτή την υπόθεση και την αύξηση του κατώτατου μισθού το 2023 υπολογίζεται ο δείκτης για το ίδιο έτος.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Διάγραμμα 5: Δείκτης Kaitz (κατώτατος μισθός προς διάμεσο μισθό πλήρους απασχόλησης, 2010-2023) 70

60% διάμεσου

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

Πηγή: ΟΟΣΑ και Ameco (πρόσβαση: 01.02.24) (εκτιμήσεις ΙΝΕ ΓΣΕΕ) Σημείωση: Το 2023 αποτελεί εκτίμηση με βάση τα στοιχεία της Ameco για την εξέλιξη του μέσου μισθού το 2023. Συγκεκριμένα, για την εξεύρεση του διάμεσου μισθού του 2022 σε ευρώ αξιοποιήθηκε ο δείκτης του ΟΟΣΑ και ο μεσοσταθμικός κατώτατος μισθός του ίδιου έτους. Εν συνεχεία, ο διάμεσος αυξήθηκε με βάση την εξέλιξη του μέσου μισθού. Ο δείκτης Kaitz του 2023 προέκυψε από τη διαίρεση του κατώτατου μισθού του 2023 με τον εκτιμώμενο διάμεσο της ίδιας χρονιάς.

Παρατηρούμε ότι, παρά τις αυξήσεις του κατώτατου μισθού τα τελευταία δύο χρόνια, ο δείκτης Kaitz παραμένει χαμηλότερος του 60%, υποδηλώνοντας ότι ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα βρίσκεται κάτω από το κατώφλι της σχετικής φτώχειας. Το 2022 ο δείκτης Kaitz βρισκόταν στο 50,6% και το 2023 εκτιμάται ότι βρίσκεται στο 54%, εύρημα που αναδεικνύει το μεγάλο έλλειμμα αξιοπρεπούς διαβίωσης για όσους αμείβονται με τον κατώτατο μισθό και τον υψηλό κίνδυνο υλικής στέρησης των οικογενειών τους, αφού βρίσκονται κάτω από το κατώφλι της σχετικής φτώχειας. Εάν ο κατώτατος μισθός το 2024 αυξανόταν τόσο, ώστε ο νέος κατώτατος μισθός vα έφτανε στο 60% του διάμεσου μισθού του 2023, θα επρόκειτο για μια επιλογή πολιτικής που θα διασφάλιζε ότι οι εργαζόμενοι που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό δεν θα ήταν στο φάσμα της σχετικής φτώχειας, όπου βρίσκονται σήμερα, και επίσης ότι θα μπορούσαν να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις πιέσεις που το συνεχιζόμενο κύμα ακρίβειας σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες ασκεί στην αγοραστική τους δύναμη. Εκτός όμως από τη διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, είναι σημαντικό για την οικονομική και την κοινωνική σταθερότητα να εξασφαλίζεται και ο δίκαιος επιμερισμός του εθνικού εισοδήματος, στόχος που αποτελεί βασικό πυλώνα του ΟΗΕ για την Βιώσιμη Ανάπτυξη. Για την ταυτόχρονη αντιμετώπιση της σχετικής φτώχειας και της οικονομικής ανισότητας είναι θεμελιακής σημασίας ο κατώτατος μισθός το 2024 να αυξηθεί περαιτέρω και σύμφωνα με την τάση του ρυθμού μεταβολής της παραγωγικότητας της εργασίας, έτσι ώστε να διατηρείται το εισοδη-

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

ματικό μερίδιο των εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό στο εθνικό εισόδημα σταθερό. Το Διάγραμμα 6 παρουσιάζει την τάση μεταβολής της παραγωγικότητας της εργασίας για την Ελλάδα. Μετά την πανδημική περίοδο και το ξέσπασμα του κύματος ακρίβειας το 2022, η παραγωγικότητα της εργασίας το 2023 ομαλοποιήθηκε ακολουθώντας μια σταθερή και αυξητική τάση. Κατά μέσο όρο, τους μήνες Ιανουάριο έως και Σεπτέμβριο του 2023 η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε κατά 2,25% έναντι της ίδιας περιόδου του 2022. Διάγραμμα 6: Δείκτης εξέλιξης της πραγματικής παραγωγικότητας της εργασίας (2018:1-2023:3, σταθερές τιμές 2015) 102

100

:1 :1 :1 :3 :2 :3 :2 :3 :2 :4 :1 :4 :1 :1 :3 :2 :3 :2 :3 :2 :4 :4 :4 21 19 21 18 21 21 19 19 20 18 18 23 22 19 18 20 20 23 23 22 22 20 22 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

Πηγή: Eurostat (επεξεργασία ΙΝΕ ΓΣΕΕ) (πρόσβαση: 01.02.24) Σημείωση: Κυλιόμενοι μέσοι όροι τεσσάρων περιόδων.

Τέλος, για την προστασία της αγοραστικής δύναμης και του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων από την απληστία κερδών που ασταμάτητα τροφοδοτεί την ακρίβεια, θα πρέπει η προσαρμογή του κατώτατου μισθού για το 2024 να συμπεριλαμβάνει την ονομαστική του διόρθωση βάσει των επίσημων προβλέψεων για την εξέλιξη του πληθωρισμού το τρέχον έτος. Ιδανικά η διόρθωση αυτή θα έπρεπε να γίνει βάσει της εκτίμησης του πληθωρισμού που προσδιορίζει την αγοραστική δύναμη του 1ου πεμπτημορίου στην κατανομή του εισοδήματος. Με δεδομένα τα παραπάνω, ο Πίνακας 2 παρουσιάζει την πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό το 2024. Το 2023 ο μεικτός διάμεσος μισθός πλήρους απασχόλησης εκτιμάται στα 1.443 ευρώ μηνιαίως, με το 60% του διάμεσου μισθού, που είναι το κατώφλι της σχετικής φτώχειας, να ανέρχεται στα 866 ευρώ. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας το 2023 και τον εκτιμώμενο πληθωρισμό για το 2024, ο κατώτατος μισθός θα πρέπει να ανέλθει στα 908 ευρώ, ώστε να υπάρξει ουσιαστική προστασία των μισθωτών που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό από την ακρίβεια, να απεγκλωβιστούν από την παγίδα της σχετικής φτώχειας και να μη μεταβληθεί η θέση τους στη διανομή του εισοδήματος.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Πίνακας 2: Προσδιορισμός του μηνιαίου κατώτατου μισθού το 2024 Πρόταση ΙΝΕ ΓΣΕΕ: Κατώτατος μηνιαίος μισθός 2024 Διάμεσος μισθός σε ευρώ (2023)

1.443

Κατώτατος μισθός (60% διάμεσου)

866

Κατώτατος μισθός (60% διάμεσου + 2,25% αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας 2023 + 2,6% προσδοκώμενος πληθωρισμός 2024)

908

Πηγή: ΟΟΣΑ, Ameco και ΥΠΟΙΚ (πρόσβαση: 01.02.24) (εκτιμήσεις ΙΝΕ ΓΣΕΕ)

Όμως, πέραν του κατώτατου μισθού, η ομαλή λειτουργία της αγοράς εργασίας σε ένα πλαίσιο βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης εξασφαλίζεται και μέσα από την αποτελεσματική κάλυψη των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Σύμφωνα με την Οδηγία της ΕΕ, τα κράτη-μέλη, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, θα πρέπει να αναλάβουν σχέδιο δράσης με σκοπό να αυξηθεί το ποσοστό κάλυψης των συλλογικών διαπραγματεύσεων τουλάχιστον στο 80% (ΕΕ, 2022). Επιπλέον, θα πρέπει το πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων να ενισχύει την ικανότητα των κοινωνικών εταίρων να συμμετέχουν σε συλλογικές διαπραγματεύσεις σε κλαδικό ή διακλαδικό επίπεδο, με ουσιαστικό και εμπεριστατωμένο τρόπο, και να προστατεύει τους εργαζομένους και τα συνδικαλιστικά μέλη από τυχόν διακρίσεις (ΕΕ, 2022). Στο πλαίσιο αυτό, με δεδομένο τον υψηλό πληθωρισμό και τη μακροχρόνια και σωρευτική απώλεια αγοραστικής δύναμης και βάσει του μείζονος στόχου των συνδικάτων, που είναι η διασφάλιση συνθηκών στις οποίες κανένας εργαζόμενος που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό να μη βρίσκεται κάτω από το κατώφλι της φτώχειας και να έχει ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο ο ίδιος και η οικογένειά του, η ολιστική πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό το 2024 είναι η εξής: z

Άμεση αύξηση του κατώτατου μισθού στα 908 ευρώ μηνιαίως και επαναφορά του καθορισμού του στον θεσμό της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, καθώς ο ρόλος και η λειτουργία της ως ελάχιστου γενικού ορίου προστασίας με καθολική εφαρμογή σε όλους τους εργαζομένους στο πλαίσιο διαβούλευσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων είναι κρίσιμης σημασίας για την αποδοχή του τελικού προσδιορισμού του ύψους του, την ενίσχυση της κοινωνικής και εργασιακής ειρήνης, και τελικά τη συμμόρφωση των εργοδοτών, που θα επιτρέψει την αύξηση της αποτελεσματικότητας των θετικών του επιδράσεων στην οικονομία, την κοινωνία και τη δημοκρατία.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Αποκατάσταση των προστατευτικών ρυθμίσεων του ατομικού και του συλλογικού εργατικού δικαίου (καθολικότητα ισχύος των όρων των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, πλήρης μετενέργειά τους, αρχή της εύνοιας στη «συρροή» τους και επέκταση της ισχύος τους).

Άρση θεσμικών και νομοθετικών εμποδίων για την αύξηση της κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις εργασίας (άνω του 80% των μισθωτών).

Ενίσχυση της Επιθεώρησης Εργασίας για αποτελεσματική αντιμετώπιση της εργοδοτικής παραβατικότητας.

Ρύθμιση και έλεγχος των ευέλικτων και των άτυπων μορφών εργασίας για την προστασία των κατώτατων ορίων αμοιβής και των συνθηκών εργασίας.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

4. Οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της αύξησης του κατώτατου μισθού

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται εκτιμήσεις σχετικά με την επίδραση που έχει ο κατώτατος μισθός στην παραγωγικότητα της εργασίας και σε μια σειρά κοινωνικών δεικτών, όπως το ποσοστό υπερβολικής επιβάρυνσης του κόστους στέγασης για το 1ο πεμπτημόριο –δηλαδή το φτωχότερο– της εισοδηματικής κλίμακας, το ποσοστό των μισθωτών σε κίνδυνο φτώχειας, το ποσοστό σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης, το ποσοστό υποκειμενικής φτώχειας καθώς και το ποσοστό του πληθυσμού που διαβιοί σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται εκτιμήσεις σχετικά με την επίδραση που έχει ο κατώτατος μισθός στην παραγωγικότητα της εργασίας.5 Η θεμελίωση αυτής της εκτίμησης προκύπτει από αυτό που στη βιβλιογραφία είναι γνωστό ως «μισθός αποδοτικότητας» (ή εναλλακτικά Webb effect), σύμφωνα με το οποίο ένας υψηλότερος μισθός δίνει κίνητρο στον μισθωτό να εργαστεί πιο παραγωγικά (Lavoie and Stockhammer 2013).6 Με βάση τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων, η ποσοστιαία αύξηση του πραγματικού κατώτατου μισθού κατά μία μονάδα μπορεί να επιφέρει ένα θετικό αποτέλεσμα που κυμαίνεται μεταξύ 0,06% και 0,12% στην παραγωγικότητα της εργασίας, ανάλογα με τη μέθοδο εκτίμησης.7 Συνεπώς, η προτεινόμενη από το ΙΝΕ ΓΣΕΕ αύξηση του κατώτατου μισθού θα έχει θετική επίδραση στην παραγωγικότητα της εργασίας.

5 Για παρόμοιες εμπειρικές εκτιμήσεις τόσο σε μικροοικονομικό όσο και σε μακροοικονομικό επίπεδο και για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. McLaughlin (2009), Croucher and Rizov (2012) και Alvarez and Fuentes (2018). 6 Σαφώς η παραγωγικότητα αποτελεί μια περίπλοκη έννοια, ενώ οι αιτίες της εξέλιξής της είναι πολυπαραγοντικές (Mayhew and Neely, 2006). Για παράδειγμα, σημαντικός προσδιοριστικός παράγοντας είναι η επένδυση των επιχειρήσεων σε Έρευνα και Ανάπτυξη, τομέας στον οποίο οι ελληνικές επιχειρήσεις υστερούν σημαντικά σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ (ΙΝΕ ΓΣΕΕ, 2022β). Δεδομένου ότι σκοπός των εκτιμήσεων είναι να εστιάσουν στον κατώτατο μισθό ως μισθό αποδοτικότητας, χρησιμοποιείται ως επεξηγηματική μεταβλητή η παραγωγικότητα με υστερήσεις υπό την έννοια ότι η υστέρηση ενσωματώνει άρρητα την επίδραση των άλλων παραγόντων. 7 Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της μεθόδου Ordinary Least Square (OLS) φαίνεται να είναι πιο αξιόπιστα από τη μέθοδο AutoRegressive Distributed Lag (ARDL), δεδομένου ότι στη δεύτερη παρατηρείται υψηλή συγγραμικότητα μεταξύ του κατώτατου μισθού και των υστερήσεων της παραγωγικότητας της εργασίας. Συγκεκριμένα, ο δείκτης Variance Inflation Factor στην πρώτη περίπτωση είναι κοντά στο 2 και για τις δύο μεταβλητές, ενώ στη δεύτερη περίπτωση είναι υψηλότερος του 10. Οι υπόλοιποι έλεγχοι υποδεικνύουν ότι και τα δύο υποδείγματα συμπεριφέρονται ομαλά.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Πίνακας 3: Επίδραση του κατώτατου μισθού στην παραγωγικότητα της εργασίας (1999:1-2023:3, σταθερές τιμές 2015) Ordinary Least Square (OLS) Μεταβλητή

AutoRegressive Distributed Lag (ARDL)

Συντελεστής

Μεταβλητή

Συντελεστής

-0,05

Prod.(-1)

0,56**

MinW

0,12*

Prod.(-2)

0,27***

Prod.(-1)

0,85***

Prod.(-3)

0,36**

DumEAP

-0,00

Prod.(-4)

-0,26**

DumCOVID

-0,02**

MinW

0,06*

DumEAP

0,00

DumCOVID

-0,01*

Adj.R 2

0,87

0,89

Durbin-Watson

2,54

2,04

168.69***

MinW = 2.09 Prod.(-1) = 2.15

> 10

F-Stat Variance Inflation Factor Πηγή: Εκτιμήσεις ΙΝΕ ΓΣΕΕ

Σημείωση: Το C αποτυπώνει τον σταθερό όρο, το MinW τον πραγματικό κατώτατο μισθό σε λογαριθμική μορφή, το prod την πραγματική παραγωγικότητα της εργασίας σε λογαριθμική μορφή, το DumEAP είναι ψευδομεταβλητή που λαμβάνει την τιμή 1 το β΄ τρίμηνο του 2012 και το β΄ τρίμηνο του 2019, ενώ την υπόλοιπη περίοδο είναι 0, και αντίστοιχα το DumCOVID είναι ψευδομεταβλητή που παίρνει τιμή 1 το β΄ τρίμηνο του 2020 και 0 στα υπόλοιπα τρίμηνα. Τα *,**,*** αντικατοπτρίζουν επίπεδα 10%, 5% και 1% στατιστικής σημαντικότητας. Οι μεταβλητές είχαν μοναδιαία ρίζα πρώτου βαθμού. Στους εκτιμητές ARDL οι υστερήσεις επιλέχθηκαν αυτόματα με βάση τα SIC και HAC Newey-West (max. lags 4). Στην περίπτωση ARDL η μακροχρόνια σχέση βρέθηκε στατιστικά μη σημαντική. Με βάση τα Engle-Granger και Johansen test απορρίφθηκε η συνολοκλήρωση των δύο μεταβλητών.

Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει εκτιμήσεις σχετικά με την επίδραση που έχει ο πραγματικός κατώτατος μισθός στους προαναφερθέντες κοινωνικούς δείκτες. Συμπληρωματικά, περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις ως μεταβλητές που εξηγούν την εξέλιξη των κοινωνικών δεικτών, ο ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ και οι κατά κεφαλήν πραγματικές κοινωνικές δαπάνες που αποδίδονται με κριτήριο το εισόδημα των δικαιούχων.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Πίνακας 4: Επίδραση του κατώτατου μισθού στους κοινωνικούς δείκτες (2014-2022, σταθερές τιμές 2015) Κοινωνικοί δείκτες

Ποσοστό υπερβολικής επιβάρυνσης του κόστους στέγασης (1ο πεμπτημόριο)

Ποσοστό εργαζομένων σε κίνδυνο φτώχειας

Ποσοστό σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης (1ο πεμπτημόριο)

Ποσοστό υποκειμενικής φτώχειας (μισθωτοί)

Ποσοστό πληθυσμού που διαβιοί σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας

Σταθερός όρος

20,49***

28,45***

95,72***

16,71***

83,59***

Πραγματικό ΑΕΠ (%)

-44,24*

-1,18

-9,99

-10,17

-0,51

Κατά κεφαλήν πραγματικές κοινωνικές δαπάνες βάσει εισοδηματικών κριτηρίων

-0,01

-0,01*

-0,01

-0,03*

-0,02

-0,18***

-0,02*

-0,06**

-0,08***

-0,04**

Adj. R2

0,88

0,79

0,83

0,93

0,87

F-Stat

15,39**

8,57**

10,5**

27,16***

13,89**

Πραγματικός κατώτατος μισθός

Πηγή: Εκτιμήσεις ΙΝΕ ΓΣΕΕ Σημείωση: Στις παλινδρομήσεις χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος OLS. Τα *,**,*** αντικατοπτρίζουν επίπεδα 10%, 5% και 1% στατιστικής σημαντικότητας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, λόγω έλλειψης στοιχείων για πολλούς από τους κοινωνικούς δείκτες πριν από το 2014, τα αποτελέσματα είναι ενδεικτικά. Σε όλες τις περιπτώσεις ο πραγματικός κατώτατος μισθός έχει μια στατιστικά σημαντική αρνητική επίδραση στους δείκτες. Η αύξησή του βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης των εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό. Αντιθέτως, ο ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ φαίνεται να έχει μια ισχυρή και στατιστικά σημαντική επίδραση μόνο στην περίπτωση του ποσοστού υπερβολικής επιβάρυνσης του κόστους στέγασης. Στους υπόλοιπους δείκτες η επίδραση δεν είναι στατιστικά σημαντική, αποτελώντας ένδειξη ότι τα οφέλη της μεγέθυνσης του εθνικού εισοδήματος δεν διαχέονται ισομερώς στην κοινωνία. Οι κατά κεφαλήν πραγματικές κοινωνικές δαπάνες με εισοδηματικά κριτήρια είναι στατιστικά σημαντικές μόνο όσον αφορά το ποσοστό των μισθωτών σε κίνδυνο φτώχειας και το ποσοστό υποκειμενικής φτώχειας. Το αποτέλεσμα αυτό επισημαίνει την περιορισμένη αποδοτικότητα του συστήματος κοινωνικής προστασίας. Με βάση τα παραπάνω εμπειρικά ευρήματα, ο κατώτατος μισθός αποτελεί πιο αποτελεσματικό εργαλείο για την κοινωνική προστασία των εργαζομένων που τον λαμβάνουν, ενώ παράλληλα έχει και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, όπως αποτυπώνεται στην επίδρασή του στην παραγωγικότητα της εργασίας. Η κατάλληλη ενίσχυση του κατώτατου μισθού εξασφαλίζει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για τους χαμηλά αμειβόμενους και διασφαλίζει τις προϋποθέσεις για μια δίκαιη, βιώσιμη και χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς οικονομική μεγέθυνση.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Παράρτημα Ο προσαρμοσμένος στις εισαγωγές αποπληθωριστής ΑΕΠ

Η συνήθης πρακτική για την αποτύπωση της επίδρασης των συνιστωσών κόστους στον αποπληθωριστή ΑΕΠ προκύπτει από την ταυτοτική σχέση ΑΕΠ-πλευρά εισοδήματος (βλ. Εξίσωση 1), τα μέρη της οποίας διαιρούνται με το πραγματικό ΑΕΠ. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να εκτιμηθούν τα μερίδια των μισθών, των κερδών και των καθαρών έμμεσων φόρων στον αποπληθωριστή ΑΕΠ (βλ. Εξίσωση 2). Σημειώνεται ότι p είναι ο αποπληθωριστής ΑΕΠ, Y το πραγματικό ΑΕΠ, W οι μισθοί που καταβλήθηκαν τη συγκεκριμένη περίοδο, F τα αντίστοιχα κέρδη και NIT οι καθαροί έμμεσοι φόροι.

(1)

(2)

Το πρόβλημα με την Εξίσωση (2) είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψη την επίδραση της τιμής των εισαγόμενων προϊόντων τα οποία χρησιμοποιούνται για καταναλωτικούς, επενδυτικούς ή εξαγωγικούς σκοπούς. Γι’ αυτόν τον λόγο, συνήθως το μερίδιο κέρδους φαίνεται τεχνητά αυξημένο λόγω της απουσίας της τιμής των ενδιάμεσων εισαγόμενων προϊόντων από τις εκτιμήσεις (βλ. σχετικά Lavoie, 2023). Για την αντιμετώπιση αυτής της αδυναμίας προστίθενται και στις δύο πλευρές της ταυτοτικής σχέσης (1) οι εισαγωγές (βλ. Εξίσωση 3), με το pm να αντανακλά τον αποπληθωριστή εισαγωγών και το Μ τις πραγματικές εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών.

(3)

Με αυτή την προσθήκη διατηρούνται οι ταυτοτικές ιδιότητες της Εξίσωσης (1) και τώρα η αριστερή πλευρά της Εξίσωσης (3) αποτυπώνει το σύνολο των χρήσεων στην οικονομία (προϊόντα που παράχθηκαν εγχωρίως και προϊόντα που εισήχθησαν) και η δεξιά το μερίδιο της εργασίας, του δημόσιου τομέα, του κεφαλαίου και του εξωτερικού τομέα στο συνολικό προϊόν της οικονομίας. Μέσα από ανακατατάξεις προκύπτει η Εξίσωση (4), στην οποία relm είναι η σχετική τιμή των εισαγωγών προς τις εγχώριες τιμές. Σε αυτή τη μορφή η εξίσωση μπορεί να αναδείξει με μεγαλύτερη ακρίβεια την επίδραση των συνιστωσών κόστους στον αποπληθωριστή ΑΕΠ (βλ. επίσης Taylor and Barbosa-Filho, 2021). (4)

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Βιβλιογραφία

Alvarez, R. and Fuentes, R. (2018). “Minimum wage and productivity: Evidence from Chilean manufacturing plants”, Economic Development and Cultural Change, 67(1), pp.193-224.

Anker, R. and Anker, M. (2017). Living Wages Around the World. Manual for Measurement, Cheltenham UK, Northampton USA: Edward Elgar.

Croucher, R. and Rizov, M. (2012). “The impact of the national minimum wage on labour productivity in Britain”, E-Journal of International and Comparative Labour Studies, 1(3-4), pp. 263-289.

EE (2022). Οδηγία (ΕΕ) 2022/2041 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για επαρκείς κατώτατους μισθούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ΕΕ L 275 της 25.10.2022.

Eurofound (2018). Concept and Practice of a Living Wage, Publications Office of the European Union, Luxembourg.

ILO (2019). “ILO Centenary Declaration for the Future of Work. International Labour Conference. 108th Session”, Geneva: International Labour Office.

ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2021). Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό το 2021, Αθήνα.

ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2022α). Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό το 2022, Αθήνα.

ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2022β). Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Ετήσια έκθεση, Αθήνα.

ΙΝΕ ΓΣΕΕ (2023). Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό το 2023, Αθήνα.

Lavoie, M. (2023). “Profit inflation and markups once again”, Institute for New Economic Thinking, 15th June 2023, https://www.ineteconomics.org/perspectives/blog/profit-inflationand-markups-once-again.

Lavoie, M. and Stockhammer, E. (2013). Wage-led Growth: An Equitable Strategy for Economic Recovery, London: Palgrave Macmillan UK.

Mayhew, K. and Neely, A. (2006). “Improving productivity – opening the black box”, Oxford Review of Economic Policy, 22(4), pp. 445-456.

McLaughlin, C. (2009). “The productivity-enhancing impacts of the minimum wage: Lessons from Denmark and New Zealand”, British Journal of Industrial Relations, 47(2), pp. 327-348.

Taylor, L. and Barbosa-Filho, N.H. (2021). “Inflation? It’s import prices and the labor share!”, International Journal of Political Economy, 50(2), pp. 116-142.

ΥΠΟΙΚ (2023). Κρατικός Προϋπολογισμός 2024. Εισηγητική Έκθεση, Αθήνα: Υπουργείο Οικονομικών.

Η πρόταση του ΙΝΕ ΓΣΕΕ για τον κατώτατο μισθό στην Ελλάδα το 2024

Εμμ. Μπενάκη 71Α, Τ.Κ. 10681, Αθήνα, Τηλ: 210 3327710, Fax: 210 3304452

Έκθεση για την αξιολόγηση του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού και ημερομισθίου με εκτιμήσεις για την προσαρμογή του στις επίκαιρες οικονομικές συνθήκες

Φεβρουάριος 2024

Περιεχόμενα Εισαγωγή...................................................................................................................................................................... 2 Μακροοικονομικές επιδόσεις και προοπτικές ............................................................................................................ 3 Κύκλος εργασιών ......................................................................................................................................................... 4 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών ............................................................................................................................... 6 Εμπορικό ισοζύγιο ....................................................................................................................................................... 7 Ισοζύγιο υπηρεσιών ..................................................................................................................................................... 8 Ανταγωνιστικότητα .................................................................................................................................................... 10 Πληθωρισμός ............................................................................................................................................................. 12 Παραγωγικότητα........................................................................................................................................................ 14 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις .......................................................................................................................................... 21 Ανεργία ...................................................................................................................................................................... 23 Κίνδυνος φτώχειας .................................................................................................................................................... 24 Ανισότητες ................................................................................................................................................................. 25 Δείκτης S80/S20 ..................................................................................................................................................... 25 Δείκτης Gini ............................................................................................................................................................ 25 Κατώτατοι μισθοί σε Ελλάδα και Ε.Ε. ........................................................................................................................ 26 Επιδράσεις μεταβολής κατώτατου μισθού ............................................................................................................... 27 Φορολόγηση ατομικών επιχειρήσεων ...................................................................................................................... 34 Συμπεράσματα........................................................................................................................................................... 36

Εισαγωγή Μετά από πρόσκληση του Οργανισμό Μεσολάβησης και Διαιτησίας, με θέμα «Διαβούλευση για τον κατώτατο μισθό», και ημερομηνία αποστολής 5 Φεβρουαρίου 2024, το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕΕ ενημερώθηκε ότι βάσει των άρθρων 134 και 134 Α του Κώδικα Ατομικού Εργατικού Δικαίου (ΠΔ 80/2002, Α222) ενεργοποιείται η διαδικασία – ο μηχανισμός διαμόρφωσης του νομοθετικώς καθορισμένου νόμιμου κατώτατου μισθού και κατώτατου ημερομισθίου για τους εργαζόμενους ιδιωτικού δικαίου όλης της χώρας. Με τη συγκεκριμένη πρόσκληση της Επιτροπής Συντονισμού της διαβούλευσης, το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ κλήθηκε να προβεί στη σύνταξη έκθεσης για την αξιολόγηση του ισχύοντος κατώτατου μισθού και ημερομισθίου με καταληκτική ημερομηνία αποστολής της έκθεσης τις 19/02/2024. Για την εκτίμηση της προσαρμογής του στις επίκαιρες οικονομικές συνθήκες ελήφθησαν υπ’ όψη η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και οι προοπτικές της για ανάπτυξη από την άποψη της παραγωγικότητας, των τιμών και της ανταγωνιστικότητας, της απασχόλησης, του ποσοστού ανεργίας, των εισοδημάτων και μισθών. Στο πλαίσιο αυτό το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ καταθέτει την παρούσα έκθεση.

Μακροοικονομικές επιδόσεις και προοπτικές Η ελληνική οικονομία την Περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του 2023, κατέγραψε αύξηση του ΑΕΠ κατά 3.143 εκατ. € (+2,2%) σε σταθερές τιμές σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2022. Είναι ίσως η πρώτη χρονιά μετά το 2020 που μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις με το προηγούμενο έτος απαλλαγμένοι από τις στρεβλώσεις που προκάλεσε η πανδημία στην οικονομική δραστηριότητα δεδομένου ότι από το 2022 δεν υπάρχουν περιορισμοί (με εξαίρεση κάποια λίγα περιοριστικά μέτρα το πρώτο τρίμηνο του 2022). Η μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση κατά την εξεταζόμενη περίοδο παρατηρήθηκε στις επενδύσεις (ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου) οι οποίες αυξήθηκαν κατά 1.462 εκατ. € (+7,4%) και συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία των τελευταίων χρόνων μετά από μία μακρά περίοδο αποεπένδυσης που ακολούθησε την κρίση χρέους. Η δυναμική που παρουσιάζουν πλέον οι επενδύσεις γίνεται ακόμα πιο σαφής αν αναλογιστούμε ότι η αύξηση τους το 2023 έγινε σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα υψηλών επιτοκίων που έχει αρνητικό αντίκτυπο στην επενδυτική δραστηριότητα. Δεν πρέπει επίσης να παραλείψουμε ότι το καθώς το 2023 ήταν χρονιά εκλογών κάποιοι επενδυτές να τήρησαν στάση αναμονής. Ωστόσο ο Ακαθάριστος Σχηματισμός Κεφαλαίου (δηλαδή το άθροισμα των επενδύσεων και της μεταβολής αποθεμάτων) έκλεισε με αρνητικό πρόσημο -1,1% για την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του 2023 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους που σημαίνει ότι είχαμε μία σημαντική μείωση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων ειδικά στο 1ο και στο 2ο τρίμηνο του 2023. Η καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 1.255 εκατ. € που αντιστοιχεί σε αύξηση +1,3% σε σχέση με το προηγούμενο έτος ενώ αντίστοιχα αυξήθηκαν και οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης 322 εκατ. € (+1,1%). Σημαντική αύξηση σημείωσαν και οι εξαγωγές κατά 2,3% ενώ αντίστοιχα οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 1,8%, Ως αποτέλεσμα το έλλειμμα στον εξωτερικό τομέα μειώθηκε κατά -1,8%.

Πίνακας 1 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Εποχικά διορθωμένα στοιχεία) (Σε εκατ. €. Αλυσωτοί δείκτες όγκου, έτος αναφοράς 2015)

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν

2021 Q1 43.876

2021 Q2 44.413

2021 Q3 45.842

2021 Q4 46.203

2022 Q1 47.258

2022 Q2 47.457

2022 Q3 47.703

2022 Q4 48.140

2023 Q1 48.164

2023 Q2 48.695

2023 Q3 48.702

Τελική καταναλωτική δαπάνη

38.738

40.201

41.179

42.052

42.925

43.029

43.040

43.382

43.693

43.695

43.469

Νοικοκυριών και ΜΚΙΕΝ

29.608

31.027

31.592

32.585

33.478

33.445

33.460

33.947

33.858

34.005

33.775

Γενικής Κυβέρνησης + Ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου + Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών - Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών

9.222

9.258

9.433

9.437

9.445

9.572

9.643

9.547

9.717

9.688

9.577

7.228

7.727

7.038

7.018

7.315

7.307

7.865

8.109

6.562

7.116

8.561

5.690

5.961

6.170

6.186

6.567

6.484

6.628

7.122

7.104

7.084

6.954

15.248

16.403

18.388

18.254

17.623

18.577

18.168

18.192

18.805

18.482

18.347

17.439

18.944

20.449

20.992

20.109

21.109

20.782

21.819

20.766

20.975

21.387

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας θα κλείσει με αύξηση +2,4% το 2023 ενώ αναμένεται αύξηση +2,3% για το 2024 και +2,2% για το 2025. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών αναμένει μεγαλύτερη μεγέθυνση το 2024 η οποία θα φτάσει το 2,9% σύμφωνα με την Εισηγητική Έκθεση για τον Προϋπολογισμό του 2024. Καταλυτικής σημασίας για τις επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας το 2024 και το 2025 θα έχει η διεθνής οικονομική συγκυρία. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναμένεται μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3,5% το 2023, 3,2% το 2024 και 3,5% το 2025. Χαμηλότερες προσδοκίες έχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις χώρες της ΕΕ αφού αναμένει η μεγέθυνση του ΑΕΠ για την ΕΕ να είναι 0,6% το 2023, ενώ αναμένει ανάκαμψη με 1,3% το 2024 και 1,7% το 2025. Ωστόσο, η Επιτροπή εκφράζει της ανησυχίες της για τις χαμηλές καταναλωτικές δαπάνες των νοικοκυριών λόγω της συρρίκνωσης του διαθέσιμου εισοδήματος από τον πληθωρισμό. Αυτό έχει ιδιαίτερη επίπτωση στην ελληνική οικονομία λόγω της μεγάλης εξάρτησης της από τον τουρισμό.

Κύκλος εργασιών Το πρώτο ενιάμηνο του 2023, σε σχέση με το αντίστοιχο ενιάμηνο του προηγούμενου έτους, σημειώθηκε οριακή μείωση του κύκλου εργασιών κατά 1,8%1. Εξετάζοντας κλαδικά τα στοιχεία για τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων προκύπτει ότι η υποχώρηση προήλθε κυρίως από τη μείωση στον κύκλο εργασιών του κλάδου Παροχή Ηλεκτρικού Ρεύματος, Φυσικού Αερίου, Ατμού και Κλιματισμού, ο οποίος κατέγραψε πτώση κατά 41,16% ή κατά 16,85 δισ. € που φαίνεται ότι οφείλεται στην υποχώρηση των τιμών ενέργειας κατά 57% το 2023 σε σχέση με το 2022. Σημαντική υποχώρηση παρατηρήθηκε κατά το πρώτο ενιάμηνο του έτους και στην μεταποίηση (-7,81%). Από την άλλη μεριά, οι κλάδοι που πρωτοστάτησαν στην μεγέθυνση ήταν: χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες (48,1%) και κατασκευές (19,15%). Ξεχωρίζοντας τους πέντε κλάδους όπου συγκεντρώνεται περίπου το 70% της μισθωτής εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, η εικόνα που σχηματίζεται είναι η ακόλουθη. Στους τέσσερις από τους πέντε κλάδους ο κύκλος εργασιών της υπό εξέταση περιόδου αυξήθηκε: Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών (2,21%), Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης (9,97%), Μεταφορά και Αποθήκευση (5,05%), Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες (12,15%). Ενώ, όπως προαναφέρθηκε στο κλάδο της Μεταποίησης ο κύκλος εργασιών το πρώτο ενιάμηνο του 2023 μειώθηκε κατά 7,81%.

Εξετάζουμε τα ενιάμηνα κάθε έτους γιατί κατά την διάρκεια σύνταξης της παρούσας έκθεσης η Ελληνική Στατιστική Αρχή δεν είχε δώσει ακόμη στη δημοσιότητα τα στοιχεία του τελευταίου τριμήνου, κι έτσι δεν μπορούσαν να εξαχθούν συμπεράσματα για όλο το έτος. Τούτου δοθέντος έγινε η δέουσα προσαρμογή στα στοιχεία όλων των προηγούμενων ετών, στο ενιάμηνο, ώστε να είναι μεταξύ τους συγκρίσιμα.

Πίνακας 2 Κύκλος εργασιών (σε χιλ. ευρώ), από διοικητικές πηγές, για το σύνολο των επιχειρήσεων της ελληνικής οικονομίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Α' Ενιάμηνο 2019

Α' Ενιάμηνο 2020

Α' Ενιάμηνο 2021

Α' Ενιάμηνο 2022

Α' Ενιάμηνο 2023

Ποσοστιαία μεταβολή 2023/2022

Γεωργία, Δασοκομία και Αλιεία

4.362.638

4.566.379

5.399.936

6.321.652

7.105.909

12,41

Ορυχεία και Λατομεία

623.258

564.418

612.576

633.135

660.870

4,38

Μεταποίηση

47.606.323

42.100.769

51.902.950

74.727.710

68.888.171

-7,81

Παροχή Ηλεκτρικού Ρεύματος, Φυσικού Αερίου, Ατμού και Κλιματισμού

14.105.205

12.070.209

14.779.248

40.941.044

24.090.480

-41,16

Παροχή Νερού. Επεξεργασία Λυμάτων, Διαχείριση Αποβλήτων και Δραστηριότητες Εξυγίανσης

1.399.198

1.363.696

1.036.728

1.875.538

1.792.972

-4,4

Κατασκευές

6.708.457

6.512.410

7.400.697

8.851.813

10.547.216

19,15

Χονδρικό και Λιανικό Εμπόριο. Επισκευή Μηχανοκίνητων Οχημάτων και Μοτοσυκλετών

94.787.281

89.567.827

101.774.717

122.701.766

125.411.596

2,21

Μεταφορά και Αποθήκευση

13.184.982

9.744.393

12.165.788

16.979.331

17.836.149

5,05

Δραστηριότητες Υπηρεσιών Παροχής Καταλύματος και Υπηρεσιών Εστίασης

11.352.560

5.673.673

8.917.994

14.201.329

15.616.816

9,97

Ενημέρωση και Επικοινωνία

9.100.637

8.455.325

8.963.323

9.984.553

10.293.699

3,1

Χρηματοπιστωτικές και Ασφαλιστικές Δραστηριότητες

10.562.039

9.524.160

7.779.056

10.250.715

15.180.972

48,1

Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας

1.202.947

1.309.437

1.396.103

1.945.529

Επαγγελματικές, Επιστημονικές και Τεχνικές Δραστηριότητες

6.881.658

6.788.206

8.101.001

9.555.014

10.716.207

12,15

Διοικητικές και Υποστηρικτικές Δραστηριότητες

5.651.644

3.612.893

4.667.307

6.342.832

7.358.932

16,02

Δημόσια Διοίκηση και Άμυνα. Υποχρεωτική Κοινωνική Ασφάλιση

317.490

316.806

374.554

Εκπαίδευση

267.034

271.210

315.329

395.184

507.723

28,48

Δραστηριότητες Σχετικές με την Ανθρώπινη Υγεία και την Κοινωνική Μέριμνα

1.458.631

1.460.046

1.822.004

1.901.614

2.134.151

12,23

Τέχνες, Διασκέδαση και Ψυχαγωγία

4.016.924

3.072.828

2.958.359

4.569.100

5.430.620

18,86

Άλλες Δραστηριότητες Παροχής Υπηρεσιών

955.933

843.383

975.902

1.175.344

1.294.897

10,17

Άγνωστη Δραστηριότητα

26.601

48.629

48.411

9.979

9.193

-7,88

Γενικό Σύνολο

236.124.389

207.866.697

241.914.882

334.149.246

328.167.649

-1,79

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (* Μη διαθέσιμα στοιχεία) – Επεξεργασία/Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Ένας βασικός δείκτης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας μίας χώρας είναι το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Τα τεράστια ελλείμματα που σημείωνε το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών πριν την κρίση χρέους περιορίστηκαν σημαντικά, φτάνοντας κοντά σε ένα ισοσκελισμένο ισοζύγιο την περίοδο 2013-2015 και διατηρούμενο σε ελλειμματικό αλλά υπό έλεγχο επίπεδο έως το 2019. Μετά την έλευση της πανδημίας, το έλλειμμα άρχισε να εκτινάσσεται φτάνοντας το 2022 στα -21.225,6 εκατ. €. Γράφημα 1 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 0 -5.000

-2.588,2

-1.317,8 -1.438,4

-3.050,0 -3.406,2

-6.646,7

-10.000

-2.725,5 -5.232,2 -10.964,4 -12.271,6

-15.000 -20.000

-17.829,7

-25.000

-21.225,6

-22.648,9

-30.000 -29.322,9

-35.000 -40.000 -36.566,2 2008 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Για το 2023, το έλλειμμα για την περίοδο Ιανουαρίου-Νοεμβρίου για την οποία υπάρχουν δημοσιευμένα στοιχεία, το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών διαμορφώθηκε στα -11.883,4 εκατ. € το οποίο είναι σημαντικά μειωμένο σε σχέση με το έλλειμμα ρεκόρ της αντίστοιχης περιόδου το 2022 το οποίο ανήλθε στα 18.517,8 εκατ. €. Παρά την αισθητή μείωση του ελλείμματος το 2023 απέχουμε παρασάγγας από τα επίπεδα ελλείμματος πριν την πανδημία. Γράφημα 2 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών

2019

2020

2021

2022

Νοέ

Σεπ.

Ιούλ

Μάι

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ

Σεπ.

Ιούλ

Μάι

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ

Σεπ.

Ιούλ

Μάι

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ

Σεπ.

Ιούλ

Μάι

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ

Σεπ.

Ιούλ

Μάι

Μαρ.

Ιαν.

3.000 2.000 1.000 0 -1.000 -2.000 -3.000 -4.000 -5.000

2023

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Προκειμένου να εξετάσουμε του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας θα πρέπει να δούμε την εξέλιξη των δύο βασικών συστατικών ισοζυγίων του. Του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Εμπορικό ισοζύγιο Το 2023 είχαμε μείωση τόσο της αξίας τόσο των εμπορευματικών εξαγωγών όσο και των εμπορευματικών εισαγωγών με τις εισαγωγές να διαμορφώνονται στα 81.965,6 εκατ. € (-13,3%) και τις εξαγωγές στα 50.920,0 εκατ. € (-8,7%). Ως εκ τούτου το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο περιορίστηκε στα -31.045,6 εκατ. € μειωμένο κατά -20,0% σε σχέση με το έλλειμμα της προηγούμενης χρονιάς. Γράφημα 3 Εμπορικό ισοζύγιο 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 -20.000 -40.000 -60.000

Εισαγωγές

Εξαγωγές

Εμπορικό ισοζύγιο

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Στο γράφημα που ακολουθεί βλέπουμε τις εισαγωγές και τις εξαγωγές εκφρασμένες σε ποσότητες προκειμένου να δούμε εάν οι διακυμάνσεις στις ποσότητες συμβαδίζουν με τις διακυμάνσεις σε όρους αξίας που είδαμε παραπάνω. Με βάση τα στοιχεία οι εξαγωγές σε ποσότητα αυξήθηκαν το 2023 κατά +1,5% σε σχέση με το 2022 ενώ οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά -1,4% αντίστοιχα.

Εκατομμύρια

Γράφημα 4 Εμπορικό ισοζύγιο (Ποσότητες σε χιλιάδες τόννους) 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0

Εισαγωγές

Εξαγωγές

Εμπορικό ισοζύγιο

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Προκειμένου να έχουμε μια καλύτερη εικόνα για το πώς έχουν διαμορφωθεί οι όροι εμπορίου για την ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια, στο διάγραμμα που ακολουθεί έχουμε υπολογίσει τον λόγο της αξίας των εισαγωγών προς την ποσότητά τους και της αξίας των εξαγωγών ως προς την ποσότητά τους αντίστοιχα για την περίοδο Ιανουαρίου 2007- 2023. Όπως βλέπουμε οι δύο λόγοι αυξήθηκαν σημαντικά από το 2020 έως το 2022 λόγω της πληθωριστικής κρίσης, με την μεταξύ τους διαφορά να φτάνει στο μέγιστο (-0,313) το 2022 ενώ το 2023 υπήρξε μία μικρή αποκλιμάκωση με τη διαφορά μεταξύ των δύο λόγων (-0,249). Εν τούτοις απέχουμε πολύ ακόμα για να φτάσουμε τα προ πανδημίας επίπεδα όρων εμπορίου.

Γράφημα 5 Σχέση αξίας/ποσότητας εισαγωγών-εξαγωγών 2 1,5 1 0,5 0 -0,5 -1

Αξία εισαγωγών / ποσότητα εισαγωγών Αξία εξαγωγών / ποσότητα εξαγωγών Αξία εξαγωγών / ποσότητα εξαγωγών - Αξία εισαγωγών / ποσότητα εισαγωγών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ – Επεξεργασία ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Ισοζύγιο υπηρεσιών Το ισοζύγιο υπηρεσιών είναι παραδοσιακά πλεονασματικό και μετριάζει σημαντικά το έλλειμμα το οποίο δημιουργείται στο ισοζύγιο αγαθών. Το πλεόνασμα στο ισοζύγιο υπηρεσιών δημιουργείται πρωτίστως από το ταξιδιωτικό ισοζύγιο, δηλαδή από τον τουρισμό (η συνεισφορά του οποίου στο συνολικό πλεόνασμα είχε ξεπεράσει ένα ποσοστό της τάξης του 70% στην περίοδο προ πανδημίας) και δευτερευόντως από το ισοζύγιο των μεταφορών, το οποίο αποτελείται κατά κύριο λόγω από την ελληνική ναυτιλία με παραδοσιακά πλεονασματικό ισοζύγιο και δευτερευόντως από λοιπές μεταφορές με παραδοσιακά ελλειμματικό ισοζύγιο. Σημειώνεται ότι παρά το γεγονός ότι οι εισπράξεις από θαλάσσιες μεταφορές είναι εξίσου σημαντικό μέγεθος όπως και οι εισπράξεις από τον τουρισμό, οι πολύ μεγάλες αντίστοιχες πληρωμές του ναυτιλιακού κλάδου προς

το εξωτερικό μετριάζουν το καθαρό αποτέλεσμά του στο ισοζύγιο υπηρεσιών, σε σχέση τουλάχιστον με τις ταξιδιωτικές εισπράξεις. Για το ισοζύγιο υπηρεσιών δεν έχουμε ακόμα πλήρη στοιχεία για το σύνολο του 2023 δεδομένου ότι δεν έχουν ενσωματωθεί ακόμα τα στοιχεία για τον Δεκέμβριο. Ως εκ τούτου θα εξετάσουμε την περίοδο ΙανουαρίουΝοεμβρίου 2023 σε σχέση με τις αντίστοιχες περιόδους των προηγούμενων ετών. Όπως βλέπουμε στο διάγραμμα που ακολουθεί το αποτέλεσμα του ισοζυγίου υπηρεσιών παρουσιάζει μία έντονη εποχικότητα εξαιτίας της αντίστοιχης εποχικότητας των εσόδων από τον τουρισμό τα οποία κορυφώνονται τον Αύγουστο, και ελαχιστοποιούνται τον Φεβρουάριο κάθε έτους. Γράφημα 6 Αξία εισαγωγών - εξαγωγών υπηρεσιών 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

2019 Εισπράξεις

2020

2021

Πληρωμές

Ισοζύγιο υπηρεσιών

2022

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

2023

Γραμμική (Ισοζύγιο υπηρεσιών)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Για την περίοδο Ιανουαρίου-Νοεμβρίου 2023 το καθαρό αποτέλεσμα του ισοζυγίου υπηρεσιών ήταν 20.885,4 εκατ. € σημειώνοντας σαφή αύξηση κατά +9,7% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2022 αλλά και αύξηση κατά +1,3% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019, δηλαδή πριν την πανδημία. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλλε σημαντικά η εκτίναξη των καθαρών εισπράξεων από τον τουρισμό οι οποίες ξεπέρασαν τις καθαρές εισπράξεις των αντίστοιχων περιόδων τόσο κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσο και πριν από αυτή ενώ για πρώτη φορά το ισοζύγιο των λοιπών υπηρεσιών είχε θετικό πρόσημο (αν και η συνεισφορά του είναι αμελητέα). Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι αν και οι καθαρές εισπράξεις από τον κλάδο της εμπορικής ναυτιλίας αποτελούν όπως προαναφέρθηκε ένα σημαντικό μέρος του πλεονάσματος του ισοζυγίου υπηρεσιών, η καθαρή τους συνεισφορά μειώνεται από μετά την πανδημία λόγω της εκτίναξης των ελλειμμάτων στο ισοζύγιο των λοιπών μεταφορών μετά το 2020.

Γράφημα 7 Αξία εισαγωγών - εξαγωγών υπηρεσιών (Ιανουάριος - Νοέμβριος) 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2018

2019

2020

2021

2022

2023

-5.000 Ταξιδιωτικό

Μεταφορές

Λοιπές υπηρεσίες

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Στο γράφημα που ακολουθεί βλέπουμε την πορεία των ταξιδιωτικών εισπράξεων και η σημαντική τους συνεισφορά στις συνολικές εισπράξεις στο ισοζύγιο υπηρεσιών. ‘Όπως φαίνεται μετά από μία σημαντική πτώση των ταξιδιωτικών εισπράξεων κατά την διάρκεια της πανδημίας το 2020 τα έσοδα ανέκαμψαν σημαντικά το 2021, και το 2022, ενώ το καλοκαίρι του 2023 τα έσοδα από ταξιδιωτικές εισπράξεις ξεπέρασαν τα επίπεδα του καλοκαιριού του 2019 που ήταν η καλύτερη χρονιά για τον ελληνικό τουρισμό (11.855,0 εκατ. € για το 3ο τρίμηνο του 2022 έναντι 10.693,4 εκατ. € για το 3ο τρίμηνο του 2019). Γράφημα 8 Ταξιδιωτικές εισπράξεις

2019

2020

2021 Εισπράξεις

2022

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Μαρ.

Ιαν.

Νοέ.

Σετ.

Ιούλ.

Μάι.

Ιαν.

Μαρ.

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0

2023

Ταξιδιωτικό

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Ανταγωνιστικότητα Ένας έγκριτος δείκτης για την μέτρηση της ανταγωνιστικότητας είναι ο συνθετικός δείκτης World Competitiveness Ranking ο οποίος καταρτίζεται από το International Institute for Management Development 10

(IMD) για 64 χώρες και δημοσιεύεται από το 1989. Ο δείκτης αυτός αποτελείται από 4 συνθετικούς υποδείκτες, την οικονομική επίδοση (Economic Performance) την αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης (Government Efficiency), την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων (Business Efficiency) και το επίπεδο των υποδομών (Infrastructure) οι οποίοι προκύπτουν από τη στάθμιση 333 κριτηρίων ανταγωνιστικότητας. Η Ελλάδα είχε σημειώσει την καλύτερη επίδοση ως προς το συνολικό της σκορ το 2021 όταν έφτασε στην 46η θέση στην κατάταξη από την 58η θέση που είχε το 2019. Στη συνέχεια έπεσε στην 47η θέση το 2022 και στην 49 η θέση το 2023. Όσον αφορά στις επιμέρους συνιστώσες του συνθετικού δείκτη, η Ελλάδα το 2023 σημείωσε την καλύτερη επίδοση στις υποδομές (40η θέση) και τη χειρότερη στη συνολική οικονομική της επίδοση (58η θέση). Γράφημα 9 Ανταγωνιστικότητα. Κατάταξη της Ελλάδας με βάση των δείκτη του IMD

2018

2019

2020

2021

2022

2023

Συνολική επίδοση

Οικονομική επίδοση

Αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης

Αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων

Υποδομές Πηγή: International Institute for Management Development

Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του για την κατάρτιση του δείκτη, το IMD διεξάγει ετησίως έρευνα γνώση σε στελέχη αναφορικά με τους 5 πιο ελκυστικούς παράγοντες σε κάθε χώρα. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 10 στην περίπτωση της Ελλάδας οι πιο ελκυστικοί παράγοντες είναι το υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και ο δυναμισμός της οικονομίας ενώ οι λιγότερο ελκυστικοί παράγοντες είναι η ανταγωνιστικότητα του φορολογικού καθεστώτος, αποτελεσματικότητα του νομικού πλαισίου και η ποιότητα της εταιρικής διακυβέρνησης.

Γράφημα 10 Παράγοντες ελκυστικότητας της ελληνικής οικονομίας Υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο

71,88%

Ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό

70,31%

Δυναμισμός της οικονομίας

67,19%

Ανταγωνιστικότητα κόστους

53,13%

Θετικές στάσεις και συμπεριφορές

45,31%

Αποτελεσματικές εργασιακές σχέσεις

23,44%

Πρόσβαση σε χρηματοδότηση

21,88%

Πολιτική σταθερότητα και προβλεψιμότητα

21,88%

Ικανότητα της κυβέρνησης

20,31%

Φιλικό περιβάλλον προς την επιχειρηματικότητα

20,31%

Αξιόπιστες υποδομές

17,19%

Ισχυρά κουλτούρα έρευνας και ανάπτυξης

14,06%

Ποιότητα εταιρικής διακυβέρνησης

14,06%

Αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο

6,25%

Ανταγωνιστικό φορολογικό καθεστώς

4,69% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Πηγή: International Institute for Management Development

Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός που αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας μετά την πανδημία στην Ελλάδα το 2023 ήταν μεσοσταθμικά 3,5% ποσοστό σαφώς μειωμένο με το ποσοστό ρεκόρ 9,6% του προηγούμενου έτους και σημαντικά κάτω από τον μέσο όρο πληθωρισμού στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη. Σε επίπεδο μηνών το 2023 ξεκίνησε τον Ιανουάριο με πληθωρισμό 7,0% ακολουθώντας την κλιμάκωση του πληθωρισμού που είχε ξεκινήσει από το δεύτερο εξάμηνο του 2022. Σταδιακά μέσα στο 2023 ο πληθωρισμός άρχισε να αποκλιμακώνεται πέφτοντας τον Ιούνιο του 2023 για πρώτη φορά μετά το 2021 κάτω από το όριο του 2%. Έκτοτε αυξήθηκε εκ νέου (με εξαίρεση τον Σεπτέμβριο που είχαμε νέα μείωση) φτάνοντας τον Δεκέμβριο στο 3,5%. Σύμφωνα με τις Φθινοπωρινές προβλέψεις της Επιτροπής η πληθωρισμός στην Ελλάδα αναμένεται να πέσει στο 2,8% το 2024 και στο 2,1% το 2025 αν και ενδεχομένως τα μεγέθη αυτά να αναθεωρηθούν προς τα κάτω. Παρά την διαφαινόμενη μείωση του πληθωρισμού δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Έλληνες καταναλωτές αντιμετώπισαν το 2023 ένα μεσοσταθμικό επίπεδο τιμών αυξημένο κατά 13,5% σε σχέση με το αντίστοιχο επίπεδο του 2019 πριν δηλαδή το ξέσπασμα της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία. 12

Γράφημα 11 Πληθωρισμός στην Ελλάδα (2020=100) 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 -4 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 2018

2019

2020

2021

2022

2023

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Όσον αφορά στην εξέλιξη του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή σε ευρύτερες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών για το 2023 σε σχέση με το 2022, όπως φαίνεται και στο Γράφημα 12 που ακολουθεί υπήρξε μία σημαντική αποκλιμάκωση των τιμών στην ενέργεια οι οποίες μειώθηκαν κατά -13,4% μετά από απανωτές αυξήσεις 12,4% το 2021 και 41% το 2022. Ωστόσο για δεύτερη συνεχή χρονιά έχουμε σημαντικές αυξήσεις στα τρόφιμα. Συγκεκριμένα το 2023 οι τιμές των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής αυξήθηκαν κατά +11,1% και οι τιμές στα επεξεργασμένα είδη διατροφής κατά +9,3%. Αυξήσεις είχαμε και στα βιομηχανικά αγαθά (+6,4%) και στις υπηρεσίες (+4,5%) Γράφημα 12 ΕνΔΤΚ βασικών αγαθών και υπηρεσιών Μη επεξεργασμένα είδη διατροφής

11,1%

Επεξεργασμένα είδη διατροφής

9,3%

Βιομηχανικά αγαθά χωρίς την ενέργεια Υπηρεσίες

4,5%

Ενέργεια

-13,4% -15,0%

6,4%

-10,0%

-5,0%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Οι αυξήσεις που περιγράφηκαν παραπάνω δημιούργησαν μία σειρά από αυξήσεις στο κόστος διαβίωσης των νοικοκυριών όπως φαίνεται στον πίνακα 3. Η αύξηση των τιμών στα τρόφιμα εκτίναξε το κόστος διατροφής και μη αλκοολούχων ποτών το 2023 κατά +11,6% καθώς και το κόστος για Ξενοδοχεία, καφέ και εστιατόρια κατά 6,5%. Παράλληλα οι αυξήσεις των τιμών στα βιομηχανικά αγαθά και στις υπηρεσίες αύξησε το κόστος των διαρκών αγαθών, ειδών νοικοκυριών και υπηρεσιών κατά 6,7%, το κόστος ένδυσης και υπόδησης κατά 6,7% και το κόστος υπηρεσιών υγείας κατά 6,0% αντίστοιχα. Η μείωση των τιμών της ενέργειας το 2023 είχε σημαντική 13

ευνοϊκή επίδραση στο κόστος στέγασης των νοικοκυριών το οποίο μειώθηκε κατά -8,3% καθώς και στις μεταφορές το κόστος των οποίων έμεινε πρακτικά αμετάβλητο (+0,2%) προφανώς λόγω της πτώσης των τιμών των καυσίμων, εξουδετερώνοντας έτσι τις επιπτώσεις από τις αυξήσεις των τιμών αγοράς οχημάτων. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρξε μείωση του κόστους στις επικοινωνίες κατά (-2,5%) συνεχίζοντας την τάση μείωσης που παρατηρείται από το 2020.

Πίνακας 3 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή ανά ομάδα αγαθών (Έτος βάσης: 2020=100) Ιαν. 2022 / Ιαν. 2021

Φεβρ. 2022 / Φεβρ. 2021

Μαρτ. 2022 / Μαρτ. 2021

Απρ. 2022 / Απρ. 2021

Μάιος 2022 / Μάιος 2021

Ιουν. 2022 / Ιουν. 2021

Ιουλ. 2022 / Ιουλ. 2021

Αυγ. 2022 / Αυγ. 2021

Σεπτ. 2022 / Σεπτ. 2021

Οκτ. 2022 / Οκτ. 2021

Νοέμ. 2022 / Νοέμ. 2021

Δεκ. 2022 / Δεκ. 2021

Μέση ετήσια μεταβολή 2022/2021

15,4%

14,8%

14,3%

11,4%

11,6%

12,2%

12,3%

10,7%

9,4%

9,9%

9,0%

8,9%

11,6%

3,0%

2,9%

3,7%

4,0%

3,5%

3,4%

3,2%

2,5%

2,6%

2,2%

3,1%

6,5%

7,1%

14,4%

5,6%

11,8%

5,9%

5,2%

6,9%

6,2%

3,3%

6,4%

2,8%

6,7%

Στέγαση

-0,1%

-4,9%

-10,4%

13,4%

-12,9%

11,7%

-11,8%

12,6%

-15,0%

-2,0%

-1,2%

-0,5%

-8,3%

Διαρκή αγαθά, είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες

10,6%

10,5%

11,0%

10,9%

9,9%

7,6%

6,4%

5,6%

3,7%

2,8%

1,5%

1,9%

6,7%

Υγεία

2,9%

5,3%

5,6%

6,5%

7,8%

7,7%

7,8%

5,9%

5,6%

5,5%

6,0%

Μεταφορές

8,1%

6,5%

1,9%

1,4%

-3,1%

-7,6%

-3,7%

1,6%

3,0%

-0,4%

-2,7%

0,3%

0,2%

Επικοινωνίες

-1,3%

-1,6%

-1,9%

-1,8%

-2,3%

-2,7%

-2,8%

-3,1%

-3,2%

-2,5%

Αναψυχή, πολιτιστικές δραστηριότητ ες

3,4%

3,5%

2,9%

3,7%

3,3%

3,6%

3,5%

3,3%

3,1%

2,8%

2,6%

3,2%

Εκπαίδευση

2,2%

3,0%

3,5%

2,6%

8,1%

7,5%

8,5%

7,4%

6,3%

6,2%

6,1%

4,8%

4,7%

5,9%

6,5%

5,8%

6,2%

6,4%

6,8%

4,2%

3,6%

3,9%

2,4%

2,7%

1,9%

1,7%

4,2%

6,1%

4,6%

3,0%

2,8%

1,8%

2,5%

2,7%

1,6%

3,4%

3,0%

3,5%

Ομάδες αγαθών και υπηρεσιών Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά Αλκοολούχα ποτά και καπνός Ένδυση και υπόδηση

Ξενοδοχεία, 7,8% καφέ, εστιατόρια Άλλα αγαθά 5,4% και υπηρεσίες Γενικός 7,0% Δείκτης Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Παραγωγικότητα Στο πλαίσιο της μελέτης μας εξετάζουμε την επίπτωση του εργατικού κόστους στην παραγωγικότητα. Ξεκινάμε με την αποτύπωση της παραγωγικότητας της Ελλάδας ως συνάρτηση του παραγόμενου προϊόντος ανά εργαζόμενο. Στο γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνεται η παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο στην Ελλάδα σε σχέση με τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 13 που ακολουθεί, η παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο στην Ελλάδα κατά την περίοδο της κρίσης με βάση αναφοράς την ΕΕ μειώθηκε σημαντικά. 14

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι ενώ το 2008 η Ελλάδα σημείωνε παραγωγικότητα 99,2% του μέσου όρου της ΕΕ, το 2020 βρέθηκε μόλις στο 65,9% σημειώνοντας μείωση κατά -33,6%. Όπως θα δούμε παρακάτω η παραγωγικότητα συνδέεται άμεσα με την πορεία των επενδύσεων οι οποίες υπέστησαν θεμελιώδη μείωση μετά την κρίση χρέους. Η αντιστροφή του κλίματος στις επενδύσεις τα τελευταία χρόνια αντικατοπτρίζεται στην παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα. Ο δείκτης παραγωγικότητας το 2022 διαμορφώθηκε στο 70,5% της μέσης παραγωγικότητας της ΕΕ, σημειώνοντας για δεύτερο συνεχόμενη χρόνο αύξηση μετά το ξέσπασμα της κρίσης χρέους (Γράφημα 13). Αν και δεν υπάρχουν ακόμα δημοσιευμένα στοιχεία για την παραγωγικότητα το 2023, εικάζουμε ότι η επάνοδος των επενδύσεων που παρατηρείται θα επηρεάσει θετικά τον δείκτη.

Γράφημα 13 Παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο στην Ελλάδα (ΕΕ=100) 110 105 102,1

100

99,3

99,0

99,2

98,5

95 90

89,0

85 81,5

80,6

80,8 77,8

78,2 73,8

74,2 70,9

70,5

69,3 65,9

67,2

60 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Πηγή: Eurostat

Ωστόσο δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται στην προ τελευταία θέση τού μέσου όρου της παραγωγικότητας της ΕΕ με την Βουλγαρία να βρίσκεται στην τελευταία θέση με 55,5% το 2022 σημειώνοντας όμως αδιάλειπτη σύγκριση μετά την είσοδό της στην ΕΕ. Με βάση τον προηγούμενο δείκτη, οι πιο παραγωγικές χώρες είναι η Ιρλανδία, η Νορβηγία, το Λουξεμβούργο και το Βέλγιο. Σημειώνεται ότι δεδομένου πως ο δείκτης προκύπτει από τη σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, η επίδραση της πανδημίας ή όποιου άλλου διεθνούς εξωγενούς σοκ κατά κάποιο τρόπο εξαλείφεται. Η αύξηση της παραγωγικότητας αντικατοπτρίζεται και τον δείκτη Μοναδιαίου Εργασιακού Κόστους που καταρτίζεται από τον ΟΟΣΑ. Ο δείκτης υπολογίζει το εργασιακό κόστος ως το λόγο της μέσης αμοιβής των εργαζομένων ανά ώρα συναρτήσεις της αξίας της παραγωγής ανά ώρα. Όπως βλέπουμε η χώρα μας το 2011 είχε φτάσει στη χειρότερη αναλογία κόστους/απόδοσης με 114,2% όταν την ίδια χρονιά ο μέσος όρος της ΕΕ ήταν στο 97. Μετά τις μεγάλες μειώσεις του εργασιακού κόστους, ως συνέπεια των μνημονίων, ο δείκτης κατρακύλησε φτάνοντας στο 99,6 το 2016, κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ που ήταν 100,7. Αν αναλογιστούμε το μέγεθος της μείωσης της παραγωγής που συντελέστηκε στην ελληνική οικονομία το διάστημα αυτό λόγω της 15

ύφεσης, αντιλαμβανόμαστε πόσο μεγαλύτερη ήταν η αποκλιμάκωση του εργασιακού κόστους για να έχουμε τέτοια μείωση του δείκτη. Ο δείκτης συνέχισε την πτωτική του πορεία φτάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο του το 2019 (98,6) (προφανώς λόγω αύξησης της παραγωγής) όταν ο μέσος όρος της ΕΕ ήταν 105,1. Όπως βλέπουμε ότι παρά το γεγονός ότι υπήρξε σημαντική αύξηση του Δείκτη Μισθολογικού Κόστους της ΕΛΣΤΑΤ κατά περίπου 9,5% από το 2021 έως το 2022 και επιπλέον 5,9% από το 2022 έως το 2023, το εργασιακό κόστος συναρτήσει της παραγωγής μειώνεται αισθητά μετά το 2020. Συγκεκριμένα ενώ ο δείκτης βρισκόταν στο 106 το 2020 όταν είχε φτάσει στο κορυφαίο επίπεδο μετά την κρίση (προφανώς λόγω της μείωσης της παραγωγής εξαιτίας της πανδημίας). Ο δείκτης αυξήθηκε σημαντικά το 2020 φτάνοντας το 206, λόγω της μείωσης της παραγωγής κατά την διάρκεια της πανδημίας ενώ αποκλιμακώθηκε ξανά από τον επόμενο χρόνο φτάνοντας το 2022 στο 101,1. Αν και δεν υπάρχουν ακόμα δημοσιευμένα στοιχεία του δείκτη για το 2023, θεωρούμε ότι ο μεγαλύτερος ρυθμός ανάπτυξης που όπως φαίνεται θα σημειώσει η χώρα σε σχέση με το 2022 σε συνδυασμό με τις μικρότερες αυξήσεις του εργασιακού κόστους το 2023 σε σχέση με το 2022, θα αποκλιμακώσει ακόμα περισσότερο τον δείκτη, βελτιώνοντας την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας.

Γράφημα 14 Εργασιακό κόστος / παραγωγή (2015=100) 120 115 110 105 100 95 90 85 80 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Ελλάδα

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

ΕΕ27

Πηγή: Eurostat

Επενδύσεις Ο παράγοντας που επηρεάζει (κατά κύριο λόγο) την παραγωγικότητα της εργασίας, είναι το υλικό κεφάλαιο. Το υλικό κεφάλαιο θεωρείται ο πιο ζωτικός παράγοντας για τη μεγέθυνση του ΑΕΠ (με την προϋπόθεση ότι υπάρχει η αντίστοιχη εγχώρια ή αλλοδαπή ζήτηση για κατανάλωση) καθώς είναι ο παράγοντας ο οποίος μπορεί να διευρύνει τις παραγωγικές δυνατότητας μιας οικονομίας. Χρησιμοποιούμε τον Ακαθάριστο Σχηματισμό Παγίου Κεφαλαίου και για λόγους απλούστευσης θεωρούμε ότι στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ενσωματώνεται και η τεχνολογία. Οι επενδύσεις είναι η συνιστώσα η οποία επλήγη περισσότερο μετά την κρίση χρέους του 2008. Οι επενδύσεις μειώθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε από το 2010 έως και το 2021 οι αποσβέσεις του κεφαλαίου να 16

ξεπερνούν τον Ακαθάριστο Σχηματισμό Παγίου Κεφαλαίου και να έχουμε ουσιαστικά από επένδυση. Υπολογίζεται ότι σε αυτά τα 12 χρόνια το κεφάλαιο που απωλέστηκε από την ελληνική οικονομία άγγιξε τα 95 δισ. €. Εν τούτοις μετά από χρόνια συνεχούς κατακρήμνισης, από το 2021 σημειώθηκε μία σημαντική αύξηση των επενδύσεων η οποία συνεχίστηκε και το 2022 φτάνοντας τα 28.296 εκατ. € σημειώνοντας αύξηση 17,1% σε σχέση με το 2021 και 41,9% σε σχέση με το 2020. Ως αποτέλεσμα, το 2022 ήταν η πρώτη χρονιά μετά το 2010 που στην ελληνική οικονομία ο Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου ξεπέρασε τις αποσβέσεις. Είχαμε δηλαδή για πρώτη φορά αύξηση του παγίου κεφαλαίου της χώρας. Δεδομένου ότι όπως είδαμε παραπάνω υπάρχει μία σημαντική αύξηση των επενδύσεων και κατά το 2023, η τάση αύξησης των καθαρών επενδύσεων θα συνεχιστεί βελτιώνοντας περαιτέρω την παραγωγικότητα της ελληνικής οικονομίας.

Γράφημα 15 Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (εκατ. €) 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2008

2009

2010Β

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου

2017

2018

2019

2020

2021* 2022*

Αποσβέσεις παγίου κεφαλαίου

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Όπως προαναφέρθηκε ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου την περίοδο Ιανουαρίου -Σεπτεμβρίου 2023 έφτασε αθροιστικά τα 20.080 εκατ. €, αυξημένος κατά +7,4% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (Γράφημα 16). Με βάση τα έως τώρα δεδομένα αναμένεται οι συνολικές επενδύσεις του 2023 να είναι σημαντικά μεγαλύτερες καθώς: -

Αθροιστικά οι επενδύσεις της περιόδου Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2023 είναι μόλις κατά 6.715 εκατ. € μικρότερες από τις επενδύσεις για το σύνολο του 12μήνου Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2022.

Το 4ο τρίμηνο κάθε έτους είναι αυτό στο οποίο παραδοσιακά οι επενδύσεις κορυφώνονται. Συγκεκριμένα ποσοστό τουλάχιστον 30% των συνολικών επενδύσεων του έτους γίνονται εντός του 4ου τριμήνου.

To 4ο τρίμηνο του 2022 οι επενδύσεις ανήλθαν στα 8.179 εκατ. €.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία αναμένουμε οι επενδύσεις του 4ου τριμήνου του 2023 να κυμανθούν στα 9.000 εκατ. € και οι συνολικές επενδύσεις του 2023 να ξεπεράσουν τα 29.000 εκατ. €

Γράφημα 16 Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ανά τρίμηνο (εκατ. €) 10000 8000 6000 4000 2000 0 Q1

2019

2020

2021

2022

2023

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Όσον αφορά την διάρθρωση των επενδύσεων, στο γράφημα που ακολουθεί βλέπουμε την κατανομή των επενδύσεων κατά είδος την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του 2023. Όπως βλέπουμε στο γράφημα που ακολουθεί ένα σημαντικό κομμάτι των επενδύσεων (24,6%) αφορά σε μηχανολογικό εξοπλισμό και οπλικά συστήματα και προφανώς τα μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα του υπουργεία άμυνας των τελευταίων ετών επηρεάζουν σημαντικά αυτό το μέγεθος. Ακολουθούν οι επενδύσεις στον τομέα των κατασκευών με τις «άλλες κατασκευές» να συγκεντρώνουν το 22,6% του συνόλου των επενδύσεων και τις κατασκευές κατοικιών το 14,6% αντίστοιχα. Μικρότερα ποσοστά συγκεντρώνουν ο εξοπλισμός ΤΠΕ (10,7%), ο μεταφορικός εξοπλισμός (10,0%) και τα άλλα προϊόντα (17%).

Γράφημα 17 Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου Ιαν-Σεπ 2023

Κατοικίες; 14,6% Αλλα προϊόντα; 17,1%

Μηχανολογικός εξοπλισμός και οπλικά συστήματα; 24,6%

Άλλες κατασκευές; 22,6%

Μεταφορικός εξοπλισμός ; 10,0%

Αγροτικά προϊόντα; 0,1%

Εξοπλισμός Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνίας; 10,7% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Όσον αφορά στις μεταβολές σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, τη μεγαλύτερη μεγέθυνση είχαν οι επενδύσεις στην κατασκευή κατοικιών οι οποίες αυξήθηκαν κατά +40,6% συνεχίζοντας με ακόμα μεγαλύτερη δυναμική την επανάκαμψη του κλάδου που ξεκίνησε από το 2017. Δεύτερη μεγαλύτερη αύξηση παρατηρήθηκε στις επενδύσεις σε μεταφορικό εξοπλισμό οι οποίες αυξήθηκαν κατά +20,9%, ενώ μικρότερες αυξήσεις παρατηρήθηκαν σε επενδύσεις σε άλλες κατηγορίες κατασκευών (+7,9%), μηχανολογικός εξοπλισμός και οπλικά συστήματα (+2,4%) και άλλα προϊόντα (+2,1%). Υπήρξαν όμως και κατηγορίες στις οποίες οι επενδύσεις εμφανίζονται μειωμένες σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Συγκεκριμένα οι επενδύσεις σε εξοπλισμό ΤΠΕ μειώθηκαν κατά -10% κάτι το οποίο είναι αναμενόμενο αφού οι μεγάλη αύξηση των επενδύσεων σε αυτές τα προηγούμενα χρόνια ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα του ψηφιακού μετασχηματισμού λόγω της πανδημίας. Τέλος μείωση είχαμε και στις επενδύσεις σε αγροτικά προϊόντα κατά -4,2%.

Γράφημα 18 Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου Ιαν-Σεπ 2019-2023 (εκατ. €) 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Κατοικίες

Άλλες κατασκευές

Αγροτικά προϊόντα

2019

Μεταφορικός εξοπλισμός

2020

2021

Εξοπλισμός Μηχανολογικός Τεχνολογίας εξοπλισμός και Πληροφορικής οπλικά και Επικοινωνίας συστήματα

2022

Αλλα προϊόντα

2023

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Προκειμένου να διαπιστώσουμε εάν αυτή η αξιοσημείωτη αύξηση των επενδύσεων στην Ελλάδα συνιστά μία πραγματική αλλαγή στο επενδυτικό περιβάλλον ή πρόκειται για μία συγκυριακή διόρθωση μετά την ύφεση της πανδημίας διενεργούμε συγκρίσεις με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ για την περίοδο 2019-2022. Με βάση τα στοιχεία του πίνακα 4 που ακολουθεί, η Ελλάδα πέτυχε σε τρέχουσες τιμές2 την 6η καλύτερη επίδοση ως προς την αύξηση των επενδύσεων την περίοδο 2021-2022 με 17,1%, αύξηση σημαντικά μεγαλύτερη από τον μέσο όρο της ΕΕ (11,1%) και της Ευρωζώνης (10,7%). Η αύξηση των επενδύσεων στην Ελλάδα το 2022 σε σχέση με το 2020 είναι +41,9% (3η καλύτερη επίδοση) ενώ σε σχέση με το προ-πανδημίας 2019 είναι +44,4% (2η καλύτερη επίδοση).

Για τη σύγκριση με τις χώρες της ΕΕ χρησιμοποιούμε τρέχουσες τιμές λόγω της μη δημοσίευσης των στοιχείων σε σταθερές τιμές από την Eurostat.

Πίνακας 4 Επενδύσεις χωρών μελών της ΕΕ – 2019-2022 (τρέχουσες τιμές σε εκατ. €) 2022 ΕΕ27 Ευρωζώνη Βέλγιο Βουλγαρία Τσεχία Δανία Γερμανία Εστονία Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Κροατία Ιταλία Κύπρος Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Μάλτα Ολλανδία Αυστρία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία Σουηδία

3.114.018,1 2.655.678,1 116.239,1 11.455,1 61.068,3 65.746,1 740.545,0 7.577,9 193.410,1 19.595,1 249.502,0 572.294,0 11.845,1 323.203,4 4.392,3 6.734,9 10.528,2 11.287,7 39.573,7 2.842,3 172.808,0 98.946,8 100.734,4 38.815,2 51.514,8 9.514,7 20.292,4 57.149,0 116.402,7

2.977.838,2 2.523.107,8 110.943,3 11.750,2 57.290,8 68.992,8 733.188,0 8.174,8 157.893,7 19.939,9 228.532,0 539.458,0 11.210,8 298.506,8 4.666,5 6.752,1 10.663,8 10.771,4 36.558,8 2.696,4 172.937,0 95.140,2 96.351,6 38.509,8 51.881,1 8.892,8 18.210,2 57.231,0 120.694,3

3.213.645,0 2.716.104,9 121.509,3 11.616,6 61.964,2 75.837,1 770.497,0 9.090,4 96.941,3 24.164,9 245.709,0 612.198,0 12.303,7 373.419,8 4.850,2 7.461,4 12.259,4 13.156,8 41.941,5 3.107,5 184.405,0 104.663,3 96.897,0 43.639,5 58.596,2 10.581,6 19.254,6 59.196,0 138.383,8

3.571.134,5 3.006.268,3 132.415,6 14.637,2 74.036,1 82.746,2 856.194,0 9.909,5 109.525,0 28.296,5 270.310,0 664.994,0 13.349,0 427.106,0 5.657,0 8.452,6 14.432,1 13.579,0 47.591,9 4.356,2 199.868,0 113.133,0 110.022,0 48.665,5 70.257,2 12.329,5 22.019,7 65.025,0 152.226,7

2022-2021 11,1% 10,7% 9,0% 26,0% 19,5% 9,1% 11,1% 9,0% 13,0% 17,1% 10,0% 8,6% 8,5% 14,4% 16,6% 13,3% 17,7% 3,2% 13,5% 40,2% 8,4% 8,1% 13,5% 11,5% 19,9% 16,5% 14,4% 9,8% 10,0%

2022-2020 19,9% 19,1% 19,4% 24,6% 29,2% 19,9% 16,8% 21,2% -30,6% 41,9% 18,3% 23,3% 19,1% 43,1% 21,2% 25,2% 35,3% 26,1% 30,2% 61,6% 15,6% 18,9% 14,2% 26,4% 35,4% 38,6% 20,9% 13,6% 26,1%

2022-2019 14,7% 13,2% 13,9% 27,8% 21,2% 25,9% 15,6% 30,8% -43,4% 44,4% 8,3% 16,2% 12,7% 32,1% 28,8% 25,5% 37,1% 20,3% 20,3% 53,3% 15,7% 14,3% 9,2% 25,4% 36,4% 29,6% 8,5% 13,8% 30,8%

Πηγή: Eurostat

Με βάση τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η τάση αύξησης των επενδύσεων στην Ελλάδα δεν είναι συγκυριακή και δεν σχετίζεται με κάποια διόρθωση από την περίοδο της πανδημίας. Η αύξηση αυτή περισσότερο έχει να κάνει με την διόρθωση της μακράς περιόδου καθαρής αποεπένδυσης που ακολούθησε την κρίση χρέους. Η αύξηση των επενδύσεων αναμένεται να αυξήσει την παραγωγικότητα και κατ’ επέκταση την ανταγωνιστικότητα της χώρας το επόμενο διάστημα, κάτι το οποίο ήδη φαίνεται στα διαθέσιμα στοιχεία. Δεν πρέπει βέβαια να λησμονούμε ότι είναι τεράστιο το έδαφος που πρέπει να καλυφθεί ως προς τις επενδύσεις καθώς όπως προαναφέρθηκε το επενδυτικό κενό που δημιουργήθηκε αυτά τα 12 χρόνια αποεπένδυσης αγγίζει τα 95 δισ. €, την ίδια περίοδο που οι εταίροι μας συνέχιζαν να αυξάνουν τις επενδύσεις τους. Κάτι το οποίο επίσης πρέπει να σημειωθεί είναι ότι ο κύριος όγκος των επενδύσεων αφορά σε κατασκευές κατοικιών και πολεμικούς εξοπλισμούς, δεν αφορά δηλαδή σε άμεσα παραγωγικές επενδύσεις και μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια έντονη δυναμική αναδιάρθρωσης του αναπτυξιακού μας υποδείγματος.

Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Το 20223 η εισροές ΑΞΕ εκτοξεύτηκαν στα 7.928 εκατ. € (Γράφημα 19) σημειώνοντας νέο ρεκόρ αφού είναι κατά 48,2% υψηλότερες από τις ΑΞΕ του 2021 οι οποίες επίσης είχαν σημειώσει ρεκόρ σε σχέση με όλα τα προηγούμενα έτη. Η συγκυρία αυτή αναμφισβήτητα αποτελεί μία θετική εξέλιξη για τη χώρα μας ειδικά αν συνυπολογίσουμε τη μεγάλη αύξηση των εγχώριων ιδιωτικών επενδύσεων που αναλύσαμε παραπάνω.

Γράφημα 19 Εισροές ΑΞΕ στην Ελλάδα (εκατ. €) 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021 2022*

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Αντίστοιχα κινήθηκαν και τα αποθέματα δηλαδή οι συσσωρευμένες υφιστάμενες ΑΞΕ στη χώρας μας τα οποία το 2022 άγγιξαν τα 47.416 εκατ. € και είναι κατά +18% υψηλότερα σε σχέση με τα αποθέματα του 2019. Η τάση αύξησης των αποθεμάτων φαίνεται να συνεχίζεται και μέσα στο 2023. Σύμφωνα με στοιχεία για την Διεθνή Επενδυτική Θέση από την Τράπεζα της Ελλάδος, κατά το 3ο τρίμηνο του 2023 οι ΑΞΕ στη χώρα ήταν αυξημένες κατά +16,7% σε σχέση με το 3ο τρίμηνο του 2022. Ως εκ τούτου η μείωση των αποθεμάτων που είχε λάβει χώρα κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχει υπερκεραστεί. Η αναμφισβήτητα πολύ καλή εικόνα των ΑΞΕ τα τελευταία χρόνια μετριάζεται κάπως αν εξετάσουμε τη διάρθρωσή των επενδύσεων σε κλαδικό επίπεδο. Στον πίνακα 5 που ακολουθεί παρουσιάζεται η κλαδική διάρθρωση των εισροών ΑΞΕ για το έτος 2022. Όπως φαίνεται το σύνολο σχεδόν της αύξησης των ροών ΑΞΕ συγκεντρώνονται στον κλάδο των χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών δραστηριοτήτων. Συγκεκριμένα στο κλάδο αυτό το 2022 εισέρευσαν ΑΞΕ ύψους 2.457 εκατ. €, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κατευθύνθηκαν σε εταιρείες χαρτοφυλακίου. Το ποσό αυτό ανέρχεται στο 31% των συνολικών εισροών μέσα στο έτος. Επίσης οι εισροές ΑΞΕ στον κλάδο αυτό ήταν κατά 1.971 εκατ. € αυξημένες

Δεδομένου ότι η Τράπεζα της Ελλάδος δεν έχει ακόμα δημοσιεύσει στοιχεία για το 2023 χρησιμοποιούμε τα δημοσιευμένα στοιχεία για το 2022

(+406%) το 2022 σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ποσό που αντιστοιχεί στο 76,5% της συνολικής αύξησης των συνολικών εισροών ΑΞΕ. Παρά τον καταλυτικό ρόλο του χρηματοπιστωτικού τομέα στην αύξηση των εισροών ΑΞΕ, σημαντικές αυξήσεις είχαμε και στους τομείς της μεταποίησης και των κατασκευών, ενώ σημαντικές μειώσεις σε σχέση με το προηγούμενο έτος είχαμε στη διαχείριση ακίνητης περιουσίας, και στο εμπόριο.

Πίνακας 5 Κατανομή εισροών ΑΞΕ στην Ελλάδα ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (2022) 2018

2019

2020

2021

2022*

20212022

ΓΕΩΡΓΙΑ, ΔΑΣΟΚΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΛΙΕΙΑ

-31

-4

ΟΡΥΧΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΟΜΕΙΑ (Τίτλος B)

-81

A_B

ΣΥΝΟΛΟ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ

-112

103

ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ

309

336

239

844

1.515

672

395

348

-47

D35 E

ΠΑΡΟΧΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ, ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ, ΑΤΜΟΥ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΧΗ ΝΕΡΟΥ· ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΛΥΜΑΤΩΝ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

-65

-38

326

364

ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ· ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΟΤΟΣΙΚΛΕΤΩΝ

113

503

290

-213

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ

738

248

-13

179

366

187

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΣΤΙΑΣΗΣ

116

111

395

140

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

256

336

405

331

-74

ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

612

682

350

485

2.457

1.971

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΚΙΝΗΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

715

1.777

670

1.221

828

-393

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

-104

264

224

-142

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

107

-9

-115

P85

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

-2

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ

-76

174

-105

-20

-72

ΤΕΧΝΕΣ, ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

-85

-56

173

102

190

O_T_ U

Δημόσια διοίκηση· δραστηριότητες νοικοκυριών και ετερόδικων οργανισμών και φορέων

ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

-2

-3

GTU

ΣΥΝΟΛΟ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

2.335

3.424

1.934

3.339

4.656

1.318

NAL

Χωρίς κατανομή

PRV_ RE

Ιδιωτικές αγοραπωλησίες ακινήτων

655

749

423

710

923

213

FDI_T

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

3.364

4.484

2.813

5.350

7.928

2.577

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Η διττή αυτή εικόνα όσον αφορά στις ΑΞΕ φαίνεται γίνεται ακόμα πιο ξεκάθαρη αν εξετάσουμε την διάρθρωσή τους σε όρους πρωτογενών επενδύσεων και εξαγορών και συγχωνεύσεων. Όπως παρατηρούμε στο γράφημα 20 που ακολουθεί, το 72% των εισροών ΑΞΕ το 2022 αφορούσε σε εξαγορές και συγχωνεύσεις που προφανώς σχετίζονται με την αύξηση στον χρηματοπιστωτικό και ασφαλιστικό τομέα που είδαμε παραπάνω. Αντιθέτως οι 22

πρωτογενείς (Greenfield) επενδύσεις, που συνήθως έχουν πολύ μεγαλύτερο αναπτυξιακό αντίκτυπο στην οικονομία δέκτη ανήλθαν μόλις στο 28% του συνόλου και βαίνουν φθίνουσες από το 2020.

Γράφημα 20 Αξία πρωτογενών επενδύσεων, εξαγορών και συγχωνεύσεων (εκατ. $) (ροές) 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Πρωτογενείς επενδύσεις (Greenfield)

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

Εξαγορές και συγχωνεύσεις (M&A)

Πηγή: UNCTAD – World Investment Report

Ανεργία Η ανεργία συνέχισε να μειώνεται και έφτασε τον Δεκέμβριο του 2023 το 8,9% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού όταν, έναν χρόνο πριν, τον Δεκέμβριο του 2022 ήταν 12,4% ή 3,5 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα. Ποτέ άλλοτε από το 2010 δεν έχει καταγραφεί τόσο χαμηλή ανεργία στην Ελλάδα.

Γράφημα 21 Ποσοστό ανεργίας 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

Μάιος

Οκτώβριος

Δεκέμβριος

Ιούλιος

Φεβρουάριος

Απρίλιος

Σεπτέμβριος

Νοέμβριος

Ιούνιος

Ιανουάριος

Μάρτιος

Αύγουστος

Μάιος

Οκτώβριος

Δεκέμβριος

Ιούλιος

Φεβρουάριος

Απρίλιος

Σεπτέμβριος

Νοέμβριος

Ιούνιος

Ιανουάριος

Μάρτιος

Αύγουστος

Μάιος

Οκτώβριος

Δεκέμβριος

Ιούλιος

Φεβρουάριος

Απρίλιος

Σεπτέμβριος

Νοέμβριος

Ιούνιος

Ιανουάριος

0,0

2023

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Ο αριθμός των ανέργων το 2022 (τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία) έφτασε τους 588,2 χιλιάδες, που αποτελεί επίσης αρνητικό ρεκόρ από το 2010 κι αντανακλά την ανάκαμψη της αγοράς εργασίας αποκλειστικά και μόνο σε όρους απασχόλησης.

Γράφημα 22 Αριθμός ανέργων σε χιλιάδες 1.330,3

1.400,0

1.195,1

1.274,4

1.197,0

1.200,0 1.000,0 800,0

1.130,9

1.027,0 915,0

881,8

818,9

755,0

639,4

677,7

600,0

588,2

400,0 200,0 0,0 2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Κίνδυνος φτώχειας Σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο φτώχειας, τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, (προερχόμενα από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης – SILC) του έτους 2022 έχουν περίοδο αναφοράς το έτος 2021. Ο πληθυσμός που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό ανέρχεται στο 26,3% του πληθυσμού (2,72 εκ.) παρουσιάζοντας μείωση κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες, όταν ανερχόταν στο 28,3%. Εξετάζοντας τον κίνδυνο φτώχειας, με κριτήριο το εκπαιδευτικό επίπεδο παρατηρούμε ότι όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό του κινδύνου φτώχειας. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το έτος 2022, ο κίνδυνος φτώχειας εκτιμάται σε 25,9% για όσους έχουν ολοκληρώσει προσχολική, πρωτοβάθμια και το πρώτο στάδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε 18% για όσους έχουν ολοκληρώσει το δεύτερο στάδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και σε 7,2% για όσους έχουν ολοκληρώσει το πρώτο και δεύτερο στάδιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Με βάση την τελευταία έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ για το εισόδημα και τις δαπάνες διαβίωσης των νοικοκυριών (2023), το 15% δήλωσε ότι τα εισοδήματά του δεν επαρκούν για να καλύψουν ούτε τις βασικές του ανάγκες, εύρημα που καταδεικνύει πως υψηλό ποσοστό νοικοκυριών διαβιοί σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, και είναι αυξημένο σε σχέση με το ποσοστό της αντίστοιχης έρευνας του 2022 (11,9%). Πάνω από 1 στα 2 νοικοκυριά (51,8%) δήλωσε πως χρειάζεται να κάνει περικοπές για να καλύψει τα αναγκαία. Από την άλλη μεριά, το 27,1% των νοικοκυριών δήλωσε ότι τα καταφέρνει χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες, ενώ μόλις το 6% των νοικοκυριών δήλωσε ότι ζει άνετα. Επιδεινούμενοι σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές και σημαντικά υψηλοί παραμένουν οι δείκτες που αφορούν στην καθυστέρηση κάλυψης κάποιας βασικής ανάγκης, εξ αιτίας οικονομικής

αδυναμίας. Ειδικότερα, σχεδόν 4 στα 10 (39,7%) νοικοκυριά καθυστέρησαν να αναζητήσουν την κατάλληλη θεραπεία για κάποιο ιατρικό πρόβλημα, πάνω από 1 στα 4 νοικοκυριά (26,2%) καθυστερεί να πληρώσει το ηλεκτρικό ρεύμα, το 21,8% καθυστερεί την πληρωμή λογαριασμών θέρμανσης και το 10% την πληρωμή φροντιστηρίου/παιδικού σταθμού κ.λπ..

Ανισότητες Δείκτης S80/S20 Τα στοιχεία για την οικονομική ανισότητα του 2022 έχουν κι αυτά περίοδο αναφοράς εισοδήματος το έτος 2021. Προέρχονται δε από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (SILC). Πίνακας 6 Δείκτης κατανομής του εισοδήματος σε πεντημόρια (S80/ S20), κατά ομάδες ηλικιών Ηλικία

2011

2012

2013

2014

Σύνολο

6,0

6,6

65+

4,5

0-64

6,4

7,4

6,5

2015 6,5

2016 6,6

2017 6,1

2018 5,5

2019 5,1

2020 5,2

2021 5,8

2022 5,3

3,9

4,1

3,9

4,2

3,9

3,8

4,0

4,2

4,3

7,5

7,3

7,4

6,7

6,1

5,6

5,7

6,4

5,6

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Με τον δείκτη S80/S20 συγκρίνεται το ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα που κατέχει το 20% των πλουσιότερων ατόμων σε σχέση με το εισόδημα που κατέχει το 20% των φτωχότερων. Η σημαντικότερη αδυναμία του είναι ότι επηρεάζεται σημαντικά από τις ακραίες τιμές στην μία ή την άλλη άκρη του φάσματος. Την εξεταζόμενη περίοδο μειώθηκε κατά 0,5 μονάδες σε σχέση με το προηγούμενο έτος, και επανήλθε έτσι στο 5,3% ή στα επίπεδα του 2019 και 2020, πριν την άνοδο που κατέγραψε το 2021. Η οικονομική ανισότητα των ατόμων μέχρι τα 64 έτη ζωής ανέρχεται σε 5,6% και υπερβαίνει τον αντίστοιχο δείκτη S80/S20 όσων η ηλικία υπερβαίνει τα 65 έτη, μαρτυρώντας έτσι ότι πηγή των ανισοτήτων είναι οι μισθοί, ενώ η μικρή κλίμακα διαφοροποίησης των συντάξεων αμβλύνει σχετικά τις ανισότητες στις μεγάλες ηλικίες. Ο δείκτης S80/S20 αυξήθηκε κατά 0,1 στις ηλικίες 65+, ενώ μειώθηκε κατά 0,8 (από 6,4 σε 5,6) στις ηλικίες ως 64 έτη. Επιχειρώντας μια πανευρωπαϊκή σύγκριση του δείκτη, παρατηρούμε ότι χαμηλότερο δείκτη S80/S20 και μικρότερες ανισότητες έχουν οι εξής χώρες: Αυστρία (4,3%), Ολλανδία (3,9%), Φινλανδία (3,8%) και Βέλγιο (3,6%). Στην άλλη πλευρά της κλίμακας, υψηλότερο δείκτη S80/S20 και κατά συνέπεια μεγαλύτερες ανισότητες έχουν οι χώρες: Εσθονία (5,4%), Ισπανία (5,6%), Λετονία (6,3%) και Βουλγαρία (7,3%).

Δείκτης Gini Ο δείκτης άνισης κατανομής εισοδήματος Gini χρησιμοποιείται συμπληρωματικά με τον προηγούμενο δείκτη S80/S20 επειδή έχει το πλεονέκτημα να μην επηρεάζεται από ακραίες τιμές. Αν η τιμή του δείκτη Gini ισούται με το 0 αντιστοιχεί σε πλήρη εισοδηματική ισότητα (όλα τα μέλη του υπό εξέταση πληθυσμού μοιράζονται το ίδιο εισόδημα), ενώ αν ισούται με 1 αντιστοιχεί σε πλήρη εισοδηματική ανισότητα (όλος ο πλούτος είναι

συγκεντρωμένος σε 1 άτομο). Δοθέντων των παραπάνω, όσο ο δείκτης αυξάνεται (τείνοντας στο 1 ή το 100%) εντείνεται η ανισότητα κι όσο o δείκτης μειώνεται (τείνοντας στο 0) τότε η ανισότητα αμβλύνεται ή επέρχεται μεγαλύτερη εισοδηματική ισότητα. Πίνακας 7 Δείκτης άνισης κατανομής εισοδήματος (συντελεστής Gini) 2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

33,5

34,3

34,4

34,5

34,2

34,3

33,4

32,3

31,0

31,4

32,4

31,4

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Για το 2022 ο συντελεστής Gini εκτιμήθηκε σε 31,4 μειωμένος κατά 1 ποσοστιαία μονάδα σε σχέση με το 2021. Από το 1994, έτος κατά το οποίο άρχισε η συγκεκριμένη έρευνα, η συνολική ανισότητα έχει μειωθεί κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες. Όπως φαίνεται δε και στον συνημμένο πίνακα, τα χρόνια της δημοσιονομικής κρίσης όταν ο συντελεστής Gini κυμαινόταν πάνω από 33% οι ανισότητες οξύνθηκαν. Επιχειρώντας μια πανευρωπαϊκή σύγκριση του δείκτη Gini, τα συμπεράσματα είναι συγκρίσιμα με εκείνα από την σύγκριση του δείκτη S80/S20. Χώρες όπως η Αυστρία (26,6), η Φινλανδία (26,6), η Ολλανδία (26,3) και το Βέλγιο έχουν μικρότερο συντελεστή Gini και μεγαλύτερη ισότητα από την Ελλάδα. Αντίθετα χώρες όπως η Εσθονία (31,9), η Ισπανία (32), η Λετονία (34,3) και η Βουλγαρία έχουν μεγαλύτερο συντελεστή Gini από την Ελλάδα και μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες.

Κατώτατοι μισθοί σε Ελλάδα και Ε.Ε. Ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα το 2023, αποτιμώμενος σε μονάδες αγοραστικής δύναμης ανήλθε σε 1.031,22 μονάδες και βρίσκεται στην 11η θέση. Όπως φαίνεται και στον συνοδευτικό πίνακα υπερβαίνει τον βασικό μισθό σε μια σειρά χώρες που κυρίως βρίσκονται στην ανατολική Ευρώπη όπως: Βουλγαρία, Λετονία, Εσθονία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Μάλτα, Τσεχία, Κροατία, Πορτογαλία και Ρουμανία. Επίσης, ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα υπολείπεται του κατώτατου μισθού σε μια σειρά άλλες χώρες που η συντριπτική τους πλειοψηφία βρίσκεται στην βόρεια και δυτική Ευρώπη: Λουξεμβούργο, Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Σλοβενία, Ιρλανδία, Ισπανία, Πολωνία και Λιθουανία. Αν επιχειρήσουμε να εξετάσουμε τις αυξήσεις των κατώτατων μισθών από το 2019 ως το 2023 βλέπουμε ότι ο μέσος όρος της αύξησης στην Ελλάδα ήταν 18,20%, ενώ σε όλες τις υπόλοιπες χώρες κατά μέσο όρο ήταν 25,72%. Δηλαδή, η αύξηση που δόθηκε στην Ελλάδα υπολειπόταν από την μέση ευρωπαϊκή αύξηση. Μεγαλύτερες αυξήσεις στη διάρκεια αυτής της πενταετίας έδωσαν οι εξής χώρες, που αποτελούν και την πλειοψηφία: Πολωνία, Τσεχία, Κροατία, Σλοβακία, Σλοβενία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Πορτογαλία, Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο και Ισπανία. Μικρότερες αυξήσεις έδωσαν οι εξής χώρες: Γαλλία, Εσθονία, Λουξεμβούργο, Ιρλανδία και Μάλτα. Ο πληθωρισμός που καταγράφτηκε στην ΕΕ τον Δεκέμβριο του 2023 κατά μέσο όρο ήταν 3,4%. Η αύξηση των τιμών στην Ελλάδα ήταν υψηλότερη κι έφτασε το 3,7%. 26

Πίνακας 8 Κατώτατος μισθός σε ισοδύναμα αγοραστικής δύναμης (purchasing power standard) 2019

2020

2021

2022

2023

Βουλγαρία

534,14

559,40

594,62

620,77

681,97

Λετονία

551,79

547,72

622,12

587,51

728,52

Εσθονία

635,91

679,27

649,67

669,77

742,48

Σλοβακία

604,23

697,16

742,77

748,08

810,61

Ουγγαρία

679,52

691,67

683,93

754,70

875,45

Μάλτα

880,97

867,41

882,08

880,94

928,65

Τσεχία

692,44

729,60

761,18

782,67

947,91

Κροατία

709,15

762,28

796,98

846,78

952,75

Πορτογαλία

796,42

820,56

869,33

933,59

1.006,43

Ρουμανία

789,75

831,98

832,58

872,70

1.026,7

Ελλάδα

872,43

857,87

861,46

942,64

1.031,22

Λιθουανία

816,01

867,66

898,16

925,93

1.065,45

Πολωνία

874,21

990,40

1.026,70

1.058,05

1.265,44

Ισπανία

1.093,93

1.132,80

1.149,45

1.211,58

1.308,50

Ιρλανδία

1.214,27

1.204,36

1.205,00

1.247,14

1.342,16

Σλοβενία

1.020,29

1.077,58

1.167,87

1.206,59

1.351,38

Γαλλία

1.340,61

1.362,66

1.384,38

1.488,81

1.580,75

Βέλγιο

1.386,57

1.430,49

1.430,80

1.596,90

1.694,64

Ολλανδία

1.396,53

1.446,07

1.462,24

1.508,05

1.713,11

Γερμανία

1.457,83

1.443,87

1.483,61

1.594,16

1.830,67

Λουξεμβούργο

1.582,41

1.559,17

1.603,51

1.688,89

1.831,15

Μεταβολή 2019/23

Μεταβολή 2022/23

27,68 32,03 16,76 34,16 28,83 5,41 36,89 34,35 26,37 30,00 18,20 30,57 44,75 19,61 10,53 32,45 17,91 22,22 22,67 25,57 15,72

9,86 24,00 10,86 8,36 16,00 5,42 21,11 12,51 7,80 17,65 9,40 15,07 19,60 8,00 7,62 12,00 6,18 6,12 13,60 14,84 8,42

Πληθωρισμός Δεκέμβριος 2023 5 0,9 4,3 6,6

5,5 3,7 7,6 5,4 1,9

7 3,7 1,6

6,2 3,3 3,2 3,8 4,1

0,5 1 3,8 3,2

Πηγή: Eurostat Ημερομηνία εξαγωγής στοιχείων: 9 Φεβρουαρίου 2024 Ομάδα δεδομένων: Monthly minimum wages - bi-annual data [earn_mw_cur__custom_9845268]

Επιδράσεις μεταβολής κατώτατου μισθού Με βάση στοιχεία που παρασχέθηκαν από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και τα οποία αντλήθηκαν από τους ετήσιους πινάκες προσωπικού που καταχωρούνται στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ φαίνεται ότι από μια μεταβολή του κατώτατου μισθού θα επηρεαστούν 579.770 εργαζόμενοι ή το 23,9% του συνόλου των μισθωτών. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 9 ο αριθμός των εργαζομένων που αμείβονταν με βάση τον κατώτατο μισθό το 2023 έχει μειωθεί σε σχέση με το 2022 κατά 1% και κατά 10,3% σε σχέση με το 2021. Ο μέσος μηνιαίος μισθός των εργαζομένων που αμείβονταν με βάση τον κατώτατο μισθό το 2023 μετά από επεξεργασία των στοιχείων από το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ ανέρχεται στα 661,48 € και συμπεριλαμβάνει τόσο τους πλήρως απασχολούμενους όσο και τους μερικής/ εκ περιτροπής. Σε σχέση με το 2022 παρουσιάζει αύξηση 13,4%, η οποία προφανώς οφείλεται στην αύξηση στον κατώτατο μισθό κατά 9,4% που εφαρμόστηκε το 2023 αλλά και στην αύξηση των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης. 27

Όσον αφορά το σύνολο των εργαζομένων, από τα στοιχεία προκύπτει ότι οι θέσεις εργασίας το 2023 ήταν 2.425.730, αυξημένες σε σχέση με το 2022 κατά 2,41%, ενώ ο μέσος μηνιαίος μικτός μισθός υπολογίστηκε στα 1.187,06 €, αυξημένος κατά 5,99% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Όπως έχει επισημανθεί και στην αντίστοιχη Έκθεση του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ το 2023, φαίνεται ότι το ύψος του μέσου μισθού δεν επηρεάζεται σημαντικά από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού. Στον πίνακα 9 φαίνεται η εξέλιξη του μέσου μηνιαίου μισθού από το 2018 μέχρι το 2023 καθώς και οι εξέλιξη των θέσεων εργασίας. Χαρακτηριστικά σημειώνεται πως το 2019 (έτος αύξησης του κατώτατου μισθού κατά 10,9%) ο μέσος μηνιαίος μισθός σε σύγκριση με το 2018 μειώθηκε κατά 2,7%. Επιπλέον, το 2020 και το 2021 που ο κατώτατος μισθός δεν μεταβλήθηκε, οι μέσοι μηνιαίοι μισθοί αυξήθηκαν κατά 0,5% και 6,1% αντίστοιχα. Παράλληλα, καταγράφεται σε όλα τα προαναφερόμενα έτη αύξηση της μισθωτής απασχόλησης, η οποία συνεχίστηκε και τα επόμενα έτη.

Πίνακας 9 Θέσεις εργασίας και μέσοι μικτοί μηνιαίοι μισθοί ανά έτος Έτος

Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Συνολικές θέσεις εργασίας

Αριθμός θέσεων εργασίας Μέσος μηνιαίος μικτός μισθός Μεταβολή θέσεων εργασίας σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος Μεταβολή μέσου μηνιαίου μισθού σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος Ποσοστό θέσεων εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας Αριθμός θέσεων εργασίας Μέσος μηνιαίος μικτός μισθός Μεταβολή θέσεων εργασίας σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος Μεταβολή μέσου μηνιαίου μισθού σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος

2018

2019

2020

2021

2022

2023

450.527

571.889

605.970

646.208

585.601

579.770

426,10 €

482,3

486,2307

497,20 €

583,30 €

661,48 €

9,70%

26,90%

6,00%

6,60%

-9,40%

-1,00%

0,60%

13,20%

0,80%

2,30%

17,30%

13,40%

22,46%

27,31%

28,04%

28,26%

24,72%

23,90%

2.005.652

2.094.088

2.161.414

2.286.581

2.368.740

2.425.730

1.022,42 €

994,93 €

999,44 €

1.060,20 €

1.119,98 €

1.187,06 €

4,92%

4,41%

3,22%

5,79%

3,59%

2,41%

4,27%

-2,69%

0,45%

6,08%

5,64%

5,99%

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Τα χαρακτηριστικά του ως εργαζομένων με βάση το φύλο, την ηλικία, το καθεστώς εργασίας και το μέγεθος των επιχειρήσεων που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό είναι τα ακόλουθα.

Το 50,78% των μισθωτών που θα επηρεαστούν από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού είναι άνδρες, ενώ το 49,22% γυναίκες (Πίνακας 10). Ο μέσος μισθός των ανδρών ανέρχεται στα 684,91 € ενώ των γυναικών στα 637,31 €. Αξίζει να σημειωθεί ότι η απασχόληση των γυναικών αυξήθηκε το 2023 σε σχέση με το 2022, καθώς οι εργαζόμενες γυναίκες αυξήθηκαν κατά 3,09%, έναντι των εργαζόμενων ανδρών που αυξήθηκαν κατά 1,79%. Από την άλλη μεριά, όμως, φαίνεται ότι το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών διευρύνθηκε καθώς το 2023 σε σχέση με το 2022 ο μέσος μηνιαίος μισθός των ανδρών αυξήθηκε κατά 6,54% ενώ των γυναικών κατά 5,39%.

Πίνακας 10 Θέσεις εργασίας και μέσοι μικτοί μηνιαίοι μισθοί ανά φύλο

Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Συνολικές θέσεις εργασίας

Έτος : 2023

Άνδρες

Γυναίκες

Αριθμός θέσεων εργασίας

294.395

285.375

Μέσος μηνιαίος μισθός

684,91 €

637,31 €

Ποσοστό θέσεων εργασίας επί του συνόλου των θέσεων εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό των επιμέρους κατηγοριών

50,78%

49,22%

Ποσοστό θέσεων εργασίας που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας των επιμέρους κατηγοριών

23,24%

24,63%

Αριθμός θέσεων εργασίας

1.266.978

1.158.752

Μέσος μηνιαίος μισθός

1.232,81 €

1.137,04 €

Ποσοστό θέσεων εργασίας επί του συνόλου των θέσεων εργασίας

52,23%

47,77%

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ . Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Όσον αφορά την ηλικία των μισθωτών που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό το μεγαλύτερο μέρος ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 25 έως 34 ετών, δηλαδή σε εκείνους που εισήλθαν στην αγορά εργασίας κατά τη διάρκεια της δεκαετούς χρηματοπιστωτικής κρίσης (Πίνακας 12). Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι με τον κατώτατο μισθό αμείβεται και το 47,63% επί του συνόλου των εργαζομένων της ηλικιακής ομάδας 15 έως 24 ετών, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας. Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των εργαζομένων που θα επηρεαστούν από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού το μεγαλύτερο μέρος αυτών εργάζεται στην περιφέρεια Αττικής (45,39%) και ακολουθεί η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (17,56%) (Πίνακας 13). Επιπλέον, οι Περιφέρειες που παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά εργαζομένων που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό σε σχέση με το σύνολο των εργαζομένων τους είναι οι Περιφέρειες Ηπείρου (32,26%), Δυτικής Ελλάδας (32,07%) και Θεσσαλίας (30,26%).

Πίνακας 12 Θέσεις εργασίας και μέσοι μικτοί μηνιαίοι μισθοί ανά ηλικιακή κατηγορία Έτος : 2023

Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Συνολικές θέσεις εργασίας

έως 24

25-34

35-44

45-54

55-64

65+

Αριθμός θέσεων εργασίας

101.201

181.651

134.473

103.555

53.157

5.733

Μέσος μηνιαίος μισθός

589,56 €

678,00 €

681,23 €

670,38 €

678,66 €

624,51 €

17,46%

31,33%

23,19%

17,86%

9,17%

0,99%

47,63%

31,62%

20,53%

16,35%

16,51%

20,17%

Αριθμός θέσεων εργασίας

212.475

574.472

654.985

633.478

321.902

28.418

Μέσος μηνιαίος μισθός

635,64 €

960,71 €

1.355,56 €

1.311,98 €

1.348,94 €

1.383,58 €

Ποσοστό θέσεων εργασίας επί του συνόλου των θέσεων εργασίας

8,76%

23,68%

27,00%

26,11%

13,27%

1,17%

Ποσοστό θέσεων εργασίας επί του συνόλου των θέσεων εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό των επιμέρους κατηγοριών Ποσοστό θέσεων εργασίας που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας των επιμέρους κατηγοριών

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ . Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Πίνακας 13 Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό ανά Περιφέρεια έτους 2023 Αριθμός θέσεων εργασίας

Ποσοστό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Ποσοστό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας της Περιφέρειας

Μέσος μηνιαίος μικτός μισθός

ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ

23.559

4,06%

27,91%

692,32 €

ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

101.805

17,56%

26,01%

664,55 €

ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

9.921

1,71%

28,09%

687,03 €

ΗΠΕΙΡΟΥ

16.238

2,80%

32,26%

669,96 €

ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

32.300

5,57%

30,26%

696,94 €

ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

9.024

1,56%

26,57%

676,36 €

ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

28.406

4,90%

32,07%

649,13 €

ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

21.277

3,67%

22,80%

695,88 €

ΑΤΤΙΚΗΣ

263.173

45,39%

21,36%

644,33 €

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

23.746

4,10%

28,14%

646,06 €

ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

4.583

0,79%

19,84%

666,50 €

ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

13.687

2,36%

18,58%

710,59 €

ΚΡΗΤΗΣ

32.051

5,53%

24,92%

695,62 €

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Σε σχέση με το καθεστώς απασχόλησης από τα στοιχεία του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ προέκυψε ότι το 60,68% των εργαζομένων που θα επηρεαστούν από μια μεταβολή του κατώτατου μισθού είναι πλήρως απασχολούμενοι, ενώ το 35,89% είναι με καθεστώς μερικής και το 3,43% με εκ περιτροπής. Επισημαίνεται ότι από το 2016 και μετά, που έχει το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ διαθέσιμα στοιχεία από το ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ, είναι το δεύτερο συνεχόμενο έτος που η πλειονότητα, και μάλιστα αυξημένη, των εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό είναι πλήρους απασχόλησης. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι πλήρως απασχολούμενοι που θα επηρεαστούν από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού αντιστοιχούν στο 19,6% του συνόλου των μισθωτών με καθεστώς πλήρους απασχόλησης. Ένα δηλαδή αρκετά σημαντικό ποσοστό. Από την άλλη μεριά το ποσοστό των εργαζομένων με καθεστώς μερικής απασχόλησης που θα επηρεαστεί από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού αντιστοιχεί στο 36,72% του συνόλου των εργαζομένων μερικής. Ο μέσος μισθός των εργαζομένων που θα επηρεαστούν από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού είναι για τους πλήρους απασχόλησης 826,35 € ενώ για τους μερικώς και εκ περιτροπής απασχολούμενους 409,99 € και 375,94 € αντίστοιχα. Αξίζει τέλος, να σημειωθεί ότι ο μέσος μισθός στο σύνολο των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης υπολογίστηκε στα 1.438,89 € αυξημένος κατά 4,91% σε σχέση με το 2022.

Πίνακας 14 Θέσεις εργασίας και μέσοι μικτοί μηνιαίοι μισθοί ανά καθεστώς απασχόλησης Έτος : 2023

Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Συνολικές θέσεις εργασίας

Πλήρης

Μερικής

Εκ περιτροπής

Αριθμός θέσεων εργασίας

351.825

208.085

19.860

Μέσος μηνιαίος μισθός

826,35 €

409,99 €

375,94 €

60,68%

35,89%

3,43%

19,60%

36,72%

31,02%

Αριθμός θέσεων εργασίας

1.794.973

566.744

64.013

Μέσος μηνιαίος μισθός

1.438,89 €

472,97 €

447,75 €

Ποσοστό θέσεων εργασίας επί του συνόλου των θέσεων εργασίας

74,00%

23,36%

2,64%

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Σε σχέση με το μέγεθος των επιχειρήσεων το 47,24% των εργαζόμενων που θα επηρεαστούν από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού εργάζονται σε επιχειρήσεις με έως 10 άτομα προσωπικό, το 27,52% σε επιχειρήσεις με 10 έως 50 εργαζόμενους, το 11,64% σε επιχειρήσεις με 51 έως 250 εργαζόμενους και το 13,59% σε επιχειρήσεις με 31

πάνω από 250 εργαζόμενους. Με άλλα λόγια οι επιχειρήσεις που η μεταβολή του κατώτατου μισθού θα επηρεάσει το κόστος λειτουργίας τους είναι κατά κύριο λόγο οι μικρές και πολύ μικρές.

Πίνακας 15 Θέσεις εργασίας και μέσοι μικτοί μηνιαίοι μισθοί ανά μέγεθος επιχειρήσεων έως 10 εργαζόμενοι

10-50 εργαζόμενοι

51-250 εργαζόμενοι

πάνω από 250 εργαζόμενοι

Αριθμός θέσεων εργασίας

273.860

159.580

67.535

78.795

Μέσος μηνιαίος μισθός

633,13 €

640,41 €

704,32 €

765,97 €

47,24%

27,52%

11,65%

13,59%

38,74%

25,66%

15,58%

11,88%

Αριθμός θέσεων εργασίας

706.956

621.830

433.412

663.532

Μέσος μηνιαίος μισθός

795,23 €

1.007,39 €

1.375,54 €

1.649,80 €

Ποσοστό θέσεων εργασίας επί του συνόλου των θέσεων εργασίας

29,14%

25,63%

17,87%

27,35%

Έτος : 2023

Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Συνολικές θέσεις εργασίας

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Όσον αφορά την κλαδική κατανομή των εργαζομένων που θα επηρεαστούν από μια μεταβολή του κατώτατου μισθού από τα στοιχεία (Πίνακας 16) προκύπτει πως το 17,35% απασχολείται στις επιχειρήσεις του λιανικού εμπορίου, το 10,88% στις επιχειρήσεις του κλάδου της εστίασης, το 8,25% στο χονδρικό εμπόριο, το 5,62% στη βιομηχανία τροφίμων και το 4,77% στις δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών σε κτίρια και εξωτερικούς χώρους. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι υπάρχουν αρκετοί κλάδοι που ο αριθμός των εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό είναι ιδιαίτερα υψηλός σε σχέση με το σύνολο των εργαζομένων του κλάδου, όπως φαίνεται στον Πίνακα 16, που σημαίνει ότι η πλειονότητα των επιχειρήσεων των κλάδων αυτών θα επηρεαστεί από την μεταβολή του κατώτατου μισθού.

Πίνακας 16 Θέσεις εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό ανά ΚΑΔ για το έτος 2023

ΚΑΔ

Περιγραφή δραστηριότητας

Αριθμός θέσεων εργασίας

Ποσοστό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό

Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών

100.606

17,35%

31,76%

662,75 €

Δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης

63.099

10,88%

24,10%

440,21 €

Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών

47.814

8,25%

21,41%

739,48 €

Βιομηχανία τροφίμων

32.607

5,62%

31,82%

776,82 €

Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών σε κτίρια και εξωτερικούς χώρους

27.637

4,77%

70,99%

657,81 €

Άλλες δραστηριότητες παροχής προσωπικών υπηρεσιών

21.375

3,69%

62,08%

648,70 €

Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας

20.924

3,61%

19,86%

621,76 €

Δραστηριότητες παροχής προστασίας και έρευνας

17.307

2,99%

74,52%

723,35 €

Εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες

15.707

2,71%

39,09%

765,24 €

Εκπαίδευση

15.472

2,67%

12,36%

426,20 €

13.811

2,38%

32,19%

727,35 €

13.051

2,25%

50,17%

408,59 €

Χονδρικό και λιανικό εμπόριο· επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών Αθλητικές δραστηριότητες και δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας

Ποσοστό επί του συνόλου των θέσεων εργασίας ανά ΚΑΔ

Μέσος μηνιαίος μικτός μισθός

Χερσαίες μεταφορές και μεταφορές μέσω αγωγών

12.872

2,22%

25,21%

710,94 €

Νομικές και λογιστικές δραστηριότητες

11.220

1,94%

28,47%

647,80 €

Δραστηριότητες απασχόλησης

10.201

1,76%

37,94%

718,27 €

Λοιπές δραστηριότητες (74 ΚΑΔ αθροιστικά)

156.067

26,92%

39,89%

Πηγή: ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Επεξεργασία – Πίνακας: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Φορολόγηση ατομικών επιχειρήσεων Ένας παράγοντας που η αύξηση του κατώτατου μισθού θα επηρεάσει και δεν υπήρχε τα προηγούμενα έτη είναι ο νέος τεκμαρτός τρόπος φορολόγησης των ατομικών επιχειρήσεων. Ειδικότερα, με βάση το άρθρο 15 του Ν. 5073/2023, θεσπίζεται ένα νέο σύστημα τεκμαρτής φορολόγησης για την επιχειρηματικότητα χωρίς νομική προσωπικότητα βάσει του οποίου το ελάχιστο τεκμαιρόμενο κέρδος των ασκούντων ατομική επιχειρηματική δραστηριότητα είναι τουλάχιστον αντίστοιχο με τον ετήσιο μικτό κατώτατο μισθό ή, εάν απασχολεί ένα ή περισσότερους εργαζόμενους, με τον μισθό του εργαζόμενου του που αμείβεται υψηλότερα, αναγόμενο σε ετήσια βάση. Το ελάχιστο αυτό τεκμαρτό κέρδος προσαυξάνεται ανάλογα με τα χρόνια άσκησης της επαγγελματικής δραστηριότητας, το συνολικό εργατικό κόστος της επιχείρησης καθώς και με βάση τον κύκλο εργασιών που πραγματοποιεί η ατομική επιχείρηση σε σχέση με τον μέσο όρο του κύκλου εργασιών του ίδιου ΚΑΔ. Το σύνολο του τεκμηρίου δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσό των πενήντα χιλιάδων ευρώ 50.000 ευρώ ετησίως, γεγονός που συνεπάγεται ότι το με βάση το σημερινό ύψος του κατώτατου μισθού το ετήσιο τεκμαρτό κέρδος των ατομικών επιχειρήσεων μπορεί να είναι μεταξύ 10.920 ευρώ και 50.000 ευρώ. Σημειώνεται επίσης ότι οι ατομικές επιχειρήσεις που θα φορολογηθούν για τα φετινά (2023) εισοδήματα με το τεκμήριο θα πληρώσουν το 2024 μειωμένη κατά 50% προκαταβολή φόρου, υπολογιζόμενη πάνω στη διαφορά τεκμαρτού και δηλωθέντος κέρδους. Επιπλέον, προβλέπεται και μείωση του τέλους επιτηδεύματος κατά 50% για όσες επιχειρήσεις εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της τεκμαρτής φορολόγησης. Από τα προαναφερόμενα συνάγεται ότι το εισόδημα με βάση το οποίο φορολογούνται από το 2023 και εφεξής οι ατομικές επιχειρήσεις προσδιορίζεται με βάση το ύψος του κατώτατου μισθού. Αυτό σημαίνει ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού το 2024 θα επηρεάσει το ύψος του φόρου που θα πρέπει να καταβάλουν για το αντίστοιχο φορολογικό έτος οι ατομικές επιχειρήσεις. Όπως είναι επόμενο υψηλότερο φόρο θα κληθούν να καταβάλουν οι ατομικές επιχειρήσεις που το 2024 θα καταγράψουν ζημιές ή κέρδη που υπολείπονται του μικτού ετήσιου κατώτατου μισθού. Με βάση τα στοιχεία του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ οι ατομικές επιχειρήσεις το 2023 ήταν 161.422 ή το 54,12% του συνόλου των επιχειρήσεων που απασχολούν προσωπικό, ενώ οι ατομικές επιχειρήσεις που δεν απασχολούν προσωπικό (ελεύθεροι επαγγελματίες , αυτοτελώς απασχολούμενοι) και εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της τεκμαρτής φορολόγησης εκτιμώνται στις 450 χιλιάδες περίπου. Η εν λόγω ρύθμιση έχει αξιολογηθεί ως φορολογική πολιτική μάλλον εισπρακτικού χαρακτήρα, δηλαδή απλής βελτίωσης των φορολογικών εισπράξεων από την ομάδα των ατομικών επιχειρήσεων. Το νέο πλαίσιο τεκμαρτής φορολόγησης προφανώς δεν συνδέεται με την παροχή φορολογικών διευκολύνσεων και αναπτυξιακών κινήτρων για την εν λόγω ομάδα. Δεν μπορεί επίσης ούτε να ταξινομηθεί στις ειδικές φορολογικές πολιτικές τεκμαρτής φορολόγησης που έχουν σχεδιαστεί με στόχο τη μείωση της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής καθώς δεν συνδυάζεται με την παροχή κινήτρων για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η οριζόντια εφαρμογή της

τεκμαρτής φορολόγησης στις ατομικές επιχειρήσεις δημιουργεί φορολογικές ανισότητες και στρεβλώσεις και γενικότερα προβληματισμό για την επίπτωση του μέτρου φορολόγησης στην οικονομική δραστηριότητα (Λιωνής, 2023)4. Βραχυχρόνια εκτιμάται αύξηση των φορολογικών εσόδων. Ωστόσο, ατομικές επιχειρήσεις που τα πραγματικά τους εισοδήματα, είτε συγκυριακά είτε συστηματικά, είναι χαμηλότερα από το ελάχιστο τεκμαρτό εισόδημα που υιοθετήθηκε ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ζητήματα βιωσιμότητας. Μεσομακροπρόθεσμα εκτιμάτε ότι τα εισοδήματα που θα εμφανίζουν οι ατομικές επιχειρήσεις θα προσαρμοστούν στην περιοχή γύρω από το τεκμήριο ενώ είναι πιθανό αρκετές ατομικές επιχειρήσεις να αποκτήσουν νομική προσωπικότητα σε μια προσπάθεια να μειωθεί η συνολική φορολογική τούς επιβάρυνση. Σε κάθε περίπτωση η σύνδεση της φορολόγησης των ατομικών επιχειρήσεων με το ύψος του κατώτατου μισθού είναι προβληματική και δημιουργεί έναν επιπλέον προσδιοριστικό παράγοντα και μάλιστα ανασχετικό για την περαιτέρω αύξηση του, λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτές οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν και τα μεγαλύτερα προβλήματα ρευστότητας και υπερχρέωσης.

Για περισσότερα σχετικά με τη φορολόγηση των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων βλέπε: Λιωνής Ε. Ν., (2023) Το πλαίσιο

φορολόγησης των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, Αθήνα: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Συμπεράσματα 

Η ελληνική οικονομία τον πρώτο ενιάμηνο του 2023, κατέγραψε αύξηση του ΑΕΠ κατά 3.143 εκατ. € (+2,2%) σε σταθερές τιμές σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2022.



Σημαντική συνεισφορά στην αύξηση του ΑΕΠ είχε η αύξηση των επενδύσεων οι οποίες αυξήθηκαν κατά +7,4% συνεχίζοντας την ανοδική τους πορεία των τελευταίων χρόνων μετά από μία μακρά περίοδο αποεπένδυσης που ακολούθησε την κρίση χρέους. Ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου το 2023 για πρώτη φορά μετά από 12 χρόνια ξεπέρασε οριακά τις αποσβέσεις βάζοντας έτσι φρένο σε αυτή τη μακρά περίοδο αποεπένδυσης η οποία άφησε πίσω της ένα επενδυτικό κενό που αγγίζει τα 95 δισ. €. Ωστόσο ένα μεγάλο κομμάτι των επενδύσεων αφορά σε κατασκευές κατοικιών (οι οποίες έχουν ανακάμψει), λοιπές κατασκευές καθώς και μηχανολογικό εξοπλισμό που συμπεριλαμβάνει οπλικά συστήματα.



Μικρότερες αυξήσεις παρατηρήθηκαν επίσης στην καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών και στις δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης.



Σημαντική αύξηση σημείωσαν και οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών κατά 2,3% ενώ αντίστοιχα οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 1,8%, Ως αποτέλεσμα το έλλειμμα στον εξωτερικό τομέα μειώθηκε κατά -1,8%.



Αντίστοιχα σημαντική μείωση υπήρξε και στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το οποίο κατά περίοδο Ιανουαρίου-Νοεμβρίου για την οποία υπάρχουν δημοσιευμένα στοιχεία, διαμορφώθηκε στα 11.883,4 εκατ. €. Η βελτίωση αυτή προήλθε από μία σημαντική μείωση στο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου κατά -20,0% κυρίως ως αποτέλεσμα της αποκλιμάκωσης του διεθνούς πληθωρισμού, και μία αύξηση του πλεονάσματος στο ισοζύγιο υπηρεσιών κατά +9,7% λόγω του ρεκόρ εισπράξεων από τον τουρισμό.



Όσον αφορά στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας όπως αυτή μετριέται από το Institute for Management Development (IMD), η Ελλάδα το 2023 έπεσε στην 49η θέση της κατάταξης από την 47η θέση το 2022 κυρίως λόγω πτώσης της κατάταξής μας στα πεδία της αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων και της συνολικής οικονομικής επίδοσης. Με βάση τα στοιχεία του ίδιου ινστιτούτου τα πιο ελκυστικά στοιχεία της ελληνικής οικονομίας εξακολουθούν να είναι το υψηλής ποιότητας ανθρώπινο κεφάλαιο και ο δυναμισμός της οικονομίας ενώ τα λιγότερα ελκυστικά είναι το φορολογικό καθεστώς, το νομικό πλαίσιο και η ποιότητα της εταιρικής διακυβέρνησης.



Ο πληθωρισμός που αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας μετά την πανδημία διαμορφώθηκε στο 3,5% το 2023 σημαντικά χαμηλότερος σε σχέση με το 2022. Ωστόσο, το επίπεδο τιμών έχει πλέον διαμορφωθεί σε ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο σε σχέση με τα εισοδήματα των καταναλωτών. Αν και υπήρξε μία σημαντική αποκλιμάκωση των τιμών στην ενέργεια η συνεχιζόμενη άνοδος των τιμών στα τρόφιμα δυσχεραίνει την κατάσταση των νοικοκυριών.



Η αύξηση των επενδύσεων έχει ήδη σημαντικό αντίκτυπο στην παραγωγικότητα της εργασίας στην ελληνική οικονομία η οποία από το 2021 αυξάνεται. Ωστόσο φαίνεται πως θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να 36

γεφυρωθούν οι αποκλίσεις της παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο αποεπένδυσης με το μέσο επίπεδο παραγωγικότητας της ΕΕ. 

Οι εισροές Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην ελληνική οικονομία συνεχίζονται με αυξητικό ρυθμό σημειώνοντας νέα ρεκόρ κάθε χρόνο. Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση τα τελευταία διαθέσιμα κλαδικά στοιχεία που αφορούν το 2022 δείχνουν ότι η αύξηση αυτή των εισροών ΑΞΕ οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μεμονωμένες εξαγορές και συγχωνεύσεις στον τομέα των χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών δραστηριοτήτων και συγκεκριμένα σε επενδύσεις σε εταιρείες χαρτοφυλακίου.



Ο κύκλος εργασιών στο σύνολο της οικονομίας το πρώτο ενιάμηνο του 2023 παρουσίασε οριακή πτώση (1,8%) σε σχέση με το αντίστοιχο ενιάμηνο του προηγούμενου έτους, όταν σημειώθηκε θεαματική άνοδος σε σχέση με το 2021 (38,13%).



Η ανεργία τον Δεκέμβριο του 2023 εξακολούθησε να μειώνεται φθάνοντας στο 8,9% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, από 12,4% τον Δεκέμβριο του 2022. Οι άνεργοι το 2022 έφτασαν τους 588,2 χιλιάδες.



Σε σύγκριση με την ΕΕ, ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα, αποτιμώμενος σε ισοδύναμα αγοραστικής δύναμης, το 2023 βρέθηκε στην 11η θέση. Οι αυξήσεις δε, που δόθηκαν στην Ελλάδα από το 2019 ως το 2023 (18,2%) ήταν μικρότερες των μέσων ευρωπαϊκών (25,72%).



Με βάση την τρέχουσα διάρθρωση της αγοράς της μισθωτής εργασίας η αύξηση του κατώτατου μισθού, θα ωφελήσει περισσότερο τους εργαζόμενους νεότερης ηλικίας ενώ θα επιβαρύνει περισσότερο τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς και τους κλάδους εκείνους που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά εργαζομένων που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό.



Από την άλλη μεριά η αγορά της μισθωτής εργασίας το 2023 παρουσιάζει σημαντική βελτίωση, αρχής γενομένης από την συνολική αύξησή της κατά 2,41%. Επιπλέον η πλήρης απασχόληση αυξήθηκε σε σχέση με την μερική/εκ περιτροπής, ενώ μειώθηκε ο αριθμός των εργαζομένων που αμείβονται με βάση τον κατώτατο μισθό. Επίσης, φαίνεται ότι το ύψος του μέσου μισθού δεν επηρεάζεται σημαντικά από τη μεταβολή του κατώτατου μισθού.



Τέλος, ο νέος τεκμαρτός τρόπος φορολόγησης των ατομικών επιχειρήσεων αποτελεί ένα νέο προσδιοριστικό παράγοντα και μάλιστα ανασχετικό για το ύψος της αύξησης του κατώτατου μισθού.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό που τουλάχιστον για τον Ιανουάριο του 2024 (3,1%) συνεχίζει να μην παρουσιάζει τάσεις αποκλιμάκωσης αποτελώντας ακόμα μια ένδειξη ότι οι τιμές εκτός ότι έχουν πλέον διαμορφωθεί σε ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο συνεχίζουν να αυξάνονται σε όλους σχεδόν του κλάδους της οικονομίας, θεωρούμε ότι ο πληθωρισμός θα πρέπει να είναι και το 2024 ο προσδιοριστικός παράγοντας για την αύξηση του κατώτατου μισθού.

Και τούτο κυρίως ως μέτρο

καταπολέμησης της φτώχειας των χαμηλόμισθων εργαζομένων των οποίων το εισόδημα αναλώνεται σε ομάδες αγαθών που παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες αυξήσεις τιμών. Ως εκ τούτου η αύξηση του κατώτατου μισθού δεν

θα πρέπει να υπολείπεται του πληθωρισμού του 2023. Από την άλλη μεριά μια σημαντική πέραν του ύψους του πληθωρισμού αύξησης του κατώτατου μισθού θα πρέπει να συνοδευτεί με ενισχυτικά μέτρα κυρίως προς τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Τέτοια μέτρα ενδεικτικά θα μπορούσαν να είναι η πλήρης και χωρίς προϋποθέσεις κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος, η καθιέρωση ακατάσχετου επιχειρηματικού λογαριασμού και μια νέα γενναία ρύθμιση οφειλών προς το Δημόσιο. Επιπλέον, θα πρέπει να επανεξεταστεί ο νέος τεκμαρτός τρόπος φορολόγησης των ατομικών επιχειρήσεων, καθώς εκτός από την συνταγματικότητα του για την οποία ελέγχεται, η σύνδεση του με το ύψος του κατώτατου μισθού δημιουργεί έναν μόνιμο ανασχετικό παράγοντα για περαιτέρω μισθολογικές αυξήσεις.

imegsevee.gr

Αριστοτέλους 46, 10433 τηλ ---2108846852 email ---info@imegsevee.gr