Ameryka Centralna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m r2.7.2) (Robot dodał diq:Amerika Miyanên |
|||
| (Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 20 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
<div style="float: right; margin: 0 0 1em 2em; width: 20em; text-align: right; font-size: 0.86em; font-family: lucida grande, sans-serif; line-height: normal;"><!-- start of floated right section --> |
<div style="float: right; margin: 0 0 1em 2em; width: 20em; text-align: right; font-size: 0.86em; font-family: lucida grande, sans-serif; line-height: normal;"><!-- start of floated right section --> |
||
<div style="border: 1px solid #ccd2d9; background: #f0f6fa; text-align: left; padding: 0.5em 1em; text-align: center;"><!-- start of slate grey box |
<div style="border: 1px solid #ccd2d9; background: #f0f6fa; text-align: left; padding: 0.5em 1em; text-align: center;"><!-- start of slate grey box |
||
--> |
--> |
||
<big>'''Ameryka Centralna'''</big> |
<big>'''Ameryka Centralna'''</big> |
||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
[[Plik:CIA map of Central America.png|200px|Mapa Ameryki Centralnej]] |
[[Plik:CIA map of Central America.png|200px|Mapa Ameryki Centralnej]] |
||
</div> |
</div> |
||
{| style="background: transparent; text-align: left; table-layout: auto; border-collapse: collapse; padding: 0; font-size: 100%; |
{| style="background: transparent; text-align: left; table-layout: auto; border-collapse: collapse; padding: 0; font-size: 100%;" cellpadding="0" |
||
! |
!style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"| Powierzchnia |
||
| |
|style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top"| 521 499 km² |
||
|- |
|- |
||
! |
!style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"| Liczba ludności |
||
| |
|style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top"| 43 308 705 <small>(2013)</small> |
||
|- |
|- |
||
! |
!style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"| Gęstość zaludnienia |
||
| |
|style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top"| 83,0 os./km² |
||
|- |
|- |
||
! |
!style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"| [[Strefa czasowa|Strefy czasowe]] |
||
| |
|style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top"| [[UTC-06:00|UTC-6]], [[UTC-05:00|-5]] |
||
|- |
|||
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Produkt krajowy brutto|PKB]] |
|||
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | 98 mld dolarów ([[kurs walutowy]]) <br /> 214 mld dolarów ([[parytet siły nabywczej]]) |
|||
|- |
|||
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[PKB per capita]] |
|||
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | 2 250 dolarów ([[kurs walutowy]]) <br /> 5 351 dolarów ([[parytet siły nabywczej]]) |
|||
|- |
|||
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | Języki |
|||
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | [[Język hiszpański|hiszpański]], [[Język angielski|angielski]], [[Język Garifuna|Garifuna]], [[Język Belizean Kriol|Kriol]], [[języki majańskie]], [[języki europejskie]], i [[Języki mezoamerykańskie|wiele innych]] |
|||
|- |
|||
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | [[Strefa czasowa|Strefy czasowe]] |
|||
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | UTC - 6:00 |
|||
|- |
|||
! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;" | Największe miasta |
|||
| style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top" | [[Gwatemala (miasto)|Gwatemala]]<br />[[San Salvador (miasto w Salwadorze)|San Salvador]]<br />[[San José (prowincja San José)|San José]]<br />[[Managua (miasto)|Managua]]<br />[[Tegucigalpa]]<br />[[Panama (miasto)|Panama]] |
|||
|- |
|- |
||
!style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"| Największe miasta |
|||
|style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top"| [[Gwatemala (miasto)|Gwatemala]]<br />[[San Salvador]]<br />[[San José]]<br />[[Managua]]<br />[[Tegucigalpa]]<br />[[Panama (miasto)|Panama]] |
|||
|} |
|} |
||
</div> |
</div> |
||
</div> |
</div> |
||
'''Ameryka Centralna''' ([[Język hiszpański|hiszp.]] ''Centroamérica'' lub ''América Central'') – centralny region geograficzny [[Ameryka|Ameryki]], położony między [[Morze Karaibskie|Morzem Karaibskim]] na wschodzie a [[Ocean Spokojny|Oceanem Spokojnym]] na zachodzie. Definiowany jest jako południowa część [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]], na południowym wschodzie łącząca się z [[Ameryka Południowa|Ameryką Południową]]<ref name="pwn">{{encyklopedia PWN|id = 4019221|tytuł=Ameryka Centralna|data dostępu=2013-11-18}}</ref>. |
|||
'''Ameryka Centralna''' ([[Język hiszpański|hiszp]]. ''Centroamérica'' lub ''América Central'') to centralny region geograficzny [[Ameryka|Ameryki]]. Jest definiowany jako południowa część [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] łączący się z [[Ameryka Południowa|Ameryką Południową]] na południowym wschodzie, albo jako samodzielny region Ameryki. |
|||
== Położenie geograficzne == |
== Położenie geograficzne == |
||
[[Plik:Tectonic plates Caribbean.png|thumb|left|Ameryka Centralna i karaibska [[płyta tektoniczna]]]] |
[[Plik:Tectonic plates Caribbean.png|thumb|left|Ameryka Centralna i karaibska [[płyta tektoniczna]]]] |
||
[[Plik:Map of Central America.png|thumb|Podział polityczny Ameryki Centralnej]] |
|||
[[Geografia|Geograficznie]], Ameryka Centralna to wąski przesmyk na południu Ameryki Północnej ciągnący się od [[Tehuantepec (przesmyk)|Przesmyku Tehuantepec]] w [[Meksyk]]u na południowy wschód, do [[Przesmyk Panamski|Przesmyku Panamskiego]], gdzie łączy się z [[Kolumbia|kolumbijskimi]] nizinami pacyficznymi w północnozachodniej Ameryce Południowej. Alternatywnie, Amerykę Centralną od północy ogranicza południowomeksykański łańcuch [[wulkan]]ów. Ma ona powierzchnię 592 000 [[kilometr kwadratowy|kilometrów kwadratowych]]. Południowozachodni jej brzeg oblewa [[Ocean Spokojny]], północnowschodni - [[Morze Karaibskie]], a północny - [[Zatoka Meksykańska]]. |
|||
W ujęciu [[geografia fizyczna|fizycznogeograficznym]] Ameryka Centralna to obszar na południu Ameryki Północnej ciągnący się od przesmyku [[Tehuantepec (przesmyk)|Tehuantepec]] w [[Meksyk]]u na północnym zachodzie do [[Przesmyk Panamski|Przesmyku Panamskiego]] na południowym wschodzie, gdzie łączy się z nizinami pacyficznymi w północno-zachodniej Ameryce Południowej. Południowo-zachodni jej brzeg oblewa [[Ocean Spokojny]], północno-wschodni – [[Morze Karaibskie]], a północny – [[Zatoka Meksykańska]]. Tak zdefiniowany obszar zajmowany jest przez osiem państw – Meksyk (wschodnia część kraju), [[Gwatemala|Gwatemalę]], [[Belize]], [[Salwador]], [[Honduras]], [[Nikaragua|Nikaraguę]], [[Kostaryka|Kostarykę]] i [[Panama|Panamę]] (zachodnia część kraju)<ref name="pwn" /><ref name="wiem">{{Cytuj stronę |url = https://archive.is/20131118132702/http://portalwiedzy.onet.pl/31876,,,,ameryka_centralna,haslo.html |tytuł = Ameryka Centralna |opublikowany = Onet WIEM |data dostępu = 2013-11-18}}</ref>. |
|||
Większa |
Większa część Ameryki Centralnej znajduje się na karaibskiej [[płyta tektoniczna|płycie tektonicznej]]. Region ten jest geologicznie aktywny, co pewien czas występują na nim [[erupcja wulkanu|erupcje wulkanów]] i [[trzęsienie ziemi|trzęsienia ziemi]]. Urodzajne gleby powstałe z [[lawa|lawy]] umożliwiły przetrwanie populacji skupionych na wyżynach. [[Managua]], stolica Nikaragui, została zniszczona przez trzęsienia ziemi w 1931 i 1972, a w 2001 roku dwa trzęsienia ziemi zniszczyły [[Salwador]]. |
||
== Położenie geopolityczne == |
== Położenie geopolityczne == |
||
W kontekście społeczno-geograficznym termin ten odnosi się do siedmiu państw od [[Gwatemala|Gwatemali]] i [[Belize]] na północnym zachodzie po [[Panama|Panamę]] na południowym wschodzie<ref name="wiem" />. |
|||
[[Geopolityka|Geopolitycznie]], Ameryka Centralna tradycyjnie składa się z poniższych państw: |
|||
{| class="wikitable sortable" |
{| class="wikitable sortable" |
||
! Nazwa państwa |
|||
|- bgcolor="#ECECEC" |
|||
! Nazwa państwa<br />i jego [[flaga]] |
|||
! [[Lista państw świata według powierzchni|Powierzchnia]]<br />(km²) |
! [[Lista państw świata według powierzchni|Powierzchnia]]<br />(km²) |
||
! [[Lista państw świata według liczby ludności|Liczba ludności]]<br />(dane szacunkowe 2013<ref name="cia">{{Cytuj stronę |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |tytuł = The World Factbook |opublikowany = CIA |język = en |archiwum = https://www.webcitation.org/6GR2bmwfo?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/history.html |zarchiwizowano = 2013-05-07 |data dostępu = 2013-11-18}}</ref>) |
|||
! [[Lista państw świata według liczby ludności|Liczba ludności]]<br />(przewidywana na<br /> 1 lipca 2005 roku) |
|||
! [[Lista państw świata według gęstości zaludnienia|Gęstość zaludnienia]]<br />( |
! [[Lista państw świata według gęstości zaludnienia|Gęstość zaludnienia]]<br />(os./km²<ref name="cia" />) |
||
! |
! Stolica |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|BLZ}} |
||
| {{l|f=tak|22966}} |
|||
| align="right" | 22 966 |
|||
| {{l|f=tak|334297}} |
|||
| align="right" | 291 000 |
|||
| |
| {{l|f=tak|14.6}} |
||
| |
|style="text-align:left;"| [[Belmopan]] |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|CRI}} |
||
| {{l|f=tak|51100}} |
|||
| align="right" | 51 100 |
|||
| {{l|f=tak|4695942}} |
|||
| align="right" | 4 327 000 |
|||
| {{l|f=tak|91.9}} |
|||
| align="right" | 85 |
|||
| |
|style="text-align:left;"| [[San José]] |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|SLV}} |
||
| {{l|f=tak|21041}} |
|||
| align="right" | 21 040 |
|||
| {{l|f=tak|6108590}} |
|||
| align="right" | 6 881 000 |
|||
| {{l|f=tak|290.3}} |
|||
| align="right" | 327 |
|||
| |
|style="text-align:left;"| [[San Salvador]] |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|GTM}} |
||
| {{l|f=tak|108889}} |
|||
| align="right" | 108 890 |
|||
| {{l|f=tak|14373472}} |
|||
| align="right" | 12 599 000 |
|||
| {{l|f=tak|132.0}} |
|||
| align="right" | 116 |
|||
| |
|style="text-align:left;"| [[Gwatemala (miasto)|Gwatemala]] |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|HND}} |
||
| {{l|f=tak|112090}} |
|||
| align="right" | 112 492 |
|||
| {{l|f=tak|8448465}} |
|||
| align="right" | 7 205 000 |
|||
| {{l|f=tak|75.4}} |
|||
| align="right" | 64 |
|||
| |
|style="text-align:left;"| [[Tegucigalpa]] |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|NIC}} |
||
| {{l|f=tak|130370}} |
|||
| align="right" | 129 494 |
|||
| {{l|f=tak|5788531}} |
|||
| align="right" | 5 487 000 |
|||
| {{l|f=tak|44.4}} |
|||
| align="right" | 42 |
|||
| |
|style="text-align:left;"| [[Managua]] |
||
|- |
|- |
||
| |
|style="text-align:left;"| {{Państwo|PAN}} |
||
| {{l|f=tak|75420}} |
|||
| align="right" | 75 517 |
|||
| {{l|f=tak|3559408}} |
|||
| align="right" | 3 232 000 |
|||
| {{l|f=tak|47.2}} |
|||
| align="right" | 43 |
|||
| |
|style="text-align:left;"| [[Panama (miasto)|Panama]] |
||
|- class="sortbottom" |
|||
|- style=" font-weight:bold; " |
|||
! Łącznie |
! Łącznie |
||
| |
|align="right"| 521 876 |
||
| |
|align="right"| 43 308 705 |
||
| |
|align="right"| 83,0 |
||
| |
|style="text-align:left;"| |
||
|} |
|} |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
{{commonscat|Central America}} |
|||
* [[Ameryka Środkowa]] |
* [[Ameryka Środkowa]] |
||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
|||
{{Regiony Ziemi}} |
{{Regiony Ziemi}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Regiony Ameryki]] |
|||
[[Kategoria:Ameryka]] |
|||
[[ |
[[Kategoria:Regiony Ameryki]] |
||
[[Kategoria:Ameryka Północna]] |
|||
[[af:Sentraal-Amerika]] |
|||
[[ar:أمريكا الوسطى]] |
|||
[[an:America Central]] |
|||
[[frp:Amèrica centrâla]] |
|||
[[ast:América Central]] |
|||
[[gn:Mbyteamérika]] |
|||
[[az:Mərkəzi Amerika]] |
|||
[[bm:Cema Amerika]] |
|||
[[bn:মধ্য আমেরিকা]] |
|||
[[zh-min-nan:Tiong Bí-chiu]] |
|||
[[be:Цэнтральная Амерыка]] |
|||
[[be-x-old:Цэнтральная Амэрыка]] |
|||
[[bg:Централна Америка]] |
|||
[[br:Kreizamerika]] |
|||
[[ca:Amèrica Central]] |
|||
[[cv:Тĕп Америка]] |
|||
[[cs:Střední Amerika]] |
|||
[[da:Mellemamerika]] |
|||
[[de:Zentralamerika]] |
|||
[[dsb:Srjejźna Amerika]] |
|||
[[et:Kesk-Ameerika]] |
|||
[[el:Κεντρική Αμερική]] |
|||
[[en:Central America]] |
|||
[[es:América Central]] |
|||
[[eo:Centra Ameriko]] |
|||
[[eu:Erdialdeko Amerika]] |
|||
[[fa:آمریکای مرکزی]] |
|||
[[fo:Miðamerika]] |
|||
[[fr:Amérique centrale]] |
|||
[[fy:Sintraal-Amearika]] |
|||
[[fur:Americhe centrâl]] |
|||
[[gv:America Veanagh]] |
|||
[[gd:Aimearaga Mheadhanach]] |
|||
[[gl:América Central]] |
|||
[[ko:중앙아메리카]] |
|||
[[hy:Կենտրոնական Ամերիկա]] |
|||
[[hi:मध्य अमेरिका]] |
|||
[[hsb:Srjedźna Amerika]] |
|||
[[hr:Srednja Amerika]] |
|||
[[id:Amerika Tengah]] |
|||
[[ia:America central]] |
|||
[[os:Централон Америкæ]] |
|||
[[zu:IMelika Wenkaba]] |
|||
[[is:Mið-Ameríka]] |
|||
[[it:America Centrale]] |
|||
[[he:אמריקה המרכזית]] |
|||
[[jv:Amérika Tengah]] |
|||
[[kn:ಮಧ್ಯ ಅಮೇರಿಕ]] |
|||
[[ka:ცენტრალური ამერიკა]] |
|||
[[kw:Amerika Gres]] |
|||
[[sw:Amerika ya Kati]] |
|||
[[ku:Amerîkaya Navîn]] |
|||
[[la:America Centralis]] |
|||
[[lv:Centrālamerika]] |
|||
[[lt:Centrinė Amerika]] |
|||
[[lmo:America central]] |
|||
[[hu:Közép-Amerika]] |
|||
[[mk:Средна Америка]] |
|||
[[mr:मध्य अमेरिका]] |
|||
[[ms:Amerika Tengah]] |
|||
[[nl:Centraal-Amerika]] |
|||
[[ja:中央アメリカ]] |
|||
[[no:Mellom-Amerika]] |
|||
[[nn:Mellom-Amerika]] |
|||
[[oc:America Centrala]] |
|||
[[pap:Amerika Sentral]] |
|||
[[tpi:Sentrel Amerika]] |
|||
[[nds:Middelamerika]] |
|||
[[pt:América Central]] |
|||
[[ro:America Centrală]] |
|||
[[ru:Центральная Америка]] |
|||
[[sah:Орто Америка]] |
|||
[[sm:Central Amelika]] |
|||
[[sq:Amerika Qendrore]] |
|||
[[scn:Amèrica cintrali]] |
|||
[[simple:Central America]] |
|||
[[sl:Srednja Amerika]] |
|||
[[so:Bartamaha Ameerika]] |
|||
[[ckb:ئەمریکای ناوەڕاست]] |
|||
[[sr:Средња Америка]] |
|||
[[fi:Keski-Amerikka]] |
|||
[[sv:Centralamerika]] |
|||
[[tl:Gitnang Amerika]] |
|||
[[ta:நடு அமெரிக்கா]] |
|||
[[tt:Үзәк Америка]] |
|||
[[th:อเมริกากลาง]] |
|||
[[tr:Orta Amerika]] |
|||
[[uk:Центральна Америка]] |
|||
[[ur:وسطی امریکہ]] |
|||
[[vec:Merica sentral]] |
|||
[[vi:Trung Mỹ]] |
|||
[[fiu-vro:Kesk-Ameeriga]] |
|||
[[wa:Mîtrinne Amerike]] |
|||
[[war:Butnga nga Amerika]] |
|||
[[wo:Diggu Aamerig]] |
|||
[[yi:צענטראלע אמעריקע]] |
|||
[[yo:Àrin Amẹ́ríkà]] |
|||
[[diq:Amerika Miyanên]] |
|||
[[bat-smg:Cėntrėnė Amerėka]] |
|||
[[zh:中美洲]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 17:33, 9 mar 2023
Ameryka Centralna
| Powierzchnia | 521 499 km² |
|---|---|
| Liczba ludności | 43 308 705 (2013) |
| Gęstość zaludnienia | 83,0 os./km² |
| Strefy czasowe | UTC-6, -5 |
| Największe miasta | Gwatemala San Salvador San José Managua Tegucigalpa Panama |
Ameryka Centralna (hiszp. Centroamérica lub América Central) – centralny region geograficzny Ameryki, położony między Morzem Karaibskim na wschodzie a Oceanem Spokojnym na zachodzie. Definiowany jest jako południowa część Ameryki Północnej, na południowym wschodzie łącząca się z Ameryką Południową[1].
Położenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
W ujęciu fizycznogeograficznym Ameryka Centralna to obszar na południu Ameryki Północnej ciągnący się od przesmyku Tehuantepec w Meksyku na północnym zachodzie do Przesmyku Panamskiego na południowym wschodzie, gdzie łączy się z nizinami pacyficznymi w północno-zachodniej Ameryce Południowej. Południowo-zachodni jej brzeg oblewa Ocean Spokojny, północno-wschodni – Morze Karaibskie, a północny – Zatoka Meksykańska. Tak zdefiniowany obszar zajmowany jest przez osiem państw – Meksyk (wschodnia część kraju), Gwatemalę, Belize, Salwador, Honduras, Nikaraguę, Kostarykę i Panamę (zachodnia część kraju)[1][2].
Większa część Ameryki Centralnej znajduje się na karaibskiej płycie tektonicznej. Region ten jest geologicznie aktywny, co pewien czas występują na nim erupcje wulkanów i trzęsienia ziemi. Urodzajne gleby powstałe z lawy umożliwiły przetrwanie populacji skupionych na wyżynach. Managua, stolica Nikaragui, została zniszczona przez trzęsienia ziemi w 1931 i 1972, a w 2001 roku dwa trzęsienia ziemi zniszczyły Salwador.
Położenie geopolityczne[edytuj | edytuj kod]
W kontekście społeczno-geograficznym termin ten odnosi się do siedmiu państw od Gwatemali i Belize na północnym zachodzie po Panamę na południowym wschodzie[2].
| Nazwa państwa | Powierzchnia (km²) |
Liczba ludności (dane szacunkowe 2013[3]) |
Gęstość zaludnienia (os./km²[3]) |
Stolica |
|---|---|---|---|---|
 Belize
|
22 966 | 334 297 | 14,6 | Belmopan |
 Kostaryka
|
51 100 | 4 695 942 | 91,9 | San José |
 Salwador
|
21 041 | 6 108 590 | 290,3 | San Salvador |
 Gwatemala
|
108 889 | 14 373 472 | 132,0 | Gwatemala |
 Honduras
|
112 090 | 8 448 465 | 75,4 | Tegucigalpa |
 Nikaragua
|
130 370 | 5 788 531 | 44,4 | Managua |
 Panama
|
75 420 | 3 559 408 | 47,2 | Panama |
| Łącznie | 521 876 | 43 308 705 | 83,0 |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Ameryka Centralna, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2013-11-18].
- ↑ a b Ameryka Centralna. Onet WIEM. [dostęp 2013-11-18].
- ↑ a b The World Factbook. CIA. [dostęp 2013-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-07)]. (ang.).