Intrigerende botten van een plantenetende dino met een imposante kraag

Triceratopsen zijn plantenetende dinosaurussen met drie hoorns en een imposante kraag. „Ze doen enigszins denken aan neushoorns en bewoonden onze planeet 66 miljoen jaar geleden. Hun bestaan werd abrupt beëindigd door de verwoestende inslag van een meteoriet”, vertelt paleontoloog Jimmy de Rooij (28). Hij is een wandelende encyclopedie als het gaat om deze dinosoort (Triceratops horridus). Vorige week promoveerde hij op zijn onderzoek naar het grootste massagraf van de triceratops ter wereld.

De fossielen lagen in een landgoed in Wyoming, Noord-Amerika, waar de aardlagen uit het dinotijdperk vlak onder het oppervlak liggen. De Rooij hielp mee aan de opgravingen, een project dat jaren van geduld en toewijding vereist. „Het was fantastisch werk, maar ook erg zwaar”, herinnert De Rooij zich. „De weersomstandigheden in Wyoming zijn extreem. Soms gingen we slapen bij temperaturen van 40 graden en werden we ’s ochtends wakker met 2 graden vorst. Ook kon de wind zo krachtig zijn dat onze tentstokken verbogen en onbruikbaar werden.”

Vijf jaar graven leverde ruim 1.200 versteende botten op. Tijdens het prepareren zijn deze fossielen aangevuld met 3D-prints, wat resulteerde in vijf complete triceratopsskeletten. „We hadden het grootste triceratopsenmassagraf ooit ontdekt”, zegt De Rooij trots.

Waar de zoektocht naar de fossielen eindigde, begon de zoektocht naar de biologie van deze oeroude dieren. „Hoe leefden ze? Hoe zag hun omgeving eruit en waren het kuddedieren?” De Rooij promoveerde erop aan de Universiteit Utrecht, in samenwerking met het museum Naturalis in Leiden.

Al als kind was De Rooij betoverd door oeroude dieren en fossielen. Waar bij de meeste anderen de interesse met de jaren vervaagt, bleef hij onverminderd gefascineerd. Op de middelbare school bracht de vraag wat hij wilde worden bij hem geen zucht van frustratie teweeg. Zijn antwoord was steevast: paleontoloog. Aan de Vrije Universiteit Amsterdam begon hij met een studie biologie. „Destijds was de studie paleontologie nog niet zo bekend. Uiteindelijk kwam ik met minorvakken in paleontologie en geologie steeds een stapje dichter bij mijn jongensdroom.”

Zijn droom werd werkelijkheid toen hij in contact kwam met zijn promotor Anne Schulp, hoogleraar paleontologie in Utrecht.

Bachelorscriptie en masterscriptie

Het klikte meteen. In 2015 sloot De Rooij zich aan bij het project van Schulp en het team van Naturalis. Zij deden sinds 2013 opgravingen naar de triceratopsfossielen in Wyoming. „Oorspronkelijk waren ze op zoek naar botten van Tyrannosaurus rex voor een echt skelet in Naturalis”, aldus De Rooij. „Maar tijdens deze expeditie, stuitten ze ook op een aantal triceratopsfossielen.” De Rooij deed zijn bachelorscriptie, gevolgd door een masterscriptie naar deze triceratopsbotten uit Noord-Amerika. „Ik raakte zo geïntrigeerd, ik kon het onderwerp gewoon niet loslaten.” Een promotieonderzoek lag voor de hand.

De ontdekking van het massagraf bood nieuwe kansen voor onderzoek naar de biologie van dit uitgestorven dier. De gevonden exemplaren waren in goede staat en vrijwel compleet, een zeldzaamheid in vergelijking met eerdere vondsten, die vooral bestonden uit schedels. „Triceratops stond op het menu van de Tyrannosaurus rex. De huid, het vlees en vrijwel alle botten werden opgegeten. We vermoeden dat de grote en puntige schedel vaker met rust werd gelaten. De vondst van vrijwel vijf complete skeletten – met nek, rug, heup en poten – is dan ook uniek.”

De grote vraag die De Rooij in zijn promotieonderzoek probeerde op te lossen was: waren deze vijf individuen per toeval bij elkaar of als kudde? „Om tot een antwoord te komen, gebruikte ik een multidisciplinaire aanpak, waarbij ik keek naar de biologie van de dieren en de materialen in de aarde. Zo analyseerde ik de korrelgrootte van de aarde en het botweefsel onder een microscoop. Ook keek ik naar de chemische samenstelling in het tandglazuur van de triceratopsen om meer te leren over hun dieet en leefomgeving.”

De Rooij popelt om te vertellen over zijn favoriete methode: bothistologie. „Door botten onder de microscoop te bestuderen, kun je ontzettend veel ontdekken over het verleden. Net als bij bomen vertellen groeiringen en het vaatstelsel in botten iets over de leeftijd en groeipatronen van de triceratopsen.”

Catastrofale massasterfte

Honderden samples bekeek hij onder de microscoop. Uiteindelijk slaagde hij erin de vijf triceratopsen te identificeren als jongvolwassenen en net uitgegroeide volwassenen. Dat wijst op een ‘catastrofale massasterfte’. „Omdat alleen de sterkste dieren zijn gevonden en de kwetsbare dieren zoals hele jonge of hele oude dieren ontbraken, moet de massasterfte snel en abrupt zijn geweest.”

Dat duidt op groepsvorming, betoogt De Rooij. „Maar de sociale structuur van de groep blijft een speculatie. Was het echt een kudde? Of puur toeval dat de vijf individuen bij elkaar waren op het moment van sterfte?” Helemaal zeker zal De Rooij nooit zijn. „Uiteindelijk blijven conclusies over uitgestorven dieren vaak een benadering van de waarheid. Toch kom ik met mijn analyses heel dicht bij een werkelijk beeld hoe de triceratopsen 66 miljoen jaar geleden leefden. Wanneer ik daarbij stil sta, besef ik hoe surrealistisch mijn werk eigenlijk is.”

„De vijf triceratopsen – elk zo’n 6.500 kilo en acht meter lang – worden nu geprepareerd en opgezet. Deze zomer zullen de skeletten door het land reizen, waarna ze te bewonderen zijn in Naturalis.”