Kwetsbare schattingen rondom de crash van een Russisch transportvliegtuig

De op 24 januari boven Rusland neergeschoten Iljoesjin-76 lag nog na te roken in een besneeuwde akker toen al begonnen werd aan het Wikipedia-lemma dat zijn lot moest beschrijven. Om 11:01 Nederlandse tijd startte Aqeccac het werk vanuit China, om 11:19 voegde Aydoh8 zich vanuit Australië bij hem en om 11:41 leverde ook S5A-0043 vanuit Singapore een bijdrage.

Ondertussen probeerden onderzoekers van het osint-soort (open source intelligence) te achterhalen wat er precies gebeurd was. De zaak was spectaculair: de Il-76 is een reusachtig vrachtvliegtuig en de Oekraïners hadden hem ruim 60 km achter de grens uit de lucht weten te halen. Ze claimden dat het vliegtuig wapens naar het front bracht maar de Russen beweerden dat het met 65 Oekraïense krijgsgevangenen op weg was geweest naar Belgorod.

Op Telegram verscheen een video van 27 seconden die de duikvlucht van het al brandende vliegtuig en de daaropvolgende inslag in beeld bracht. Er bleek te zijn gefilmd vanaf een grasveldje naast een winkel in het dorp Jablonovo en dat is met Google Streetview te bekijken. De camera stond op het noorden gericht. Ongeveer 12 seconden na de verre crash registreert de smartphone een korte ‘krak’. De filmer slaakt een kreet en er gaat een autoalarm af. Als de geluidssnelheid 330 m/s was (het vroor) staan die 12 seconden voor een afstand tussen camera en inslag van ongeveer 4,0 km. Diverse osinters kwamen daarop uit. In werkelijkheid was de afstand 4,7 km zoals CNN op 25 januari liet zien aan de hand van radarbeelden van een Umbra Space-satelliet. Misschien was de afspeelsnelheid van de video door digitale manipulatie wat verhoogd.

In een besneeuwde maisakker

De Umbra-beelden combineren goed met de drone-opnames die de Russen op 25 januari vrijgaven. Je ziet dat de Il-76 door een boomgroep heen neersloeg in een besneeuwde maisakker en een spoor trok van 600 meter. Het vliegtuig brak al uiteen voor het neerkwam: ook vóór de inslagkrater zie je op drone-opnames wrakstukken liggen. Er komen maar twee of drie dodelijke slachtoffers in beeld.

Een probleem is dat het crashspoor van de Il-76 van zuidwest naar noordoost loopt, dat is: juist van Belgorod af en niet ernaar toe. Het inmiddels voltooide Wikipedia-lemma vermeldt het als een conclusie van The Moscow Times maar gaat er niet op in. Het noteert alleen nog dat de Russen uit radarwaarnemingen zouden hebben afgeleid dat het vrachtvliegtuig vanuit het Oekraïense Lyptsi met twee raketten was beschoten. The New York Times (8 februari) had van ‘officials who spoke privately’ vernomen dat het er maar één was: een Patriot-raket. Dat gerucht ging al langer.

De Russen hebben ook werkelijk foto’s laten zien van een besneeuwd veld met resten van een Patriot-raket maar er is geen houvast voor de locatie. Als het inderdaad de betreffende Patriot was, was die er een uit de PAC-2 serie, die is met een diameter van 41 cm robuuster dan de modernere Patriot PAC-3. De PAC-2 heeft een fragmentatie-springkop die herinnert aan de springkop van de Boek-raket die de MH17-Boeing neerhaalde. Enkele rompdelen van de Il-76 zijn net zo doorzeefd als de Boeing.

De video bevat veel informatie. Zo valt met de hoogte van het kleine kerktorentje van Jablonovo als maat te schatten dat de Il-76 nog maar 150 à 200 meter hoog vliegt als de video begint. Vier seconden later crasht hij.

Crash of a military transport plane Il-76 in the Belgorod region. Pay attention to the trail in the sky at the 19th second. pic.twitter.com/7irG93IclX

— CIT (en) (@CITeam_en) January 24, 2024

Interessant is het rookwolkje dat halverwege de video (na 0:20) in beeld komt. Het is niet het eind van het rookspoor van de Patriot-raket, zoals wel is aangenomen, maar de wolk die ontstaat als de springkop explodeert. We kennen de typische wolkjes van de Tamir-onderscheppingsraketten van de Israëlische Iron Dome en bijvoorbeeld ook van de Sidewinderraket die de Chinese spionageballon uit de lucht schoot. Opvallend kenmerk: ze staan nagenoeg stil in de lucht, hoe hard de supersone raket ook kwam aanstormen. Ze stijgen nog wat door hun warmte en drijven dan mee met de wind.

Het wolkje in Jablonovo markeert dus ruwweg de plaats waar de Il-76 zich bevond toen hij werd getroffen en naar die plaats is wel een slag te slaan. Meteorologische sites melden dat er op het moment van de explosie een zuidwestelijke wind stond met een snelheid van zo’n 16 km/u. (De windrichting blijkt ook uit de roetsporen rond de wrakstukken in de sneeuw.) Op grotere hoogte zal dat niet meer zijn geweest dan het dubbele. Toch blijkt het wolkje zich in de 1,7 seconde dat hij in beeld is aardig te verplaatsen, naar schatting over een hoek van 35 boogminuten. De hbs’er rekent dan uit dat het wolkje niet veel verder dan zo’n 2 km van de camera was. Anderzijds blijkt uit de aannemelijke hoogte van het gebouw waar het wolkje boven hangt (8 meter) dat het niet dichterbij was dan één kilometer (anders zou hij minder dan 250 meter hoog hangen).

’t Zijn kwetsbare schattingen maar toch lijkt aannemelijk dat de Il-76 flink ver ten zuiden van het latere crashspoor werd geraakt. Het valt daarom niet uit te sluiten dat-ie wel degelijk en op zeer lage hoogte richting Belgorod vloog maar door het effect van de explosie scherp naar stuurboord zwenkte. Mike Eckel van RFERL heeft iets dergelijks beschreven, kennelijk puttend uit Telegram-communicatie. Een ondersteunende aanwijzing komt van de waarneming dat de Iljoesjin, net als destijds de MH17-Boeing, in het voorste deel van de romp door de fragmenten van de springkop werd getroffen. Dat is, gezien de werking van het ontstekingsmechanisme van de PAC-2-springkop (de ‘proximity fuse’), vooral te verwachten als raket en vliegtuig elkaar tegemoet vliegen. De oude MH17-rapporten laten dat goed zien.