Agat – wielobarwna odmiana chalcedonu o charakterystycznej, wstęgowej budowie[3].
Nazwa „agat” pochodzi prawdopodobnie od rzeki Dirillo(inne języki) (dawniej Achates) na Sycylii, gdzie minerał ten był wydobywany w czasach starożytnych[1][3].
Kamień jest odmianą chalcedonu, dzieli więc z nim większość właściwości fizykochemicznych. Agaty cechuje budowa wstęgowa lub koncentryczna. Każda z poszczególnych stref jest budowana przez mikrokrystaliczny kwarc, którego kryształy zwrócone są prostopadle do powierzchni stref. Wstęgom barwę nadają domieszki – nawet w przypadku jednego okazu, poszczególne strefy mogą mieć różne barwy i odcienie[1].
Agaty tworzą kuliste lub nieregularne nagromadzenia, które mogą osiągać obwody od kilku milimetrów do kilku metrów. Czasem wykształcają się także jako wypełnienie szczelin w skałach wulkanicznych. Wstęgi tworzą się w procesie cyklicznej krystalizacji – naukowcy spierają się na temat jej dokładnego przebiegu[1].
Jeśli wnętrze skały nie zostanie do końca wypełnione masą agatu, w środku mogą wykształcić się kryształy innych minerałów, np. innych odmian kwarcu, kalcytu, goethytu, anhydrytu czy barytu. Powstałą w ten sposób formację nazywa się druzą[1].
Na podstawie 28 okazów czas ukształtowania się kryształów agatu oszacowano na fanerozoik, ok. od 280 do 64,5 mln lat temu[4].
Bardziej znaczące złoża agatów znajdują się w Nadrenii-Palatynacie w Niemczech, na południu Brazylii i w północnym Urugwaju, w Queensland w Australii, w Chinach, Indiach, na Kaukazie, na Madagaskarze, w Meksyku, w Mongolii, w Namibii i w stanach Wyoming i Montana w Stanach Zjednoczonych[5].
Wyróżnia się wiele odmian agatów, które różnią się od siebie barwą i wzorem wstęg, m.in.[5]:
- a. oczkowy – o wzorze przypominającym oko
- a. wstęgowy – wstęgi mniej więcej tej samej grubości, równoległe względem zewnętrznej ściany kamienia
- enhydros – z inkluzjami wody
- ognisty – zawierający limonit, z charakterystyczną grą barw przypominającą opalizację
Stanowi kamień do biżuterii oraz materiał, z którego wyrabia się rękodzieło. Ze względu na swoje właściwości jest stosowany także w technice[6].
Identyfikatory zewnętrzne: