Sabri Hamiti

Sabri Hamiti
U lind më	(1950-05-10) 10 maj 1950 (74 vjeç) Dumnicë, Podujevë
Kombësia	shqiptar
Punët e shquara	"Trungu ilir" "Vepra komplete" "Kukuta e Sokratit"

Sabri Hamiti (Dumnicë, 10 maj 1950) është shkrimtar, studiues, profesor letërsie dhe akademik shqiptar nga Kosova.

Sabri Hamiti lindi më 10 maj 1950 në Dumnicë, Podujevë, nga baba Hamit Hamiti dhe nana Mehreme Duriqi. U rrit në familje bashkë me tri motra e dy vëllezër.
1957 Hyri në shkollën fillore në vendlindje.
1968 Mbaroi gjimnazin në Podujevë dhe u regjistrua në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. Nisi botimet letrare në Bota e re e në gazeta e revista të tjera. Mori pjesë në demonstratat e studentëve në Prishtinë. I ndjekur nga policia, disa muaj jetoi duke u fshehur te të dashurit e tij.
1972 U diplomua shkëlqyeshëm në Universitetin e Prishtinës, në gjuhë e në letërsi shqipe. Botoi veprën e parë letrare te Rilindja e Prishtinës. Regjistroi studimet pasuniversitare me temë “Poetika e re shqipe” në Universitetin e Sorbonës në Paris, mirëpo për mungesë parash u kthye në Prishtinë.
1973 U martua me Kumrije Rugovën, moshatare dhe mike e studimeve. Hyri në punë në shtëpinë botuese Rilindja të Prishtinës. Nisi studimet pasuniversitare në Fakultetin Filozofik të Zagrebit, të cilat i kreu pas dy vitesh.
1980 Për një vit akademik u specializua për teorinë e formave letrare në École des Hautes Études en Sciences Sociales, në Paris. Mori Diplomën e Shkallës së Lartë për letërsi frënge e qytetërim frëng në Universitetin e Sorbonës në Paris.
1987 U doktorua me temë nga letërsia bashkëkohore shqipe në Universitetin e Prishtinës.
1989 Hyri në lëvizjen për Pavarësinë e Kosovës, të prirë nga Ibrahim Rugova, mik i tij i studimeve. Më vonë, shtatë herë me radhë (1992, 1998, 2001, 2004, 2007, 2010, 2014) u zgjodh deputet në Kuvendin e Kosovës, ndërsa nga viti 2006 është anëtar i Kryesisë së Kuvendit.
1993 U zgjodh profesor i letërsisë shqipe në Universitetin e Prishtinës. Po ashtu është ligjërues në studimet postdiplomike të letërsisë.
1995 Si anëtar i Komisionit Kombëtar punoi për njësimin e programeve shkollore të lëndëve nacionale dhe për hartimin e teksteve të përbashkëta për të gjitha shkollat shqipe.
Më 24 shtator 1998 persona të panjohur të Sigurimit të fshehtë serb i bënë atentat në shkallët e banesës së tij në Dardani të Prishtinës. U shpëtua nga mjekët shqiptarë me ndihmën e Zotit.
2000 U zgjodh anëtar korrespondent i Akademisë të Shkencave e Arteve të Kosovës.
2008 U zgjodh anëtar i rregullt i Akademisë të Shkencave e Arteve të Kosovës.
2023 U zgjodh anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë

Sabri Hamiti jeton dhe punon në Prishtinë.

Shqiptimi poetik si rebelim tematik e gjuhësor kundrejt letërsisë pararendëse shfaqet me figura të forta si Njeriu vdes i ri, madje në trajtë titulli. Më tutje kërkimi si vetënjohje, duke krijuar variantet e Narcisit modern, si figurë themelore e letërsisë në shkallën e parë të shkrimit. Edhe më tutje figurat e kujtimeve personale, të shtrira në kohë dhe në botën e të tjerëve, që presin me thikën e harrimit; dhe ritëm, rimë, muzikë.

"Trungu ilir", figurë kryesore e identitetit e sprovuar në Kohën moderne të rrethanave. Trungu ilir, një libër kult, i dramatizuar në teatër dhe shfaqje e ndaluar nga censura. "Leja e njohtimit", 1985, libër binjak me të parin, kërkim i identitetit të rrezikuar nga jashtë, duke përfshirë një referencë të largët me fantazinë apo utopinë negative të Oruelit në 1984. Kujtimet e të ndodhurave i mbledh poema dramatike "Kutia e zezë".

"Kaosmos", shenjë a thirrje për frikën e torturën sistemore që prek individualitetin e universalitetin e njeriut. Dramatika e marshit barbar në ardhje e në shkuarje, ashtu dhe bukuria e jetës në rendin e përmbysur: parajsa, purgatori, ferri. Mandej "ABC" si katalog i dhembjeve etnike, me figurat që si shpërthyes të mprehtë prekin në kohë e në hapësirë. Melankolia, së fundi është gjendje e figurë për pasojat që ka bota e ndjesive e kaluar nëpër botën e egërsive.

Romani i rinisë "Njëqind vjet vetmi" shtreson psikologjinë e vetmitarit që rritet ndërmjet mungesave e pengesave. Aty është jeta e tre brezave që i ngjajnë kaq shumë njëri tjetrit. Vetmia është shekullore: njëqind vjet, por kjo është figurë e pambarimit. Referenca reale shkon nga Lidhja e Prizrenit e këndej. Po shkrimi ndjek logjikën e vet, që nga legjenda e përralla për të përfunduar në një epilog baladik të njohjes dhe të vetënjohjes shqiptare.

"Futa" e "Misioni", dy tekste dramatike që lidhen fort me ndodhjet në Kosovë në deceniet e fundit të shekullit XX. Një shkrim i rrezikshëm dhe i rrezikuar, që universalen don ta provojë me realen: situata për t’u identifikuar. Dy heronjtë tragjikë të dramave japin tipa të ndryshëm heronjsh shqiptarë: një herë hero i mashtruar, herën tjetër hero i flijuar. Dhe këtu mbetet të rindërtohet heroi veprues, si vizion apo si realitet i vendit, që do ta përmbyllë skemën e heronjve shqiptarë.

"Sprovat për një poetikë", një trajtim e kërkim teorik i letërsisë shqipe i të gjitha periudhave, shfaqet që nga libri i parë "Variante" deri te libri i fundit "Bioletra", për të krijuar një sistematikë të kërkimit e një sistem të të menduarit. Pra, letërsia a priori e kritika a posteriori. Nga poetika e autorëve te poetika e periudhave dhe tutje te poetika e letërsisë shqipe. Dhe në fund të fundit poetika personale në "Bioletra", e shfaqur si një teori e shkrimit dhe e leximit letrar.

Dy periudha të letërsisë shqipe: letërsia filobiblike dhe letërsia romantike rrokin katër shekujt e parë të kësaj letërsie. E para duke pasur karakteristikë zotëruese parashkrimin biblik, kurse e dyta duke e pasur për bazë temën e zgjimit nacional ashtu dhe shpërthimet individuale romantike. Të dyja të lexuara nëpërmjet autorëve më të mëdhenj. E para me Buzukun, Budin, Bogdanin e Varibobën, e dyta nëpërmjet De Radës, Naimit, Serembes, Pashko Vasës, Samiut, Mjedjes, Çajupit. Vetëdija për dy doktrina letrare.

Letërsia e gjysmës së parë të shekullit XX, e shfaqur më parë si letërsi e modelit kritik, përballë modelit himnizues romantik. E vijuar me letërsinë moderne që zbulon e shfaq poetika e individualitete të fuqishme letrare. Zhvillim i hovshëm i të gjitha gjinive letrare duke krijuar një ambient e një vetëdije ku krijohet dialogu i çuditshëm ndërmjet autorëve të mëdhenj, si Faik Konica, Gjergj Fishta e Fan S. Noli në një anë dhe Lasgush Poradeci, Ernest Koliqi, Mitrush Kuteli e Migjeni në anën tjetër.

Interpretimi i veprave të zgjedhura të autorëve të zgjedhur të letërsisë bashkëkohore. Shkrim i një dialogu të mbrendshëm letrar, në të cilin autorët e veprat e zgjedhin lexuesin-interpretuesin po aq sa ai i zgjedh këto. Kjo dëshmon më tepër një sistematikë të shkrimit e të leximit sesa një sistem. Pra, loja e përhershme e kërkimit është që autorët, krijuesi e interpretuesi, t’i shfaqen të hapur njëri-tjetrit, për të gjetur bashkërisht universalen letrare në trajtë të poetikës.

Katër monografi letrare për autorët e njohur të letërsisë bashkëkohore shqipe: dy të hullisë së shkrimit tradicional, një e nismës moderne e një e shkrimit modern. Njëri i futur në kodifikimin moral dhe i rebeluar fort (Hivzi Sylejmani), tjetri i bërë popullor nëpërmjet humanitetit e moralitetit të letërsisë (Nazmi Rrahmani); një poet i nemun e i ndjekur nga talenti i vet (Bilal Xhaferri) dhe autori emblematik i letërsisë moderne shqipe në gjysmën e dytë të shekullit XX (Anton Pashku).

"Sympathia: testamente për Urtakun" (2004), përmbledhje poetike me frymë personale e metafizike përnjëherësh, e lidhur pandërmjetshëm me "Melankolinë" (1999) e vitit të tmerrit e të mrekullisë për shkrimtarin e Kosovën, poezi e elementaritetit fizik e shpirtëror që dëfton frymë bashkëndjenje (sympathia e titullit). Librat sistematizues për fenomene letrare e kufitare me letërsinë: "Bioletra" (2000), "Tematologjia" (2005) dhe "Albanizma" (2009) bëjnë trininë "Poetika shqipe", siç është quajtur në një botim tërësor të triave në vitin 2010. Studimi i temave, shkollave, kodeve, ligjërimeve, formave, figurave e shkallëve të letërsisë evoluon në një poetikë historike të shqipes. "Utopia letrare" (2013) studion veprat përfaqësuese utopike dhe distopike shqiptare në përqasje me letërsinë e përgjithshme utopike dhe distopike, prej traktateve sociale te letërsia fiksionale, një vepër e re në ngrehinën poetiko-historiko-letrare shqipe në përthyerje me veten dhe me botën perëndimore, në gjirin e të cilës ka lindur dhe gjallon. Librat monografikë për dy figura të mëdha kombëtare, shkrimtarë e misionarë: "Presidenti Ibrahim Rugova: Memento për Rugovën" (2007) dhe "Zef Pllumi" (2013) për Rugovën shkrimtar, prijës politik e njeri dhe Pllumin, misionarin e besimit me rrnue për me tregue, që bëhet besim letrar.^[1] "Ndre Mjedja" (2016) përvijon portretin letrar të shkrimtarit të madh në 150-vjetorin e lindjes, i cili kaloi nëpër tri formacione stilistike letrare për të mbetur përgjithmonë liriku klasik i shqipes.

• Njeriu vdes i ri, 1972
• Faqe e fund, 1973
• Thikë harrimi, 1975
• Trungu ilir, 1979
• Leja e njohtimit 1985, 1985
• Lind një fjalë, përzgjedhje, 1986
• Kaosmos, 1990
• ABC Albetare për fëmijë të rritur, 1994
• Melankolia, 1999
• Sympathia, 2004
• Lulet e egra, 2006
• Litota, 2007
• Kukuta e Sokratit, 2018

• Njëqind vjet vetmi (Sabri Hamiti), 1976

• Futa, 1988
• Misioni, 1997
• La Mission, 2007, Paris, Editions l’Espace d’un instant
• "Pasioni", 2023

• Variante, 1974
• Teksti i dramatizuar, 1978
• Kritika letrare, 1979
• A-ZH, Romanet e Nazmi Rrahmanit, 1982
• Arti i leximit, 1983
• Njeriu kryengritës, 1987
• Vetëdija letrare, 1989
• Faik Konica: jam unë, 1991
• Tema shqiptare, 1993
• Poeti i nemun Bilal Xhaferri, 1996
• Letra shqipe, 1996
• Lasgushi qindvjeçar, 1999
• Bioletra, 2000
• Studime letrare, 2003
• Shkollat letrare shqipe, 2004
• Tematologjia, 2005
• Presidenti Ibrahim Rugova (Memento për Rugovën), 2007
• Letërsia moderne, Tiranë, 2009
• Albanizma, 2009
• Poetika shqipe, 2010
• Utopia letrare, 2013
• Zef Pllumi, 2013
• Ndre Mjedja, 2016
• Anton Pashku, 2017
• Testamenti, studime, ese, 2018
• Át Gjergj Fishta, Botime Françeskane, Shkodër, 2020
• Naim Frashëri, 2020
• Enigma e poezisë, 2021
• Stilografia, 2022

• Letërsia e vjetër shqipe, 1995,
• Letërsia moderne shqipe, 1998,
• Letërsia romantike shqiptare, 2004

• Vëllimi i parë: Poezi
• Vëllimi i dytë: Poezi
• Vëllimi i tretë: Poezi
• Vëllimi i katërt: Roman
• Vëllimi i pestë: Drama
• Vëllimi i gjashtë: Kritika letrare
• Vëllimi i shtatë: Letësia filobiblike, Letërsia romantike
• Vëllimi i tetë: Letërsia moderne
• Vëllimi i nëntë: Letërsia bashkëkohore
• Vëllimi i dhjetë: Letërsia bashkëkohore

• Dr. Ibrahim Rugova "Sistemi poetik i Sabri Hamitit", Tiranë, 2013.
• Dr. Nysret Krasniqi "Sabri Hamiti", Prishtinë, 2011.
• Muhamed Çitaku "Strategjitë e rrëfimit: romani Njëqind vjet vetmi i Sabri Hamitit", Prishtinë, 2010.
• Munish Hyseni "Sabri Hamiti - Bibliografi (1967-2015), Prishtinë, 2015.
• "Libër Amicorum për Sabri Hamitin" - botuar në 70-vjetorin e lindjes së shkrimtarit, Prishtinë 2020.

• • Sabri Hamiti: Shkollat letrare shqipe
  • Sabri Hamiti: Monumentet e kulturës së identitetit shqiptar
  • Sabri Hamiti: Fraza e pambaruar
  • Sabri Hamiti: Njeriu meditant, njeriu militant

• • Sabri Hamiti: Albanian literary schools (Përkthyer nga Dr. Muhamet Hamiti)
  • Sabri Hamiti: Les écoles littéraires albanaises (Përkthyer nga Dr. Halit Halimi)
  • Poezi të Sabri Hamitit në anglishte (Përkthyer nga Dr. Robert Elsie)

• Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit
• Urdhri "Gjergj Kastrioti Skënderbeu", 2010
• Çmimi kombëtar "Azem Shkreli", për veprën jetësore në fushën e letërsisë nga Ministria e Kulturës e Kosovës, 2010
• Çmimi i Madh për Letërsinë për vitin 2010 nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë për veprën letrare "Poetika shqipe"
• “Çmimi Special” për kontributin kulmor për letërsinë dhe kulturën shqipe i Akademisë Kult, 2014
• Çmimi "Jakov Xoxa" për librin studimor 'Stilografia', 2023

• Krasniqi, Nysret (2016). Letërsia e Kosovës 1953-2000. Prishtinë: AIKD.
• Çitaku, Muhamet (2018). "Romani simbolist i Kosovës". STUDIME: Revistë për studime filologjike, numër 24. Prishtinë: ASHAK.

• Dr. Ibrahim Rugova: Përurimi i veprës së madhe të Sabri Hamitit
• Prof. dr. Ali Aliu: Revolta ëndërrimtare
• Prof. dr. Zejnullah Rrahmani: Lexuesi duhet të mësojë notin për ta ndier shijen e paanësisë së detit të poezisë së Sabriut
• Dr. Kujtim M. Shala: Sprova për një Poetikë
• Dr. Kujtim M. Shala: TEMATOLOGJIA: THEMA E LOGOS
• Drama "Misioni" e Sabri Hamitit në frëngjisht

1. ^ Sipas tekstit "Një jetë dhe një vepër letrare: Sabri Hamiti" në Muhamet Hamiti BESIMI LETRAR, Parnas, Prishtinë, 2016, ff. 280-287