Rytwiany – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Rytwiany[5][4].
W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.
Położona nad rzeką Czarną Staszowską, 5 km na południowy wschód od Staszowa. Siedziba władz gminy Rytwiany.
Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa.
Poniżej w tabeli 1 integralne części wsi Rytwiany (0805755) z aktualnie przypisanym im numerem SIMC (zgodnym z Systemem Identyfikatorów i Nazw Miejscowości) z katalogu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju)[6].
Integralne części wsi Rytwiany[4][5]
SIMC |
Nazwa |
Rodzaj
|
0805844 |
Golejów |
przysiółek
|
0805761 |
Kopaliny |
część wsi
|
0805778 |
Krutyczki |
część wsi
|
0805784 |
Niwy |
część wsi
|
0805790 |
Piaski |
część wsi
|
0805809 |
Pod Cegielnią |
część wsi
|
0805815 |
Podkłodzie |
część wsi
|
0805821 |
Poręby |
część wsi
|
0805838 |
Wycinek |
część wsi
|
W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Rytwian zawarty w tabeli 2.
Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych[7]
Nazwa wsi – miasta
|
Nazwy części wsi – miasta
|
Nazwy obiektów fizjograficznych – charakter obiektu
|
I. Gromada RYTWIANY
|
- Rytwiany
|
- Glinki
- Golejów
- Klasztor
- Kopaliny
- Krutyczki
- Na Szosie
- Niwy
- Pałac
- Piaski
- Pod Cegielnią
- Pod Pałacem
- Podborze
- Podkłodzie
- Poręby
- Rytwiany-Folwark
- Rytwiany-Kolonia
- Skrzypiec
- Stawki
- Wiśniówka
- Wycinek
- Zarzecze
|
- Barani Kąt – pole
- Borek – las
- Chłopski Las – las
- Czarna – rzeka
- Hajdugi – pole
- Kopaliny – pole, łąka
- Krutyczki – pole
- Las Klasztorny – las
- Lotnisko – pole
- Moczydle – pole, łąka
- Na Zamku – pole
- Niwy – pole
- Piaski – pole
- Pluskawa – las, łąka
- Pniaki – pole
- Pod Cegielnią – pole, łąki
- Pod Kolejką – łąki
- Podborze – pole, las
- Podkłodzie – pole
- Poręby – łąki
- Rzemiakiew – pole
- Skrzypiec – las
- Stawki – pole, łąka
- Stawy – stawy
- Tatary – pole
- Torfowe Doły – jezioro
- Wzory – pole
- Zarzecze – pole
- Zugaje – pole
- Zwierzyniec – pole, nieużytki
|
Rytwiany mają bogatą historię, ściśle związaną z historią pobliskiego miasta Staszowa. Okolice Rytwian zamieszkane były przez ludzi od neolitu, czego świadectwem są znalezione na tym terenie kamienne siekierki.
Pierwszym udokumentowanym właścicielem wsi był w XIII wieku Piotr Bogoria ze Skotnik. Na przestrzeni wieków kolejnymi właścicielami byli: biskup Mikołaj z Kurowa, biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Jan Rytwiański, Mikołaj Kurozwęcki, Hieronim Łaski, Marcin Zaborowski, Tęczyńscy, Opalińscy, Lubomirscy, Potoccy i Radziwiłłowie.
Biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec zlecił wybudowanie w Rytwianach zamku obronnego w stylu gotyckim. Zamek wzniesiono w rozlewiskach rzeki Czarnej w latach 1420–1436[8]. Służył on kolejnym właścicielom wsi i w pierwszej połowie XIX wieku nadal był użytkowany, pomimo częściowej ruiny. W 1629 roku właścicielem wsi w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Jan Magnus Tęczyński[9]. Warownię, zniszczoną w 1657 roku przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego, częściowo odbudowano, a w 1859 roku rozebrali ją Potoccy na materiał budowlany. Po zamku pozostał już tylko fragment (narożnik) jednej z baszt, wysoki na trzy piętra.
Za czasów Tęczyńskich Rytwiany stały się prawdziwym dworem magnackim i przeżywały najświetniejszy okres w swojej historii. W 1621 roku Jan Tęczyński sprowadził do Rytwian zakon kamedułów, któremu ufundował także klasztor i kościół. Wieś położona w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład majętności rytwiańskiej Łukasza Opalińskiego[10]. W 1819 roku przeniesiono ich do Warszawy, a kościół klasztorny służy nielicznym okolicznym mieszkańcom jako kościół parafialny.
Na przełomie XIX i XX wieku rodzina Radziwiłłów wybudowała we wsi własną rezydencję. W 2005 roku pałacyk, będący własnością Elektrowni Połaniec został wyremontowany i przeznaczony na hotel.
12 sierpnia 1893 roku w Rytwianach urodził się pułkownik dyplomowany piechoty Andrzej Liebich.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Szymańskich udzieliła pomocy Marii Glass i Oldze Lilien. W 1979 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Janinie Szymańskiej z d. Jacuńska oraz Barbarze Szymańskiej z d. Makuch tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[11].
Po uchwyceniu przyczółka baranowsko-sandomierskiego przez armię radziecką w 1944 roku Rytwiany stały się tymczasową siedzibą Kieleckiej Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego[12].
Ze względu na wyjątkowy urok okolicy klasztoru pokamedulskiego, nakręcono tam w 1973 roku IV i X odcinek serialu historycznego Czarne chmury. 28 września 2013 r. w refektarzu otwarto muzeum tego filmu. Zgromadzono w nim eksponaty wykorzystywane przy kręceniu serialu. W ogrodach przyklasztornych posadzono aleję osób związanych z filmem. Składają się na nią 22 drzewa podpisane imieniem i nazwiskiem danej osoby[13].
Poniżej w tabeli 3 ulice będące integralną częścią wioski Rytwiany, z aktualnie przypasanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC[14].
Tabela 3. Ulice wchodzące w skład wioski na podstawie TERYT[14]
Symbol ulicy |
Nazwa ulicy |
Symbol ulicy |
Nazwa ulicy |
Symbol ulicy |
Nazwa ulicy |
Symbol ulicy |
Nazwa ulicy
|
00432 |
ul. Armii Krajowej |
08828 |
ul. Kolejowa |
14280 |
ul. Niwy |
37318 |
ul. Artura Radziwiłła
|
00868 |
ul. Batalionów Chłopskich |
09546 |
ul. Kościelna |
15590 |
ul. Pałacowa |
19491 |
ul. Sandomierska
|
01528 |
ul. Boczna |
09582 |
ul. Tadeusza Kościuszki |
15733 |
ul. Partyzantów |
20254 |
ul. Słoneczna
|
02576 |
ul. Cegielnia |
10009 |
ul. Krótka |
16033 |
ul. Piaskowa |
21073 |
ul. Staszowska
|
03839 |
ul. Długa |
10562 |
ul. Kwiatowa |
17011 |
ul. Polna |
21970 |
ul. Szkolna
|
05726 |
ul. Golejowska |
10898 |
ul. Leśna |
17054 |
ul. Połaniecka |
23795 |
ul. Wąska
|
08485 |
ul. Klasztorna |
11596 |
ul. Łąkowa |
17171 |
ul. Poprzeczna |
23884 |
ul. Wesoła
|
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119468
- ↑ Wieś Rytwiany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. brak numeru strony
- ↑ TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.
- ↑ Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 47–48, 77–96.
- ↑ a b Guerquin 1984 ↓, s. 280.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.
- ↑ Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.
- ↑ Więcej o rodzinie Szymańskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26] .
- ↑ Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1969 ↓, s. 62.
- ↑ Grażyna Szlęzak-Wójcik: Jubileusz Czarnych Chmur w Pustelni Złotego Lasu. radio.kielce.pl, 28 września 2013.
- ↑ a b ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 12 września 2010 r.
- Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970. Brak numerów stron w książce
- Jan Naumiuk: Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie. Lublin: 1969.
- Bogdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: 1984.
Gromada Rytwiany (pomiędzy 29. wrześniem 1954 roku a 31. grudniem 1972 roku) z siedzibą gromady w
Rytwianach