www.fgks.org   »   [go: up one dir, main page]
Jump to content

Imperio nga Otomano

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Daytoy ket daan a rebision iti daytoy a panid, kas inurnos babaen ni Lam-ang (tungtungan | aramid) idi 20:45, 2 Abril 2013 (Nagikkat kadagiti 1 a silpo ti sitio a naiyalis iti maysa a banag idiay Wikidata). Ti agdama nga adres ket permanente a silpo iti daytoy a bersion, ken mabalin nga adu ti pakaigiddiatanna manipud iti agdama a rebision.

Plantilia:Infobox pagilian idi

Ti Imperio nga Otomano[dn 1] wenno Narimbaw nga Estado ti Otomano (Otomano Turko: دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه Devlet-i ʿAliyye-yi ʿOsmâniyye[1] (ti pay عثمانلى دولتى Osmanlı Devleti),[dn 2] Moderno a Turko: Osmanlı Devleti wenno Osmanlı İmparatorluğu) ket maysa idi a Turko nga imperio a nagpaut manipud idi 27 Hulio 1299[2] aginggana idi 29 Oktubre 1923.[3]

Ti Imperio nga Otomano ket isu kadagiti kadakkelan ken kapautan nga imperio iti pakasaritaan; a daytoy nga Estado ti Otomano, ti politikana, supsupiat, ken kultura a tinawtawid ken ti maysa a nawatiwat a heograpia ket nagited daytoy ti maysa kadagiti kabayagan nga agnanayon a panakasarita. Idi las-ud ti maika-16 ken maika-17 a siglo, iti kabilegan a panagsakupna babaen ti panagturay ni Suleiman a Nadaeg , daytoy nga imperio ket isu kadagiti kabilegan nga estado iti lubong – maysa nga adu ti panaka-umili, adu ti pagsasao nga imperio a naibistrad manipud ti akin-abagatan a nagbedbeddengan iti Nasantuan a Romano nga Imperio aginggana kadagiti wayawaya iti Vienna, Naarian a Hungaria (moderno Eslobakia) ken ti Polako–Lituano a Mankomunidad iti amianan aginggana idiay Yemen ken Eritrea iti abagatan; manipud ti Arhelia iti laud aginggana ti Azerbaijan iti daya;[4] nga agtengtengngel ti kaaduan iti abagatan a daya nga Europa, Lumaud nga Asia ken Amianan nga Aprika.[5] Daytoy nga imperio ket naglaon kadagiti 32 probinsia ken dagiti dadduma pay a basallo nga estado, nga adda kadagitoy ket nasagepsepan iti dayta nga imperio, a dagiti dadduma ket naikkanda ti sabsabali a kita nga autonomia kadagiti sumaganan a sigsiglo.[dn 3]

A ti Konstantinopla a kas ti kapitoliona ken ti nawatiwat a panagtengngel kadagiti daga ti lawlaw ti Mediteraneo a labneng, ti imperio ket adda idi ti sentro kadagiti panagtigtignay a nagbaetan ti Dumaya ken Lumaud a lublubong para kadagiti sumurok nga innem a siglo.

Kalpasan ti panakabigbigan iti baro a Turko a parlamento (Nalatak a Nailian nga Asenblia iti Turkia) a naikuartel idiay Ankara, babaen ti Tulag itif Lausanne a napirmaan idi 24 Hulio 1923, ti Turko a parlamento ket nagirangarang idi 29 Oktubre 1923 ti panakabangon ti Republika iti Turkia a kas ti baro a Turko nga Estado a simmukat ken pormal a napatinggaan ti awanen nga Otomano nga Imperio, a nailinia iti tulag.[6][7][8][9][10][11][12][13] Ti Otomano a Kalipato ket naikkat idi 3 Marso 1924; dagiti turay ken tagikua ti Kalipato ket naiyalis idiay Nalatak a Nailian nga Asemblia iti Turkia.

Ibabangon ti Otomano nga Imperio (1299–1453)

Nangruna nga artikulo: Ibabangon ti Otomano nga Imperio
Adu pay a pakaammo: [[:Otomano a Dinastia]] ken [[:Kayı a tribu]]

Ti panakapaay ti Seljuk a Sultanato iti Rum (c. 1300), ti Anatolia ket nabingbingay idi kadagiti nadumaduma a nawaya nga estado, dagiti nakunkuna a Ghazi nga emirato. Babaen idi 1300, ti napakapsot nga Imperio a Bisantino ket kaaduan a napukawna dagiti Anatolia a probinsiana kadagiti sangapulo a Ghazi a prinsipalidad. Maysa kadagiti Ghazi nga emirato ket ndauloan babaen ni Osman I (nga isu ti nakaalaan ti nagan nga Otomano), anak ni Ertuğrul, ti asideg ti Eskişehir idiay lumaud nga Anatolia. Iti pundasion a mito a naiyebkas iti mediebal a Turko a sarita a naamammoan a kas ti "Tagtagainep ni Osman", ti ubing nga Osman ket naparegget idi nga agparukma babaen ti panagsirmata iti imperio (segun ti tagtagainepna, ti imperio ket maysa a dakkel a kayo a dagiti ramutna ket nagsaknap kadagiti tallo a kontinente ken dagiti sangana ket kinalubanna ti langit).[14] Segun ti tagtagainepna ti kayo, nga isu idi ti Imperio ti Osman, ket nagited ti uppat a karayan manipud kadagiti ramutna, ti Tigris, ti Euprates, ti Nile ken ti Danube.[14] Timaipatinayon, ti kayo ket lininonganna ti uppat a kabanbantayan, ti Kaukaso, ti Tauro, ti Atlas ken ti Balkan .[14] Iti las-ud ti panagturayna a kas ti Sultan, ni Osman I ket inpaatiddogna ti prontera ti Turko a pagtaengan idiay igid ti Imperio a Bisantino.

Iti daytoy a paset ti panawen, ti pormal a Otomano a gobiernot ket napartuat idi a ken nadaras a nagbalbaliw dagiti intitutona kadagiti sumaganad a kabibiag ti imperio. Ti gobierno ket nagus-usar ti legado nga entidad a nakunkuna a kas ti miho sa sistema, babaen dagiti relihioso ken etniko a minoridad ket napakabaelanda a mangimaton dagiti bukodda a panakibinag nga adda dagiti adu a panakawaya manipud ti sentro a panagtengngel.

Iti siglo kalpasan ti ipupusay ni Osman I, ti Otomano a turay ket nangrugi nga immatiddog idiay Mediteraneo ken Balkanes. Ti anak a lalaki ni Osman, a ni Orhan, ket natiliwna ti siudad ti Bursa idi 1324 ken inaramidna daytoy ti baro a kapitolio ti estado nga Otomano. Ti panakatnag ti Bursa ket nagbanagan daytoy ti panakapukaw ti Bisantino a panagtengngel ti Amianan a laud nga Anatolia. Ti nangruna a siudad ti Thessaloniki ketnatiliw idi manipud kadagiti Benisiano idi 1387. Ti panagballigi ti Otomano idiay Kosovo idi 1389 ket epektibo a nagmarka ti gibus ti Serbio a bileg iti daytoy a rehion, a nagidalan daytoy para iti Otomano a panagpadakkel idiay Europa. Ti Gubat iti Nicopolis idi 1396, a kaaduan a naipanunotan a kas ti naudi a dakkel a krusada iti Tengnga a Panawen, ket napaay a nagpasardeng ti panag-abanse dagiti nagballigi nga Otomano a Turko. Ti panakaatiddog ti Turko a pagturayan idiay Balkanes, ti estratihiko a panagrukma iti Konstantinopla ket nagbalin a nagruna a gandat. Ti Imperio ket nagtengngel ti gangani kadagiti amin a dati a dagdaga ti Bisantino a nagpalikmut ti siudad, ngem dagiti Bisantino ket temporarioda a nabang-aranda idi rinaut ti Timur ti Anatolia idiay Gubat iti Ankara idi 1402. Isu ket nangala kenni Sultan Bayezid I a kas maysa a binaludan. Ti pnakatiliw ni Bayezid I ket nagkirokiro kadagiti Turko. Ti estado ket natnag iti maysa a sibil a gubat a nagpaut manipud idi 1402 aginggana idi 1413, a ti anak a lalaki ni Bayezid ket nakilablaban ti panakisinnarunona. Daytoy ket nagpatingga idi ni Mehmed I ket nagbali a kas ti sultan ken nagipasubli ti Otomano a bileg, a nagiyeg daytoy ti gibus ti Interregno.

Dagiti paset ti Otomano a teritorio idiay Balkan (a kas ti Thessaloniki, Macedonia ken Kosovo) ket temporario a napukaw kalpasan ti 1402, ngemdagitoy ket naipasubli met laeng babaen ni Murad II idi baetan ti 1430 ken 1450. Idi 10 Nobiembre 1444, ni Murad II ket inabakna dagiti buyot ti Hungaro, ti Polako ken Wallachia babaen ni Władysław III iti Polonia (ken ari pay ti Hungaria) ken János Hunyadi idiay Gubat iti Varna, nga isu daytoy ti naudi a Krusada iti Varna.[15][16] Kalpasan ti uppat a tawen, ni János Hunyadi ket nangisagana ti sabali pay a buyot (dagiti puersa ti Hungaro ken Wallachian ) tapno rautenna dagiti Turko, ngem isu ket inabak manen babaen ni Murad II idiay Maikadua a Gubat iti Kosovo idi 1448.

Ti anak a lalaki ni Murad II, ni Mehmed ti Agrukrukma, inurnosna manen ti estado ken ti milisia, ken nagipakita ti milisia a kalaingna babaen ti panagtiliwna ti Kontantinopla idi 29 Mayo 1453, iti edad a 21.

Milisia

Nangruna nga artikulo: Milisia ti Imperio nga Otomano
Ti maysa nga Otomano a Hanisaro
Ti maysa a Sipahi. Ti Otomano a Sipahis ket isu ti mangporma ti naisangsangayan nga Otomano a kabaliero.

Ti immuna a milisia aunit ti estado nga Otomano ket maysa idi a buyot nga inurnos babaen ni Osman I manipud kadagiti tribu ti lallaki nga agtataeng kadagiti turod ti lumaod nga Anatolia idi naladaw a maika-13 a siglo. Ti milisia sistema ket nagbali a maysa a narikut nga organisasion idi rimmang-ay ti imperi. Ti Otomano a milisia ket maysa a narikut a sistema ti panagkintos ken panagtengngel kadagiti suppiat. Ti kangrunaan a kuerpo ti Buyot mga Otomano ket mairaman ti Hanisaro, Sipahi, Akıncı ken Mehterân. Ti Otomano a buyot ket maysa idi kadagiti kalaingan a makilablaban a puersa ti lubong, nga isuda ti immuna a nagus-usar kadagiti muskete ken kanion. Dagiti Otomano a Turko ket nangrugrugida a nagus-usar kadagiti palkonete, a dagitoy ket ababa ngem nalawa a kanion, iti las-ud ti Sillong iti Konstantinopla (1422). TiOtomano a kabaliero ket nagtaltalek iti kinapardas ken ti panaggungunay embes a ti nadagsen a kalasag, a nagususar kadagiti pana ket ababa aespadausing nga agsaksakay kadagiti napardas a Turkoman ken Arabiano a kabalio (nagtaudan dagiti Puro a pakilumba a kabalio),[17][18] ken kankanayon nga agipakpakat kadagiti taktika a kapadpada kadagiti Mongol nga Imperio, a kas ti aginkukuna nga agsanod bayat nga agpalpalikmut ti puersa ti kabosor iti uneg ti immindayon a sukog a pormasion ken idi kuan ket pudnoda nga agraut. Ti panakapaay ti kalaing ti buyot ket nagbalin a nalawag manipud idi maika-17 a siglo ken kalpasan ti Nalatak a Turko a Gubat. Ti maika-18 a siglo ket nakakita ti bassit a panagballigi idiay Benisia, ngem idiay amianan ti Europeano a naestiloan buyot ti Rusia ket nagpilit kadagiti Otomano nga agibbet kadagiti daga.

Ti panakamoderno ti Otomano nga Imperio idi maika-19 a siglo ketnangrugi iti milisia. Idi 1826 ni Sultan Mahmud II ket inikkatna dagiti kuerpo ti Hanisaro ken nangbangon ti moderno a buyot ti Otomano. NInagananna dagitoy a kas ti Nizam-ı Cedid (Baro nga Urnos). Ti Otomano a buyot ket isu pay ti immuna nga instituto a nangabang kadagiti ganganaet nga esperto ken nagipatulod kadgiti opisialna para iti panagsanay kadagiti Europeano a pagilian. Ti nagbanagan daytoy, ti tignay ti Katutubo a Turko ket nangrugi idi dagitoy a ubbing pay laeng ken baro a nasanay a lalaki ket nagsublida manipud kadagiti panagadadalda.

Ti Aleman a postcard a mangipakpakita ti Otomano a Marina, nga indauloan babaen ni Yavuz (ex-Goeben). iti ngato a kanigid ket maysa a ladawan ni Sultan Mehmed V.

Ti Otomano a Marina ket nawatiwat a nagparparawad ti panagpadakkel kadagiti teritorio ti Imperio idiay kontinente ti Europa. Isu ti nangirugi ti panagrukma ti Amianan nga Aprika, a nainayon ti Alheria ken Ehipto iti Otomano nga Imperio idi 1517. Iti rugi ti panakapukaw ti Alheria(1830) ken Gresia (1821), ti bileg ti Otomano a marina ken ti panagtengngel kadagiti adayo a ballasiw taaw a teritorio ket nagrugi a naapday. Sultan Abdülaziz (nagturay idi 1861–1876) ket nangpadas a nangibangon manen ti napigsa nga Otomano a marina, a nangipatakder ti kadakkelan a plota a dagiti dakdakkel laeng ket dagiti plota ti Britania ken Pransia. Ti pagaramidan ti barko idiay Barrow, Inglatera, ket isu ti immuna a nagaramid ti bukodna a submarina idi 1886 para iti Otomano nga Imperio.[19]

Nupay kasta, ti agrebreba nga ekonomia tiOtomano ket saan a napaut a nakasaranay ti pigsa ti plota. Ni Sultan Abdülhamid II ket saan a nagtaltalek kadagiti almirante a kimmappon iti repormista a ni Midhat Pasha, ken naangitunton a ti dakkel ken nangina a plota ket awan banagna a mausar ti panagsuppiat kadagiti Ruso iti las-ud ti Ruso-Turko a Gubat (1877–1878). Kaaduan a indulinna ti plota idiay uneg ti Nabalitokan a Sara, nga idiay dagitoy a barko ket nalungsotda para kadagiti sumaganad a 30 a tawen. Kalpasan ti Katutubo a Turko Rebolusion idi 1908, ti Komite iti Kappon ken Rang-ay ket nagsukisok nga agparang-ay ti maysa a napigsa a puersa ti marina ti Otomano. Ti Pundasion ti Otomano a Marina ket nabangon idi 1910 tapno makagatang kadagiti baro a barko babaen kadagiti donasion ti publiko.

Dagitipiloto ti Otomano idi las-ud ti Balkan a Gubgubat ti 1912–1913.

Ti pakasaritaan ti Otomano milisia a panagpatayab ket napetsaan manipud idi 1909 ti nagbaetan ti Hunio 1909 ken Hulio 1911.[20][21] Ti Otomano nga Imperio ket nangrugrugi a nangisagana dagiti immuna a pilotona ken eroplano, ken ti panakabangon ti Pagadalan ti Panagpatayab (Tayyare Mektebi) idiay Yeşilköy idi 3 Hulio 1912, ti Imperio ket nagrugrugi a nagisursuro kadagiti bukodna nga agpatpatayab nga opisial. Ti panakabangon ti Pagadalan ti Panagpatayab ket nangipardas ti panagra-ay ti programa ti milisia a panagpatayab, ken nagpaadu kadagiti bilang dagiti alistado, ken nagited kadagiti baro a piloto ti aktibo a papel iti Otomano a Buyot ken ti Marina. Idi Mayo 1913 ti immuna a naipangpangruna a Panagsanay ti Rekonosimiento a Programa ti lubong ket inrugi ti Pagadalan ti Panagpatayab ken ti immuna a sabalia rekonosimiento a dibision ket naipatakder. Idi Hunio 1914 ti maysa a baro nga akademia, ti Marina a Pagadalan ti Panagpatayab (Bahriye Tayyare Mektebi) ket nabangon idi. Ti irurugi ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, ti modernisasion a pamay-ay ket kellaat a napasardeng. Dagiti eskuadron ti Otomano a panagpatayab ket nakilabanda kadagiti adu a sanguanan idi las-ud ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, manipud idiay Galicia idiay laud aginggana idiay Kaukaso idiay daya ken Yemen idiay abagatan.



Paammo

  1. ^ Kadawyan a nainaganan idi a ti "Imperio nga Otomano", ti "Turko nga Imperio", ti "Otomano a Kalipato" wenno kadawyan a "Turkia" babaen dagiti konte[orariona (manipud idi 1923, ti nagan a "Imperio nga Otomano" ket isu ti naisaguday tapno maliklikan ti panaka-allilaw ti Republika iti Turkia, kitaen ti Nagnagan iti Imperio nga Otomano).
  2. ^ A nagrugi manipud idi maika-19 a siglo, ti nagan a Osmanlı Devleti (Otomano nga Estado) ket nagbalin a nalatak kadagiti Otomano nga umili ken dagiti opisial. Sakbay ti panawena nga 1800, ti nagan a Osmanlı Devleti ket saan nga opisial a maus-usar, ngemdagiti rehistro ket agiparparang a daytoy a nagan ket inususar a saan a pormal babaen dagiti umili ti Otomano.
  3. ^ Ti imperio ket nakaala ti temporario a panagturay kadagiti ballasiw taaw a dagdaga babaen ti panagirangarang iti panamakatalek iti Otomano a Sultan ken Kalipa, a kas iti panagirangarang babaen ti Sultan iti Aceh idi 1565, wenno babaen ti tenmporario a panagala iti is-isla a kas iti Lanzarote idiay Taaw Atlantiko idi 1585, Turkish Navy Official Website: "Atlantik'te Türk Denizciliği"

Pinagibasaran

  1. ^ "Otomano a kuarta nga adda ti Arabiko a naisuratan". Naala idi 2010-08-26.
  2. ^ "Maysa a grammatiko ti pagsasao a Turko". Archive.org. Naala idi 2011-11-06.
  3. ^ Temel Britannica, Ana Yayıncılık-Encyclopaedia Britannica, 1992, Cilt 18, Sh. 41-96; Türkiye. ISBN 975-7760-02-1
  4. ^ Stephen Turnbull, TI Imperio nga Otomano 1326-1699, Dagiti Naken a Pakasaritaan, tom. 62, Dagiti Nasken a Pakasaritaan, 2003. [manipud kadagiti artikulo ti likud nga abbong]
  5. ^ "Manipud ti artikulo ti Imperio nga Otomano idiay Oxford nga Online nag Islamiko a Panagadal". Oxfordislamicstudies.com. 2008-05-06. Naala idi 2010-08-26.
  6. ^ Ti Sultanato ket naikkat idi 1 Nobiembre 1922. Mehmed VI, ti naudi nga Otomano a Sultan, ket pimmanaw manipud idiay Istanbul idi 17 Nobiembre 1922, a daytoy ket saanna a kayat a saoen a ti Otomano nga Imperio kompleto a nagpatingga ken nagipasardeng kadagiti amin a pamay-anna.
  7. ^ "Napno a testo ti Tulag itif Lausanne (1923)". Wwi.lib.byu.edu. Naala idi 26 Agosto 2010.
  8. ^ Böyle olunca, Türkiye, bu Devletin mirasçısı değildir; ona ardıl olan Devletlerden biridir., Seha Meray, Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler (Ti Kappia a Konperensia ti Lausanne , Dagiti Minuto-Dagiti okumento), Cilt 1, Kitap 3, Ankara Üniversitesi, Siysal Bilgiler Fakültesi, 1973, p. 181. Plantilia:Tr icon
  9. ^ Douglas Arthur Howard, Ti pakasaritaan iti Turkia, Greenwood Publishing Group, 2001, ISBN 978-0-313-30708-9, p. 1
  10. ^ Ahmad Razavi, Kontinental a samang a deliminasion ken dagiti minaig a banbanag a maipapan ti taaw idiay Persiano a Golpo, Martinus Nijhoff Publishers, 1997, ISBN 978-90-411-0333-8, p. 149.
  11. ^ Alan Rush, Al-Sabah: Pakasaritaan ken Henealohia ti Agturturay a Pamilia ti Kuwait, 1752–1987, Ithaca Press, 1987, ISBN 978-0-86372-081-9, p. 44.
  12. ^ Elie Kedourie, Nationalismo idiay Asia ken Aprika, Routledge, 1974, ISBN 978-0-7146-3046-5, p. 49.
  13. ^ Michael Berenbaum, Abraham J. Peck, Paglaglagipan ti Holokausto a Museo ti Estados Unidos, Ti Holokausto ken Pakasaritaan: Ti Naammoan, Ti Di-naammoan, Ti Nasuppiatan, ken Ti Nausig manen, Unibersidad ti Indiana a Pagmalditan, 1998, ISBN 978-0-253-33374-2, p. 537.
  14. ^ a b c Lord Kinross, Dagiti Siglo ti Otomano (Morrow Quill Publishers: New York, 1977) p. 24.
  15. ^ Bodnar, Edward W. Ciriaco d'Ancona e la crociata di Varna, nuove prospettive. Il Veltro 27, nos. 1–2 (1983): 235–51
  16. ^ Halecki, Oscar, Ti Krusada iti Varna. New York, 1943
  17. ^ Milner Ti Godolphin nga Arabiano pp. 3–6
  18. ^ Wall Dagiti Nalatak nga AAgtaytaray a Kabalio p. 8
  19. ^ Ellesmerereportstandard.co.uk[natay a silpo], The standard – Petition created for submarine name
  20. ^ "Sarita ti Turko a Panagpatayab idiay 'Ti Turkia iti Umuna a Sangalubongan a Gubat' a website". Turkeyswar.com. Naala idi 6 Nobiembre 2011.
  21. ^ Hv. K. K. Mebs. ""Panakabangon" iti Turko nga Aero Puersa opisial a sapot a pagsaadan". Hvkk.tsk.tr. Naala idi 6 Nobiembre 2011.
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Imperio_nga_Otomano&oldid=181148"