‘En niemand doet iets!, riep een bevriend literair redactrice uit toen het na de ongeveer 10.000 woorden die de Volkskrant aan uitgever en bully Mai Spijkers besteedde stil bleef.
Er gebeurde natuurlijk wel wat. Zo vond de ene helft, vooral mensen die zichzelf graag als insider beschouwen, dat Ronit Palache geen slachtoffer was, maar een haai die door een opperhaai als soortgenoot werd herkend en in die hoedanigheid anderen net zo goed doodsbang had gemaakt. De andere helft vond het toch wel vreselijk dapper van haar en schreef dat dan ook met uitroeptekens op Facebook. Verder sloeg de hele literaire wereld slaapverwekkend aan het kissebissen over alles en iedereen: eigenlijk was niemand goed en iedereen een leugenachtige huichelaar, maar ja, zo is het nu eenmaal, het is een schande, maar wat doe je er aan.
Ik zeg ‘de hele literaire wereld’ alsof we het hier over een vibrant, machtig conglomeraat hebben. Niets is minder waar. De literatuur is al jaren terrein aan het verliezen, zonder dit overigens volledig te willen erkennen.
De gevolgen zijn treurig. Boekenmensen worden door het gebrek aan erkenning en zekerheid vals of bang. Voor ieder boekenmens dat iets durft aan te kaarten over machtsmisbruik of ander onoorbaar gedrag, staan er honderd andere boekenmensen klaar om diegene in de rug te steken. Daarachter vind je een zwijgende meute, met daaronder veel jonge auteurs, die zich nooit hardop in dit soort zaken mengen of überhaupt stelling over wát dan ook innemen.
Waar iedereen in hetzelfde stilstaande water staat te vissen, bestaat er niet zoiets als breed gedragen solidariteit. En zo zullen zij die grillig en gemeen leidinggeven of op andere manieren grenzen overschrijden geen verantwoording hoeven af te dragen: de meute zwijgt.
De rest van de wereld raast ondertussen wél door. Maar de huidige nieuwe wind, in het Engels ook wel vibe shift, waarmee een algehele verandering in denken, doen en handelen, ingegeven door allerlei grote mondiale gebeurtenissen en een nieuw besef van inclusiviteit, wordt bedoeld, heeft de literatuur nog niet echt in de greep. Andere kunstgebieden, die ook opgeschrokken werden door de erkenning van machtsmisbruik, zijn inmiddels wat verder.
In het Nederlandse theater maakte een regisseur die zich grensoverschrijdend gedroeg, plaats voor een jonge vrouw, die met spetterend elan en ruimte voor anderen haar vak uitoefent. Anderen dan usual suspects krijgen ruimte: een stadsgezelschap nam een zwarte vrouw, die bekend staat om haar vermogen anderen in veiligheid te laten floreren, als artistiek leider aan. En laatst kwam een theatergroep op een geinige manier, door de door ITA afgedankte naam ‘toneelgroep Amsterdam’ te jatten, in opstand tegen de ongenaakbaarheid van het machtige (en niet helemaal gevibeshifte) instituut aan het Leidseplein. In al dat soort beslissingen voelt men aan dat de klassieke bully passé is en dat het heel goed mogelijk is om, hoe revolutionair dit ook klinkt, vriendelijk, empathisch, benaderbaar en betrouwbaar te zijn als leidinggevende.
Binnen de letteren vinden velen daarentegen de schuimbekkende uitvallen, het favoritisme, de vernederende beledigingen, en onverwachte trappen in de rug een voorwaarde voor succes. Daar is vrijwel iedereen die carrière probeert te maken tegen een Mai aan gelopen: eerst beschermt hij je, maar als je iets doet wat hem niet zint moet je verkruimelen onder zijn gekrenkte ego. Ik denk aan de tuinfeesten waar dat soort mensen nog steeds doen alsof ze de wereld in hun broekzak hebben. Het is zo ongelooflijk belegen en gênant.
„En niemand doet iets!” Laat die vibe shift over de letteren stromen. Zoek naar aardige mensen. En laat het stilstaand water kolken.