Göteborg: berrikuspenen arteko aldeak

{{Hiri orokorhiri infotaula

'''Göteborg'''<ref>{{Erreferentzia|url=httphttps://www.euskaltzaindia.neteus/dok/arauak/Araua_0157.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 157. araua: Europako hiriak}}</ref> ({{lang-sv|Göteborg}}, {{IPA|jœtəˈbɔrj}} ahoskatua) [[Suedia]]ko bigarren hiri handiena da, [[Stockholm]] hiriburuaren atzetik, eta iparraldeko herrialdeetako hirien artean bosgarrena. [[Västra Götalandeko konderria|Västra Götaland]] probintziako hiriburua da. 2015eko erroldaren arabera 549.839 biztanle ditu baina metropoli eremuak 982.360 biztanle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2021 och befolkningsförändringar 1 oktober –31 december 2021. Totalt|data=2022-03-18|url=https://web.archive.org/web/20220318200213/https://www.scb.se/hitta-statistik/statistik-efter-amne/befolkning/befolkningens-sammansattning/befolkningsstatistik/pong/tabell-och-diagram/kvartals--och-halvarsstatistik--kommun-lan-och-riket/kvartal-4-2021/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

<div style="width:7566%;">

Eremu hau aurrehistoriatik populatua izan da, [[Harri Aro]]ko asentamentuak aurkitu baitira. Gaur egungo Götenborgen aurrekaria [[Lödöse]] izan zen, [[Göta ibaia]]n 40 kilometro gora dagoena. Erdi Aroan kaia eta merkatal herria izan zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Riksarkivet|izenburua=Riksarkivet - Sök i arkiven|hizkuntza=sv|url=https://sok.riksarkivet.se/sdhk?EndastDigitaliserat=false&SDHK=789&TrycktUtgava=true&TrycktRegest=true&Brevtext=true&Extratext=true&Sigill=true&Original=true&MedeltidaAvskrifter=true&MedeltidaRegest=true&EftermedeltidaAvskrifter=true&EftermedeltidaRegest=true&AvanceradSok=True&page=1&postid=sdhk_789&tab=post#tab|aldizkaria=sok.riksarkivet.se|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

Norvegiarrek eta daniarrek ibaiaren ahoa erraz eskuratzen zutela ikusita 1473an ''Nya Lödöse'' (Lödöse berria) sortu zuten gaur egun Göteborgeko Gamlestan suburbioa dagoen tokian. Honek ere arazo ugari izan zituen eta [[Älvsborg gotorlekua]]ren babespean jarri behar izan zuten.

XVII mendean Suedia inperio indartsua bihurtu zen eta kokapen estrategikoa zuela ikusita [[Gustavo II.a Adolfo]] erregeak 1621 urtean Götenborg hiria sortu zuen<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=H�r skulle staden ligga - V�rt G�teborg|data=2015-09-25|url=https://web.archive.org/web/20150925104246/http://www.vartgoteborg.se/prod/sk/vargotnu.nsf/1/kultur_o_fritid,har_skulle_staden_ligga|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-10}}</ref>. Horretarako diseinatzaile eta ingeniari [[herbehereak|herbeheretar]], [[alemania]]r eta [[eskozia]]rrak ekarri zituen. Hauek padura eremuak dreinatu eta hiria planifikatu zuten. Hiria beraz herbeheretarrek beren estilora eraiki zen, aurrez [[Amsterdam]], [[Jakarta|Batavia]] (Jakarta) edo [[New York|Amsterdam Berria]] (New York) egin zuten bezala<ref name=":0" />. Herbeheretarrek berehala lortu zuten botere politikoa eta 1652 arte suediarrek ez zuten alkatetza eskuratzerik izan. Eskoziarrek ere indarra bazuten, negoziogizon aberats bihurtu baitziren. Mende horretan bertan harresi sendoak eraiki ziren.

1658ko [[Roskildeko Ituna]]ren ondoren Suediak Halland probintzia daniarra eta Bohus konderri norvegiarra eskuratu zituen eta Göteborgek lasaitasun handia lortu zuen eta hazten hasi zen.

XVIII mendearen hasieran arrantza zen hiriaren ekonomiaren oinarria baina Suediako Ekialdeko Indiako Konpainia sortzerakoan loraldi ekonomiko handia izan zuen [[Txina]]ra egindako espedizioetan ekarritako produktuekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1059-1060 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 20. Norrsken - Paprocki)|hizkuntza=sv|data=1914|url=https://runeberg.org/nfbt/0570.html|aldizkaria=runeberg.org|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

Aisialdiari begira baditu [[Göteborg Hiriko Antzokia|Hiriko Antzokia]] eta [[Göteborg Opera|Opera Antzoki]] modernoa. [[Scandinavium]] erabileranitzeko pabiloia 1971 urtean eraiki zuten eta bertan musika kontzertuak, nazioarteko kirol lehiaketak, ikuskizun artistikoak eta erakusketak egiten dira.

Hainbat jaialdi kultural ospatzen dira hirian. [[Göteborgeko Zinemaldia]] Eskandinavia osoan egiten den garrantzitsuena da. [[Göteborgeko Liburu Azoka]] Europako bigarren handiena da [[Frankfurteko Liburu Azoka|Frankfurtekoaren]] ondoren. Musika jaialdiak ere izaten dira, esate baterako ''Pier Pressure'' eta ''Way Out West''.

Suediako futbol talde zaharrena ere Göteborgekoa da, [[Örgryte IS]], 1887an sortu zena. 1896 eta 1928 artean 13 Liga irabazi zituen garai hartan Suediako talde arrakastatsuena izan zelarik. 1985ean lortu zuen hamalaugarrena eta 2000 urtean eskuratu zuen Kopa bakarra. Gaur egun ordea hirugarren mailan ari da jokatzen. Azken urteetan [[BK Häcken]] ere ondo ibili da, 2012an Liga irabaztear egon zen eta 2016an Kopa irabazi zuen.

1995eko [[atletismo]]ko munduko txapelketa bertan jokatu zen. [[Maratoi]]ko proban, [[Martín Fiz|Martin Fiz]] gasteiztar kirolaria izan zen txapeldun<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=MARTIN FIZ|hizkuntza=eu|data=2018-05-24|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2018-05-26-07-00/hemeroteca_articles/martin-fiz|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

Irudi:Göteborgs domkyrka - Västgöten - 12 Sept 2005.jpg|[[Göteborgeko katedrala]].

{{erreferentzia_zerrenda|30em}}