Letalnica
Letalnica braci Gorišków (do 2004 r. Velikanka, pol. Olbrzymka) – mamucia skocznia narciarska o punkcie konstrukcyjnym K200 i rozmiarze HS 240, zlokalizowana nieopodal wsi Rateče (gmina Kranjska Gora) w dolinie Planica w Alpach Julijskich w Słowenii, otwarta w 1969 r. Wspólnie z Vikersundbakken w norweskim Vikersundzie jest największą skocznią narciarską świata pod względem rozmiaru (HS).
| Punkt konstrukcyjny K200 | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Data otwarcia |
21 marca 1969 |
| Rozmiar skoczni (HS) |
240 m |
| Igelit |
brak |
| Rekord |
252 m |
| (2019-03-24) | |
| Najdłuższy skok |
253,5 m |
| (2018-03-22) | |
| Kluby |
SD Planica |
Położenie na mapie gminy Kranjska Gora  | |
Położenie na mapie Słowenii  | |
| 46°28′35,46″N 13°43′10,76″E/46,476516 13,719655 | |
Nazwana na cześć jej konstruktorów – braci Vlada i Janeza Gorišków, dla odróżnienia od usytuowanej tuż obok Bloudkovej velikanki. W 2004 r. zmieniono jej nazwę z Velikanka na Letalnica (pol. Skocznia do lotów narciarskich).
Ze względu na warunki atmosferyczne panujące w dolinie Planica rozgrywanie konkursów na Letalnicy możliwe jest wyłącznie w godzinach przedpołudniowych. Wówczas, przy słonecznej pogodzie, pojawia się wiatr wiejący ze wschodu o sile w granicach 2–3 m/s. Skocznia jest wyposażona w zasłony przeciwwietrzne z możliwością ich zamykania. Na skoczni ustanowiono 28 rekordów świata w długości skoku (lotu) narciarskiego.
Historia
edytuj4 lutego 1934 otwarto w Planicy pierwszą na świecie mamucią skocznię narciarską o punkcie konstrukcyjnym K90 według projektu Ivana Rožmana. Jej kolejne rozbudowy projektował oraz nadzorował Stanko Bloudek, a po jego śmierci dzieło to kontynuowali bracia Vlado i Janez Goriškowie. W połowie lat 60. XX wieku – ze względów technicznych – dalsza rozbudowa obiektu okazała się niemożliwa, zatem by utrzymać prymat pod względem wielkości skoczni na świecie koniecznym było zbudowanie skoczni w innym miejscu. Nową Velikankę K153 wzniesiono w latach 1967–1968 niedaleko Bloudkovej velikanki, więc od tamtej pory istniały w Planicy dwie Velikanki – większa braci Gorisków i mniejsza Bloudka. Do 2004 r. obie nazywały się podobnie (Velikanka oraz Bloudkova velikanka).
1969: Otwarcie skoczni
edytuj6 marca 1969 – na dwa tygodnie przed oficjalnym otwarciem – krótko po godzinie 14, Miro Oman oddał pierwszy skok na nowej Velikance, lądując na 135 metrze[1][2]. Natomiast uroczyste otwarcie i pierwsze oficjalne zawody odbyły się na niej 21 marca 1969. Był to inauguracyjny konkurs 3-dniowego Tygodnia Lotów Narciarskich KOP, w którym wystartowało 60 zawodników z 15 państw, a zwycięzcą został Jiří Raška. Ustanowiono podczas niego aż pięć rekordów świata, ostatni z nich był autorstwa Manfreda Wolfa i wynosił 165 metrów.
1985: Rekordowa wizyta 150 tys. osób
edytujW 1984 r. z okazji 50-lecia Planicy komitet organizacyjny podjął decyzję o modernizacji skoczni. Latem i jesienią 1984 r. Przeprowadzono poważniejsze prace remontowe, a na budowie pod dowództwem braci Gorišek pomagali pracownicy armii jugosłowiańskiej, ochotnicy i różne organizacje robocze. Wykopano 1500 metrów sześciennych materiału i wprowadzono do strefy lądowania. Wydobyli również 300 metrów sześciennych materiału z najazdu. Starą drewnianą wieżę zastąpiono stalową, a stół startowy cofnięto o pięć metrów[3].
W 1985 r. w Planicy odbyły się ósme Mistrzostwa Świata w lotach narciarskich, z najwyższym w historii rekordem frekwencji na poziomie 150 000 osób i rekordem 80 000 osób w jednym wydarzeniu[4]. Podczas imprezy zostały ustanowione trzy rekordy świata: Mike Holland (186 metrów) i Matti Nykänen (187 i 191 metrów). Nykänen zdobył również mistrzostwo świata[5].
1987: Ostatni rekord świata w stylu równoległym
edytuj13 marca 1987 Andreas Felder na oficjalnym treningu skoczył 192 metrów[6][7]. Następnego dnia, podczas zawodów Pucharu Świata na Velikance, rekord świata 194 metrów w długości skoku ustanowił Polak – Piotr Fijas, runda została odwołana i powtórzona zaraz po tym skoku, w którym Felder skoczył 191 metrów[8][9][10]. Rezultat ten nie został pobity przez następne siedem lat. Jest to zarazem do dziś najdłuższy skok w historii tej dyscypliny oddany w stylu klasycznym[11] 15 marca 1987 roku, ostatniego dnia, Vegard Opaas skoczył 193 metrów, runda została odwołana zaraz po tym skoku[12].
1991: Najdłuższy skok w stylu równoległym w historii
edytuj23 marca 1991 André Kiesewetter skoczył 196 metrów, ale dotknął ziemi. Jest to najdłuższy skok w stylu równoległym w historii[13][14]. Następnego dnia, 24 marca 1991 Ralf Gebstedt skoczył 190 metrów i wygrał zawody[15][16]. Były to ostatnie zawody w Jugosławii, ponieważ 25 czerwca 1991 Słowenia ogłosiła niepodległość.
1994: Przerwana 200-metrowa bariera
edytujPrzed Mistrzostwami Świata w Lotach 1994 skocznia została przebudowana (podniesiono i cofnięto próg skoczni o 10 metrów). Przebudowa ta umożliwiła przekroczenie nieosiągalnej dotychczas bariery 200 metrów. 17 marca 1994 pierwszy ustany skok powyżej 200 metrów oddał Toni Nieminen, lądując na 203 metrze (wcześniej Austriak Andreas Goldberger skoczył 202 metry, jednak upadł przy lądowaniu)[17][18].
Następnego dnia Christof Duffner podczas oficjalnego treningu osiągnął 207 metrów, jednak skoku nie ustał. Później tego samego dnia Espen Bredesen ustanowił trzeci rekord świata lądując na 209 metrze[19].
1997: Peterka spowodował manię skoków narciarskich w Słowenii
edytujW 1997 r. Słowenię ogarnęło wielkie poruszenie, ponieważ Primož Peterka walczył o pierwszą w historii tego kraju wygraną w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata. W sumie w ciągu trzech dni na obiekcie zgromadziło się 130 000 osób, z czego ponad 70 000 tylko w decydującą sobotę, kiedy to Espen Bredesen i Lasse Ottesen ustanowili odpowiednio dwa rekordy świata (210 i 212 metrów). Peterka zdobył Kryształową Kulę za sezon 1996/97[20][21][22]. Impreza ta zgromadziła drugą pod względem liczebności widownię w historii Planicy i otrzymała najwyższe oceny telewizyjne w historii Słowenii.
W 2000 r. w Planicy odbyły się pierwsze w historii zawody drużynowe w lotach narciarskich. Ustanowiono także dwa rekordy świata; Thomas Hörl osiągnął 224,5 metra, a Andreas Goldberger 225 metrów[23][24].
2005: Super niedziela z czterema rekordami świata
edytuj20 marca 2005 rekord skoczni był bity czterokrotnie. Ostatecznie skokiem na odległość 239 metrów nowy rekord ustanowił Bjørn Einar Romøren. Jednak najdłuższy skok na tym obiekcie oddał Janne Ahonen, który tego samego dnia uzyskał 240 metrów, jednak upadł i próba ta nie została zaliczona jako skok rekordowy. Zawody te zostały uznane przez obserwatorów, a w szczególności przez media, za jedne z najbardziej emocjonujących zawodów w historii skoków narciarskich[25].
W 2009 r., przed Mistrzostwami Świata w Lotach 2010, profil zeskoku został zmodernizowany[26].
Do przebudowy Vikersundbakken w 2011 r. Letalnica była największą skocznią narciarską i jednocześnie jedyną skocznią na świecie umożliwiającą oddawanie skoków na odległości przekraczające 230 metrów.
W sezonie 2013/14 po raz pierwszy od 16 lat nie został zorganizowany konkurs na tej skoczni, zawody zostały przeniesione na Bloudkovą velikankę, gdzie po raz ostatni zawody PŚ odbywały się w sezonie 1997/98.
Przebudowa (2013/2015) / Nordijski center Planica
edytujLatem 2013 r. rozpoczęła się kolejna przebudowa Letalnicy w ramach powstającego kompleksu sportowego Nordijski center Planica, otwartego 11 grudnia 2015. Przebudowa tej skoczni objęła budowę nowej wieży najazdowej (próg jest umiejscowiony 5 metrów wyżej i cofnięty o ok. 10 metrów), zmianę profilu zeskoku oraz budowę nowej wieży dla kamer. Przebudowę zakończono w lutym 2015 r., a w jej wyniku możliwe są skoki 250-metrowe[27]. Po przebudowie punkt konstrukcyjny wynosi 200 metrów, a rozmiar skoczni – 240 metrów.
Pierwsze zawody na przebudowanej Letalnicy odbyły się w dniach 20–22 marca 2015. 20 marca 2015 nowy rekord skoczni ustanowił Peter Prevc, uzyskując 248,5 m. 25 marca 2017 Stefan Kraft ustanowił rekord skoczni, skacząc na odległość 251 m. W następnym skoku Kamil Stoch poprawił ten rekord o pół metra, jednocześnie ustanawiając nieoficjalny rekord Polski w długości lotu.
W związku z nowymi przepisami Międzynarodowej Federacji Narciarskiej w sezonie 2017/18 został zmieniony rozmiar skoczni z 225 na 240 m[28][29].
Mistrzostwa świata w lotach narciarskich 2020 były pierwszymi zawodami na Letalnicy rozgrywanymi przy sztucznym oświetleniu.
Od 24 marca 2019 nowym rekordzistą skoczni jest Ryōyū Kobayashi, który uzyskał 252 m.
Parametry skoczni
edytuj- Punkt konstrukcyjny: 200 m
- Wielkość skoczni (HS): 240 m
- Długość najazdu: 133.8 m
- Nachylenie najazdu: 35.1°
- Nachylenie progu: 11°-11.5°
- Długość progu: 8.00 m
- Wysokość progu: 2.93 m
- Nachylenie zeskoku: 35.6°/33.2°/30.6°
Lista triumfatorów konkursów TLN, PŚ i MŚwLN
edytujMistrzostwa Świata w Lotach Narciarskich (Zawody z 1994 roku liczone jednocześnie do Pucharu Świata)
Rekordziści skoczni
edytujPełna lista wszystkich rekordów skoczni i świata. W porządku chronologicznym:
|
|
Rekord świata z upadkiem lub dotykiem.
Rekord skoczni z upadkiem lub dotykiem.
Pozostałe rekordy
edytuj- Po raz pierwszy w historii zostały przeprowadzone Mistrzostwa Świata w Lotach Narciarskich na tej skoczni w 1972 roku.
- Pomiędzy 80 tys. kibiców zgromadziło się w czasie sobotniego konkursu Mistrzostw Świata w Lotach Narciarskich w roku 1985, co jest największą widownią pojedynczego konkursu Mistrzostw Świata w Lotach Narciarskich w historii.
- 17 marca 1994 roku Andreas Goldberger osiągnął 202 m, zostając pierwszym człowiekiem w historii, który skoczył ponad 200 metrów; skoku nie uznano, ponieważ Goldberger podparł skok przy lądowaniu.
- 17 marca 1994 roku Toni Nieminen osiągnął 203 m ustając skok bez podpórki i oficjalnie został pierwszym człowiekiem w historii, który skoczył ponad 200 metrów.
- 22 marca 1997 roku na skoczni zgromadziło się 70 tys. kibiców, co jest największą widownią pojedynczego konkursu Pucharu Świata.
- 18 marca 2000 roku, po raz pierwszy w historii został przeprowadzony konkurs Drużynowego Pucharu Świata w Lotach Narciarskich.
- 28 oficjalnych rekordów było ustanawianych na tej skoczni.
- 14 nieuznanych rekordów świata (przez upadek, podpórkę przy lądowaniu) było ustanawianych na tej skoczni.
- 7-krotnie zorganizowano Mistrzostwa Świata w Lotach Narciarskich.
- 41-krotnie zorganizowano indywidualne konkursy Pucharu Świata w Lotach Narciarskich.
- 14-krotnie zorganizowano drużynowe konkursy Pucharu Świata w Lotach Narciarskich.
- 22 marca 2018 Gregor Schlierenzauer osiągnął odległość 253,5 metra, ale podparł skok. Jest to najdłuższy lot oddany na Letalnicy.
Skocznia w kulturze
edytuj- „Planiške fanfare” (1954) – dżingiel z muzyką intro i outro, został napisany przez słoweńskiego kompozytora Bojana Adamiča specjalnie na konkurs w Planicy 1954.[32] Uroš Krek, inny słoweński kompozytor, napisał drugą wersję trzy lata później[33][34].
- „Planica, Planica” (1979) – to piosenka słoweńskiego zespołu Ansambel bratov Avsenik, zagrana po raz pierwszy 15 marca na otwarciu Mistrzostw Świata w Lotach Narciarskich 1979. Muzykę napisał Slavko Avsenik, a teksty na nowo napisał Marjan Stare. Ale to właściwie samplowany utwór, który Avsenik wydał w 1965 roku pod roboczym tytułem „Na morje, na morje”, później przemianowanym na „Smučarska”, do którego tekst został napisany przez Ferry Souvan[35][36][37].
- „Andromeda” (1980) – Piosenka napisana i wykonana przez Miha Kralj, pioniera słoweńskiej muzyki elektronicznej, została wybrana przez reżysera telewizyjnego Planicy Stane’a Škodlara i została odtworzona w zwolnionym tempie w latach 1985–1994.[38][39]
- „Slow Motion Replays” (1997) – Na prośbę Stane’a Škodlara, ówczesnego i długoletniego reżysera telewizyjnego Planicy, słoweński kompozytor Jani Golob napisał prawie dwie minuty instrumentalne do powtórek w zwolnionym tempie w 1997 roku. Planowano grać i nagrywać również z orkiestrą, dla której pisał (Golob) nuty, ale sesja nagraniowa nie została zrealizowana[31].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Preizkusni skok 135 metrov (strona 1). Delo, 7 marca 1969. (słoweń.).
- ↑ Planica je nared (strona 17). Delo, 7 marca 1969. (słoweń.).
- ↑ TV Dnevnik 13/10/1984 (wywiad z Janezem Goriškiem). RTV Slovenija, 13 października 1984. (słoweń.).
- ↑ Mikavnost Planice je že večja od njenih realnih zmogljivosti (strona 9). Delo, 18 marca 1985. (słoweń.).
- ↑ V manj kot dveh urah trije svetovni in vrsta državnih rekordov (strona 5). Delo, 16 marca 1985. (słoweń.).
- ↑ Felder ze znamenjem, ki ne velja (strona 1). Delo, 14 marca 1987. (słoweń.).
- ↑ Andreas Felder na treningu pod Poncami poletel 192m (strona 5). Delo, 14 marca 1987. (słoweń.).
- ↑ Felderju sobotna tekma, Fijasu pa svetovni rekord (strona 11). Delo, 16 marca 1987. (słoweń.).
- ↑ Planica 1987: galeria zdjęć (strona 16). Delo, 16 marca 1987. (słoweń.).
- ↑ Wirtualna Polska Media, Polak przez 7 lat był rekordzistą świata. Piotr Fijas zatrzymał rewolucję – WP SportoweFakty [online], sportowefakty.wp.pl, 19 stycznia 2018 [dostęp 2019-02-15] (pol.).
- ↑ Adam Bucholz: Historia konkursów Pucharu Świata na Letalnicy. skijumping.pl. [dostęp 2013-03-20].
- ↑ Planiška nedelja Fidjestolu, drugi Zupan, četrti Tepeš (strona 9). Delo, 16 marca 1987. (słoweń.).
- ↑ Tudi Kiessewetter je bil ob sapo, zato je nekoliko segel v sneg (strona 9). Delo, 25 marca 1991. (słoweń.).
- ↑ Zgodovinski let – André Kiesewetter po 196 metrih z dotikom (strona 16). Delo, 25 marca 1991. (słoweń.).
- ↑ Rezultati iz Planice: LETALNICA – DRUGI DAN (strona 9). Delo, 25 marca 1991. (słoweń.).
- ↑ Rekord osobisty Ralpha Gebstedta: 190 metrów – Planica 1997 (spójrz na 10:46). YouTube, 22 marca 1997.
- ↑ V Planici tudi preko magičnih 200 metrov (strona 8). Delo, 18 marca 1994. (słoweń.).
- ↑ Toni Nieminen poletel 203 m (strona 1). Delo, 18 marca 1994. (słoweń.).
- ↑ Planica ne pozna nobenih meja; Espen Bredesen poletel 209 metrov (strona 8). Delo, 19 marca 1994. (słoweń.).
- ↑ Planica – L. Ottesen 212 m, Peterka skupni zmagovalec (strona 11). Delo, 24 marca 1997. (słoweń.).
- ↑ Japonski zmagi v Planici, P. Peterki tudi piramida (strona 1). Delo, 24 marca 1997. (słoweń.).
- ↑ Primoža v nebesa, Dietra pa v pekel (strona 9). Gorenjski glas, 25 marca 1997. (słoweń.).
- ↑ Velikanka čaka na rekorde (strona 22). Gorenjski glas, 17 marca 2000. (słoweń.).
- ↑ Rekordi padali kot zrele hruške (strona 19). Gorenjski glas, 21 marca 2000. (słoweń.).
- ↑ Finał PŚ Drama i rekordy. skokinarciarskie.pl. [dostęp 2014-09-24].
- ↑ Łukasz Kruczek – miałem problem z wyborem. skijumping.pl. [dostęp 2010-03-27].
- ↑ Konkursy skoków narciarskich w Planicy. [dostęp 2013-07-25].
- ↑ Adam Bucholz: Planica i Vikersund z HS240. FIS ujednolica przepisy o rozmiarach obiektów. skijumping.pl, 2017-11-16. [dostęp 2017-11-21].
- ↑ Homologated Jumping Hills. fis-ski.com, 2017-11-19. [dostęp 2017-11-21]. (ang.).
- ↑ a b MŚ w Planicy odbędą się w przyszłym sezonie. Zawody przełożone przez koronawirusa – Sport [online], sport.radiozet.pl [dostęp 2020-03-12] (pol.).
- ↑ a b Ustrašil bi se, če bi bil vsem všeč. Večer, 24 stycznia 2016.
- ↑ 15 skokov nad 100 metrov: Slovesna otvoritev 120-metrske (strona 6, kolumna 5). Slovenski poročevalec, 13 marca 1954. (słoweń.).
- ↑ Naše misli so v Planici... (strona 6, podtytuł). Slovenski poročevalec, 8 marca 1957. (słoweń.).
- ↑ Planiške fanfare (intro and outro song). YouTube, 10 grudnia 2020.
- ↑ Skrivnostne poti skladbe, ki jo pozna vsak Slovenec. siol.net, 17 marca 2018. (słoweń.).
- ↑ Lepe Ste Ve Karavanke, 1966 (album). discgogs.com, 10 grudnia 2020. (słoweń.).
- ↑ Smučarska by Ansambel bratov Avsenik (1965). YouTube, 10 grudnia 2020. (słoweń.).
- ↑ Andromeda by Miha Kralj (1980). YouTube, 10 grudnia 2020.
- ↑ Električne sanje: film o Mihu Kralju, ki je dal kultni kozmični zven poletom v Planici. Radiotelevizija Slovenija, 25 maja 2018. (słoweń.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Sylwetka skoczni na skisprugschanzen.com (de/en/pl)
- Strona internetowa klubu SD Planica (sl/en)