अन्न
अन्न हा कोणताही पदार्थ आहे, जो जीवांना पौष्टिक समर्थन प्रदान करण्यासाठी वापरला जातो.
कर्बोदके (Carbohydrates), मेद (Fats), प्रथिने (Proteins) आणि पाणी यांनी बनलेला व पोषणासाठी प्राणी खाऊ शकतात असा कुठलाही पदार्थ.
वनस्पती, प्राणी, कवक व किण्वन (fermentation) यापासून अन्न मिळते.अन्न सहसा वनस्पती किंवा प्राणी उत्पत्तीचे असते.
अन्नामध्ये आवश्यक पोषक घटक असतात जसे की कर्बोदके , स्निग्ध पदार्थ , जीवनसत्त्वे , प्रथिने किंवा खनिजे. हे पदार्थ एखाद्या जीवामध्ये अंतर्ग्रहण केले जातात आणि जीवांच्या पेशीद्वारे ऊर्जा मिळवण्यासाठी , आयुष्य टिकवण्यासाठी , वाढ होण्यासाठी आत्मसात केले जातात.
ऐतिहासिकदृष्ट्या, मानवांनी दोन पद्धतींनी अन्न सुरक्षित केले : शिकार गोळा करणे आणि शेती ज्याने आधुनिक मानवांना प्रामुख्याने सर्वभक्षी आहार दिला.जगभरात मानवतेने असंख्य पाककृती आणि पाक कला तयार केल्या आहेत. ज्यात घटक, औषधी वनस्पती, मसाले, तंत्र आणि पदार्थांचा समावेश आहे.आज जगातील सतत वाढणाऱ्या लोकसंख्येस आवश्यक असणारी बहुतेक अन्न उर्जा अन्न उद्योगाद्वारे पुरविली जाते.आंतरराष्ट्रीय खाद्य संघटना, जागतिक संसाधन संस्था, जागतिक अन्न कार्यक्रम, अन्न व कृषी संघटना आणि आंतरराष्ट्रीय अन्न माहिती परिषद अशा संस्थांद्वारे अन्न सुरक्षा नियंत्रित केली जाते.ते टिकाव, जैविक विविधता, हवामान बदल, पौष्टिक अर्थशास्त्र, लोकसंख्या वाढ, पाणीपुरवठा आणि अन्न प्रवेश यासारख्या मुद्द्यांकडे लक्ष देतात.अन्नाचा हक्क हा आंतरराष्ट्रीय, आर्थिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक हक्क (आयसीईएससीआर) आंतरराष्ट्रीय कराराद्वारे प्राप्त केलेला मानवाधिकार आहे. ज्याची ओळख "पुरेशा अन्नासह समाधानकारक जीवनशैलीचा हक्क" आणि "भुकेपासून मुक्त होण्याचा मूलभूत अधिकार" अशी आहे.अन्नाचा बहुतेक भाग सुंयगांच्या तीन प्रधान घटकांचा बनलेला असतो : (१) कार्बोहायड्रेटे, (२) वसा आणि (३) प्रथिने. यांशिवाय लवणे व खनिज द्रव्ये, जीवनसत्त्त्वे आणि इतर कार्बनी संयुगे व पाणी या सर्वांची प्राण्यांना अन्नात जरूरी असते.
अन्न स्रोत[संपादन]
बहुतेक अन्नाची उत्पत्ती वनस्पतींमध्ये होते.काही अन्न थेट वनस्पतींमधून प्राप्त केले जाते. परंतु जे अन्न स्रोत म्हणून वापरले जातात ते प्राणी देखील वनस्पतींमधून मिळणारे अन्न देऊन वाढविले जाते. तृणधान्य हे मुख्य अन्न आहे जे जगातील कोणत्याही प्रकारच्या पिकापेक्षा अधिक अन्न ऊर्जा देते. कॉर्न (मका), गहू आणि तांदूळ या सर्व प्रकारांचा जगभरातील धान्य उत्पादनात ८७% वाटा आहे.जगभरात पिकविलेले बहुतेक धान्य पशुधनांना दिले जाते.प्राणी किंवा वनस्पती स्रोत नसलेल्या काही पदार्थांमध्ये विविध खाद्य बुरशी, विशेषतः मशरूम समाविष्ट असतात. बुरशी आणि सभोवतालच्या जीवाणूंचा वापर आंबवलेले आणि लोणचेयुक्त पदार्थ जसे की खमीर घातलेली भाकर, मद्यपेय, चीज, लोणचे, कोंबुका (किण्वित चहा) आणि दही बनवण्यासाठी केला जातो. काही वर्षांपूर्वी एका मोठ्या कंपनीत कामाला वेग आणि आपल्या कुटुंबियांना आहे
वनस्पती[संपादन]
बऱ्याच वनस्पती आणि वनस्पतींचे भाग अन्न म्हणून खाल्ले जातात आणि सुमारे 2000 वनस्पती प्रजाती अन्नासाठी लागवड केल्या जातात. या वनस्पती प्रजातींमध्ये अनेक भिन्न प्रकार आहेत.वनस्पतींची बियाणे हा मनुष्यांसह जनावरांच्या आहाराचा चांगला स्रोत आहे, कारण त्यात ओमेगासारख्या अनेक आरोग्यदायी स्निग्ध पदार्थासह वनस्पतीच्या सुरुवातीच्या वाढीसाठी आवश्यक पोषक घटक असतात.खरं तर, मानवाकडून खाल्लेले बहुतेक अन्न हे बीज-आधारित पदार्थ असतात.खाद्यतेल बियाणांमध्ये तृणधान्य (मका, गहू, तांदूळ, इत्यादी) शेंगा (सोयाबीन, वाटाणे, मसूर, इत्यादी) आणि शेंगदाणे यांचा समावेश आहे. तेलबिया बहुतेकदा चांगले तेल तयार करण्यासाठी दाबल्या जातात - सूर्यफूल, अंबाडी बियाणे, रॅपसीड (कॅनोला तेलासह), तीळ, इत्यादी.बियाण्यांमध्ये विशेषतः असंतृप्त स्निग्ध पदार्थ जास्त असतात आणि मध्यमतेमध्ये सकस अन्न मानले जाते.