www.fgks.org   »   [go: up one dir, main page]
Edukira joan

Göteborg: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Koordenatuak: 57°42′27″N 11°58′03″E / 57.7075°N 11.9675°E / 57.7075; 11.9675
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t r2.7.1) (robota Erantsia: pnb:گووتھنبرگ
Gartxoak (eztabaida | ekarpenak)
101.499 edits
No edit summary
 
(19 erabiltzailek tartean egindako 48 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{hiri infotaula
[[Fitxategi:G%C3%B6taplatsen_01.JPG|thumb|250px|Götaplatsen]]
| izena = Göteborg
'''Göteborg''' [[Västra Götaland]] probintzia [[suedia]]rreko hiriburua da.
| izen alternatiboa =
| izen alternatiboa balioa =
| ofiziala =
| irudia = Gothenburg new montage 2012.png
| irudiaren testua = Hiriaren irudiak
| bandera =
| armarria = Göteborg vapen.svg
| nongo = Göteborgeko
| kodea = SE
| kodea2 = Suedia
| probintzia = [[Västra Götalandeko konderria|Västra Götaland]]
| probintziabalioa = Konderria
| alkatea =
| W = W | dn = 57
| mn = 42
| sn =
| de = 11
| me = 58
| se =
| N = N
| W = E
| besterik1 =
| besterik1balioa =
| herritar =
| besterik2 =
| besterik2balioa =
| besterik3 =
| besterik3balioa =
| kokapena = kokapenmapa
| sorrera =
| postakodea =
| azalera = 203.67
| azalera metropolia =3717
| altuera =
| urtea = 2015
| dentsitatea =
| metropolia = 945713
| web =http://www.goteborg.se/
| oharrak =
}}
'''Göteborg'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0157.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 157. araua: Europako hiriak}}</ref> ({{lang-sv|Göteborg}}, {{IPA|jœtəˈbɔrj}} ahoskatua) [[Suedia]]ko bigarren hiri handiena da, [[Stockholm]] hiriburuaren atzetik, eta iparraldeko herrialdeetako hirien artean bosgarrena. [[Västra Götalandeko konderria|Västra Götaland]] probintziako hiriburua da. 2015eko erroldaren arabera 549.839 biztanle ditu baina metropoli eremuak 982.360 biztanle<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2021 och befolkningsförändringar 1 oktober –31 december 2021. Totalt|data=2022-03-18|url=https://web.archive.org/web/20220318200213/https://www.scb.se/hitta-statistik/statistik-efter-amne/befolkning/befolkningens-sammansattning/befolkningsstatistik/pong/tabell-och-diagram/kvartals--och-halvarsstatistik--kommun-lan-och-riket/kvartal-4-2021/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

== Etimologia ==
''Göteborg'' izenak [[gauta]] leinuaren hiria {{lang-sv|Götar}} da, Gothiako (Suedia hegoaldeko) biztanleak ziren hauek. 2009an udalak logotipoa diseinatzerakoan '''ö''' zeinuari buelta eman zion '''Go:teborg''' ezarriz.

== Geografia ==
=== Natura ===
Suediaren mendebaldeko kostaldean kokaturik dago, [[Kopenhage]] ([[Danimarka]]) eta [[Oslo]] ([[Norvegia]]) hiriburen arteko erdibidean. [[Göta ibaia]] itsasoratzen da bertan, [[Kattegat]] itsasoan hain zuzen ere. Hiriaren aurrealdean uhartedi bat dago baina gehienak uharte arrokatsu biluziak baino ez dira.

=== Metropoli eremua ===
Göteborgeko metropoli eremua hainbat herrik osatzen dute: [[Ale (Göteborg)|Ale]], [[Härryda]], [[Kungälv]], [[Lerum]], [[Mölndal]], [[Partille]], [[Stenungsund]], [[Tjörn]], [[Öckero]] eta [[Kungsbacka]] herriek. Guztiak, Västra Götaland probintziakoak, azkenekoa izan ezik, Kungsbacka herria Halland probintziakoa baita.

== Klima ==
<div style="width:66%;">
{{Klima|location = Göteborg
|metric first = Yes
|single line = Yes
|Jan record high C = 10
|Feb record high C = 10
|Mar record high C = 19
|Apr record high C = 28
|May record high C = 30
|Jun record high C = 34
|Jul record high C = 33
|Aug record high C = 34
|Sep record high C = 29
|Oct record high C = 21
|Nov record high C = 13
|Dec record high C = 10
|year record high C = 34
|Jan high C = 1
|Feb high C = 1
|Mar high C = 5
|Apr high C = 9
|May high C = 16
|Jun high C = 19
|Jul high C = 20
|Aug high C = 20
|Sep high C = 16
|Oct high C = 11
|Nov high C = 6
|Dec high C = 3
|year high C = 10.5
|Jan low C = -4
|Feb low C = -5
|Mar low C = -2
|Apr low C = 1
|May low C = 6
|Jun low C = 10
|Jul low C = 12
|Aug low C = 12
|Sep low C = 8
|Oct low C = 6
|Nov low C = 1
|Dec low C = -3
|year low C = 3.4
|Jan record low C = -26
|Feb record low C = -26
|Mar record low C = -19
|Apr record low C = -10
|May record low C = -4
|Jun record low C = 1
|Jul record low C = 6
|Aug record low C = 2
|Sep record low C = -3
|Oct record low C = -7
|Nov record low C = -16
|Dec record low C = -22
|year record low C = -26
|Jan precipitation mm = 62
|Feb precipitation mm = 41
|Mar precipitation mm = 50
|Apr precipitation mm = 42
|May precipitation mm = 51
|Jun precipitation mm = 61
|Jul precipitation mm = 68
|Aug precipitation mm = 77
|Sep precipitation mm = 81
|Oct precipitation mm = 84
|Nov precipitation mm = 84
|Dec precipitation mm = 75
|year precipitation mm = 776
|Jan precipitation days = 15
|Feb precipitation days = 12
|Mar precipitation days = 10
|Apr precipitation days = 12
|May precipitation days = 10
|Jun precipitation days = 12
|Jul precipitation days = 14
|Aug precipitation days = 14
|Sep precipitation days = 16
|Oct precipitation days = 15
|Nov precipitation days = 16
|Dec precipitation days = 17
|year precipitation days = 163
|Jan sun = 40
|Feb sun = 71
|Mar sun = 126
|Apr sun = 182
|May sun = 241
|Jun sun = 266
|Jul sun = 243
|Aug sun = 220
|Sep sun = 143
|Oct sun = 94
|Nov sun = 58
|Dec sun = 38
|year sun = 1722
|source 1 = climatedata<ref name=eather1>{{erreferentzia
| url http://www.climatedata.eu/climate.php?loc=noxx0035&lang=en| izenburua =Climate Stavanger| egilea=Climatedata}}</ref>
|date=August 2010
}}
</div>


== Historia ==
== Historia ==
=== Lödöse ===
Eremu hau aurrehistoriatik populatua izan da, [[Harri Aro]]ko asentamentuak aurkitu baitira. Gaur egungo Götenborgen aurrekaria [[Lödöse]] izan zen, [[Göta ibaia]]n 40 kilometro gora dagoena. Erdi Aroan kaia eta merkatal herria izan zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Riksarkivet|izenburua=Riksarkivet - Sök i arkiven|hizkuntza=sv|url=https://sok.riksarkivet.se/sdhk?EndastDigitaliserat=false&SDHK=789&TrycktUtgava=true&TrycktRegest=true&Brevtext=true&Extratext=true&Sigill=true&Original=true&MedeltidaAvskrifter=true&MedeltidaRegest=true&EftermedeltidaAvskrifter=true&EftermedeltidaRegest=true&AvanceradSok=True&page=1&postid=sdhk_789&tab=post#tab|aldizkaria=sok.riksarkivet.se|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

Norvegiarrek eta daniarrek ibaiaren ahoa erraz eskuratzen zutela ikusita 1473an ''Nya Lödöse'' (Lödöse berria) sortu zuten gaur egun Göteborgeko Gamlestan suburbioa dagoen tokian. Honek ere arazo ugari izan zituen eta [[Älvsborg gotorlekua]]ren babespean jarri behar izan zuten.

=== Göteborgen sorrera ===
XVII mendean Suedia inperio indartsua bihurtu zen eta kokapen estrategikoa zuela ikusita [[Gustavo II.a Adolfo]] erregeak 1621 urtean Götenborg hiria sortu zuen<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=H�r skulle staden ligga - V�rt G�teborg|data=2015-09-25|url=https://web.archive.org/web/20150925104246/http://www.vartgoteborg.se/prod/sk/vargotnu.nsf/1/kultur_o_fritid,har_skulle_staden_ligga|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-03-10}}</ref>. Horretarako diseinatzaile eta ingeniari [[herbehereak|herbeheretar]], [[alemania]]r eta [[eskozia]]rrak ekarri zituen. Hauek padura eremuak dreinatu eta hiria planifikatu zuten. Hiria beraz herbeheretarrek beren estilora eraiki zen, aurrez [[Amsterdam]], [[Jakarta|Batavia]] (Jakarta) edo [[New York|Amsterdam Berria]] (New York) egin zuten bezala<ref name=":0" />. Herbeheretarrek berehala lortu zuten botere politikoa eta 1652 arte suediarrek ez zuten alkatetza eskuratzerik izan. Eskoziarrek ere indarra bazuten, negoziogizon aberats bihurtu baitziren. Mende horretan bertan harresi sendoak eraiki ziren.

=== Aro modernoa: Hazkuntza garaia ===
1658ko [[Roskildeko Ituna]]ren ondoren Suediak Halland probintzia daniarra eta Bohus konderri norvegiarra eskuratu zituen eta Göteborgek lasaitasun handia lortu zuen eta hazten hasi zen.

XVIII mendearen hasieran arrantza zen hiriaren ekonomiaren oinarria baina Suediako Ekialdeko Indiako Konpainia sortzerakoan loraldi ekonomiko handia izan zuen [[Txina]]ra egindako espedizioetan ekarritako produktuekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1059-1060 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 20. Norrsken - Paprocki)|hizkuntza=sv|data=1914|url=https://runeberg.org/nfbt/0570.html|aldizkaria=runeberg.org|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.

XIX mendean hiria industrializatu egin zen eta populazioak nbabarmen egin zuen gora. 1800an 13.000 biztanle baziren 1900an 130.000.

== Kultura ==
Kai garrantzitsua izanik Göteborgek izaera kultural handia dauka. Horren adierazle dira hirian dauden museoak eta antolatzen diren jaialdiak. Izan ere suediarrentzako turismogune garrantzitsua ere bada eta.


=== Eraikinak ===
1621ean, Gustavo II.a Adolfo erregeak sortu zuen herria.
Museoen artean aipagarriak dira [[Göteborgeko Arte Ederren Museoa|Arte Ederren Museoa]], [[Göteborg Hiriko Museoa|Hiriko Museoa]], [[Röhsska Museoa]] eta [[Munduko Kulturaren Museoa]]. Ibaiertzean [[Barken Viking]] itsasontzia dago ikusgai.


Aisialdiari begira baditu [[Göteborg Hiriko Antzokia|Hiriko Antzokia]] eta [[Göteborg Opera|Opera Antzoki]] modernoa. [[Scandinavium]] erabileranitzeko pabiloia 1971 urtean eraiki zuten eta bertan musika kontzertuak, nazioarteko kirol lehiaketak, ikuskizun artistikoak eta erakusketak egiten dira.
1995eko [[atletismo]]ko munduko txapelketa bertan jokatu zen. [[Maratoi]]ko proban, [[Martin Fiz]] kirolari gasteiztarra izan zen txapeldun.


== Biztanleria ==
=== Nazioarteko jaialdiak ===
Hainbat jaialdi kultural ospatzen dira hirian. [[Göteborgeko Zinemaldia]] Eskandinavia osoan egiten den garrantzitsuena da. [[Göteborgeko Liburu Azoka]] Europako bigarren handiena da [[Frankfurteko Liburu Azoka|Frankfurtekoaren]] ondoren. Musika jaialdiak ere izaten dira, esate baterako ''Pier Pressure'' eta ''Way Out West''.


== Kirolak ==
Azkeneko erroldaren arabera (2007ko martxokoa) Västra Götalandeko hiriburuak 490.667 biztanle ditu. Bere lurralde metropoliarra kontuan hartuz gero, berriz, 888.229 biztanlekoa da.
Hiriko kirol talde nagusia [[IFK Göteborg]]. Suediako futbol talde onenetakoa da, [[Malmö FF]]-rekin lehia gogorrean dabilena. Suediako 18 liga eta 7 kopa irabazi ditu, eta 1980. hamarkadan nazioartean ere bikain ibili zen, bi [[UEFA Europa League|UEFA Kopa]] irabaziz eta [[UEFAko Txapeldunen Liga|Europako Kopako]] finalerdietara iritsiz 1986an eta 1993an.


Suediako futbol talde zaharrena ere Göteborgekoa da, [[Örgryte IS]], 1887an sortu zena. 1896 eta 1928 artean 13 Liga irabazi zituen garai hartan Suediako talde arrakastatsuena izan zelarik. 1985ean lortu zuen hamalaugarrena eta 2000 urtean eskuratu zuen Kopa bakarra. Gaur egun ordea hirugarren mailan ari da jokatzen. Azken urteetan [[BK Häcken]] ere ondo ibili da, 2012an Liga irabaztear egon zen eta 2016an Kopa irabazi zuen.
[[Fitxategi:Goteborgopera.JPG|thumb|left|350px|Göteborgeko opera.]]


1995eko [[atletismo]]ko munduko txapelketa bertan jokatu zen. [[Maratoi]]ko proban, [[Martín Fiz|Martin Fiz]] gasteiztar kirolaria izan zen txapeldun<ref>{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=MARTIN FIZ|hizkuntza=eu|data=2018-05-24|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2018-05-26-07-00/hemeroteca_articles/martin-fiz|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2024-03-10}}</ref>.
=== Lurralde metropoliarra ===


== Ondasun nabarmenak ==
[[Ale]], [[Härryda]], [[Kungälv]], [[Lerum]], [[Mölndal]], [[Partille]], [[Stenungsund]], [[Tjörn]], [[Öckero]] eta [[Kungsbacka]] herriek osatzen dute Göteborgeko lurralde metropoliarra. Guztiak, Västra Götaland probintziakoak, azkenekoa izan ezik, Kungsbacka, Halland probintziako udalerria baita.
<gallery>
Irudi:Älvsborgs fästning.jpg|[[Älvsborg gotorlekua]].
Irudi:Skansen Kronan Gbg.jpg|[[Skansen Kronan]].
Irudi:Göteborgs domkyrka - Västgöten - 12 Sept 2005.jpg|[[Göteborgeko katedrala]].
Irudi:Oscar Fredriks kyrka 1.jpg|[[Oscar Fredrik eliza]].
Irudi:Radhuset Gbg med tillbyggnad crop.jpg|[[Göteborgeko udaletxea]].
Irudi:Kungsportsavenyn.jpg|[[Kungsportsavenyn]] (etorbide nagusia).
Irudi:Götaplatsen 01.JPG|[[Götaplatsen]] enparantza.
Irudi:KonstmuseetGbg.jpg|[[Göteborgeko Arte Ederren Museoa|Arte Ederren Museoa]].
Irudi:Ostindiska huset september 2010b.jpg|[[Göteborg Hiriko Museoa|Hiriko Museoa]].
Irudi:Rohsska.JPG|[[Röhsska Museoa]].
Irudi:Göteborg Stadsteatern.jpg|[[Göteborg Hiriko Antzokia|Hiriko Antzokia]].
Irudi:Göteborgs konserthus.jpg|[[Göteborgeko kontzertu aretoa|Kontzertu Aretoa]].
Irudi:GoteborgsOperan.jpg|[[Göteborg Opera]].
Irudi:Scandinavium september 2011.jpg|[[Scandinavium]].
Irudi:Gunnebo slott.jpg|[[Gunnebo jauregia]].
Irudi:GothenburgCentral.jpg|Tren geltokia.
Irudi:Dockpromenaden på Lindholmen.JPG|[[Hisingen]] uhartea.
Irudi:Barken viking gothenburg 20051011.jpg|[[Barken Viking]].
Irudi:Spegeldammen.jpg|[[Göteborgeko Lorategi Botanikoak|Lorategi Botanikoak]].
Irudi:Goteborg Gothia Towers 3.jpg|[[Suediako Erakusketa eta Biltzar Aretoa]] (Gothia dorreak).
Irudi:090627 Älvsborgsbron.jpg|[[Älvsborg zubia]].
Irudi:Nääs, den 20 juli 2006, bild 7.JPG|[[Nääs gaztelua]].
</gallery>


== Herri eta hiri senidetuak ==
{{Commonskat|Göteborg}}
{|
|valign="top"|
* {{Herria|Norvegia|Bergen}}
* {{Herria|Katalunia|Badalona}}
* {{Herria|Ameriketako Estatu Batuak|Chicago}}
* {{Herria|Norvegia|Oslo}}
* {{Herria|Finlandia|Turku}}
* {{Herria|Txina|Shanghai}}
* {{Herria|Frantzia|Lyon}}<ref name="Lyon">{{erreferentzia|url=http://www.lyon.fr/vdl/sections/en/villes_partenaires/villes_partenaires_2/?aIndex=1|izenburua=Partner Cities of Lyon and Greater Lyon |egilea=Mairie de Lyon |urtea=2008}}</ref>
|valign="top"|
* {{Herria|Polonia|Krakovia}}, 1990
* {{Herria|Estonia|Tallinn}}
* {{Herria|Danimarka|Aarhus}}, 1946
* {{Herria|Somalia|Galdogob}}
* {{Herria|Errusia|San Petersburgo}}, 1962
* {{Herria|Alemania|Rostock}}, 1965
* {{Herria|Hegoafrika|Port Elizabeth}}
|}


== Erreferentziak ==
[[Kategoria:Suediako udalerriak]]
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}


== Kanpo estekak ==
{{NA lotura|af}}
{{autoritate kontrola}}


[[af:Gotenburg]]
[[Kategoria:Göteborg]]
[[am:ዬተቦርይ]]
[[ar:غوتنبرغ]]
[[arz:جوتنبرج]]
[[az:Göteborq]]
[[bar:Gotnburg]]
[[be:Горад Гётэборг]]
[[be-x-old:Гётэборг]]
[[bg:Гьотеборг]]
[[br:Göteborg]]
[[bs:Göteborg]]
[[ca:Göteborg]]
[[cs:Göteborg]]
[[csb:Göteborg]]
[[cy:Göteborg]]
[[da:Göteborg]]
[[de:Göteborg]]
[[ee:Göteborg]]
[[el:Γκέτεμποργκ]]
[[en:Gothenburg]]
[[eo:Göteborg]]
[[es:Gotemburgo]]
[[et:Göteborg]]
[[fa:گوتنبورگ]]
[[fi:Göteborg]]
[[fr:Göteborg]]
[[frr:Göteborg]]
[[ga:Göteborg]]
[[gl:Göteborg]]
[[he:גטבורג]]
[[hr:Göteborg]]
[[hu:Göteborg]]
[[ia:Göteborg]]
[[id:Göteborg]]
[[io:Göteborg]]
[[is:Gautaborg]]
[[it:Göteborg]]
[[iu:ᐃᐅᑕᐳᕆ/iutapuri]]
[[ja:ヨーテボリ]]
[[ka:გეტებორგი]]
[[kk:Гётеборг]]
[[kl:Göteborg]]
[[ko:예테보리]]
[[ku:Göteborg]]
[[kw:Göteborg]]
[[la:Gothoburgum]]
[[lb:Göteborg]]
[[lmo:Göteborg]]
[[lt:Geteborgas]]
[[lv:Gēteborga]]
[[mi:Gothenburg]]
[[mr:योहतेबोर्य]]
[[ms:Göteborg]]
[[nds:Göteborg]]
[[nl:Göteborg (stad)]]
[[nn:Göteborg]]
[[no:Göteborg]]
[[os:Гётеборг]]
[[pl:Göteborg]]
[[pms:Göteborg]]
[[pnb:گووتھنبرگ]]
[[pt:Gotemburgo]]
[[ro:Göteborg]]
[[ru:Гётеборг]]
[[sc:Göteborg]]
[[sco:Gothenburg]]
[[se:Göteborg]]
[[sh:Göteborg]]
[[simple:Gothenburg]]
[[sk:Göteborg]]
[[sl:Göteborg]]
[[so:Göteborg]]
[[sq:Göteborg]]
[[sr:Гетеборг]]
[[su:Gothenburg]]
[[sv:Göteborg]]
[[sw:Göteborg]]
[[tr:Göteborg]]
[[uk:Гетеборг]]
[[vi:Göteborg]]
[[vo:Göteborg]]
[[war:Gothenburg]]
[[yi:געטעבארג]]
[[zh:哥德堡]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 22:09, 10 martxoa 2024 data duena

Göteborg
Göteborg
urban area in Sweden (en) Itzuli
Hiriaren irudiak Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea Suedia
KonderriaVästra Götaland
Izen ofizialaGöteborg
Jatorrizko izenaGöteborg
Posta kodea400 10–418 79
Geografia
Koordenatuak57°42′27″N 11°58′03″E / 57.7075°N 11.9675°E / 57.7075; 11.9675
Map
Azalera203,67 km²
Altuera12 m
Demografia
Biztanleria607.882 (2020ko abenduaren 31)
3.053 (2020)
Metropolia945.713
Dentsitatea2.632,44 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1621
Telefono aurrizkia31
Ordu eremuaEuropa Erdialdeko Udako Ordua, UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuakbaliorik ez
http://www.goteborg.se/

Göteborg[1] (suedieraz: Göteborg, jœtəˈbɔrj ahoskatua) Suediako bigarren hiri handiena da, Stockholm hiriburuaren atzetik, eta iparraldeko herrialdeetako hirien artean bosgarrena. Västra Götaland probintziako hiriburua da. 2015eko erroldaren arabera 549.839 biztanle ditu baina metropoli eremuak 982.360 biztanle[2].

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Göteborg izenak gauta leinuaren hiria suedieraz: Götar da, Gothiako (Suedia hegoaldeko) biztanleak ziren hauek. 2009an udalak logotipoa diseinatzerakoan ö zeinuari buelta eman zion Go:teborg ezarriz.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Natura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Suediaren mendebaldeko kostaldean kokaturik dago, Kopenhage (Danimarka) eta Oslo (Norvegia) hiriburen arteko erdibidean. Göta ibaia itsasoratzen da bertan, Kattegat itsasoan hain zuzen ere. Hiriaren aurrealdean uhartedi bat dago baina gehienak uharte arrokatsu biluziak baino ez dira.

Metropoli eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Göteborgeko metropoli eremua hainbat herrik osatzen dute: Ale, Härryda, Kungälv, Lerum, Mölndal, Partille, Stenungsund, Tjörn, Öckero eta Kungsbacka herriek. Guztiak, Västra Götaland probintziakoak, azkenekoa izan ezik, Kungsbacka herria Halland probintziakoa baita.

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

    Datu klimatikoak (Göteborg)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 10 10 19 28 30 34 33 34 29 21 13 10 34
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 1 1 5 9 16 19 20 20 16 11 6 3 10.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -4 -5 -2 1 6 10 12 12 8 6 1 -3 3.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -26 -26 -19 -10 -4 1 6 2 -3 -7 -16 -22 -26
Pilatutako prezipitazioa (mm) 62 41 50 42 51 61 68 77 81 84 84 75 776
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 15 12 10 12 10 12 14 14 16 15 16 17 163
Eguzki orduak 40 71 126 182 241 266 243 220 143 94 58 38 1722
Iturria: climatedata[3]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lödöse[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eremu hau aurrehistoriatik populatua izan da, Harri Aroko asentamentuak aurkitu baitira. Gaur egungo Götenborgen aurrekaria Lödöse izan zen, Göta ibaian 40 kilometro gora dagoena. Erdi Aroan kaia eta merkatal herria izan zen[4].

Norvegiarrek eta daniarrek ibaiaren ahoa erraz eskuratzen zutela ikusita 1473an Nya Lödöse (Lödöse berria) sortu zuten gaur egun Göteborgeko Gamlestan suburbioa dagoen tokian. Honek ere arazo ugari izan zituen eta Älvsborg gotorlekuaren babespean jarri behar izan zuten.

Göteborgen sorrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XVII mendean Suedia inperio indartsua bihurtu zen eta kokapen estrategikoa zuela ikusita Gustavo II.a Adolfo erregeak 1621 urtean Götenborg hiria sortu zuen[5]. Horretarako diseinatzaile eta ingeniari herbeheretar, alemaniar eta eskoziarrak ekarri zituen. Hauek padura eremuak dreinatu eta hiria planifikatu zuten. Hiria beraz herbeheretarrek beren estilora eraiki zen, aurrez Amsterdam, Batavia (Jakarta) edo Amsterdam Berria (New York) egin zuten bezala[5]. Herbeheretarrek berehala lortu zuten botere politikoa eta 1652 arte suediarrek ez zuten alkatetza eskuratzerik izan. Eskoziarrek ere indarra bazuten, negoziogizon aberats bihurtu baitziren. Mende horretan bertan harresi sendoak eraiki ziren.

Aro modernoa: Hazkuntza garaia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1658ko Roskildeko Itunaren ondoren Suediak Halland probintzia daniarra eta Bohus konderri norvegiarra eskuratu zituen eta Göteborgek lasaitasun handia lortu zuen eta hazten hasi zen.

XVIII mendearen hasieran arrantza zen hiriaren ekonomiaren oinarria baina Suediako Ekialdeko Indiako Konpainia sortzerakoan loraldi ekonomiko handia izan zuen Txinara egindako espedizioetan ekarritako produktuekin[6].

XIX mendean hiria industrializatu egin zen eta populazioak nbabarmen egin zuen gora. 1800an 13.000 biztanle baziren 1900an 130.000.

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kai garrantzitsua izanik Göteborgek izaera kultural handia dauka. Horren adierazle dira hirian dauden museoak eta antolatzen diren jaialdiak. Izan ere suediarrentzako turismogune garrantzitsua ere bada eta.

Eraikinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Museoen artean aipagarriak dira Arte Ederren Museoa, Hiriko Museoa, Röhsska Museoa eta Munduko Kulturaren Museoa. Ibaiertzean Barken Viking itsasontzia dago ikusgai.

Aisialdiari begira baditu Hiriko Antzokia eta Opera Antzoki modernoa. Scandinavium erabileranitzeko pabiloia 1971 urtean eraiki zuten eta bertan musika kontzertuak, nazioarteko kirol lehiaketak, ikuskizun artistikoak eta erakusketak egiten dira.

Nazioarteko jaialdiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat jaialdi kultural ospatzen dira hirian. Göteborgeko Zinemaldia Eskandinavia osoan egiten den garrantzitsuena da. Göteborgeko Liburu Azoka Europako bigarren handiena da Frankfurtekoaren ondoren. Musika jaialdiak ere izaten dira, esate baterako Pier Pressure eta Way Out West.

Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriko kirol talde nagusia IFK Göteborg. Suediako futbol talde onenetakoa da, Malmö FF-rekin lehia gogorrean dabilena. Suediako 18 liga eta 7 kopa irabazi ditu, eta 1980. hamarkadan nazioartean ere bikain ibili zen, bi UEFA Kopa irabaziz eta Europako Kopako finalerdietara iritsiz 1986an eta 1993an.

Suediako futbol talde zaharrena ere Göteborgekoa da, Örgryte IS, 1887an sortu zena. 1896 eta 1928 artean 13 Liga irabazi zituen garai hartan Suediako talde arrakastatsuena izan zelarik. 1985ean lortu zuen hamalaugarrena eta 2000 urtean eskuratu zuen Kopa bakarra. Gaur egun ordea hirugarren mailan ari da jokatzen. Azken urteetan BK Häcken ere ondo ibili da, 2012an Liga irabaztear egon zen eta 2016an Kopa irabazi zuen.

1995eko atletismoko munduko txapelketa bertan jokatu zen. Maratoiko proban, Martin Fiz gasteiztar kirolaria izan zen txapeldun[7].

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
  2. ↑ «Folkmängd i riket, län och kommuner 31 december 2021 och befolkningsförändringar 1 oktober –31 december 2021. Totalt» web.archive.org 2022-03-18 (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  3. ↑ Climatedata. Climate Stavanger. .
  4. ↑ (Suedieraz) Riksarkivet. «Riksarkivet - Sök i arkiven» sok.riksarkivet.se (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  5. ↑ a b [https://web.archive.org/web/20150925104246/http://www.vartgoteborg.se/prod/sk/vargotnu.nsf/1/kultur_o_fritid,har_skulle_staden_ligga «H�r skulle staden ligga - V�rt G�teborg»] web.archive.org 2015-09-25 (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  6. ↑ (Suedieraz) «1059-1060 (Nordisk familjebok / Uggleupplagan. 20. Norrsken - Paprocki)» runeberg.org 1914 (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  7. ↑ SLU, Herritar Berri. (2018-05-24). «MARTIN FIZ» GAUR8 (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
  8. ↑ Mairie de Lyon. (2008). Partner Cities of Lyon and Greater Lyon. .

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Göteborg&oldid=9624827"(e)tik eskuratuta