हँड सॅनिटायजर

हँड सॅनिटायझर हा एक द्रव किंवा जेल आहे जो सामान्यत: हातावर संसर्गजन्य सूक्ष्मजीव कमी करण्यासाठी वापरला जातो. आरोग्य सेवेच्या बहुतांश घटनांमध्ये साबण आणि पाण्याने हात धुणे आहे .पण सॅनिटायझर मध्ये अल्कोहोल-आधारित प्रकारांचे फॉर्म्युलेशन आहे आहे. हे सामान्यत: सूक्ष्मजीव नष्ट करण्यात अधिक प्रभावी असते आणि साबण आणि पाण्यापेक्षा चांगले असते. जर शौचालयाच्या वापरास दूषितपणा दिसला किंवा त्याचे अनुसरण केले गेले तर हात धुणे अजूनही आवश्यक आहे. सेवांच्या बाहेर, हात धुण्यास सामान्यतः पसंत केले जाते. सूक्ष्मजीव नॉरोव्हायरस आणि क्लोस्ट्रिडियम डिसफिलेससाठी देखील ते कमी प्रभावी आहेत. ते द्रव, जेल आणि फोम म्हणून उपलब्ध आहेत.

या अल्कोहोल मध्ये सामान्यत: आयसोप्रोपिल अल्कोहोल, इथेनॉल (इथिल अल्कोहोल) किंवा एन-प्रोपेनॉल यांचे ६०% ते ९५% मिश्रण असते. ज्वलनशील आहेत म्हणून काळजी घ्यावी.अल्कोहोल-आधारित हँड सॅनिटायझर विविध प्रकारच्या सूक्ष्मजीवांविरुद्ध कार्य करते परंतु बीजकोश्यांपासून नव्हे. यामध्ये त्वचेची कोरडेपणा रोखण्यासाठी ग्लिसरॉल सारख्या संयुगे असतात.अल्कोहोल नसलेल्या आवृत्त्यांमध्ये बेंझाल्कोनियम क्लोराईड किंवा ट्रायक्लोझन असू शकतात.

वापर[संपादन]

यूएस सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल द्वारे स्वच्छ हात मोहीम लोकांना हात धुण्यासाठी सूचना देते. केवळ साबण आणि पाणी उपलब्ध नसल्यास अल्कोहोल-आधारित हात सॅनिटायझरची शिफारस केली जाते.

अल्कोहोल-आधारित हात सॅनिटायझर वापरताना:

• एका हाताच्या तळहातावर टाका .
• एकत्र हात चोळा.
• हात कोरडे होईपर्यंत हातांना व बोटांच्या सर्व पृष्ठभागावर घासून घ्या.

आरोग्य सेवेच्या बहुतांश घटनांमध्ये साबण आणि पाण्याने हात धुण्यापेक्षा अल्कोहोल-आधारित हात सॅनिटायझर अधिक सोयीस्कर आहे. हे सामान्यत: सूक्ष्मजीव नष्ट करण्यात अधिक प्रभावी असते आणि साबण आणि पाण्यापेक्षा चांगले असते. जर शौचालयाच्या वापरास दूषितपणा दिसला किंवा त्याचे अनुसरण केले गेले तर हात धुणे अजूनही आवश्यक आहे.

कमीतकमी ६०% अल्कोहोल असलेले किंवा "पर्सिस्टंट अँटिसेप्टिक" असलेले हँड सॅनिटायझर वापरावे. अल्कोहोल हे बॅक्टेरिया आणि टीबी या सारख्या जंतूंना नष्ट करतात . ९०% अल्कोहोल चोळणे अत्यंत ज्वलनशील असतात, परंतु फ्लू विषाणू, सामान्य सर्दी विषाणू, कोरोनाव्हायरस आणि एचआयव्ही सारख्या विषाणूंसह अनेक प्रकारचे व्हायरस नष्ट करतात.

इसोप्रॉपिल अल्कोहोल प्रयोगशाळेत आणि मानवी त्वचेवर 30 सेकंदांपेक्षा कमी कालावधीत ९९. ९९% किंवा त्याहून अधिक नॉन-स्पॉर बनविणारे जीवाणू नष्ट करते हातातील सॅनिटायझर्समध्ये असलेल्या अल्कोहोलमध्ये प्रथिने आणि लीझ पेशी कमी प्रमाणात (०.० मिली) किंवा एकाग्रता (%०% पेक्षा कमी) दर्शविण्यासाठी १०-१– सेकंदाचा संपर्क वेळ नसू शकतो. उच्च लिपिड किंवा प्रथिने कचरा (जसे की फूड प्रोसेसिंग) असलेल्या वातावरणात, हाताने योग्य स्वच्छतेची खात्री करण्यासाठी एकट्या अल्कोहोल हँड रब्सचा वापर पुरेसा असू शकत नाही.

तोटा[संपादन]

बऱ्याच वेळा पाणी आणि साबणाने हात स्वच्छ धुण्यावर प्राधान्य दिले जाते, त्यामध्ये हे समाविष्ट आहे: क्लोस्ट्रिडिओइड्स डिस्फिइलचे बॅक्टेरियातील बीजाणू काढून टाकणे, क्रिप्टोस्पोरिडियम सारख्या परजीवी आणि सॅनिटायझरमध्ये अल्कोहोलच्या एकाग्रतेनुसार नॉरोव्हायरससारखे काही विषाणू (९५%) बहुतेक व्हायरस दूर करण्यात अल्कोहोल सर्वात प्रभावी असल्याचे दिसून आले होते.याव्यतिरिक्त, हात द्रव किंवा इतर दृश्यमान दूषित असल्यास हात शौचालयाचा वापर केल्यानंतर तसेच धुण्यास प्राधान्य दिले जाते आणि जर अल्कोहोल सॅनिटायझर वापराच्या अवशेषांमधून अस्वस्थता वाढते.

सुरक्षता[संपादन]

आग[संपादन]

अल्कोहोल जेल अर्धपारदर्शक निळा ज्योत तयार करून आग पकडू शकतो.हे जेलमधील ज्वलनशील अल्कोहोलमुळे आहे. पाण्याची जास्त प्रमाणात किंवा मॉइस्चरायझिंग एजंट्समुळे काही हँड सॅनिटायझर जेल हा परिणाम तयार करू शकत नाहीत. अशी काही उदाहरणे आढळली आहेत की जेव्हा ऑपरेटिंग रूममध्ये अल्कोहोलला आग लागण्यास भाग पाडले गेले होते, ज्यात एन्टिसेप्टिक म्हणून वापरल्या जाणाऱ्या अल्कोहोलद्वारे ऑपरेटिंग रूममध्ये शस्त्रक्रिया केल्या जातात आणि कॉटरी इन्स्ट्रुमेंटचा वापर केला असता आग लागल्याची घटना घडली आहे.

त्वचा[संपादन]

अल्कोहोल हँड सॅनिटायझर्स त्वचेवर नैसर्गिकरित्या उपस्थित फायदेशीर सूक्ष्मजीव काढून टाकून कोणताही धोका दर्शवित नाहीत. शरीर हातांनी फायदेशीर सूक्ष्मजंतू द्रुतपणे पुन्हा भरून काढते आणि बहुतेक वेळेस त्या बाहेरून हलवते जिथे कमी हानिकारक सूक्ष्मजीव असतात. अल्कोहोल तेलाच्या बाह्य थराची त्वचा काढून टाकू शकतो, ज्याचा त्वचेच्या अडथळ्याच्या कार्यावर नकारात्मक प्रभाव पडतो.

उत्पादन[संपादन]

२०१० मध्ये वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनने हँड सॅनिटायझर तयार करण्यासाठी एक मार्गदर्शक तयार केले, ज्याला सन २०२० -२० च्या कोरोनाव्हायरस (साथीच्या रोगाचा) साथीच्या आजारानंतर हाताने स्वच्छ ठेवण्याच्या कमतरतेमुळे नूतनीकरण केले. मद्य आणि परफ्यूम उत्पादकांनी त्यांच्या सामान्य उत्पादनांमधून त्यांच्या उत्पादनाची सुविधा सॅन्डिटायझरकडे हस्तांतरित केली. मागणीची पूर्तता करण्यासाठी, स्थानिक डिस्टिलरींनी स्वतःच्या हाताने स्वच्छता करणारे बनवण्यासाठी स्वतःचे अल्कोहोल वापरण्यास सुरुवात केली आहे.अल्कोहोल आणि तंबाखू कर आणि व्यापार ब्यूरोने असे जाहीर केले की डिस्टिलरी अधिकृत परवानगीशिवाय स्वतःच्या हाताने सॅनिटायझर तयार करु शकतात.

संदर्भ ^{[१][२][३]}[संपादन]

1. ^ "Hand sanitizer". Wikipedia (इंग्रजी भाषेत). 2020-03-25.
2. ^ "World Health Organization". Wikipedia (इंग्रजी भाषेत). 2020-03-26.
3. ^ "Hand Sanitizer | Meaning of Hand Sanitizer by Lexico". Lexico Dictionaries | English (इंग्रजी भाषेत). Archived from the original on 2017-09-18. 2020-03-26 रोजी पाहिले.