"සිම්බාබ්වේ හි ඉතිහාසය" හි සංශෝධන අතර වෙනස්කම්

විකිපීඩියා වෙතින්
Browse history interactively
← පැරණි සංස්කරණනව සංස්කරණ →
Content deleted Content added
VisualWikitext
30 පේළිය: 30 පේළිය:


On 11 December 1979, the Rhodesian House of Assembly voted 90 to nil to revert to British colonial status. With the arrival of [[:en:Christopher_Soames|Christopher Soames]], the new governor on 12 December 1979, Britain formally took control of Zimbabwe Rhodesia as the Colony of Southern Rhodesia. Britain lifted sanctions on 12 December and the United Nations on 16 December.<ref>Zimbabwe, May 1980/Joint Committee on Foreign Affairs and Defence, Canberra: Government Printer, 1980. p. 122.<!-- ISSN/ISBN needed --></ref><ref>{{Cite journal|last=Waddy|first=Nicholas|year=2014|title=The Strange Death of 'Zimbabwe-Rhodesia': The Question of British Recognition of the Muzorewa Regime in Rhodesian Public Opinion, 1979|journal=South African Historical Journal|volume=66|issue=2|pages=227–248|doi=10.1080/02582473.2013.846935|s2cid=159650816}}</ref> During the [[:en:1980_Southern_Rhodesian_general_election|elections of February 1980]], Mugabe and the ZANU party secured a landslide victory.<ref>{{cite web |author=George M. Houser |title=Letter by George M. Houser, Executive Director of the American Committee on Africa (ACOA), on the 1980 independence election in Rhodesia |url=http://richardknight.homestead.com/files/zimletmarch80.htm |access-date=1 December 2007}}</ref> [[:en:Charles_III|Prince Charles]], as the representative of Britain, formally granted independence to the new nation of Zimbabwe at a ceremony in Harare in April 1980.<ref>{{cite book|last=Smith|first=Ian|date=2008|title=Bitter Harvest|location=London|publisher=John Blake Publishing Ltd|page=367|isbn=978-1-85782-604-3|author-link=Ian Smith}}</ref>
On 11 December 1979, the Rhodesian House of Assembly voted 90 to nil to revert to British colonial status. With the arrival of [[:en:Christopher_Soames|Christopher Soames]], the new governor on 12 December 1979, Britain formally took control of Zimbabwe Rhodesia as the Colony of Southern Rhodesia. Britain lifted sanctions on 12 December and the United Nations on 16 December.<ref>Zimbabwe, May 1980/Joint Committee on Foreign Affairs and Defence, Canberra: Government Printer, 1980. p. 122.<!-- ISSN/ISBN needed --></ref><ref>{{Cite journal|last=Waddy|first=Nicholas|year=2014|title=The Strange Death of 'Zimbabwe-Rhodesia': The Question of British Recognition of the Muzorewa Regime in Rhodesian Public Opinion, 1979|journal=South African Historical Journal|volume=66|issue=2|pages=227–248|doi=10.1080/02582473.2013.846935|s2cid=159650816}}</ref> During the [[:en:1980_Southern_Rhodesian_general_election|elections of February 1980]], Mugabe and the ZANU party secured a landslide victory.<ref>{{cite web |author=George M. Houser |title=Letter by George M. Houser, Executive Director of the American Committee on Africa (ACOA), on the 1980 independence election in Rhodesia |url=http://richardknight.homestead.com/files/zimletmarch80.htm |access-date=1 December 2007}}</ref> [[:en:Charles_III|Prince Charles]], as the representative of Britain, formally granted independence to the new nation of Zimbabwe at a ceremony in Harare in April 1980.<ref>{{cite book|last=Smith|first=Ian|date=2008|title=Bitter Harvest|location=London|publisher=John Blake Publishing Ltd|page=367|isbn=978-1-85782-604-3|author-link=Ian Smith}}</ref>

එක්සත් රාජධානිය රොඩේසියානු ප්‍රකාශය කැරැල්ලේ ක්‍රියාවක් ලෙස සැලකූ නමුත් බලහත්කාරයෙන් පාලනය නැවත ස්ථාපිත කළේ නැත. බ්‍රිතාන්‍ය රජය 1966 සහ 1968 දී ස්මිත්ගේ පරිපාලනය සමඟ අසාර්ථක සාකච්ජා පැවැත්වීමට නියමිතව තිබියදී රොඩේෂියාවට එරෙහිව සම්බාධක පැනවීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේය. 1966 දෙසැම්බර් මාසයේදී, ස්වාධීන රාජ්‍යයක් මත පළමු අනිවාර්ය වෙළඳ සම්බාධක පැනවීමට එම සංවිධානය එකඟ විය.[20] මෙම සම්බාධක 1968 දී නැවත පුළුල් කරන ලදී.[20]

කොමියුනිස්ට් බලවතුන් සහ අසල්වැසි අප්‍රිකානු ජාතීන් විසින් සක්‍රීයව සහාය දක්වන ජෝෂුවා න්කොමෝගේ සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු මහජන සංගමය (ZAPU) සහ රොබට් මුගාබේගේ සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු ජාතික සංගමය (ZANU) රොඩේෂියාවේ ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු ආන්ඩුවට එරෙහිව ගරිල්ලා මෙහෙයුම් ආරම්භ කළ විට සිවිල් යුද්ධයක් ඇති විය. ZAPU හට සෝවියට් සංගමය, වෝර්සෝ ගිවිසුම සහ කියුබාව වැනි ආශ්‍රිත ජාතීන් විසින් සහාය දක්වන ලද අතර මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී මතවාදයක් අනුගමනය කරන ලදී; මේ අතර ZANU මාඕවාදය සහ මහජන චීන සමූහාණ්ඩුවේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායම සමඟ පෙලගැසී ඇත. පෙර වසරේ ජනමත විචාරණයේ ප්‍රතිඵල අනුව 1970 දී ස්මිත් රොඩේෂියාව ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළ නමුත් මෙය ජාත්‍යන්තරව පිළිගැනීමට ලක් නොවීය. මේ අතර, රොඩේෂියාවේ අභ්‍යන්තර ගැටුම උත්සන්න වූ අතර, අවසානයේ ඔහුට සටන්කාමී කොමියුනිස්ට්වාදීන් සමඟ සාකච්ඡා ආරම්භ කිරීමට සිදු විය.

1978 මාර්තු මාසයේදී ස්මිත්, බිෂොප් ආබෙල් මුසොරෙවාගේ නායකත්වයෙන් යුත් අප්‍රිකානු නායකයින් තිදෙනෙකු සමඟ එකඟතාවයකට පැමිණි අතර, ඔවුන් ද්විවාර්ගික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කිරීම සඳහා සුදු ජාතිකයින් සුවපහසු ලෙස මුල් බැස ගැනීමට ඉදිරිපත් විය. අභ්‍යන්තර බේරුම්කරණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, එක්සත් අප්‍රිකානු ජාතික කවුන්සිලය (UANC) බහුතර පාර්ලිමේන්තු ආසන සංඛ්‍යාවක් රැගෙන 1979 අප්‍රේල් මාසයේදී මැතිවරණය පැවැත්විණි. 1979 ජූනි 1 වන දින UANC ප්‍රධානියා වූ මුසොරෙවා අගමැති වූ අතර රටේ නම සිම්බාබ්වේ රොඩේෂියා ලෙස වෙනස් විය. අභ්‍යන්තර බේරුම්කරණය රොඩේසියානු ආරක්ෂක හමුදා, සිවිල් සේවය, අධිකරණය සහ පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් තුනෙන් එකක් සුදු ජාතිකයින්ට භාර දුන්නේය.[21] ජූනි 12 වෙනිදා, එක්සත් ජනපද සෙනෙට් සභාව කලින් රොඩේසියාව මත ආර්ථික පීඩනය ඉවත් කිරීමට ඡන්දය දුන්නේය.

1979 අගෝස්තු 1 සිට 7 දක්වා සැම්බියාවේ ලුසාකා හි පැවති පස්වන පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රාජ්‍ය නායක රැස්වීමෙන් පසුව, බ්‍රිතාන්‍ය රජය ලැන්කැස්ටර් හවුස් හි ව්‍යවස්ථා සම්මන්ත්‍රණයකට සහභාගී වන ලෙස මුසොරෙවා, මුගාබේ සහ න්කොමෝට ආරාධනා කළේය. සමුළුවේ අරමුණ වූයේ ස්වාධීන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක කොන්දේසි පිළිබඳව සාකච්ඡා කර එකඟතාවකට පැමිණීම සහ සිම්බාබ්වේ රොඩේසියාවට නීතිමය ස්වාධීනත්වය කරා යාමට ඉඩ සලසන බ්‍රිතාන්‍ය අධිකාරිය යටතේ අධීක්‍ෂණය කරන ලද මැතිවරණ සඳහා විධිවිධාන සැලසීමයි.[22] එක්සත් රාජධානියේ විදේශ හා පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කටයුතු පිළිබඳ රාජ්‍ය ලේකම් සාමිවරයා වන කැරිංටන් මහතාගේ ප්‍රධානත්වයෙන්, මෙම සාකච්ඡා 1979 සැප්තැම්බර් 10 සිට දෙසැම්බර් 15 දක්වා පැවැත්වුණු අතර, සම්පූර්ණ සැසිවාර 47ක් සම්පාදනය විය.[22] 1979 දෙසැම්බර් 21 දින, නියෝජනය කරන සෑම ප්‍රධාන උනන්දුවක් දක්වන නියෝජිතයන් ලැන්කැස්ටර් හවුස් ගිවිසුමට එළැඹි අතර, ගරිල්ලා යුද්ධය ඵලදායී ලෙස අවසන් කරන ලදී.[23][24]

1979 දෙසැම්බර් 11 දින, රොඩේසියානු සභාව බි්රතාන්‍ය යටත් විජිත තත්ත්වයට ආපසු යාමට 90 ට බිංදු ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. 1979 දෙසැම්බර් 12 වන දින නව ආණ්ඩුකාරවරයා වූ ක්‍රිස්ටෝපර් සෝම්ස්ගේ පැමිණීමත් සමඟ බ්‍රිතාන්‍යය දකුණු රොඩේෂියාවේ යටත් විජිතයක් ලෙස සිම්බාබ්වේ රොඩේෂියාව විධිමත් ලෙස පාලනය කළේය. බ්‍රිතාන්‍යය දෙසැම්බර් 12 දින සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය දෙසැම්බර් 16 දින සම්බාධක ඉවත් කරන ලදී.[25][26] 1980 පෙබරවාරි මැතිවරණයේදී මුගාබේ සහ ZANU පක්ෂය විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත්හ. බ්‍රිතාන්‍යයේ නියෝජිතයා ලෙස චාල්ස් කුමරු 1980 අප්‍රේල් මස හරාරේ හි පැවති උත්සවයකදී නව සිම්බාබ්වේ රාජ්‍යයට නිල වශයෙන් නිදහස ලබා දුන්නේය.[28]


=== නිදහස් යුගය (1980–වර්තමානය) ===
=== නිදහස් යුගය (1980–වර්තමානය) ===

08:55, 9 මැයි 2024 තෙක් සංශෝධනය

පූර්ව යටත් විජිත යුගය

මහා සිම්බාබ්වේ කුළුණු

පුරාවිද්‍යා වාර්තා අනුව වර්තමාන සිම්බාබ්වේ පුරාවිද්‍යා මානව ජනාවාස අවම වශයෙන් වසර 500,000කට පෙර විය.[1] සිම්බාබ්වේ හි මුල්ම දන්නා වැසියන් බොහෝ විට ඊතල සහ ගුහා සිතුවම්වල උරුමයක් ඉතිරි කළ සැන් ජනයා විය හැකිය. ආසන්න වශයෙන් වසර 2,000කට පෙර, බන්ටු ව්‍යාප්තිය අතරතුර ප්‍රථම බන්ටු කතා කරන ගොවීන් පැමිණියේය.[2][3]

ප්‍රොටෝ-ෂෝනා භාෂා කතා කරන සමාජයන් ප්‍රථමයෙන් මතු වූයේ සිම්බාබ්වේ උස්බිම් කරා යාමට පෙර 9 වැනි සියවසේ මැද ලිම්පෝපෝ ගංගා නිම්නයේ ය. සිම්බාබ්වේ සානුව 10 වැනි සියවසේ පමණ ආරම්භ වූ පසුකාලීන ෂෝනා රාජ්‍යවල කේන්ද්‍රස්ථානය බවට පත් විය. 10 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේදී, ඉන්දියානු සාගර වෙරළ තීරයේ අරාබි වෙළඳුන් සමඟ වෙළඳාම වර්ධනය වූ අතර, 11 වන සියවසේදී මාපුංගුබ්වේ රාජධානිය දියුණු කිරීමට උපකාරී විය. මෙය 13 සිට 15 වන ශතවර්ෂ වලදී කලාපයේ ආධිපත්‍යය දැරූ ෂෝනා ශිෂ්ටාචාරයේ පූර්වගාමියා වූ අතර, මහා සිම්බාබ්වේ, මස්විංගෝ අසල සහ අනෙකුත් කුඩා ස්ථානවල නටබුන් මගින් සාක්ෂි දරයි. ප්‍රධාන පුරාවිද්‍යා භූමිය අද්විතීය වියළි ගල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක් භාවිතා කර ඇත. පෘතුගාලයේ සිට ප්‍රථම යුරෝපීය ගවේෂකයන් පැමිණෙන විට සිම්බාබ්වේහි වර්ධනය වී තිබූ වෙළඳ රාජ්‍ය මාලාවක පළමු ස්ථානය මාපුන්ගුබ්වේ රාජධානිය විය. මෙම රාජ්‍යයන් රෙදි සහ වීදුරු සඳහා රන්, ඇත්දළ සහ තඹ වෙළඳාම් කරන ලදී.[4]

1220 වන විට සිම්බාබ්වේ රාජධානිය මාපුංගුබ්වේ ග්‍රහණය කර ගත්තේය. මෙම ෂෝනා රාජ්‍යය මාපුංගුබ්වේගේ ගල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය මත තවදුරටත් පිරිපහදු කර පුළුල් විය. 1450 සිට 1760 දක්වා, මුටාපා රාජධානිය වත්මන් සිම්බාබ්වේ ප්‍රදේශයේ වැඩි ප්‍රදේශයක් සහ මධ්‍යම මොසැම්බික්හි කොටස් පාලනය කළේය. එය මුතාපා අධිරාජ්‍යය ඇතුළු බොහෝ නම් වලින් හඳුන්වනු ලබන අතර, මුවේන් මුතාපා හෝ මොනොමොටපා වගේ "මුංහුමුටපා" ලෙසද හැඳින්වේ, සහ අරාබි සහ පෘතුගාලය සමඟ එහි උපායමාර්ගික වෙළඳ මාර්ග සඳහා ප්‍රසිද්ධ විය. පෘතුගීසීන් මෙම බලපෑම ඒකාධිකාරී කිරීමට උත්සාහ කළ අතර 17 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී අධිරාජ්‍යය බිඳ වැටීමට ආසන්න වූ යුද්ධ මාලාවක් ආරම්භ කරන ලදී.[4]

අභ්‍යන්තරයේ යුරෝපීය පැමිණීම වැඩි වීමට සෘජු ප්‍රතිචාරයක් ලෙස නව ෂෝනා රාජ්‍යයක් මතු වූ අතර එය රොස්වි අධිරාජ්‍යය ලෙස හැඳින්වේ. සියවස් ගණනාවක යුධමය, දේශපාලනික සහ ආගමික සංවර්ධනය මත විශ්වාසය තබමින්, රොස්වි (අර්ථය "විනාශ කරන්නන්") 1683 දී පෘතුගීසීන් සිම්බාබ්වේ සානුවෙන් නෙරපා හරින ලදී. 1821 දී පමණ ඛුමාලෝ වංශයේ සූලු ජෙනරාල් ම්සිලිකාසි ෂකා රජුට එරෙහිව සාර්ථකව කැරලි ගසා ඔහුගේම වංශයක් පිහිටුවා ගත්තේය.එන්ඩෙබෙල් ට්‍රාන්ස්වාල් වෙත උතුරු දෙසට සටන් කළ අතර, ඔවුන්ගේ අවදියේදී විනාශයේ මාවතක් ඉතිරි කර එම්ෆෙකේන් ලෙස හැඳින්වෙන පුළුල් විනාශයක යුගයක් ආරම්භ කළේය. 1836 දී ලන්දේසි ට්‍රෙක්බෝර්ස් ට්‍රාන්ස්වාල් වෙත එක් වූ විට, ඔවුන් ට්ස්වානා බැරොලොන්ග් රණශූරයන්ගේ සහ ග්‍රික්වා කමාන්ඩෝ භටයන්ගේ සහාය ඇතිව ගෝත්‍රය තවත් උතුරු දෙසට ධාවනය කළහ. 1838 වන විට එන්ඩෙබෙල් අනෙකුත් කුඩා ෂෝනා රාජ්‍යයන් සමඟ රොස්වි අධිරාජ්‍යය යටත් කර ගෙන ඒවා යටත් රාජ්‍ය බවට පත් කළේය.[5]

විලියම් කෝන්වාලිස් හැරිස්, 1836 විසින් නිරූපණය කරන ලද මාටබෙල් ක්‍රල් එකක්

1840 දී ඔවුන්ගේ ඉතිරි දකුණු අප්‍රිකානු ඉඩම් අහිමි වීමෙන් පසු, ම්සිලිකාසි සහ ඔහුගේ ගෝත්‍රය වර්තමාන සිම්බාබ්වේ නිරිත දෙසින් මාටබෙල්ලන්ඩ් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ ස්ථිරවම පදිංචි වූ අතර, ඔවුන්ගේ අගනුවර ලෙස බුලවායෝ පිහිටුවා ගත්හ. ම්සිලිකාසි පසුව ඔහුගේ සමාජය ෂාකාට සමාන රෙජිමේන්තු ක්‍රාල් සහිත හමුදා පද්ධතියකට සංවිධානය කළේය, එය තවදුරටත් බෝයර් ආක්‍රමණ මැඩපැවැත්වීමට තරම් ස්ථාවර විය. ම්සිලිකාසි 1868 දී මිය ගියේය. ප්‍රචණ්ඩ බල අරගලයකින් පසුව, ඔහුගේ පුත් ලොබෙන්ගුල ඔහුගෙන් පසුව පත් විය.

යටත් විජිත යුගය සහ රොඩේසියාව (1888-1964)

යුනියන් ජැක් 1890 සැප්තැම්බර් 13 වන දින සාලිස්බරි බලකොටුවට ඉහළින් ඇති කරන ලදී.

1880 ගණන්වලදී, යුරෝපීය යටත් විජිතවාදීන් සිසිල් රෝඩ්ස්ගේ බ්‍රිතාන්‍ය දකුණු අප්‍රිකා සමාගම (1889 දී වරලත්) සමඟ පැමිණියහ. 1888 දී, රෝඩ්ස් එන්ඩෙබෙල් ජනයාගේ ලොබෙන්ගුලා රජුගෙන් පතල් අයිතිය සඳහා සහනයක් ලබා ගත්තේය.[6] ඔහු මෙම සහනය ඉදිරිපත් කළේ මාටබෙල්ලන්ඩ් සහ මශෝනලන්ඩ් වැනි එහි යටත් රාජ්‍යයන් හරහා සමාගමට රාජකීය ප්‍රඥප්තියක් ලබා දීමට එක්සත් රාජධානියේ රජය පෙළඹවීම සඳහා ය.[7] රොඩ්ස් 1890 දී මෙම ලේඛනය භාවිතා කළේ, හොඳින් සන්නද්ධ බ්‍රිතාන්‍ය දකුණු අප්‍රිකානු පොලිසිය (BSAP) විසින් ආරක්ෂා කරන ලද යුරෝපීයයන් කණ්ඩායමක් වන Pioneer Column, මාටබෙල්ලන්ඩ් හරහා සහ ෂෝනා ප්‍රදේශය තුළට සාලිස්බරි බලකොටුව (වර්තමානයේ හරාරේ) පිහිටුවීමට සහ එමගින් සමාගමක් පිහිටුවීමට සාධාරණීකරණය කිරීමට ය. ප්‍රදේශය පාලනය කරයි. 1893 සහ 1894 දී, ඔවුන්ගේ නව මැක්සිම් තුවක්කු ආධාරයෙන්, BSAP පළමු මාටබේලේ යුද්ධයේදී එන්ඩෙබෙල් පරාජය කිරීමට ඉදිරියට යනු ඇත. රෝඩ්ස් ඊට අමතරව ලිම්පෝපෝ ගඟ සහ එවකට "සැම්බේසියාව" ලෙස හැඳින්වූ ටැන්ගානිකා විල අතර ඇති සියලුම භූමි ප්‍රදේශ ආවරණය වන පරිදි සමාන සහන සාකච්ඡා කිරීමට අවසර ඉල්ලා සිටියේය.[7] ඉහත සඳහන් සහන සහ ගිවිසුම් වල නියමයන්ට අනුකූලව,[7] මහා ජනාවාස කිරීම දිරිමත් කරන ලද අතර, ශ්‍රමය කෙරෙහි මෙන්ම වටිනා ලෝහ සහ අනෙකුත් ඛනිජ සම්පත් කෙරෙහි බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය පවත්වාගෙන ගියේය.[8]

1893 ඔක්තෝබර් 25 ෂැංගනි සටන

1895 දී, BSAC විසින් රෝඩ්ස්ගේ ගෞරවය පිණිස භූමිය සඳහා "රොඩේෂියා" යන නම භාවිතා කරන ලදී. 1898 දී "සදර්න් රොඩේෂියා" යනු සැම්බේසිට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශයේ නිල නාමය බවට පත් විය,[9][10] එය පසුව "සිම්බාබ්වේ" යන නම ලබා ගත්තේය. උතුරේ කලාපය, වෙනම පරිපාලනය, පසුව උතුරු රොඩේසියාව (වර්තමාන සැම්බියාව) ලෙස නම් කරන ලදී. දකුණු අප්‍රිකානු ජනරජයේ රෝඩ්ස්ගේ අනුග්‍රහය ලත් ව්‍යසනකාරී ජේම්සන් වැටලීමෙන් ටික කලකට පසු, එන්ඩෙබෙල් ඔවුන්ගේ ප්‍රචලිත ආගමික නායකයා වන මිලිමෝ විසින් නායකත්වය දුන් සුදු පාලනයට එරෙහිව කැරලි ගැසීය. 1896-1897 දෙවන මතබේලේ යුද්ධය මිලිමෝ ඇමරිකානු බාලදක්ෂ ෆෙඩ්රික් රසල් බර්න්හැම් විසින් ඝාතනය කරන තෙක් 1896 දක්වා මාටබෙල්ලන්ඩ් හි පැවතුනි. ෂෝනා උද්ඝෝෂකයින් 1896 සහ 1897 වකවානුවේ සමාගම් පාලනයට එරෙහිව අසාර්ථක කැරලි (චිමුරෙන්ගා ලෙස හැඳින්වේ) සිදු කළහ.[තහවුරු කර නොමැත] මෙම අසාර්ථක කැරලි වලින් පසුව, රෝඩ්ස් පරිපාලනය එන්ඩෙබෙල් සහ Shona කණ්ඩායම් යටත් කර ගත් අතර යුරෝපීයයන්ට අනුග්‍රහය දක්වන අසමානුපාතික පක්ෂග්‍රාහීත්වයකින් භූමිය සංවිධානය කළේය. බොහෝ ආදිවාසී ජනතාව.[11]

රැජිනගේ චිත්‍රය රොඩේසියානු මුදල් නෝට්ටු සහ කාසිවල දක්නට ලැබේ

එක්සත් රාජධානිය 1923 සැප්තැම්බර් 12 දින දකුණු රොඩේෂියාව ඈඳා ගත්තේය.[12][13][14][15] ඈඳා ගැනීමෙන් ටික කලකට පසු, 1923 ඔක්තෝබර් 1 දින, දකුණු රොඩේෂියාවේ නව ජනපදය සඳහා වූ පළමු ව්‍යවස්ථාව බලාත්මක විය.[14][16] නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, 1922 ජනමත විචාරණයකින් පසුව දකුණු රොඩේෂියාව ස්වයං පාලන බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේ පැවති ලෝක යුද්ධ දෙකේදී එක්සත් රාජධානිය වෙනුවෙන් සියලුම ජාතීන්ට අයත් රොඩේසියානුවන් සේවය කළහ. සුදු ජනගහණයට සමානුපාතිකව, බ්‍රිතාන්‍යය ඇතුළු අධිරාජ්‍යයේ වෙනත් ඕනෑම ප්‍රදේශයකට වඩා දකුණු රොඩේෂියාව පළමු හා දෙවන ලෝක යුද්ධ දෙකටම ඒක පුද්ගල දායකත්වය ලබා දුන්නේය.[17]

1930 ඉඩම් බෙදීමේ පනත මගින් කළු ජාතික ඉඩම් හිමිකම රටේ ඇතැම් කොටස්වලට සීමා කරන ලද අතර, සුදු සුළුතරය මිලදී ගැනීම සඳහා පමණක් විශාල ප්‍රදේශ වෙන් කරන ලදී. ශීඝ්‍රයෙන් ඉහළ යන අසමානතාවයට තුඩු දුන් මෙම පනත, පසුව ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා නිතර කෙරෙන ඉල්ලීම්වලට විෂය විය.[18] 1953 දී, අප්‍රිකානු විරෝධය හමුවේ,[19] බ්‍රිතාන්‍යය, දකුණු රොඩේසියාව අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම ආධිපත්‍යය දැරූ අවාසනාවන්ත මධ්‍යම අප්‍රිකානු සම්මේලනයේ රොඩේෂියාවරුන් දෙදෙනා නයසාලන්ඩ් (මලාවි) සමඟ ඒකාබද්ධ කළේය. වර්ධනය වන අප්‍රිකානු ජාතිකවාදය සහ සාමාන්‍ය විසම්මුතිය, විශේෂයෙන් නයසාලන්ඩ් හි, 1963 දී සංගමය විසුරුවා හැරීමට බ්‍රිතාන්‍යය පොළඹවන ලද අතර එය වෙනම බෙදීම් තුනක් ඇති කළේය. බහු වාර්ගික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අවසානයේ උතුරු රොඩේෂියාවට සහ නයසලන්තයට හඳුන්වා දෙන ලද අතර, යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති දකුණු රොඩේසියානුවන් සුළුතර පාලනයක් භුක්ති විඳිමින් සිටියේය.[11]

අප්‍රිකාවේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතකරණය.

සැම්බියානු නිදහසෙන් පසුව (ඔක්තෝබර් 1964 සිට ක්‍රියාත්මක වේ), සාලිස්බරි හි ඉයන් ස්මිත්ගේ රොඩේසියානු පෙරමුණ රජය 1964 දී "දකුණු" යන නාමය ඉවත් කළේය (වරක් උතුරු රොඩේසියාව එහි නම සැම්බියාව ලෙස වෙනස් කර ඇත, රොඩේෂියා යන නමට පෙර දකුණු යන වචනය අනවශ්‍ය වූ අතර රට සරල විය. පසුව රොඩේෂියාව ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය. "බහුතර පාලනයට පෙර නිදහසක් නැත" යන මෑතදී අනුගමනය කරන ලද බ්‍රිතාන්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ඵලදායී ලෙස ප්‍රතික්ෂේප කිරීමේ අභිප්‍රාය ඇතිව, ස්මිත් 1965 නොවැම්බර් 11 දින එක්සත් රාජධානියේ සිට ඒකපාර්ශ්වික නිදහස් ප්‍රකාශයක් (UDI) නිකුත් කළේය. කැරලිකාර බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතයක් විසින් අනුගමනය කරන ලද පළමු පාඨමාලාව මෙය විය. 1776 ඇමරිකානු ප්‍රකාශය, ස්මිත් සහ අනෙකුත් අය ඇත්ත වශයෙන්ම කියා සිටියේ ඔවුන්ගේම ක්‍රියාවන්ට සුදුසු පූර්වාදර්ශයක් සැපයූ බවයි.[17]

ස්වාධීනත්වය සහ සිවිල් යුද්ධය පිළිබඳ ප්‍රකාශය (1965-1980)

The United Kingdom deemed the Rhodesian declaration an act of rebellion but did not re-establish control by force. The British government petitioned the United Nations for sanctions against Rhodesia pending unsuccessful talks with Smith's administration in 1966 and 1968. In December 1966, the organisation complied, imposing the first mandatory trade embargo on an autonomous state.[20] These sanctions were expanded again in 1968.[20]

A civil war ensued when Joshua Nkomo's Zimbabwe African People's Union (ZAPU) and Robert Mugabe's Zimbabwe African National Union (ZANU), supported actively by communist powers and neighbouring African nations, initiated guerrilla operations against Rhodesia's predominantly white government. ZAPU was supported by the Soviet Union, the Warsaw Pact and associated nations such as Cuba, and adopted a Marxist–Leninist ideology; ZANU meanwhile aligned itself with Maoism and the bloc headed by the People's Republic of China. Smith declared Rhodesia a republic in 1970, following the results of a referendum the previous year, but this went unrecognised internationally. Meanwhile, Rhodesia's internal conflict intensified, eventually forcing him to open negotiations with the militant communists.

In March 1978, Smith reached an accord with three African leaders, led by Bishop Abel Muzorewa, who offered to leave the white population comfortably entrenched in exchange for the establishment of a biracial democracy. As a result of the Internal Settlement, elections were held in April 1979, concluding with the United African National Council (UANC) carrying a majority of parliamentary seats. On 1 June 1979, Muzorewa, the UANC head, became prime minister and the country's name was changed to Zimbabwe Rhodesia. The Internal Settlement left control of the Rhodesian Security Forces, civil service, judiciary, and a third of parliament seats to whites.[21] On 12 June, the United States Senate voted to lift economic pressure on the former Rhodesia.

Following the fifth Commonwealth Heads of Government Meeting, held in Lusaka, Zambia, from 1 to 7 August in 1979, the British government invited Muzorewa, Mugabe, and Nkomo to participate in a constitutional conference at Lancaster House. The purpose of the conference was to discuss and reach an agreement on the terms of an independence constitution, and provide for elections supervised under British authority allowing Zimbabwe Rhodesia to proceed to legal independence.[22] With Lord Carrington, Secretary of State for Foreign and Commonwealth Affairs of the United Kingdom, in the chair, these discussions were mounted from 10 September to 15 December in 1979, producing a total of 47 plenary sessions.[22] On 21 December 1979, delegations from every major interest represented reached the Lancaster House Agreement, effectively ending the guerrilla war.[23][24]

On 11 December 1979, the Rhodesian House of Assembly voted 90 to nil to revert to British colonial status. With the arrival of Christopher Soames, the new governor on 12 December 1979, Britain formally took control of Zimbabwe Rhodesia as the Colony of Southern Rhodesia. Britain lifted sanctions on 12 December and the United Nations on 16 December.[25][26] During the elections of February 1980, Mugabe and the ZANU party secured a landslide victory.[27] Prince Charles, as the representative of Britain, formally granted independence to the new nation of Zimbabwe at a ceremony in Harare in April 1980.[28]

එක්සත් රාජධානිය රොඩේසියානු ප්‍රකාශය කැරැල්ලේ ක්‍රියාවක් ලෙස සැලකූ නමුත් බලහත්කාරයෙන් පාලනය නැවත ස්ථාපිත කළේ නැත. බ්‍රිතාන්‍ය රජය 1966 සහ 1968 දී ස්මිත්ගේ පරිපාලනය සමඟ අසාර්ථක සාකච්ජා පැවැත්වීමට නියමිතව තිබියදී රොඩේෂියාවට එරෙහිව සම්බාධක පැනවීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළේය. 1966 දෙසැම්බර් මාසයේදී, ස්වාධීන රාජ්‍යයක් මත පළමු අනිවාර්ය වෙළඳ සම්බාධක පැනවීමට එම සංවිධානය එකඟ විය.[20] මෙම සම්බාධක 1968 දී නැවත පුළුල් කරන ලදී.[20]

කොමියුනිස්ට් බලවතුන් සහ අසල්වැසි අප්‍රිකානු ජාතීන් විසින් සක්‍රීයව සහාය දක්වන ජෝෂුවා න්කොමෝගේ සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු මහජන සංගමය (ZAPU) සහ රොබට් මුගාබේගේ සිම්බාබ්වේ අප්‍රිකානු ජාතික සංගමය (ZANU) රොඩේෂියාවේ ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු ආන්ඩුවට එරෙහිව ගරිල්ලා මෙහෙයුම් ආරම්භ කළ විට සිවිල් යුද්ධයක් ඇති විය. ZAPU හට සෝවියට් සංගමය, වෝර්සෝ ගිවිසුම සහ කියුබාව වැනි ආශ්‍රිත ජාතීන් විසින් සහාය දක්වන ලද අතර මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී මතවාදයක් අනුගමනය කරන ලදී; මේ අතර ZANU මාඕවාදය සහ මහජන චීන සමූහාණ්ඩුවේ නායකත්වයෙන් යුත් කණ්ඩායම සමඟ පෙලගැසී ඇත. පෙර වසරේ ජනමත විචාරණයේ ප්‍රතිඵල අනුව 1970 දී ස්මිත් රොඩේෂියාව ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළ නමුත් මෙය ජාත්‍යන්තරව පිළිගැනීමට ලක් නොවීය. මේ අතර, රොඩේෂියාවේ අභ්‍යන්තර ගැටුම උත්සන්න වූ අතර, අවසානයේ ඔහුට සටන්කාමී කොමියුනිස්ට්වාදීන් සමඟ සාකච්ඡා ආරම්භ කිරීමට සිදු විය.

1978 මාර්තු මාසයේදී ස්මිත්, බිෂොප් ආබෙල් මුසොරෙවාගේ නායකත්වයෙන් යුත් අප්‍රිකානු නායකයින් තිදෙනෙකු සමඟ එකඟතාවයකට පැමිණි අතර, ඔවුන් ද්විවාර්ගික ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කිරීම සඳහා සුදු ජාතිකයින් සුවපහසු ලෙස මුල් බැස ගැනීමට ඉදිරිපත් විය. අභ්‍යන්තර බේරුම්කරණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, එක්සත් අප්‍රිකානු ජාතික කවුන්සිලය (UANC) බහුතර පාර්ලිමේන්තු ආසන සංඛ්‍යාවක් රැගෙන 1979 අප්‍රේල් මාසයේදී මැතිවරණය පැවැත්විණි. 1979 ජූනි 1 වන දින UANC ප්‍රධානියා වූ මුසොරෙවා අගමැති වූ අතර රටේ නම සිම්බාබ්වේ රොඩේෂියා ලෙස වෙනස් විය. අභ්‍යන්තර බේරුම්කරණය රොඩේසියානු ආරක්ෂක හමුදා, සිවිල් සේවය, අධිකරණය සහ පාර්ලිමේන්තු ආසනවලින් තුනෙන් එකක් සුදු ජාතිකයින්ට භාර දුන්නේය.[21] ජූනි 12 වෙනිදා, එක්සත් ජනපද සෙනෙට් සභාව කලින් රොඩේසියාව මත ආර්ථික පීඩනය ඉවත් කිරීමට ඡන්දය දුන්නේය.

1979 අගෝස්තු 1 සිට 7 දක්වා සැම්බියාවේ ලුසාකා හි පැවති පස්වන පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රාජ්‍ය නායක රැස්වීමෙන් පසුව, බ්‍රිතාන්‍ය රජය ලැන්කැස්ටර් හවුස් හි ව්‍යවස්ථා සම්මන්ත්‍රණයකට සහභාගී වන ලෙස මුසොරෙවා, මුගාබේ සහ න්කොමෝට ආරාධනා කළේය. සමුළුවේ අරමුණ වූයේ ස්වාධීන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක කොන්දේසි පිළිබඳව සාකච්ඡා කර එකඟතාවකට පැමිණීම සහ සිම්බාබ්වේ රොඩේසියාවට නීතිමය ස්වාධීනත්වය කරා යාමට ඉඩ සලසන බ්‍රිතාන්‍ය අධිකාරිය යටතේ අධීක්‍ෂණය කරන ලද මැතිවරණ සඳහා විධිවිධාන සැලසීමයි.[22] එක්සත් රාජධානියේ විදේශ හා පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය කටයුතු පිළිබඳ රාජ්‍ය ලේකම් සාමිවරයා වන කැරිංටන් මහතාගේ ප්‍රධානත්වයෙන්, මෙම සාකච්ඡා 1979 සැප්තැම්බර් 10 සිට දෙසැම්බර් 15 දක්වා පැවැත්වුණු අතර, සම්පූර්ණ සැසිවාර 47ක් සම්පාදනය විය.[22] 1979 දෙසැම්බර් 21 දින, නියෝජනය කරන සෑම ප්‍රධාන උනන්දුවක් දක්වන නියෝජිතයන් ලැන්කැස්ටර් හවුස් ගිවිසුමට එළැඹි අතර, ගරිල්ලා යුද්ධය ඵලදායී ලෙස අවසන් කරන ලදී.[23][24]

1979 දෙසැම්බර් 11 දින, රොඩේසියානු සභාව බි්රතාන්‍ය යටත් විජිත තත්ත්වයට ආපසු යාමට 90 ට බිංදු ලෙස ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේය. 1979 දෙසැම්බර් 12 වන දින නව ආණ්ඩුකාරවරයා වූ ක්‍රිස්ටෝපර් සෝම්ස්ගේ පැමිණීමත් සමඟ බ්‍රිතාන්‍යය දකුණු රොඩේෂියාවේ යටත් විජිතයක් ලෙස සිම්බාබ්වේ රොඩේෂියාව විධිමත් ලෙස පාලනය කළේය. බ්‍රිතාන්‍යය දෙසැම්බර් 12 දින සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය දෙසැම්බර් 16 දින සම්බාධක ඉවත් කරන ලදී.[25][26] 1980 පෙබරවාරි මැතිවරණයේදී මුගාබේ සහ ZANU පක්ෂය විශිෂ්ට ජයග්‍රහණයක් ලබා ගත්හ. බ්‍රිතාන්‍යයේ නියෝජිතයා ලෙස චාල්ස් කුමරු 1980 අප්‍රේල් මස හරාරේ හි පැවති උත්සවයකදී නව සිම්බාබ්වේ රාජ්‍යයට නිල වශයෙන් නිදහස ලබා දුන්නේය.[28]

නිදහස් යුගය (1980–වර්තමානය)

සිම්බාබ්වේ බහුමාන දරිද්‍රතා දර්ශකයේ ප්‍රවණතා, 1970-2010

Zimbabwe's first president after its independence was Canaan Banana in what was originally a mainly ceremonial role as head of state. Mugabe was the country's first prime minister and head of government.[29] In 1980, Samora Machel told Mugabe that Zimbabwe was the "Jewel of Africa" but added: "Don't tarnish it!".[30][31][32]

New names for 32 places were gazetted on 18 April 1982[33] and by February 1984, there had been 42 changes, which included three rivers (Umniati/Munyati; Lundi/Runde; Nuanetsi/Mwenezi), and several changes from colonial names (such as Salisbury/Harare; Enkeldoorn/Chivhu; Essexvale/Esigodini; Fort Victoria/Masvingo)[34]

Opposition to what was perceived as a Shona takeover immediately erupted around Matabeleland. The Matabele unrest led to what has become known as Gukurahundi (Shona: 'the early rain which washes away the chaff before the spring rains').[35] The Fifth Brigade, a North Korean-trained elite unit that reported directly to Mugabe,[36] entered Matabeleland and massacred thousands of civilians accused of supporting "dissidents".[36][37] Estimates for the number of deaths during the five-year Gukurahundi campaign ranged from 3,750[38] to 80,000.[37][39] Thousands of others were tortured in military internment camps.[40][41] The campaign officially ended in 1987 after Nkomo and Mugabe reached a unity agreement that merged their respective parties, creating the Zimbabwe African National Union – Patriotic Front (ZANU–PF).[36][42][43] Elections in March 1990 resulted in another victory for Mugabe and the ZANU–PF party, which claimed 117 of the 120 contested seats.[44][45]

During the 1990s, students, trade unionists, and other workers often demonstrated to express their growing discontent with Mugabe and ZANU–PF party policies. In 1996, civil servants, nurses, and junior doctors went on strike over salary issues.[46] The general health of the population also began to significantly decline; by 1997 an estimated 25% of the population had been infected by HIV in a pandemic that was affecting most of southern Africa.[47][48] Land redistribution re-emerged as the main issue for the ZANU–PF government around 1997. Despite the existence of a "willing-buyer-willing-seller" land reform programme since the 1980s, the minority white Zimbabwean population of around 0.6% continued to hold 70% of the country's most fertile agricultural land.[49]

In 2000, the government pressed ahead with its Fast Track Land Reform programme, a policy involving compulsory land acquisition aimed at redistributing land from the minority white population to the majority black population.[50] Confiscations of white farmland, continuous droughts, and a serious drop in external finance and other support led to a sharp decline in agricultural exports, which were traditionally the country's leading export-producing sector.[50] Some 58,000 independent black farmers have since experienced limited success in reviving the gutted cash crop sectors through efforts on a smaller scale.[51]

President Mugabe and the ZANU–PF party leadership found themselves beset by a wide range of international sanctions.[52] In 2002, the nation was suspended from the Commonwealth of Nations due to the reckless farm seizures and blatant election tampering.[53] The following year, Zimbabwean officials voluntarily terminated its Commonwealth membership.[54] In 2001, the United States enacted the Zimbabwe Democracy and Economic Recovery Act (ZDERA). It came into effect in 2002 and froze credit to the Zimbabwean government.[55]

By 2003, the country's economy had collapsed. It is estimated that up to a quarter of Zimbabwe's 11 million people had fled the country. Three-quarters of the remaining Zimbabweans were living on less than one U.S. dollar a day.[56] Following elections in 2005, the government initiated "Operation Murambatsvina", an effort to crack down on illegal markets and slums emerging in towns and cities, leaving a substantial section of urban poor homeless.[57][58] The Zimbabwean government has described the operation as an attempt to provide decent housing to the population, although according to critics such as Amnesty International, authorities have yet to properly substantiate their claims.[59]

2008 ජූනි මාසයේ සිම්බාබ්වේ හි ආහාර අනාරක්ෂිත බව පෙන්වන සිතියම

On 29 March 2008, Zimbabwe held a presidential election along with a parliamentary election. The results of this election were withheld for two weeks, after which it was generally acknowledged that the Movement for Democratic Change – Tsvangirai (MDC-T) had achieved a majority of one seat in the lower house of parliament.[60] In September 2008, a power-sharing agreement was reached between Tsvangirai and President Mugabe, permitting the former to hold the office of prime minister. Due to ministerial differences between their respective political parties, the agreement was not fully implemented until 13 February 2009. By December 2010, Mugabe was threatening to completely expropriate remaining privately owned companies in Zimbabwe unless "western sanctions" were lifted.[61]

සිම්බාබ්වේ ජනාධිපති රොබට් මුගාබේ 2011 ජූලි මාසයේ දකුණු සුඩානයේ පැවති නිදහස් දින සැමරුම් උත්සවයට සහභාගී වෙමින්.

In late 2008, problems in Zimbabwe reached crisis proportions in the areas of living standards, public health (with a major cholera outbreak in December) and various basic affairs.[62] During this period, NGOs took over from government as a primary provider of food during this period of food insecurity in Zimbabwe.[63] A 2011 survey by Freedom House suggested that living conditions had improved since the power-sharing agreement.[64] The United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs stated in its 2012–2013 planning document that the "humanitarian situation has improved in Zimbabwe since 2009, but conditions remain precarious for many people".[65]

A new constitution approved in the Zimbabwean constitutional referendum, 2013 curtails presidential powers.[66] Mugabe was re-elected president in the July 2013 Zimbabwean general election which The Economist described as "rigged"[67] and the Daily Telegraph as "stolen".[68] The Movement for Democratic Change alleged massive fraud and tried to seek relief through the courts.[69] In a surprising moment of candour at the ZANU–PF congress in December 2014, President Robert Mugabe accidentally let slip that the opposition had in fact won the contentious 2008 polls by an astounding 73%.[70] After winning the election, the Mugabe ZANU–PF government re-instituted one party rule,[68] doubled the civil service and, according to The Economist, embarked on "misrule and dazzling corruption".[67] A 2017 study conducted by the Institute for Security Studies (ISS) concluded that due to the deterioration of government and the economy "the government encourages corruption to make up for its inability to fund its own institutions" with widespread and informal police roadblocks to issue fines to travellers being one manifestation of this.[71]

In July 2016 nationwide protests took place regarding the economic collapse in the country.[72][73] In November 2017, the army led a coup d'état following the dismissal of Vice-president Emmerson Mnangagwa, placing Mugabe under house arrest. The army denied that their actions constituted a coup.[74][75] On 19 November 2017, ZANU–PF sacked Robert Mugabe as party leader and appointed former Vice-president Emmerson Mnangagwa in his place.[76] On 21 November 2017, Mugabe tendered his resignation prior to impeachment proceedings being completed.[77] Although under the Constitution of Zimbabwe Mugabe should be succeeded by Vice-president Phelekezela Mphoko, a supporter of Grace Mugabe, ZANU–PF chief whip Lovemore Matuke stated to the Reuters news agency that Mnangagwa would be appointed as president.[77]

On 30 July 2018 Zimbabwe held its general elections,[78] which were won by the ZANU-PF party led by Mnangagwa.[79] Nelson Chamisa who was leading the main opposition party MDC Alliance contested the election results claiming voter fraud,[80] and subsequently filed a petition to the Constitution Court of Zimbabwe.[81] The court confirmed Mnangagwa's victory, making him the newly elected president after Mugabe.[82][83]

In December 2017 the website Zimbabwe News, calculating the cost of the Mugabe era using various statistics, said that at the time of independence in 1980, the country was growing economically at about five per cent a year, and had done so for quite a long time. If this rate of growth had been maintained for the next 37 years, Zimbabwe would have in 2016 a GDP of US$52 billion. Instead it had a formal sector GDP of only US$14 billion, a cost of US$38 billion in lost growth. The population growth in 1980 was among the highest in Africa at about 3.5 per cent per annum, doubling every 21 years. Had this growth been maintained, the population would have been 31 million. Instead, as of 2018, it is about 13 million. The discrepancies were believed to be partly caused by death from starvation and disease, and partly due to decreased fertility. The life expectancy has halved, and deaths from politically motivated violence sponsored by the government exceed 200,000 since 1980. The Mugabe government has directly or indirectly caused the deaths of at least three million Zimbabweans in 37 years.[84] According to World Food Programme, over two million people are facing starvation because of the recent droughts the country is going through.[85]

In 2018, President Mnangagwa announced that his government would seek to rejoin the Commonwealth, which is as of 2023 conducting a fact-finding mission prior to asking the Secretary-General to issue a recommendation.[86]

In August 2023, President Emmerson Mnangagwa won a second term in an outcome of the election rejected by the opposition and questioned by observers.[87]

යොමු කිරීම්

  1. ↑ "Zimbabwe - Cultural life | Britannica". www.britannica.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-02-11.
  2. ↑ "Pre-colonial history of SA". South African History Online. 2 July 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 July 2016.
  3. ↑ "Zimbabwe". South African History Online. 7 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2019.
  4. ↑ 4.0 4.1 Hall, Martin; Stephen W. Silliman (2005). Historical Archaeology. Wiley Blackwell. pp. 241–44. ISBN 978-1-4051-0751-8.
  5. ↑ Nelson, Harold (1983). Zimbabwe: A Country Study. The Studies. pp. 1–317.
  6. ↑ Hensman, Howard (1901). Cecil Rhodes: A Study of a Career (reprint ed.). Creative Media Partners, LLC (published 2018). pp. 106–107. ISBN 9781376448528. සම්ප්‍රවේශය 12 July 2020.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Parsons, pp. 178–81.
  8. ↑ Bryce, James (2008). Impressions of South Africa. p. 170; ISBN 055430032X.
  9. ↑ Southern Rhodesia Order in Council of 20 October 1898, which includes at section 4 thereof: "The territory for the time being within the limits of this Order shall be known as Southern Rhodesia."
  10. ↑ Gray, J. A. (1956). "A Country in Search of a Name". The Northern Rhodesia Journal. 3 (1): 78. 30 April 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 May 2007.
  11. ↑ 11.0 11.1 "Zimbabwe | South African History Online". www.sahistory.org.za (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2020.
  12. ↑ Southern Rhodesia (Annexation) Order in Council, 30 July 1923 which provided by section 3 thereof: "From and after the coming into operation of this Order the said territories shall be annexed to and form part of His Majesty's Dominions, and shall be known as the Colony of Southern Rhodesia."
  13. ↑ Stella Madzibamuto v Desmond William Larder – Burke, Fredrick Phillip George (1969) A.C 645 – Authority for date of annexation having been 12 September 1923, being the date the Rhodesia (Annexation) Order in Council came into effect
  14. ↑ 14.0 14.1 Collective Responses to Illegal Acts in International Law: United Nations Action in the Question of Southern Rhodesia by Vera Gowlland-Debbas
  15. ↑ Stella Madzibamuto v Desmond William Larder – Burke, Fredrick Phillip George (1969) A.C 645
  16. ↑ Southern Rhodesia Constitution Letters Patent, 1923
  17. ↑ 17.0 17.1 Moorcraft, Paul (31 August 1990). "Rhodesia's War of Independence". History Today. 40 (9). [P]er head of (white) population Rhodesia had contributed more in both world wars than any other part of the empire, including the United Kingdom. ... There is little doubt now that after a few resignations here and there, the army, the Royal Navy and even the Royal Air Force (supposedly the most disaffected service) would have carried out any orders to subdue the first national treason against the Crown since the American War of Independence.
  18. ↑ Machingaidze, Victor E.M. (1991). "Agrarian Change from above: The Southern Rhodesia Native Land Husbandry Act and African Response". The International Journal of African Historical Studies. 24 (3): 557–588. doi:10.2307/219092. JSTOR 219092.
  19. ↑ Parsons, p. 292.
  20. ↑ 20.0 20.1 Hastedt, Glenn P. (2004) Encyclopedia of American Foreign Policy, Infobase Publishing, p. 537; ISBN 143810989X.
  21. ↑ "On This Day". BBC News. 1 June 1979. සම්ප්‍රවේශය 14 December 2008.
  22. ↑ 22.0 22.1 Chung, Fay (2006). Re-living the Second Chimurenga: memories from the liberation struggle in Zimbabwe, Preben (INT) Kaarsholm. p. 242; ISBN 9171065512.
  23. ↑ Preston, Matthew (2004). Ending Civil War: Rhodesia and Lebanon in Perspective. p. 25; ISBN 1850435790.
  24. ↑ Lord Soames, "From Rhodesia to Zimbabwe." International Affairs 56#3 (1980): 405–419. online
  25. ↑ Zimbabwe, May 1980/Joint Committee on Foreign Affairs and Defence, Canberra: Government Printer, 1980. p. 122.
  26. ↑ Waddy, Nicholas (2014). "The Strange Death of 'Zimbabwe-Rhodesia': The Question of British Recognition of the Muzorewa Regime in Rhodesian Public Opinion, 1979". South African Historical Journal. 66 (2): 227–248. doi:10.1080/02582473.2013.846935. S2CID 159650816.
  27. ↑ George M. Houser. "Letter by George M. Houser, Executive Director of the American Committee on Africa (ACOA), on the 1980 independence election in Rhodesia". සම්ප්‍රවේශය 1 December 2007.
  28. ↑ Smith, Ian (2008). Bitter Harvest. London: John Blake Publishing Ltd. p. 367. ISBN 978-1-85782-604-3.
  29. ↑ Godwin, Peter; Hancock, Ian (1995) [1993]. 'Rhodesians Never Die': The Impact of War and Political Change on White Rhodesia, c. 1970–1980. Harare: Baobab Books. p. 312. ISBN 978-0-908311-82-8.
  30. ↑ Johnson, Boris (15 November 2017). "Robert Mugabe tarnished the jewel that is Zimbabwe. Now is its chance to shine again". The Telegraph. 10 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත – via www.telegraph.co.uk.
  31. ↑ Lessing, Doris (10 April 2003). "The Jewel of Africa". The New York Review of Books.
  32. ↑ Chifera, Irwin (17 April 2015). "What Happened to Zimbabwe, Once Known as The Jewel of Africa?".
  33. ↑ Nelson, Harold D., ed. (August 1982). "Zimbabwe: A country study" (PDF). Area Handbook Series. United States Government. p. xvii. Rev. ed. of: Area handbook for Southern Rhodesia. 1975
  34. ↑ Davies, Hywel (1984). "Urban change in Zimbabwe". Africa Insight. 14 (3): 163.
  35. ↑ Nyarota, Geoffrey (2006). Against the Grain, Zebra, p. 134; ISBN 1770071121.
  36. ↑ 36.0 36.1 36.2 Meredith, Martin (September 2007) [2002]. Mugabe: Power, Plunder and the Struggle for Zimbabwe. New York: PublicAffairs. pp. 62–73. ISBN 978-1-58648-558-0.
  37. ↑ 37.0 37.1 Hill, Geoff (2005) [2003]. The Battle for Zimbabwe: The Final Countdown. Johannesburg: Struik Publishers. p. 77. ISBN 978-1-86872-652-3.
  38. ↑ "Report on the 1980s disturbances in Matabeleland and the Midlands, by the Catholic Commission for Justice and Peace in Zimbabwe, March 1997 – Conclusion – FINAL ESTIMATE: The figure for the dead and missing is not less than 3000. This statement is now beyond reasonable doubt. Adding up the conservative suggestions made above, the figure is reasonably certainly 3750 dead. More than that it is still not possible to say, except to allow that the real figure for the dead could be possibly double 3000, or even higher. Only further research will resolve the issue" (PDF).
  39. ↑ "Gukurahundi killed 80,000: Eddie Cross". 12 November 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 November 2016.
  40. ↑ Catholic Commission for Justice and Peace in Zimbabwe; Legal Resources Foundation (1 January 1997). "Breaking the Silence, Building True Peace" – via Internet Archive.
  41. ↑ "Report on the 1980s Disturbances in Matabeleland & the Midlands". Catholic Commission for Justice and Peace in Zimbabwe. March 1997. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2015.
  42. ↑ "Chronology of Zimbabwe". badley.info. 23 November 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  43. ↑ "Timeline: Zimbabwe". BBC News. 15 October 2009. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  44. ↑ "Zimbabwe: 1990 General Elections". EISA. 5 December 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  45. ↑ Moyo, Jonathon N. "Voting for Democracy: A Study of Electoral Politics in Zimbabwe". University of Zimbabwe. 2 September 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  46. ↑ "Zimbabwe: ZANU PF hegemony and its breakdown (1990–1999)". EISA. 5 December 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2008.
  47. ↑ "History of Zimbabwe". infoplease.com.
  48. ↑ "History of HIV & AIDS in Africa". AVERT. 20 July 2015. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2015.
  49. ↑ "Britain's troubles with Mugabe". BBC News. 3 April 2000.
  50. ↑ 50.0 50.1 "Fast Track Land Reform in Zimbabwe" (PDF). Human Rights Watch. (175 KB)
  51. ↑ Polgreen, Lydia (20 July 2012). "In Zimbabwe Land Takeover, a Golden Lining". The New York Times. සම්ප්‍රවේශය 21 July 2012.
  52. ↑ "Council Common Position renewing restrictive measures against Zimbabwe" (PDF). Council of the European Union. 26 January 2009.
  53. ↑ "Zimbabwe Suspended Indefinitely from Commonwealth". Human Rights First. 8 December 2003. 29 June 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  54. ↑ "Commonwealth website confirms Zimbabwe "terminated" its membership with effect from 7 December 2003". Thecommonwealth.org. 12 December 2003. 5 July 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  55. ↑ "Text of S. 494 (107th): Zimbabwe Democracy and Economic Recovery Act of 2001 (Passed Congress/Enrolled Bill version)". GovTrack. 12 December 2001. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2016. මෙම ලිපිය තුළ මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත් වන අතර එය පොදු වසම තුළ පවතියි.
  56. ↑ "Searching for fuel and other tales from Zimbabwe". 1 October 2003.
  57. ↑ "Zimbabwe destruction: One man's story". BBC. 30 August 2005. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2008.
  58. ↑ "Driving out the filth in Zimbabwe". 31 January 2007.
  59. ↑ "Zimbabwe: Housing policy built on foundation of failures and lies – Amnesty International". 9 August 2006. 10 October 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 December 2013.
  60. ↑ Kenneth Ingham; Clyde William Sanger; Kenneth Bradley. "Zimbabwe - 2008 elections and aftermath | Britannica". Encyclopedia Britannica. 16 January 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 January 2023.
  61. ↑ "Mugabe wants sanctions removed". United Press International. 18 December 2010. සම්ප්‍රවේශය 21 August 2011.
  62. ↑ Jacobson, Celean (24 November 2008). "Carter warns situation appears dire in Zimbabwe". Fox News. Associated Press.
  63. ↑ Ndlovu, Nompilo (2009). A case study of Non-Governmental Organisations' (NGOS) responses to food insecurity in Matabeleland, Zimbabwe (MSocSc). University of Cape Town. 24 February 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2019.
  64. ↑ Booysen, Susan (4 March 2011). Changing Perceptions in Zimbabwe – Nationwide Survey of the Political Climate in Zimbabwe November 2010 – January 2011 (PDF) (Report). Freedom House. 12 December 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2012.
  65. ↑ OCHA in 2012–2013: Plan and Budget: Zimbabwe (Report). United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. December 2011. 30 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2012.
  66. ↑ Dzirutwe, MacDonald. "Zimbabweans start voting to adopt new constitution". Reuters. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 March 2013.
  67. ↑ 67.0 67.1 "Bailing out bandits". The Economist. Vol. 420, no. 8997. 9 July 2016. pp. 43–44. ISSN 0013-0613. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2016.
  68. ↑ 68.0 68.1 Fletcher, Martin (7 February 2017). "Out of House and Home". The Telegraph (Telegraph Magazine ed.). p. 39.
  69. ↑ "Zimbabwe election: A guide to rigging allegations". BBC News. 7 August 2013. සම්ප්‍රවේශය 7 June 2016.
  70. ↑ "As the House Burns, Whither the Zimbabwean Opposition? – By Nicole Beardsworth". 23 April 2015.
  71. ↑ Matyszak, Derek (20 September 2017). "Zimbabwe's shady police roadblocks reflect its failing governance – ISS Africa". ISS Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 22 September 2017.
  72. ↑ "Zimbabwe 'shut down' over economic collapse". BBC News. සම්ප්‍රවේශය 7 July 2016.
  73. ↑ Raath, Jan; Graham, Stuart (25 July 2016). "Mugabe at war with militias that keep him in power". The Times. සම්ප්‍රවේශය 25 July 2016.
  74. ↑ McKenzie, David; Swails, Brent; Dewan, Angela. "Zimbabwe in turmoil after apparent coup". CNN. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2017.
  75. ↑ "Zimbabwe's Robert Mugabe confined to home as army takes control". The Guardian. 15 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2017.
  76. ↑ "Ruling party sacks Mugabe as leader". BBC News. 19 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2017.
  77. ↑ 77.0 77.1 "Zimbabwe's President Mugabe 'resigns'". BBC News. 21 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 21 November 2017.
  78. ↑ Gondo, Talent. "BREAKING- Record 23 Presidential Candidates For Zimbabwe's July 30 Polls". zimeye.net (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  79. ↑ Mabhena, Charles (2 August 2018). "BREAKING NEWS: Emerson Mnangagwa wins Zimbabwe Presidential Elections 2018, ZEC". ZWNews (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  80. ↑ Bruce Mutsvairo; Cleophas T. Muneri (29 November 2019). Journalism, Democracy, and Human Rights in Zimbabwe. Rowman & Littlefield. pp. 14–. ISBN 978-1-4985-9977-1. OCLC 1128426040.
  81. ↑ "Zimbabwe's Chamisa challenges election result". TRTWORLD. 10 August 2018. 17 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2019.
  82. ↑ "Zim ConCourt dismisses MDC's challenge, confirms Mnangagwa winner – SABC News – Breaking news, special reports, world, business, sport coverage of all South African current events. Africa's news leader". www.sabcnews.com. 24 August 2018. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  83. ↑ "Top Zimbabwe court confirms Mnangagwa's presidential election victory". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 August 2018. සම්ප්‍රවේශය 17 January 2019.
  84. ↑ "The costs of the Robert Mugabe era". newzimbabwe.com. 1 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 12 March 2018.
  85. ↑ Mark Chingono and Bukola Adebayo (7 August 2019). "Millions in Zimbabwe facing starvation after severe droughts, UN food agency says". CNN. සම්ප්‍රවේශය 14 August 2019.
  86. ↑ "Canada and others debate Zimbabwe's bid to rejoin Commonwealth". The Globe and Mail. 7 Feb 2023. p. A4.
  87. ↑ "Zimbabwe's President Mnangagwa wins second term, opposition rejects result". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්).
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සිම්බාබ්වේ_හි_ඉතිහාසය&oldid=665224" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි