www.fgks.org   »   [go: up one dir, main page]
Jump to content

Gjeorgjia

Përpunoni lidhje
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Gjendeni tek artikulli Gjeorgjia. Për shprehjet e ngjashme në shkrim, kuptim apo tingëllim, shikoni këtu.
Gjeorgjia
საქართველო (Gjeorgjisht)
Sakartvelo
Parimi: 
ძალა ერთობაშია
Dzala ertobashia
"Forca është në Bashkim"
Himni: 
თავისუფლება
Tavisupleba
"Liria"
Kryeqyteti
dhe qyteti më i madh
Tbilisi
41°43′N 44°47′E / 41.717°N 44.783°E / 41.717; 44.783
Gjuhët zyrtareGjeorgjisht
Gjuhët e njohura rajonaleAbhazisht[a]
Grupet etnike
(2014[a])
Besimi
(2014)
  • 10.7% Islam
  • 2% të tjerë / pa fe[2]
    • NofkaGjeorgjian/e
    Qeveria
    Lloji i qeverisjesRepublika parlamentare unitare
    Salome Zourabichvili
    Irakli Kobakhidze
    Shalva Papuashvili
    KuvendiParlamenti
    Historia e themelimit
    • Colchis dhe Iberia
    		13th c. BC – 580 AD
    786–1008
    1008
    1463–1810
    12 shtator 1801
    26 maj 1918
    12 shkurt 1921
    25 shkurt 1921
    • Pavarësia nga Bashkimi Sovjetik
     • Shpallur
     • Finalizuar


    9 prill 1991
    26 dhjetor 1991
    24 gusht 1995
    Sipërfaqja
    • Gjithsej
    		69,700 km2 (26,900 sq mi) (119-të)
    Popullsia
    • Përllogaritje 2022
    		Neutral decrease 3,688,647[a][3]
    4,012,104 (126-të)
    • 2014 census
    		Neutral decrease 3,713,804[a][4]
    • Dendësia
    		57.6/km2 (149.2/sq mi) (137-të)
    Ekonomia
    PBB (PFB)Përllogaritje 2024 
    • Gjithsej
    		Increase $94.020 billion[a][5] (101-të)
    • Për kokë banori
    		Increase $25,248[5] (72-të)
    PBB (zyrtare)Përllogaritje 2024 
    • Gjithsej
    		Increase $32.865 billion[a][5] (107-të)
    • Për kokë banori
    		Increase $8,825[5] (84th)
    MonedhaLari gjeorgjian (₾) (GEL)
    Të dhëna të tjera
    Gini (2021)Positive decrease 34.2[a][6]
    i mesëm
    IZHNJ (2022)Increase 0.814[a][7]
    shumë i lartë · 60th
    Zona kohoreUTC+4 (Koha e Gjeorgjisë GET)
    Formati i datësdd.mm.yyyy
    Ana e drejtimit të makinësdjathtas
    Prefiksi telefonik+995
    Kodi ISO 3166GE
    Kodi i internetit TLD.ge, .გე
    1. ^ Pa përfshirë territoret e pushtuara.

    Gjeorgjia (Gjeorgjisht: საქართველო, romanizuar: sakartvelo) është një vend transkontinental në Evropën Lindore dhe Azinë Perëndimore. Është pjesë e rajonit të Kaukazit, kufizohet nga Deti i Zi në perëndim, Rusia në veri dhe verilindje, Turqia në jugperëndim, Armenia në jug dhe Azerbajxhani në juglindje. Gjeorgjia mbulon një sipërfaqe prej 69,700 kilometra katrorë. Ka një popullsi prej 3.7 milionë banorësh,[b][8] nga të cilët mbi një e treta jetojnë në kryeqytetin dhe qytetin më të madh, Tbilisi. Gjeorgjianët, të cilët janë vendas në rajon, përbëjnë shumicën e popullsisë së vendit dhe janë kombi titullar i tij.

    Pas Revolucionit Rus më 1917, Gjeorgjia u shfaq shkurtimisht si një republikë e pavarur nën mbrojtjen gjermane,[9] por u pushtua dhe u aneksua nga Bashkimi Sovjetik më 1922, duke u bërë një nga republikat përbërëse të saj. Në vitet 1980, një lëvizje për pavarësi u rrit me shpejtësi, duke çuar në shkëputjen e Gjeorgjisë nga Bashkimi Sovjetik në prill 1991. Për pjesën më të madhe të dekadës së mëvonshme, vendi duroi kriza ekonomike, paqëndrueshmëri politike dhe luftëra secesioniste në Abhazi dhe Osetinë e Jugut. Pas Revolucionit paqësor të Trëndafilave në vitin 2003, Gjeorgjia ndoqi fuqishëm një politikë të jashtme pro-perëndimore, duke futur një sërë reformash demokratike dhe ekonomike që synonin integrimin në Bashkimin Evropian dhe NATO. Ky orientim perëndimor çoi në përkeqësimin e marrëdhënieve me Rusinë, duke kulmuar me Luftën Ruso-Gjeorgjiane të vitit 2008 dhe vazhdimin e pushtimit rus të pjesëve të Gjeorgjisë.

    Etimologjia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Emrat e Gjeorgjisë


    Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Historia e Gjeorgjisë


    Gjeorgjia nën Perandorinë Ruse[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Gjeorgji nën Perandorinë Ruse


    Deklarimi i pavarësisë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Republika Demokratike e Gjeorgjisë


    Gjeorgjia në Bashkimin Sovjetik[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Republika Socialiste Sovjetike e Gjeorgjisë


    Lufta ruso-gjeorgjiane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Lufta ruso-gjeorgjiane


    Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Gjeografia e Gjeorgjisë

    Gjeorgjia është një vend malor i vendosur pothuajse tërësisht në Kaukazin e Jugut, ndërsa disa pjesë të vendit ndodhen në veri të pellgut ujëmbledhës të Kaukazit në Kaukazin e Veriut. Historikisht, pjesa perëndimore e Gjeorgjisë njihej si Colchis ndërsa rrafshnalta lindore quhej Iberia.[10]

    Vargmali i Kaukazit të Madh formon kufirin verior të Gjeorgjisë. Rrugët kryesore përmes vargmalit malor në territorin rus çojnë përmes tunelit Roki midis Shida Kartli dhe Osetisë së Veriut dhe Grykës Darial (në rajonin gjeorgjian të Khevit). Pjesa jugore e vendit kufizohet nga malet e Kaukazit të Vogël. Vargmali i Madh i Kaukazit është shumë më i lartë në lartësi se malet e Kaukazit të Vogël, me majat më të larta që ngrihen më shumë se 5,000 metra (16,404 ft) mbi nivelin e detit.

    Termi Malet e Kaukazit të Vogël përdoret shpesh për të përshkruar zonat malore të Gjeorgjisë jugore që janë të lidhura me vargmalin malor të Kaukazit të Madh nga Likhi Range.[11] Rajoni i përgjithshëm mund të karakterizohet si i përbërë nga vargmale të ndryshme malore të ndërlidhura (kryesisht me origjinë vullkanike) dhe pllaja që nuk i kalojnë 3,400 metra (11,155 ft) në lartësi. Veçoritë kryesore të zonës përfshijnë Pllajën Vullkanike Javakheti, liqenet, duke përfshirë Tabatskuri dhe Paravani, si dhe ujin mineral dhe burimet e nxehtë. Dy lumenjtë kryesorë në Gjeorgji janë Rioni dhe Mtkvari.[10]

    Politika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Gjeorgji


    Marrëdhëniet e jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Marrëdhëniet e jashtme të Gjeorgjisë


    Ushtria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Forcat e Mbrojtjes të Gjeorgjisë


    Zbatimi i ligjit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Zbatimi i ligjit në gjeorgji


    Të drejtat e njeriut[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Të drejtat e njeriut në Gjeorgji


    Njësitë administrative[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Gjeorgjisë
    Harta e Gjeorgjisë që nxjerr në pah territoret e diskutueshme të Abhazisë dhe Rajonit Tskhinvali (Osetia e Jugut), që të dyja janë jashtë kontrollit të qeverisë qendrore të Gjeorgjisë

    Gjeorgjia ndahet në 9 rajone, 1 rajon kryeqyteti dhe 2 republika autonome. Këto nga ana e tyre ndahen në 67 distrikte dhe 5 qytete vetëqeverisëse.[12]

    Gjeorgjia përmban dy rajone zyrtare autonome, nga të cilat një ka shpallur pavarësinë. Zyrtarisht autonom brenda Gjeorgjisë,[13] rajoni de fakto i pavarur i Abhazisë shpalli pavarësinë në vitin 1999.[14] Përveç kësaj, një territor tjetër jo zyrtarisht autonom ka shpallur gjithashtu pavarësinë. Osetia e Jugut njihet zyrtarisht nga Gjeorgjia si rajoni Tskinvali, pasi e sheh "Osetinë e Jugut" si lidhje politike me Osetinë e Veriut ruse.[15] Ai quhej Oblasti Autonom i Osetisë së Jugut kur Gjeorgjia ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik. Statusi i saj autonom u revokua në vitin 1990. De facto i ndarë që nga pavarësia e Gjeorgjisë, u bënë oferta për t'i dhënë sërish autonomi Osetisë së Jugut, por në vitin 2006 një referendum i panjohur në këtë zonë rezultoi në votim për pavarësinë.[15]

    Ndër qytet kryesore hyjnë : Batumi, Chiatura, Gagra, Gori, Kutaisi, Poti, Rustavi, Sokhumi, Tbilisi, Tkibuli, Tskaltubo, Tskhinvali.

    Për nga numri i banorëve dallohen :

    Rajonet e Gjeorgjisë

    shih tabelën
    nr Rajoni Qendra
    1 Abkhazia Sukhumi (Sokhumi)
    2 Samegrelo-Zemo Svaneti Zugdidi
    3 Guria Ozurgeti
    4 Adjara Batumi
    5 Racha-Lechkhumi
    and Kvemo Svaneti    		 Ambrolauri
    6 Imereti Kutaisi
    7 Samtskhe-Javakheti Akhaltsikhe
    8 Shida Kartli Gori
    9 Mtskheta-Mtianeti Mtskheta
    10 Kvemo Kartli Rustavi
    11 Kakheti Telavi
    12 Tbilisi Tbilisi

    Ekonomia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Ekonomia e Gjeorgjisë

    Pasuritë natyrore janë të rëndësishme për ekonominë e Gjeorgjisë. Në radhë të parë përmenden burimet e manganit në Çitaurë. Në sipërfaqen prej 140 km katrorë janë vlerësuar rezervat në 250 milion tonë. Në Tkibuli dhe Tkvarçeli ëhit zbuluar thëngjilli. Rezervat në lokalitetin e parë llogariten në 80 milion tonë, e në të dytin 250 milion tonë. Në sasi të vogël shfrytëzohet edhe nafta (100 000 tonë) dhe gazi natyror (45 milion m³).

    Demografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Demografia e Gjeorgjisë

    Gjeorgjia ka qenë shtet i pavarur prej shek. Të IV para Krishtit dhe zhvillimin më të hovshëm kulturor dhe ekonomik e arrin në shekullin XII. Në vitin 1555 Gjeorgjia ndahet në dy pjesë në perëndim nën ndikimin e Persaisë dhe në lindje nën ndikimin e Turqisë. Në shekullin XIX përjeton pushtimin rus.

    Kultura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Artikulli kryesor: Kultura në Gjeorgji
    Shota Rustaveli
    Ilia Tšavtšavadze
    Zakaria Paliashvili
    Vaja Pşavela (Vazha Pshavela) 1914

    Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    1. ^ Në Republikën Autonome të Abhazisë.[1]
    2. ^ Duke përjashtuar Abhazinë dhe Osetinë e Jugut, dy shtetet e njohura pjesërisht nën pushtimin rus. Qeveria e Gjeorgjisë i konsideron dy republikat si pjesë integrale të vendit, me mbështetje ndërkombëtare.

    Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    1. ^ "Constitution of Georgia" (PDF). Parliament of Georgia (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 dhjetor 2017.
    2. ^ "საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები" (PDF) (në anglisht). National Statistics Office of Georgia. 28 prill 2016. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 tetor 2017. Marrë më 29 prill 2016.
    3. ^ "Demographic Portal" (në anglisht). Marrë më 2022-05-07.
    4. ^ "2014 General Population Census Main Results General Information — National Statistics Office of Georgia" (PDF) (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 8 gusht 2016. Marrë më 2022-10-07.
    5. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Georgia)". IMF.org (në anglisht). International Monetary Fund. 10 tetor 2023. Marrë më 13 tetor 2023.
    6. ^ "GINI index (World Bank estimate) – Georgia". data.worldbank.org (në anglisht). World Bank. Arkivuar nga origjinali më 20 korrik 2018. Marrë më 6 qershor 2023.
    7. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). United Nations Development Programme. 8 shtator 2022. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2022-09-08. Marrë më 6 qershor 2023.
    8. ^ "Population and Demography" (në anglisht). National Statistics Office of Georgia, Geostat. Marrë më 29 dhjetor 2021.
    9. ^ Jones, Stephen (27 tetor 2020). "The establishment of Soviet power in Transcaucasia: The case of Georgia 1921–1928". Soviet Studies (në anglisht). 40 (4): 627. doi:10.1080/09668138808411783.
    10. ^ a b Nana Bolashvili, Andreas Dittmann, Lorenz King, Vazha Neidze (eds.): National Atlas of Georgia – Nationalatlas von Georgien, 138 pages, Steiner Verlag, 2018ISBN 978-3-515-12057-9
    11. ^ "Georgia:Geography" (në anglisht). Cac-biodiversity.org. Arkivuar nga origjinali më 11 maj 2011. Marrë më 3 korrik 2011.
    12. ^ "Registry of Municipalities" (në anglisht). National Agency of Public Registry. Arkivuar nga origjinali më 2 shkurt 2017. Marrë më 2022-10-07.
    13. ^ "Government of Georgia – Abkhazia" (në anglisht). Government.gov.ge. Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2011. Marrë më 3 korrik 2011.
    14. ^ "Regions and territories: Abkhazia". BBC News (në anglisht). 8 shkurt 2011. Arkivuar nga origjinali më 20 prill 2010. Marrë më 30 janar 2011.
    15. ^ a b "Regions and territories: South Ossetia". BBC News (në anglisht). 8 shkurt 2011. Arkivuar nga origjinali më 17 shkurt 2011. Marrë më 30 janar 2011.

    Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

     Commons: Gjeorgjia – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale
    Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Gjeorgjisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë.


    Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjeorgjia&oldid=2673517"