Sarf

Sarf, grammatika ( qadimiy yun. γραμματική dan γράμμα - «arif») - bir ilim olaraq tilniñ grammatik qurulışını, doğru, manalı nutuq şekilleri singmata qurucılığı qalıplarını, cümleler, diktemler, metinler ). Grammatika bu qalıplarnı umumiy grammatik qaideler şeklinde ifadeley.

Grammatika aqqında ilim olaraq aytqanda, ayıramız:

• tarihiy grammatika til tarihınıñ çeşit basamaqlarını teñeştirüv vastasınen inkişaf etken söz, söz birikmeleri ve cümlelerniñ qurulışını ögrengen ilimdir;
• sinhron grammatika sözlerniñ, söz birikmeleriniñ ve cümlelerniñ qurulışını sinhron şekilde ögrengen ilimdir (XIX asırda bu fen tasviriy grammatika dep adlandırıla edi).

Grammatikanıñ ilim olaraq peyda oluvı[deñiştir | kodunı deñiştir]

Zemaneviy grammatikanıñ añlamlar ve kategoriyalar sisteması, terminologiyağace (söz qısımlarınıñ adları, kelişler ve ilâhre), qadimiy til ananesine barıp toqtay (yunanlar - Aristotel, stoikler, . İskenderiye mektebi; Rimliler - Varro). Zemaneviy grammatika usulları indiya til ananesinde (m.e. 1 biñyıllıqnıñ ortalarındaki Panininiñ yazılarında) peyda ola.

Orta asırlarda yedi liberal sanat biridir. Em tasviriy, em de normativ olıp, klassiklerniñ metinlerini ögrenüvni ve til aqqında belli bir ğayeni özüne ala; latin ile aynılaştırılğan til, doğrudan-doğru fikir mehanizmlerinen bağlı olğan, pötentsial ebediy şekil olaraq peyda ola. XII asırnıñ soñuna qadar keç latin derslikleri Donata ve Priscian oqutuvda qullanıla ve tek soñra birinci asıl grammatikalar peyda ola (Doctrinales Aleksandra Vildye ve Gretsizm Eberhard Betuneniñ).

• Renessans ve Aydınlatuv devirleriniñ Avropa filologları latin grammatikasınıñ añlamlarını ve kategoriyalarını yañı tillerniñ grammatikalarına keçirdiler (meselâ, birinci kilise slavân grammatikalarında - 1591, 1592). 1596 senesi).

• XVII-XVIII asırlarda. Grammatika nazariyesi mantıqiy ve felsefiy esaslarına meraq bayağı arta («universal» ya da «umumiy» grammatika meselesi).
• Tipologik araştırmalarnıñ inkişafı ve dünya tilleriniñ birinci morfologik tasnifleriniñ yaratılması (XIX asırnıñ başı) çeşit sistemalı tillerni tasvirlemek içün differentsial qavrayış sistemalarınıñ yaratılmasına siltem berdi; bu yönelişte sistemalı işni H. Ştayntal ve neogrammatikler tarafından devam etti.
• Spetsifik tillerniñ tasviriy grammatikalarında latin-yunan grammatik ananesinden yañı tillerniñ grammatikasınıñ «emansipatsiyası» ğayesi esas olaraq tek XX asırnıñ başında siñdi [1]. . Hususan, rus grammatikasında F.F. Fortunatov.
• XX asır grammatikanıñ inkişafınıñ esas satırları konkret tillerni tasvirlev usullarına o qadar da ait degil edi (bu tarafqa yeterli diqqat ayırılğan olsa da, misal olaraq, tasviriy tilşınaslıq), amma ziyadece nazariy grammatikalarnıñ meseleleri.

Grammatik tasnif[deñiştir | kodunı deñiştir]

Cümle azaları[deñiştir | kodunı deñiştir]

Şablon:Esas Kategoriya sözler, morfologik ve sintaktik hususiyetlerinen belgilengen. Dünya tilleri birinci nevbette ad (onı daa isim, sıfat ve ilâhrelerge bölmek mümkün, amma bu universal degil) ve qarşılaştıralar. fiil , tillerniñ çoqusında nutuq qısımlarını mustaqil ve funktsional dep bölmek de umumiy qabul etile.

İsim[deñiştir | kodunı deñiştir]

Şablon:Baş ad kategoriyasına ve tam qıymetli leksemalar sınıfına ait olğan emiyetli (mustaqil) söz çeşiti cümlede vazifelerde peyda ola bilir. mevzu, tarifler , qoşmalarŞablon:BSE3, al ve haberniñ adiy qısmı. Rus tili tilinde mustaqil söz çeşiti ifadeley ve kim? ya da ne? sualine cevap bere. '. Esas leksik kategoriyalardan biri; cümlelerde isim, adet üzre, müpteda ya da predmet vazifesini becere, em de zarf ve haber vazifesini becere.

Sıfat[deñiştir | kodunı deñiştir]

Predmetniñ bir de bir hususiyetini bildirgen ve ne, ne, qaysı, qaysı, qaysı, qaysı suallerine cevap bergen mustaqil söz çeşiti. kimniñ. Rus tilinde sıfatlar cınıs, padejler ve sayılar ile infleksiyalanalar, olarda qısqa şekili ola bilirler. . Cümlede sıfat eñ çoq tarif ola, amma haber de ola bilir.

Fiil[deñiştir | kodunı deñiştir]

Mustaqil nutuq qısmı, o areket ya da vaziyet bildire ve sualniñ ne yapmaq kerek? ne yapmaq kerek? cevap bere. 'ne yaptı (a, ve, o)?^[1].

Zarf[deñiştir | kodunı deñiştir]

Mustaqil cümle azası, deñişmez, iş-areketniñ alâmetini, alâmetini bildirgen. Mektep oqutuvında bu sınıfnıñ sözleri «nasıl?», «qayda?», «qayda?», «qaydan?», «ne vaqıt?», «ne içün?», « suallerine cevap bereler, dep aytmaq adet bar. ne maqsatnen?», «ne derecede?» ve eñ çoq fiillerge muracaat eteler ve areket alâmetini bildireler. Zarflarnıñ yapıluv ceryanına zarflaştıruv deyler.

Müpteda[deñiştir | kodunı deñiştir]

isimler, zamirler, sayı diger sözlerden sintaktik bağlılığını ifadelegen funktsional söz çeşiti söz birikmeleri ve cümleler.

Birlik[deñiştir | kodunı deñiştir]

Yardımcı cümle azası, onıñ yardımınen tarekli cümle ya da cümleniñ soydaş azaları qısımları bağlanalar.

Qarşılıq[deñiştir | kodunı deñiştir]

Deñişmez sözler ve söz birikmeleri olmağan söz birikmesi, adet üzre, morfologik ceetten bölünmez olıp, nutuqta bir terkipli cümleler şeklinde peyda olıp, [[Duyğu|duyğular] ifadelemege hızmet eteler. ] (quvanç, taacip, açuvlanuv, açuvlanuv, açuv, ağrı, igrençlik, şaşmalav ve ilâhre), duyğular, ruhiy allar ve başqa reaktsiyalar, olarnıñ adlarını aytmayıp.

Fiilniñ qullanuv variantları[deñiştir | kodunı deñiştir]

İnfinitiv[deñiştir | kodunı deñiştir]

Fiilniñ bellisiz şekli, fiilniñ belli olmağan (şahıssız) şekillerinden biri. Rus tili tilinde infinitiv mürekkep fiilniñ haber qısmı ola bilir. Meselâ: resim yaptı - resim yapmağa istey, baqa - seyir etmege seve.

Kommunikatsiya[deñiştir | kodunı deñiştir]

Mustaqil söz çeşiti ya da (baqış noqtai nazarına köre) em fiilniñ, em de sıfat hususiyetlerine malik olğan fiilniñ mahsus şekli. Predmetniñ alâmetini iş-areketnen köstere ve «qaysı biri?», nasıl?, ne yapa?, ne yaptı?, ne yaptı?», suallerine cevap bere. Fiilniñ fiil hususiyetleri taraf, davuş kategoriyası ve aynı vaqıtta [[Zaman (tilşınaslıq)|vaqıtnıñ] hususiy şeklidir.

Cümleniñ azaları[deñiştir | kodunı deñiştir]

Mevzu[deñiştir | kodunı deñiştir]

Baş aza cümleler, grammatik ceetten mustaqil; areketi haber ile ifadelengen predmetni bildire. Müpteda cümlede kim ya da ne aqqında aytılğanını bildire ve «kim?», «ne?», suallerine cevap bere. Cümleni talil etkende, bir hususiyetnen ayrıca qayd etile. Müpteda ve müptedanen bağlı olğan bütün kiçik cümle azaları müptedanıñ terkibini teşkil eteler. Eñ çoq müpteda isim isim şeklinde ifadelenir.

Haber[deñiştir | kodunı deñiştir]

Baş aza cümleler, subyekt ile bağlı olıp, suallergelerge cevap bere: «predmet (ya da şahıs) ne yapa?», «oña ne ola?», «o nasıl?», «ne bumı? ", "o kim?" ve ilâhre Haber predmet ve şahıslarnıñ müpteda tarafından ifadelengen iş-areketini ya da alını bildire. Haber eñ çoq müpteda ile kelişken fiil ile ifadelenir, amma çoq vaqıt haber başqa cümle azaları ile ifadelenir (isimler, sıfatlar, zarflar, sayılar , zamirler, zarflar, bölünmegen söz birikmeleri). Cümleni talil etkende haber eki alâmetnen qayd etile.

Qoşuv[deñiştir | kodunı deñiştir]

isim ya da zamir ile ifadelengen kiçik cümle azası. Predmet haber ile kösterilgen iş-areketniñ obyekti olğan subyekt ya da şahısnı bildire, vastasız allerniñ suallerine cevap bere («ne?», «kim?» , «kimge?» ve ilâhre). doğrudan-doğru obyekt - perehod fiila (rus tilinde - ayıplav kelişinde, bazıda cinaiy kelişte) soñra müpteda olmağan predmet bar - ve . vastasız predmet ( başqa allarda - müptedalerden soñ ve vastasız allarda). Fiilden soñ doğrudan-doğru predmetniñ qullanıluvı, adet üzre, vastasız predmetten ziyade farz ola; bazı tillerde bazıda başqa farqlar da barŞablon:Ne?. Fiilniñ, adet üzre, bir doğrudan-doğru obyekti ola, bir qaç vastasız obyektleri ise ola bilir. Cümleni talil etkende, qoşmanıñ astını kesik noqtalı sızıq sızalar.

Şarait[deñiştir | kodunı deñiştir]

Ekinci dereceli cümle azası, haber ile bağlı ve iş-areketniñ alâmetini ya da başqa alâmetniñ alâmetini bildire. Adet üzre allar isimler vastasız kelişler ya da zarf şeklinde ifadeleneler, amma allarnıñ bazı gruppaları zarf aylanma ile ifadelene bilirler.

Qullanma[deñiştir | kodunı deñiştir]

Tarif, kelişte tarif etilgen söznen kelişken isimnen ifadelene, meselâ: Dev qayanıñ köküsinde altın bulut geceledi. Qullanmalar predmetniñ çeşit hususiyetlerini köstermek, yaşını, milletini, zenaatını ve diger hususiyetlerni köstermek mümkün. O, tarif kibi, dalğalı sızıqnen qayd etile. Has isim, umumiy isimnen birleşkende, şahısnıñ adını qoymağan vaqıtta ilâve ola bilir. Eger qullanma yanında - umumiy isim - belli bir söz olsa, o da umumiy isimdir, olar adet üzre defisnen birleştirile: uçqan kilim, rafiq-asket, Bulbul the tonağan.

Grammatikanıñ merkeziy qısımları[deñiştir | kodunı deñiştir]

Bu manada grammatikanıñ merkeziy qısımları ananeviy olaraq nutuq qısımları ve olarnıñ grammatik kategoriyaları doktrinası, em de sözlerni uzunca birlikleri (söz birikmeleri, cümleleri) ve bu nutuq birlemleriniñ qurulışı sintaksisye.

Sintetik tillerniñ grammatika bölükleri[deñiştir | kodunı deñiştir]

Grammatika sintetik tiller terkibinde mörfemika mörfemalardan söz tizüv qaideleri aqqında ilim olaraq ve sintaksis sözlerden beyan tizüv qaideleri aqqında ilim olaraq, em de morfologiya ve sintaksis arasındaki ara sfera [ [morfosintaksis]], o, klitiklerniñ, funktsional sözlerniñ ve analitik şekillerniñ komponentleriniñ areketlerini ögrenir.

Grammatika ve diger tilşınaslıq fenleri arasındaki sıñırlar[deñiştir | kodunı deñiştir]

Semantika, leksikologiya ve fonetika umumen grammatikağa kirmeyler (ve qarşı keleler). Lâkin grammatikanıñ bazı añlamlarında onıñ dairesi kenişletilgen şekilde añlaşıla - grammatika bu ilmiy fenlerniñ uyğun fen saalarını «siñdire». Oña grammatik semantika, morfonologiya (bunıñ içinde segmental morfonologiya, aktsentologiya ve intonologiya, yani [[İntonatsiya (tilşınaslıq)|intonatsiya] aqqında ilim kirsetile. ] ) ve derivatologiya (söz yapuv ilimi), grammatika ve, buña köre, semantika, fonetika ve leksikologiyanıñ çetinde yatalar.

Grammatika ve başqa fenler arasındaki bağ[deñiştir | kodunı deñiştir]

Lâkin daa tar añlaşılğanda, grammatika leksikologiya ile sıq bağlıdır (çünki o, sözlerniñ grammatik hususiyetlerini ögrene; Grammatik luğatlar baq.), em de tilşınaslıqnıñ böyle saalarınen:

• imlâ (ve, daa keniş şekilde, fonetika), çünki o, manalarnı ifade etmekniñ ses vastalarını ve telâffuz grammatik şekillerini araştırmaqta,
• imlâ, çünki olarnıñ imlâ, .
• üslüb, çünki nutuqnıñ çeşit janrlarında grammatik şekillerniñ qullanıluvınıñ üslübiy qalıplarını tasvir ete (baq. grammatik üslübi).

Grammatika içinde grammatik araştırmalarnıñ bir qaç saası bar:

Resmiy ve funktsional grammatika[deñiştir | kodunı deñiştir]

• «Formal» (baq. Grammatikada formal yöneliş) (başqaca, yüzü) grammatikası grammatik vastalar (grammatik köstergiçler ve olarnıñ formal çeşitleri - grammatik yollar);
• Funktsional grammatika (ya da başqaca aytqanda, teren grammatika) grammatik manalar aqqında doktrinanı inkişaf ete ve bunıñnen grammatik ve semantikanıñ (grammatik semantika) kesişüv saasını teşkil ete.

Umumiy ve hususiy grammatika[deñiştir | kodunı deñiştir]

• Universal grammatika dünyanıñ çeşit tilleriniñ grammatik qurulışını tasvirlemek içün qullanmaq mümkün olğan añlamlarnı işlep çıqa;
• Şahsiy grammatika ayrı tillerniñ grammatik qurulışını, em de olarnıñ gruppalarını ve qorantalarını ögrene.

Sinhron ve tarihiy grammatika[deñiştir | kodunı deñiştir]

• Sinhronik grammatika bir tilniñ barlığınıñ bir de bir basamaqta olğanını tasvir ete. XIX asırda, qısmen soñra ise, böyle grammatikağa adet üzre «tasviriy» dey ediler, XX asırda ise. sinhron ya da sinhron dep adlandırılmağa başladı;
• Tarihiy grammatika (başqaca, diahroniya ya da diahroniya) o tilniñ inkişafındaki çeşit tarihiy basamaqlarnı teñeştire, grammatik şekiller ve dizaynlar sisteması. Soñkileriniñ bir çeşiti teñeştirüv tarihiy grammatikası (başqaca aytqanda, teñeştirüv grammatikası), bütün bir gruppa ya da soy-sop evlât tillerniñ qorantasınıñ bir menbadan - proto-tilden peyda oluvını ögrengen grammatikadır.

Edebiyat[deñiştir | kodunı deñiştir]

• Yyespersen O. Grammatika felsefesi. Per. ingliz tilinden- M., 1958 (baq. .ru/books/espersen_filosofiya_gram] or [1]);
• Kuznetsov P.S. Grammatikanı ögrenüv printsipleri aqqında.- M., 1961 senesi;
• Blumfild L. Til. Per. ingliz tilinden– M., 1968 senesi, s. 165— 310;
• Bulıgina T.V. Grammatika // TSB. Red. 3. T. 7. – M., 1972 senesi;
• Şablon:Komment. Nazariy tilşınaslıqnen tanışuv. Per. ingliz tilinden– M., 1978 senesi, s. 146— 423;
• Şablon:Komment. Til ve tilşınaslıq. Per. ingliz tilinden- M., 2004 senesi, s. 96-127 seneleri;
• Maslov Yu. Tilşınaslıqqa kiriş. Red. 2-nci.– M., 1987 senesi, s. 125-185, 210-213 seneleri;
• Zemaneviy ecnebiy grammatik nazariyeleri.- M., 1985 senesi;
• Admoni V.G. Grammatik qurulış sisteması olaraq ve grammatikanıñ umumiy nazariyesi.- M., 1988 senesi;
• Şvedova N. Yu. Grammatika // Lingvistik entsiklopedik luğat.– M., 1990 senesi, s. 113-115 seneleri;
• Arno A., Lanslot K. Umumiy ratsional grammatika. Per. fransız tilinden- L., 1991 senesi;
• Testelets Ya. Umumiy sintaksisnen tanıştıruv.- M., 2001 senesi;
• Bondarko A.V. Rus grammatikasınıñ nazariy meseleleri.- Sankt-Peterburg, 2002 senesi;
• Gvarna A. Grammatik cenk, ya da Yañı grammatika eseri, qısqa ve acayip sanatnen taqdim etilgen (1511) // XIV-XVI asırlar Avropada til ve metin ilimleri. – M., 2016. – S. 100-139.

Qaydlar[deñiştir | kodunı deñiştir]

1. ↑ ГЛАГОЛ Архивная копия от 7 dekabrniñ 2010 на Wayback Machine | Онлайн Энциклопедия Кругосвет