Stadoù-Unanet Amerika : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D Implijoù all |
|||
| (33 stumm da c'hortoz gant 19 implijer kuzhet.) | |||
| Linenn 1: | Linenn 1: | ||
{{Implijoù all |Stadoù Unanet}} |
|||
:[[Restr:Confusion colour.svg|20px]]''Evit sterioù all, gwelet [[USA (disheñvelout)]], [[Stadoù Unanet|Stadoù-Unanet (disheñvelout)]]'' |
|||
{| class="infobox" style="font-size:90%;" |
|||
<HR noShade> |
|||
{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=250 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%" |
|||
|colspan="2"|<center><big>'''''United States of America'''''</big><br />'''Stadoù-Unanet Amerika'''</center> |
|||
|- |
|- |
||
{{Infobox/Titl|''United States of America''<br>Stadoù-Unanet Amerika|b31d31|talbenn map|fff}} |
|||
| style="background:#efefef;" align="left" colspan=2 | |
|||
|- align="center" |
|||
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="padding-top: 0.5em;" |
|||
| colspan="2" | |
|||
{| |
|||
|- |
|- |
||
| align="center" width=" |
| align="center" width="50%" | [[Restr:Flag of the United States.svg|125px|Banniel SUA]] |
||
| align="center" width=" |
| align="center" width="50%" | [[Restr:US-GreatSeal-Obverse.svg|85px|Siell SUA]] |
||
|- |
|- |
||
| align="center" width=" |
| align="center" width="50%" | [[Banniel Stadoù-Unanet Amerika|Banniel]] |
||
| align="center" width=" |
| align="center" width="50%" | [[Ardamezouriezh|Siell]] |
||
|- |
|||
| align="center" colspan=2 | [[Restr:LocationUSA.png|250px]] |
|||
|} |
|} |
||
|- align="center" |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| colspan="2" | [[Restr:LocationUSA.png|280px]] |
|||
| align="center" colspan=2 | [[Kan broadel]]''' |
|||
|- bgcolor="#efefef" |
|||
| colspan="2" align="center" | '''[[Kan broadel]]''' |
|||
|- align="center" |
|||
| colspan="2" | ''The Star-Spangled Banner''<br><small>"Ar banniel steredek"</small><br>[[Restr:Star Spangled Banner instrumental.ogg]] |
|||
|- bgcolor="#efefef" |
|||
| colspan="2" align="center" | '''[[Sturienn]]''' |
|||
|- align="center" |
|||
| colspan="2" | Ofisiel : ''"In God We Trust"''<br><small>"E Doue e fiziomp"</small><br>Hengounel : ''"E Pluribus Unum"''<br><small>"Diwar lies, unan"</small> |
|||
|- bgcolor="#b31d31" |
|||
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Melestradur''' |
|||
|- |
|||
| '''[[Kêr-benn]]''' || [[Washington D.C.]]<br><small>[https://www.google.com/maps/place/38%C2%B053'42.0%22N+77%C2%B002'12.0%22W/@38.8950041,-77.0388554,13z/data=!4m5!3m4!1s0x0:0x0!8m2!3d38.895!4d-77.0366667 38° 53' 42" N 77° 02' 12" W]</small><br> |
|||
|- |
|||
| '''Kêr vrasañ'''|| [[New York City]]<br><small>[https://www.google.com/maps/place/40%C2%B039'51.0%22N+73%C2%B056'19.0%22W/@40.6641707,-73.9407998,11z/data=!4m5!3m4!1s0x0:0x0!8m2!3d40.6641667!4d-73.9386111 40° 39' 51" N 73° 56' 19" W]</small> |
|||
|- |
|||
| '''Yezhoù ofisiel''' || Hini ebet<ref>Ar saozneg eo yezh ofisiel 28 Stad da nebeutañ, hervez ar ster a roer d'ar ger "ofisiel". Saozneg ha [[hawaieg]] zo ofisiel e Stad [[Hawaii]].</ref>. |
|||
|- |
|||
| '''Yezh vroadel''' || Saozneg (''[[de facto]]'')<ref>Ar saozneg eo ''de facto'' yezh gouarnamant SUA hag ar yezh nemeti a vez komzet er gêr gant 80% eus an Amerikaned koshoc'h eget 5 bloaz. Ar [[spagnoleg]] eo an eil yezh komzet ar muiañ.</ref> |
|||
|- |
|||
| '''[[Gouarnamant]]''' || [[Republik]] kevreadel |
|||
|- |
|||
| '''Prezidant :''' || [[Joe Biden]]<br>([[Strollad Demokratel (Stadoù-Unanet)|Strollad Demokratel]]) |
|||
|- |
|||
| '''Korf-lezenniñ'''<br> Kambre izelañ<br>• Kambr uhelañ || [[Kongres ar Stadoù-Unanet]]<br>[[Kambr an Dilennidi (SUA)|Kambr an Dilennidi]]<br>[[Sened (SUA)|Sened]] |
|||
|- |
|- |
||
| '''Dizalc'hiezh'''<br>• Disklêriet<br>• Anzavet<br>• Bonreizh e pleustr || {{Rouantelezh-Unanet}}<br>[[4 a viz Gouere]] [[1776]]<br>[[3 a viz Gwengolo]] [[1783]]<br>[[21 a viz Even]] [[1788]] |
|||
| align="center" | ''The Star-Spangled Banner''<br /><small>"Ar banniel steredek"</small><br /> |
|||
|- bgcolor="#b31d31" |
|||
[[Restr:Star Spangled Banner instrumental.ogg]] |
|||
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Douaroniezh''' |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan=2 | '''Ger-stur broadel''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''Gorread''' (renk)<br>• Hollek<br>• Dour (%) || 9 833 517 km² (4<sup>re</sup>)<ref>Goude [[Rusia]], [[Antarktika]] ha [[Kanada]]. Gorread jedet diwar an 50 Stad + [[Washington D.C.|District of Columbia]], hep an tiriegezhioù diavaez.</ref><br>6,76 |
|||
| align="center" | Ofisiel : ''"In God We Trust"''<br /><small>"E Doue e fiziomp"</small><br />Hengounel : ''"E Pluribus Unum"''<br /><small>"Diwar lies, unan"</small> |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan=2 | '''[[Kêr-benn]]''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Poblañs]]''' (renk)<br>([[2019]], brasjedet) || 328 239 523 (3<sup>de</sup>) |
|||
| align="center" | [[Washington D.C.]]<br /> |
|||
<small>38° 53' 42" N — 77° 02' 12" W</small><br /> |
|||
---- |
|||
'''Kêr vrasañ'''<br /> |
|||
[[New York City]]<br /> |
|||
<small>40° 39' 51" N — 73° 56' 19" W</small> |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Yezhoù ofisiel''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Stankted ar boblañs|Stankter]]''' || 33,48 ann. /km² |
|||
| align="center" | Hini ebet.<sup>(1)</sup><br /> |
|||
|- bgcolor="#b31d31" |
|||
---- |
|||
| colspan="2" align="center" style="color:#fff;" | '''Armerzh''' |
|||
'''Yezh vroadel'''<br /> |
|||
Saozneg ''(de facto)''<sup>(2)</sup> |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''[[Gouarnamant]]'''<br />[[Republik]] kevreadel |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Moneiz]]''' || [[dollar SUA]] (US$) |
|||
| • ''Prezidant :'' [[Barack Obama]] ([[Strollad Demokratel (Stadoù-Unanet)|D]])<br /> |
|||
• ''Besprezidant :'' Joe Biden (D)<br /> |
|||
• ''Penn ar Parlamant :'' John Boehner ([[Strollad Republikan (Stadoù-Unanet)|R]])<br /> |
|||
• ''Maodiern ar Justis :'' John Roberts |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Korf-lezenniñ'''<br />[[Kongres ar Stadoù-Unanet]] |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Produadur diabarzh gros|PDG]]''' <small>([[2017]])</small><br>• Hollek (renk)<br>• Dre zen (renk) || <br>US$ 19,49 x 10<sup>12</sup> (2)<br>US$ 59 800 (19) |
|||
| • ''Bodadenn uhelañ :'' [[Sened (SUA)|Sened]]<br /> |
|||
• ''Bodadenn izelañ :'' [[Kambr an Dilennidi (SUA)|Kambr an Dilennidi]] |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Dizalc'hiezh'''<br /> |
|||
diouzh ar [[Rouantelezh-Unanet]] |
|||
|- |
|- |
||
| '''Feur kreskiñ gwirion''' || 2,2 % <small>([[2017]])</small> (145<sup>vet</sup>) |
|||
| • ''Disklêriet :'' 4 a viz Gouere [[1776]]<br /> |
|||
|- bgcolor="#b31d31" |
|||
• ''Anzavet :'' 3 a viz Gwengolo [[1783]]<br /> |
|||
| colspan="2" align="center" colspan="2" style="color:#fff;" | '''Titouroù all''' |
|||
• ''Bonreizh e pleustr :'' 21 a viz Even [[1788]] |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Gorread''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Gwerzhid-eur]]''' || [[UTC]] -5 da -10<br>• Hañv : [[UTC]] -4 da -10 |
|||
| • Hollek : 9 826 676 km² (3<sup>de</sup> er bed<sup>(3)</sup>)<br /> |
|||
• Dour (%) : 6,76 |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Poblañs''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Kod ISO 3166]]'''|| US |
|||
| • [[2012]] (brasjedet) : 314 785 000 (3<sup>de</sup> er bed)<br /> |
|||
• Stankter : 33,7 /km² |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Armerzh''' ([[2011]], brasjedet) |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Pellgomz]]''' || +1 |
|||
| • [[Moneiz]] : [[dollar SUA]] (US$)<br /> |
|||
• [[Kenderc'h broadel kriz|KBK]] ([[Kevatalder ar barr prenañ|KBP]]) : US$ 1 508 miliard (2<sup>vet</sup>)<br /> |
|||
• KBK - Feur kreskiñ gwirion : 1,8 % (157<sup>vet</sup> er bed)<br /> |
|||
• KBK dre zen : US$ 48 300 (11<sup>vet</sup> er bed) |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''Eur''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Internet|Kod Internet]]''' || .us .gov .mil .edu |
|||
| • Gwerzhid-eur : [[UTC]] -5 da -10<br /> |
|||
• Hañv : [[UTC]] -4 da -10 |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="2" | <hr> |
|||
|-bgcolor=#efefef |
|||
| align="center" colspan="2" | '''[[Pellgehenterezh]]''' |
|||
|- |
|- |
||
| '''[[Internet]]''' || [https://www.usa.gov/ www.usa.gov] |
|||
| • [[Kod ISO 3166]] : US<br /> |
|||
• [[Pellgomz]] : +1<br /> |
|||
• [[Internet]] : .us .gov .mil .edu |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="2" | <hr> |
|||
|<small>Andon : [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html ''CIA - The World Factbook''] {{en}} 18/11/2012</small> |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="2" | <small>Andon : {{en}} [https://web.archive.org/web/20181226055200/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html ''CIA - The World Factbook'' (07 KZU 2018)]</small> |
|||
| align="center" colspan="2" | Kartenn |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="2" | <hr> |
|||
|[[Restr:Map of USA DC.svg|Map of USA DC|250px]] |
|||
|- |
|- |
||
| colspan="2" align="center" | [[Restr:Map of USA DC.svg|Map of USA DC|280px]] |
|||
| align="left" colspan="2" | |
|||
<small>'''1.''' Ar saozneg eo yezh ofisiel 28 Stad da nebeutañ, hervez ar ster a roer d'ar ger "ofisiel". Saozneg ha [[Hawaiieg]] zo ofisiel e Stad [[Hawaii]].<br /> |
|||
'''2.''' Ar saozneg eo ''de facto'' yezh gouarnamant SUA hag ar yezh nemeti a vez komzet er gêr gant 80% eus an Amerikaned koshoc'h eget 5 bloaz. Ar [[spagnoleg]] eo an eil yezh komzet ar muiañ.<br /> |
|||
'''3.''' Goude [[Rusia]] ha [[Kanada]]. Gorread jedet diwar ar 50 Stad + [[Washington D.C.|District of Columbia]], hep an tiriegezhioù diavaez.</small> |
|||
|} |
|} |
||
Ur vro etre ar [[Meurvor Atlantel]] hag ar [[Meurvor Habask]] en [[Amerika an Norzh]] eo '''Stadoù-Unanet Amerika''' ([[saozneg]]: ''United States of America'', [[teskanv]]: '''SUA''', saozneg: ''USA'', stumm berr: '''(ar) Stadoù-Unanet''', (''the'') ''United States''). Aliezik e vez graet ''[[Amerika]]'' pe ''Bro-Amerika'' ivez dre verrdro. Amerikaned pe Stadunaniz a vez graet eus o annezidi. Abaoe deroù an {{XXvet kantved}} eo ar [[riez]] c'halloudusañ er bed. 331 milion a annezidi a oa e 2020, trede poblañs vrasañ ar bed. |
|||
Roet eo bet an anv Amerika diwar hini an [[ergerzhour]] [[italia]]n, [[Amerigo Vespucci]]. Ur rann hag un [[trevadenn|drevadenn]] eus ar [[Rouantelezh-Unanet]] e oa a-raok ma voe graet an [[Brezel dieubidigezh ar Stadoù Unanet|Dispac'h amerikan]] a-enep d'ar Saozon. Ur republik kevreadel gant 50 stad eo ar vro bremañ. [[Washington D.C.]] eo he c'hêr-benn, war an aod Reter. |
|||
Ur vro etre ar [[Meurvor Atlantel]] hag ar [[Meurvor Habask]] en [[Amerika an Norzh]] eo '''Stadoù-Unanet Amerika''' ([[saozneg]]: ''United States of America'') ([[teskanv]]: '''SUA''', [[saozneg]]: ''USA''), stumm berr: '''(ar) Stadoù-Unanet''' (''(the) United States''). Aliezik e vez graet ''[[Amerika]]'' pe ''Bro-Amerika'' ivez dre verrdro, ha gant an teskanv amerikanek USA. Abaoe deroù an {{XXvet kantved}} eo ar Stadoù-Unanet ar [[riez]] c'halloudusañ er bed.<br /> |
|||
Un ezel diazezer eus [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] (ABU) eo hag emañ ar sez anezhañ e [[New York City|New York]]. Un ezel padus eus Kuzul Surentez ABU eo.<br /> Broudet en deus ar gouarnamant amerikan ar broioù a fell dezho lakaat un harz d'an [[Unaniezh Soviedel]] da sinañ e 1945 [[Aozadur Feur-emglev Norzh-Atlantel|Aozadur Feur-emglev Norzhatlantel]]. |
|||
Un ezel diazezer eus [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] (ABU) eo hag emañ ar sez anezhañ e [[New York City|New York]], kêr vrasañ ar vro. Un ezel padus eus Kuzul Surentez ABU eo. Broudet en deus ar gouarnamant stadunanat ar broioù a felle dezho lakaat un harz d'an [[Unaniezh Soviedel]] da sinañ e 1945 [[Aozadur Feur-emglev Norzh-Atlantel|Aozadur Feur-emglev Norzhatlantel]]. Hiziv e vez graet 37% eus dispignoù milourel ar bed gant ar SUA, hae e chom [[US Army|al lu stadunanat]] an hini galloudusañ er bed. |
|||
Roet eo bet an anv Amerika diwar hini an [[ergerzhour]] [[Italia|italian]], [[Amerigo Vespucci]]. |
|||
Ekonomiezh kentañ ar bed o deus ar Stadoù-Unanet, a-drugarez da gennadoù al labour-douar, ar greanterezh hag ar servijoù. An [[US dollar]], ar moneiz stadunanat, eo arouez o galloud ekonomikel. E-touez ar re wellañ int ivez war dachenn an imbourc'h skiantel hag an neveziñ teknologel. |
|||
Ur rann hag un [[trevadenn|drevadenn]] eus ar [[Rouantelezh-Unanet]] e oa a-raok ma voe graet an [[Brezel dieubidigezh ar Stadoù Unanet|Dispac'h amerikan]] a-enep d'ar Saozon. Ur republik kevreadel gant 50 stad eo ar vro bremañ. |
|||
[[Saozneg]] ha [[spagnoleg]] eo ar yezhoù komzet ar muiañ, met ouzhpenn yezhoù an Amerindianed e vez komzet meur a yezh all gant familhoù an embroidi en o zouez ar [[brezhoneg]] (war-dro 20 000 yezher hervez un enklask e dibenn an {{XXvet}} kantved). |
[[Saozneg]] ha [[spagnoleg]] eo ar yezhoù komzet ar muiañ, met ouzhpenn yezhoù an Amerindianed e vez komzet meur a yezh all gant familhoù an embroidi, en o zouez ar [[brezhoneg]] (war-dro 20 000 yezher hervez un enklask e dibenn an {{XXvet}} kantved). Ar sevenadur ar muiañ skignet er bed eo an hini amerikan. |
||
== Stadoù ar Stadoù-Unanet == |
== Stadoù ar Stadoù-Unanet == |
||
Evel ma tiskouez splann an anv ez eo Stadoù-Unanet Amerika un unaniezh stadoù disheñvel. Abaoe [[1960]] ez eus 50 anezho. |
Evel ma tiskouez splann an anv ez eo Stadoù-Unanet Amerika un unaniezh stadoù disheñvel. Abaoe [[1960]] ez eus 50 anezho. |
||
* ''Gwelout ar pennad [[Stadoù ar Stadoù-Unanet]]''. |
* ''Gwelout ar pennad [[Stadoù ar Stadoù-Unanet]]''. |
||
Ur republik bonreizhel hag ur stad kevreadel eo. |
|||
== Douaroniezh == |
== Douaroniezh == |
||
Trede brasañ bro ar bed eo ar Stadoù-Unanet war-lerc’h [[Rusia]] ha [[Kanada]] hag a-raok [[Republik Poblek Sina]]. An tiriad amerikan, en em led war 7 |
Trede brasañ bro ar bed eo ar Stadoù-Unanet war-lerc’h [[Rusia]] ha [[Kanada]] hag a-raok [[Republik Poblek Sina]]. An tiriad amerikan, en em led war 7 % eus douaroù divoret ar blanedenn, zo ken bras ha kevandir Europa. Gorread ar Stadoù-Unanet zo 17 gwech kement ha hini Frañs ar c’hevandir. Brasoc’h eget Frañs eo stad [[Alaska]] pe hini [[Texas]]. Ar bloc’had 48 stad, da lavaret eo an holl stadoù war-bouez [[Alaska]] ha [[Hawaii]], a vez anvet « ''Mainland'' » a-wechoù, zo dezhañ ur stumm hag a denn d'ur pempkorneg, hag en em led war 4 gwerzhid-eur. 4 500 km hed zo etre ar Meurvor Atlantel (reter) hag ar Meurvor Habask (kornôg)<ref>J.-Y. Cleach [...], “La puissance américaine” p.104</ref>. 2 500 km, a-hend-all, zo etre harzoù Kanada hag harzoù Mec’hiko. Ar stêr [[Missouri (stêr)|Missouri]] hag ar stêr [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] a zo 6 000 km a hed ganto o-div ha redek a reont dre greiz ar ''mainland''. Ken hir int o-div hag ar stêr [[Amazon]] a zo o redek e [[Suamerika]]. |
||
=== Harzoù gant broioù all === |
=== Harzoù gant broioù all === |
||
12 034 |
12 034 km harzoù |
||
<ref name = cia> |
<ref name = cia>Andon : [https://web.archive.org/web/20070509144336/https://www.cia.gov/cia//publications/factbook/geos/us.html CIA - The World Factbook]</ref>: |
||
* 8 893 |
* 8 893 km gant [[Kanada]] (en o mesk 2 477 km gant [[Alaska]]), |
||
* 3 141 |
* 3 141 km gant [[Mec’hiko]]. |
||
=== Douaroniezh fizik === |
=== Douaroniezh fizik === |
||
[[Restr:Mesquite Sand Dunes in Death Valley.jpg|thumb|[[Traoñienn ar Marv]], al lec’h izelañ ha tommañ eus ar Stadoù-Unanet]] |
[[Restr:Mesquite Sand Dunes in Death Valley.jpg|thumb|[[Traoñienn ar Marv]], al lec’h izelañ ha tommañ eus ar Stadoù-Unanet]] |
||
Un nebeud lec'hioù dibar: |
|||
* '''Ar beg uhelañ''' : [[Menez Denali|Denali]] en Alaska (6 168 metr) |
|||
* Un nebeud lec'hioù dibar: |
|||
* '''Al lec’h izelañ''' : [[Badwater]] e [[Traoñienn ar Marv]] e Kalifornia (- 86 metr) |
|||
* '''Ar stêr bennañ''' : ar [[Missouri (stêr)|Missouri]]-[[Mississippi (stêr)|Mississippi]] zo ouzhpenn 6 000 km hed dezhi. |
|||
** '''Al lec’h izelañ''' : [[Badwater]] e [[Traoñienn ar Marv]] e Kalifornia (- 86 metr) |
|||
* '''Gorread''' : 9 826 676 km² (en trede plas war-lerc'h Rusia ha Kanada) |
|||
** '''Ar stêr bennañ''' : ar [[Missouri (stêr)|Missouri]]-[[Mississippi (stêr)|Mississippi]] zo ouzhpenn 6 000 km hed dezhi. |
|||
* '''Aod''': 19 924 km |
|||
** '''Gorread''' : 9 826 676 km² (en trede plas war-lerc'h Rusia ha Kanada) |
|||
* '''An uhelderioù pellañ''': - 86 m > + 6 194 m |
|||
** '''An uhelderioù pellañ''': - 86 m > + 6 194 m |
|||
==== Torosennadur ==== |
==== Torosennadur ==== |
||
[[Restr:Snakeriver.jpg|thumb|[[Snake River]] ha [[Grand Teton]], [[Wyoming]]]] |
|||
Liesseurt eo torosennadur ar Stadoù-Unanet. En em led a ra a norzh da su dreist-holl. Er C'hornôg emañ ar [[Menezioù Roc'hellek]] (''Rocky Mountains''), al [[Lammoù-dour]] hag ar [[Sierra Nevada]], 4 500 metr well-wazh a uhelder dezho. En o zouez emañ plateizioù ha diazadoù [[Colorado]]. Plaenennoù ha plateizioù bras-ec’hon kreiz ar Stadoù-Unanet zo hollad ar stêrioù [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] ha [[Missouri (stêr)|Missouri]] o redek enno. Eus an dibab eo an douaroù enno ivez. Er reter ez eus menezioù kozh, an [[Appalachoù]] o anv (''Appalaches''), dezho 2 300 metr a uhelder. Plaenennoù strizh zo e-touez ar menezioù-se hag ar Meurvor Atlantel. |
|||
[[Restr: Snakeriver.jpg|thumb|right|[[Snake River]] ha [[Grand Teton]], [[Wyoming]]]] |
|||
Liesseurt eo torosennadur ar Stadoù-Unanet: |
|||
Torosennadur ar Stadoù-Unanet zo er reter hag en em led a norzh da su dreist-holl. |
|||
Er C'hornôg emañ ar [[Menezioù Roc'hellek]] (''Rocky Mountains''), al [[Lammoù-dour]] hag ar [[Sierra Nevada]], 4 500 metr well-wazh a uhelder dezho. En o zouez emañ plateizioù ha diazadoù [[Colorado]]. |
|||
Plaenennoù ha plateizioù bras-ec’hon kreiz ar Stadoù-Unanet zo hollad ar stêrioù [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] ha [[Missouri (stêr)|Missouri]] o redek enno. Eus an dibab eo an douaroù enno ivez. |
|||
Er reter ez eus menezioù kozh, an [[Appalachoù]] (''Appalaches'') o anv, dezho 2 300 metr a uhelder. Plaenennoù strizh zo e-touez ar menezioù-se hag ar Meurvor Atlantel. |
|||
==== Menezioù-tan ==== |
==== Menezioù-tan ==== |
||
[[Restr:MtHood TrilliumLake.jpg|thumb|Menez Hood, Oregon]] |
[[Restr:MtHood TrilliumLake.jpg|thumb|Menez Hood, Oregon]] |
||
An darn vrasañ eus ar menezioù-tan bev zo er c’hornôg, en Alaska hag en enezeg Hawaii : |
An darn vrasañ eus ar menezioù-tan bev zo er c’hornôg, en Alaska hag en enezeg Hawaii : |
||
* [[Menez Rainier]] (4 392 m), Washington |
* [[Menez Rainier]] (4 392 m), Washington |
||
| Linenn 162: | Linenn 132: | ||
==== Hinoù ==== |
==== Hinoù ==== |
||
An holl zoareoù hinoù a ren war ar Stadoù-Unanet, eus ar yenañ ([[hinad pennahelel]] en Alaska) d'an tommañ ([[Traoñienn ar Marv]]), eus ar glepañ (Gwalarn, |
An holl zoareoù hinoù a ren war ar Stadoù-Unanet, eus ar yenañ ([[hinad pennahelel]] en Alaska) d'an tommañ ([[Traoñienn ar Marv]]), eus ar glepañ (Gwalarn, [[Washington (Stad)|Stad Washington]]) d’ar sec’hañ (hinad krin ha gouelec’hioù er Mervent). Gant an hinoù hag an torosennadurioù a bep seurt zo bet er Stadoù-Unanet ez eus bet stummet maezioù ha rannvroioù liesseurt enno. |
||
==== Stêrioù ==== |
==== Stêrioù ==== |
||
[[Restr:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|[[Grand Canyon]]]] |
|||
* Missouri-Mississippi : 6 270 km |
|||
[[Restr:Grand_Canyon_from_Moran_Point.jpeg|thumb|right| [[Grand Canyon]]]] |
|||
* [[Missouri (stêr)|Missouri]] : 4 370 km |
|||
* |
* [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] : 3 778 km |
||
* [[ |
* [[Rio Grande (Norzhamerika)|Rio Grande]] : 3 060 km |
||
* [[ |
* [[Arkansas (stêr)|Arkansas]] : 2 348 km |
||
* [[ |
* [[Colorado (stêr)|Colorado]] : 2 317 km |
||
* [[ |
* [[Ohio (stêr)|Ohio]] : 2 102 km |
||
* [[ |
* [[Columbia (stêr)|Columbia]] : 2 044 km |
||
* [[ |
* [[Snake River]] : 1 670 km |
||
* [[ |
* [[Tennessee (stêr)|Tennessee]] : 1 049 km |
||
* [[Snake River]] : 1 670 km |
|||
* [[Tennessee (stêr)|Tennessee]] : 1 049 km |
|||
==== Lennoù ==== |
==== Lennoù ==== |
||
[[Restr:Great Lakes from space.jpg|thumb |
[[Restr:Great Lakes from space.jpg|thumb|Skeudenn dre loarell eus al Lennoù Bras]] |
||
Gorread hollek al [[Lennoù Meur Amerika|Lennoù Bras]] zo war-dro 250 000 km², bezet an hanter eus gorread Frañs ar c’hevandir. |
|||
Gorread hollek al [[Lennoù Meur Amerika|Lennoù Bras]] zo war-dro 250 000 km², bezet an hanter eus gorread Frañs ar c’hevandir. |
|||
* Roll al Lennoù meur, eus an hini vrasañ d'an hini vihanañ : |
* Roll al Lennoù meur, eus an hini vrasañ d'an hini vihanañ : |
||
** [[Lenn Superior]] |
** [[Lenn Superior]] |
||
| Linenn 189: | Linenn 156: | ||
** [[Lenn Erie]] |
** [[Lenn Erie]] |
||
** [[Lenn Ontario]] |
** [[Lenn Ontario]] |
||
[[Restr:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Lenn Powell, Utah]] |
[[Restr:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Lenn Powell, Utah]] |
||
* Al lennoù pennañ all : |
|||
* Al lennoù pennañ all zo : |
|||
** [[Lenn Pontchartrain]] |
** [[Lenn Pontchartrain]] |
||
** [[Lenn Sall Veur]] |
** [[Lenn Sall Veur]] |
||
| Linenn 205: | Linenn 170: | ||
=== Dasparzh an annezidi === |
=== Dasparzh an annezidi === |
||
An Amerikaned zo o chom dreist-holl war an aodoù ha tro-dro d’al Lennoù Bras. Eus ar c’hantved hedredenn, eus tu ar c'hornôg, betek ar Meurvor Habask hag en [[Alaska]] n'eo ket bras-tre an niver a annezidi, war-bouez en ur gêr zistro bennak hag ivez e [[Kalifornia]]. Kalifornia zo ar Stad stadunanat ma'z eus an niver brasañ a dud o chom enno ha kenderc'hel a ra ar Stad-se da zesachañ an dud eus diabarzh pe eus diavaez ar Stadoù-Unanet. |
|||
An Amerikaned zo o chom dreist-holl war an aodoù ha tro-dro d’al Lennoù Bras. Eus ar c’hantved hedredenn, eus tu ar c'hornôg, betek ar Meurvor Habasak hag en Alaska n'eo ket bras-tre an niver a annezidi, war-bouez en ur gêr zistro bennak hag ivez e Kalifornia. Kalifornia zo ar Stad amerikan ma'z eus an niver brasañ a dud o chom enno ha kenderc'hel a ra ar Stad-se da zesachañ an dud eus diabarzh pe eus diavaez ar Stadoù-Unanet. |
|||
==== Kêrioù ha niver an dud enno ==== |
==== Kêrioù ha niver an dud enno ==== |
||
En tu all d’an tri c’hard eus an dud zo o chom e kêr er Stadoù-Unanet. [[megalopolenn]] [[BosWash]] zo e biz ar vro. |
En tu all d’an tri c’hard eus an dud zo o chom e kêr er Stadoù-Unanet. [[megalopolenn]] [[BosWash]] zo e biz ar vro. |
||
Roll an tolpad-kêrioù pennañ eus ar Stadoù-Unanet, o stad kevreat hag an niver a dud zo o chom enno<ref>Andon : [http://www.populationdata.net/palmaresvilles.php populationdata.net]</ref> : |
|||
[[Restr:Hollywood boulevard from kodak theatre.jpg|thumb |
[[Restr:Hollywood boulevard from kodak theatre.jpg|thumb|Los Angeles, Kalifornia]] |
||
[[Restr:DowntownChicagoILatNight.jpg|thumb|Chicago, Illinois]] |
[[Restr:DowntownChicagoILatNight.jpg|thumb|Chicago, Illinois]] |
||
[[Restr:San Francisco DSC09797.JPG|thumb|San Francisco, Kalifornia]] |
[[Restr:San Francisco DSC09797.JPG|thumb|San Francisco, Kalifornia]] |
||
| Linenn 229: | Linenn 192: | ||
== Istor berr SUA == |
== Istor berr SUA == |
||
An Indianed e oa bet an dud kentañ o chom er Stadoù-Unanet. Tri meuriad indian a oa ha meur a gant yezh ha sevenadurioù disheñvel o doa. N’ouzer ket kalz a draoù diwar o fenn, dreist-holl evit a sell ar pobloù kantreat. |
An Indianed e oa bet an dud kentañ o chom er Stadoù-Unanet. Tri meuriad indian a oa ha meur a gant yezh ha sevenadurioù disheñvel o doa. N’ouzer ket kalz a draoù diwar o fenn, dreist-holl evit a sell ar pobloù kantreat. |
||
Er {{XVIvet}} kantved hag er {{XVIIvet}} kantved e voe an Indianed o taremprediñ Europiz evit ar gwechoù kentañ. Diazezañ a reas dreist-holl ar Spagnoled er su, ar Saozon er reter hag ar Frañsizien en norzh hag en draoñienn ar Mississippi ha da-heul e voe enebet meur a sevenadur an eil ouzh egile. |
Er {{XVIvet}} kantved hag er {{XVIIvet}} kantved e voe an Indianed o taremprediñ Europiz evit ar gwechoù kentañ. Diazezañ a reas dreist-holl ar Spagnoled er su, ar Saozon er reter hag ar Frañsizien en norzh hag en draoñienn ar Mississippi ha da-heul e voe enebet meur a sevenadur an eil ouzh egile. |
||
| Linenn 237: | Linenn 200: | ||
C’hwennet e voe an Indianed gant ar c’hleñvedoù-red (brec’h, ruzell) a oa bet degaset gant an difraosterien. Miliadoù a Indianed all a voe lazhet en ur vrezeliañ gant Europiz ivez. E-pad ar brezel brasañ ez aloubas ar Vreizhveuridi tiriadoù ar C’hallaoued hag e-se e oant deuet a-benn da zaougementiñ gorread an douaroù a oa dalc'het ganto betek ar mare-se. |
C’hwennet e voe an Indianed gant ar c’hleñvedoù-red (brec’h, ruzell) a oa bet degaset gant an difraosterien. Miliadoù a Indianed all a voe lazhet en ur vrezeliañ gant Europiz ivez. E-pad ar brezel brasañ ez aloubas ar Vreizhveuridi tiriadoù ar C’hallaoued hag e-se e oant deuet a-benn da zaougementiñ gorread an douaroù a oa dalc'het ganto betek ar mare-se. |
||
[[Restr:Declaration |
[[Restr:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|Disklêriadur Dizalc'hidigezh ar Stadoù-Unanet]] |
||
Trizek trevadenn vreizhveuriat a c’hounezas o dizalc’hiezh diouzh Breizh-Veur d'ar [[4 Gouere|4 a viz Gouere]] [[1776]]. Degemeret e voe ganto [[Bonreizh Stadoù-Unanet Amerika]] e [[1787]]. Ar vonreizh kentañ bet degemeret e broioù ar c'hornôg. Diazezet eo bet an identelezh amerikan gant an daou skrid-se. |
Trizek trevadenn vreizhveuriat a c’hounezas o dizalc’hiezh diouzh Breizh-Veur d'ar [[4 Gouere|4 a viz Gouere]] [[1776]]. Degemeret e voe ganto [[Bonreizh Stadoù-Unanet Amerika]] e [[1787]]. Ar vonreizh kentañ bet degemeret e broioù ar c'hornôg. Diazezet eo bet an identelezh amerikan gant an daou skrid-se. |
||
Disklêriet e voe ar [[Brezel diabarzh Stadoù-Unanet Amerika|Brezel Diabarzh]] e [[1861]] abalamour d'ar sklavelezh ha da blegoù fall an armerzh er Stadoù-Unanet. Ne viras ket ouzh a vro avat da vont war-raok. Evit gwir e oa bet miliadoù a dud o vont d'ober o annez ahont a-hed an {{XIXvet}} kantved. D'ar mare-se eo ivez e voe diorroet ar greantelerezh er vro hag e voe aloubet ar c’hornôg pa voe diorret an hentoù-houarn ahont. |
Disklêriet e voe ar [[Brezel diabarzh Stadoù-Unanet Amerika|Brezel Diabarzh]] e [[1861]] abalamour d'ar sklavelezh ha da blegoù fall an armerzh er Stadoù-Unanet. Ne viras ket ouzh a vro avat da vont war-raok. Evit gwir e oa bet miliadoù a dud o vont d'ober o annez ahont a-hed an {{XIXvet}} kantved. D'ar mare-se eo ivez e voe diorroet ar greantelerezh er vro hag e voe aloubet ar c’hornôg pa voe diorret an hentoù-houarn ahont. |
||
En {{XXvet |
En {{XXvet kantved}} eo deuet ar Stadoù-Unanet da vezañ galloudusañ bro ar bed a-fet armerzh, sevenadur ha politikerezh (dreist-holl war-lerc'h an [[Eil Brezel Bed]]), daoust m'o doa renerien ar vro c'hwitet war o zaol da vare ar [[brezel Vietnam|brezel]] er [[Vietnam|Viêt-nam]]. Gwall skoet e voe an Amerikaned gant se. Abaoe m'eo peurechu ar [[brezel yen]] hag abaoe ma n'eus ket mui eus an [[URSS]] (Unaniezh ar Republikoù Sokialour ha Soviedel) eo ar Stadoù-Unanet ar vro dreistgalloudekañ nemeti er bed, evit a sell ar galloud milourel peurgetket. |
||
== Politikerezh == |
== Politikerezh == |
||
[[Restr:White house south.jpg|thumb|An [[Ti Gwenn]], [[Washington DC]]]] |
|||
Ar vro zo anezhi hanter-kant [[Stad]] kevreat a astenn o beli leun war meur a dachenn : ur c'hevread eo. |
|||
Ar Stadoù-Unanet zo anezho ur republik kevreadel prezidantel divgambr. Distag eo an tri galloud (galloud lezenniñ, galloud erounit ha galloud barn) an eil diouzh egile. |
|||
[[Restr:White house south.jpg|thumb|right|An [[Ti Gwenn]], [[Washington DC]]]] |
|||
Ar vro zo anezhi hanter-kant [[Stad]] kevreat a astenn o beli leun war meur a dachenn : ur c'hevread eo. |
|||
Ar Stadoù-Unanet zo anezho ur republik kevreadel prezidantel divgambr. Distag eo an tri galloud (galloud lezenniñ, galloud erounit ha galloud barn) an eil diouzh egile. |
|||
Dilennet e vez ar prezidant hag ar besprezidant asambles e-pad 4 bloaz, gant ar mouezhiañ hollek dieeun. Pep Stad a vez dileuriet gant ur skolaj dilennerien veur zo kenfeur well-wazh ouzh niver hec’h annezidi. Abaoe [[1951]] n’hall ket prezidant ar Stadoù-Unanet ren war ar vro ouzhpenn daou respet. Daou strollad politikel bras zo er vro dreist-holl : ar [[Strollad Republikan (Stadoù-Unanet)|Strollad Republikan]] hag ar [[Strollad Demokratel (Stadoù-Unanet)|Strollad Demokratel]]. |
Dilennet e vez ar prezidant hag ar besprezidant asambles e-pad 4 bloaz, gant ar mouezhiañ hollek dieeun. Pep Stad a vez dileuriet gant ur skolaj dilennerien veur zo kenfeur well-wazh ouzh niver hec’h annezidi. Abaoe [[1951]] n’hall ket prezidant ar Stadoù-Unanet ren war ar vro ouzhpenn daou respet. Daou strollad politikel bras zo er vro dreist-holl : ar [[Strollad Republikan (Stadoù-Unanet)|Strollad Republikan]] hag ar [[Strollad Demokratel (Stadoù-Unanet)|Strollad Demokratel]]. |
||
[[Restr:Map of USA with state names.svg|lang=br|thumb|right|Kartenn Stadoù ar Stadoù-Unanet]] |
[[Restr:Map of USA with state names.svg|lang=br|thumb|right|Kartenn Stadoù ar Stadoù-Unanet]] |
||
Dilennet e oa bet [[George Walker Bush|George W. Bush]] da brezidant ar Stadoù-Unanet e miz Du [[2000]] (d'an [[20 Genver|20 a viz Genver]] [[2001]] e krogas e respet). E [[2004]] e oa bet dilennet en-dro. |
Dilennet e oa bet [[George Walker Bush|George W. Bush]] da brezidant ar Stadoù-Unanet e miz Du [[2000]] (d'an [[20 Genver|20 a viz Genver]] [[2001]] e krogas e respet). E [[2004]] e oa bet dilennet en-dro. E [[2009]] e voe [[Barack Obama|Barack H. Obama]], eus ar strollad demokratel, dilennet da prezidant. Dilennet eo bet [[Donald Trump]] (Strollad Republikan) da brezidant d'an [[8 a viz Du]] [[2016]]. |
||
Al [[Lez- |
Al [[Lez-veur SUA|lez-veur]] eo ensavadur uhelañ ar reizhiad lezvarnel kevreadel. |
||
== Ar feiz == |
== Ar feiz == |
||
| Linenn 261: | Linenn 224: | ||
Gouarnamant ar Stadoù-Unanet ne c'houlenn ket digant e geodediz petra eo o feiz. Dispartiet eo ar relijion diouzh ar Stad kevreadel en ur mod ofisiel. Asuret eo ar bennaenn-mañ gant ar vonreizh a ziogel ar frankiz krediñ. Ar stad kevreadel ne zegas skoazell ebet da skol relijiel ebet{{daveoù a vank}}. Ar bedenn renket gant ar skol zo difennet abaoe 1962 gant an diferadenn « Engel a-enep Vitale ». |
Gouarnamant ar Stadoù-Unanet ne c'houlenn ket digant e geodediz petra eo o feiz. Dispartiet eo ar relijion diouzh ar Stad kevreadel en ur mod ofisiel. Asuret eo ar bennaenn-mañ gant ar vonreizh a ziogel ar frankiz krediñ. Ar stad kevreadel ne zegas skoazell ebet da skol relijiel ebet{{daveoù a vank}}. Ar bedenn renket gant ar skol zo difennet abaoe 1962 gant an diferadenn « Engel a-enep Vitale ». |
||
Enklaskoù prevez a bep seurt a ziskouez ez eus etre 75 |
Enklaskoù prevez a bep seurt a ziskouez ez eus etre 75 % ha 90 % eus an Amerikaned a gred e Doue. Koulskoude emaint 44 % o lavaret o deus cheñchet relijion ur wech da nebeutañ en o buhez. Ha lavaret a reont ne votont ket hervez o c'hredennoù. |
||
Ar [[protestantiezh|brotestanted]] eo ar re niverusañ, met a-raok pell e vint dindan 50 |
Ar [[protestantiezh|brotestanted]] eo ar re niverusañ, met a-raok pell e vint dindan 50 %. Ur c'hard eus an Amerikaned zo [[Katoligiezh|katoliked roman]]. Bez' ez eus ivez [[dizoueidi|tud dizoue]] (16%), [[yuzevien]] (1,7%), [[boudisted]] (0.7%), [[muzulmaned]] (0.6%), [[hindouisted]] ha kement zo. |
||
== Stadoù ar Stadoù-Unanet == |
|||
* ''Gwelout ar pennad [[Stadoù ar Stadoù-Unanet]]''. |
|||
== Amerikaned brudet == |
== Amerikaned brudet == |
||
=== Skiantourien === |
=== Skiantourien === |
||
Lenn ar pennadoù Skiantourien |
Lenn ar pennadoù er [[:Rummad:Skiantourien SUA]]. |
||
=== |
=== Milourien === |
||
* [[George Washington]] : brezel dizalc’hiezh |
* [[George Washington]] : brezel dizalc’hiezh |
||
* [[George Armstrong Custer]] : Brezel disrannidigezh ha brezelioù indian |
* [[George Armstrong Custer]] : Brezel disrannidigezh ha brezelioù indian |
||
| Linenn 287: | Linenn 247: | ||
=== Livourien === |
=== Livourien === |
||
Lenn pennadoù Rummad: |
Lenn pennadoù ar [[:Rummad:Livourien SUA]]. |
||
* [[Edward Hopper]] 1882-1967 |
* [[Edward Hopper]] 1882-1967 |
||
* [[Jackson Pollock]] 1912-1956 |
* [[Jackson Pollock]] 1912-1956 |
||
| Linenn 294: | Linenn 254: | ||
=== Luc’hskeudennerien === |
=== Luc’hskeudennerien === |
||
Lenn pennadoù |
Lenn pennadoù ar [[:Rummad:Luc'hskeudennourien amerikan]]. |
||
* [[Jacob Riis]] 1849-1914 |
* [[Jacob Riis]] 1849-1914 |
||
* [[Alfred Stieglitz]] 1864-1946 |
* [[Alfred Stieglitz]] 1864-1946 |
||
| Linenn 311: | Linenn 271: | ||
=== Politikourien === |
=== Politikourien === |
||
''Lenn ivez ar pennad [[Prezidant Stadoù-Unanet Amerika|Prezidanted Stadoù-Unanet Amerika]]'' |
''Lenn ivez ar pennad [[Prezidant Stadoù-Unanet Amerika|Prezidanted Stadoù-Unanet Amerika]]'' |
||
* [[Alexander Hamilton]], soñjer politikel, politikour |
* [[Alexander Hamilton]], soñjer politikel, politikour |
||
* [[George Washington]], Prezidant kentañ ar Stadoù-Unanet, 1789-1797 |
* [[George Washington]], Prezidant kentañ ar Stadoù-Unanet, 1789-1797 |
||
* [[Thomas Jefferson]], trede prezidant, bet ijinet gantañ lezennoù war ar berc’henniezh kefredel |
* [[Thomas Jefferson]], trede prezidant, bet ijinet gantañ lezennoù war ar berc’henniezh kefredel |
||
* [[Abraham Lincoln]] |
|||
* [[Bill Clinton]], Prezidant, 1993-2001 ; |
|||
* [[Theodore Roosevelt]] |
* [[Theodore Roosevelt]] |
||
* [[John Adams (politikour)|John Adams]] |
* [[John Adams (politikour)|John Adams]] |
||
* [[Abraham Lincoln]] |
|||
* [[Woodrow Wilson]] |
* [[Woodrow Wilson]] |
||
* [[John Fitzgerald Kennedy]] |
* [[John Fitzgerald Kennedy]] |
||
* [[Franklin D. Roosevelt]] |
* [[Franklin D. Roosevelt]] |
||
* [[Bill Clinton]], Prezidant, 1993-2001 |
|||
* [[Barack Obama]] |
* [[Barack Obama]] |
||
=== Sonerien === |
=== Sonerien === |
||
Gwelet [[Sonerezh Stadoù-Unanet Amerika]] |
Gwelet [[Sonerezh Stadoù-Unanet Amerika]] |
||
=== Filmaozerien === |
=== Filmaozerien === |
||
Lenn pennadoù Filmaozerien |
Lenn pennadoù ar [[:Rummad:Filmaozerien SUA]]. |
||
=== Lennegezh === |
=== Lennegezh === |
||
''Lenn ar pennad [[Lennegezh amerikan]].'' |
|||
• Skrivagnerien amerikan, dre urzh al lizherenneg |
|||
=== [[Priz Nobel ar Peoc'h]] === |
=== [[Priz Nobel ar Peoc'h]] === |
||
[[Restr:Martin Luther King - March on Washington.jpg|thumb| |
[[Restr:Martin Luther King - March on Washington.jpg|thumb|King o komz e-pad ar gerzhadeg evit ar gwirioù keodedel]] |
||
{| |
|||
|- valign="top" |
|||
| |
|||
* 1906 : [[Theodore Roosevelt]] |
* 1906 : [[Theodore Roosevelt]] |
||
* 1912 : [[Elihu Root]] |
* 1912 : [[Elihu Root]] |
||
| Linenn 344: | Linenn 306: | ||
* 1953 : [[George Marshall]] |
* 1953 : [[George Marshall]] |
||
* 1962 : [[Linus Pauling]] |
* 1962 : [[Linus Pauling]] |
||
| |
|||
* 1964 : [[Martin Luther King, Jr.]] |
* 1964 : [[Martin Luther King, Jr.]] |
||
* 1970 : [[Norman Borlaug]] |
* 1970 : [[Norman Borlaug]] |
||
| Linenn 353: | Linenn 316: | ||
* 2007 : [[Al Gore]] |
* 2007 : [[Al Gore]] |
||
* 2009 : [[Barack Obama]] |
* 2009 : [[Barack Obama]] |
||
|} |
|||
=== |
=== Gizourien === |
||
* [[Calvin Klein]] |
* [[Calvin Klein]] |
||
* [[Nike]] |
* [[Nike]] |
||
| Linenn 362: | Linenn 326: | ||
== C'hoarierion echedoù == |
== C'hoarierion echedoù == |
||
{| |
{| |
||
|- valign="top" |
|||
|- |
|||
| |
|||
| width="33%" style="vertical-align:top;" | |
|||
* [[Oscar Chajes]] |
* [[Oscar Chajes]] |
||
* [[David H. Li]] |
* [[David H. Li]] |
||
| Linenn 373: | Linenn 337: | ||
* [[Edward Lasker]] |
* [[Edward Lasker]] |
||
* [[Georges-Henri MacKenzie]] |
* [[Georges-Henri MacKenzie]] |
||
| |
|||
| width="34%" style="vertical-align:top;" | |
|||
* [[Frank Marshall]] |
* [[Frank Marshall]] |
||
* [[Paul Charles Morphy]] |
* [[Paul Charles Morphy]] |
||
| Linenn 383: | Linenn 347: | ||
* [[Eugène Rousseau]] |
* [[Eugène Rousseau]] |
||
* [[Yasser Seirawan]] |
* [[Yasser Seirawan]] |
||
| |
|||
| width="33%" style="vertical-align:top;" | |
|||
* [[Elizabeth Shaughnessy]] |
* [[Elizabeth Shaughnessy]] |
||
* [[Jackson Showalter]] |
* [[Jackson Showalter]] |
||
| Linenn 396: | Linenn 360: | ||
== Tud all == |
== Tud all == |
||
* [[Benjamin Franklin]], kefredour ha politikour e-pad ar brezel dizalc'hiezh |
* [[Benjamin Franklin]], kefredour ha politikour e-pad ar brezel dizalc'hiezh |
||
* [[Thomas Edison|Thomas Alva Edison]], krouer ha den afer |
* [[Thomas Edison|Thomas Alva Edison]], krouer ha den afer |
||
| Linenn 404: | Linenn 367: | ||
* [[Paul Revere]], dispac’her e-pad ar brezel dizalc’hiezh |
* [[Paul Revere]], dispac’her e-pad ar brezel dizalc’hiezh |
||
* [[Harriet Tubman]], a roas skoazell da gantadoù a sklavourien da dec’hel kuit e norzh ar Stadoù-Unanet a-raok ar brezel disrannidigezh |
* [[Harriet Tubman]], a roas skoazell da gantadoù a sklavourien da dec’hel kuit e norzh ar Stadoù-Unanet a-raok ar brezel disrannidigezh |
||
* [[Wilbur Wright]], unan an nijerien vrudet kentañ. |
* [[Wilbur Wright]], unan eus an nijerien vrudet kentañ. |
||
== Un nebeud sifroù == |
== Un nebeud sifroù == |
||
| Linenn 415: | Linenn 378: | ||
* Implijerien Genrouedad : 205 milion a USD (e 2005) [2] |
* Implijerien Genrouedad : 205 milion a USD (e 2005) [2] |
||
* Pourchaserien moned war ar Genrouedad : 7 800 (en 2000) |
* Pourchaserien moned war ar Genrouedad : 7 800 (en 2000) |
||
* Hentoù : 6 407 637 |
* Hentoù : 6 407 637 km (en o zouez 4 164 964 km hentoù terduet) (e 2004) [2] |
||
* Hentoù-houarn : 226 605 |
* Hentoù-houarn : 226 605 km (en 2004) [2] |
||
* Hentoù : 41 009 |
* Hentoù : 41 009 km (en 2004) [2] |
||
* Niver a aerborzhioù : 14 858 (en o zouez 5 119 aerborzh gant roudennoù terduet) (e 2006) [2] |
* Niver a aerborzhioù : 14 858 (en o zouez 5 119 aerborzh gant roudennoù terduet) (e 2006) [2] |
||
== Notennoù == |
== Notennoù == |
||
{{ |
{{daveoù}} |
||
==Gwelet ivez== |
|||
*[[Stadoù ar Stadoù-Unanet]] |
|||
== Liammoù diavaez == |
== Liammoù diavaez == |
||
| Linenn 428: | Linenn 394: | ||
* {{fr}} [http://usinfo.state.gov/fr/ Programmoù keleier etrebroadel skignet gant Servij kelaouiñ departamant-Stad ar Stadoù-Unanet] |
* {{fr}} [http://usinfo.state.gov/fr/ Programmoù keleier etrebroadel skignet gant Servij kelaouiñ departamant-Stad ar Stadoù-Unanet] |
||
---- |
|||
---- |
|||
{{Amerika NKK}} |
|||
---- |
|||
---- |
|||
{{AFNA}} |
|||
---- |
|||
---- |
|||
{{Kuzul Surentez ABU}} |
{{Kuzul Surentez ABU}} |
||
{{AFNA}}{{Amerika NKK}} |
|||
{{Aozadur ar Stadoù Amerikan}} |
|||
[[Rummad:Stadoù-Unanet Amerika]] |
[[Rummad:Stadoù-Unanet Amerika]] |
||
Stumm red eus an 11 C'hwe 2024 da 14:26
Evit implijoù all, gwelet Stadoù Unanet.
| United States of America Stadoù-Unanet Amerika | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
| Kan broadel | |||||
| The Star-Spangled Banner "Ar banniel steredek" | |||||
| Sturienn | |||||
| Ofisiel : "In God We Trust" "E Doue e fiziomp" Hengounel : "E Pluribus Unum" "Diwar lies, unan" | |||||
| Melestradur | |||||
| Kêr-benn | Washington D.C. 38° 53' 42" N 77° 02' 12" W | ||||
| Kêr vrasañ | New York City 40° 39' 51" N 73° 56' 19" W | ||||
| Yezhoù ofisiel | Hini ebet[1]. | ||||
| Yezh vroadel | Saozneg (de facto)[2] | ||||
| Gouarnamant | Republik kevreadel | ||||
| Prezidant : | Joe Biden (Strollad Demokratel) | ||||
| Korf-lezenniñ Kambre izelañ • Kambr uhelañ |
Kongres ar Stadoù-Unanet Kambr an Dilennidi Sened | ||||
| Dizalc'hiezh • Disklêriet • Anzavet • Bonreizh e pleustr |
 Rouantelezh-Unanet4 a viz Gouere 1776 3 a viz Gwengolo 1783 21 a viz Even 1788 | ||||
| Douaroniezh | |||||
| Gorread (renk) • Hollek • Dour (%) |
9 833 517 km² (4re)[3] 6,76 | ||||
| Poblañs (renk) (2019, brasjedet) |
328 239 523 (3de) | ||||
| Stankter | 33,48 ann. /km² | ||||
| Armerzh | |||||
| Moneiz | dollar SUA (US$) | ||||
| PDG (2017) • Hollek (renk) • Dre zen (renk) |
US$ 19,49 x 1012 (2) US$ 59 800 (19) | ||||
| Feur kreskiñ gwirion | 2,2 % (2017) (145vet) | ||||
| Titouroù all | |||||
| Gwerzhid-eur | UTC -5 da -10 • Hañv : UTC -4 da -10 | ||||
| Kod ISO 3166 | US | ||||
| Pellgomz | +1 | ||||
| Kod Internet | .us .gov .mil .edu | ||||
| Internet | www.usa.gov | ||||
| Andon : (en) CIA - The World Factbook (07 KZU 2018) | |||||
| |||||
Ur vro etre ar Meurvor Atlantel hag ar Meurvor Habask en Amerika an Norzh eo Stadoù-Unanet Amerika (saozneg: United States of America, teskanv: SUA, saozneg: USA, stumm berr: (ar) Stadoù-Unanet, (the) United States). Aliezik e vez graet Amerika pe Bro-Amerika ivez dre verrdro. Amerikaned pe Stadunaniz a vez graet eus o annezidi. Abaoe deroù an XXvet kantved eo ar riez c'halloudusañ er bed. 331 milion a annezidi a oa e 2020, trede poblañs vrasañ ar bed.
Roet eo bet an anv Amerika diwar hini an ergerzhour italian, Amerigo Vespucci. Ur rann hag un drevadenn eus ar Rouantelezh-Unanet e oa a-raok ma voe graet an Dispac'h amerikan a-enep d'ar Saozon. Ur republik kevreadel gant 50 stad eo ar vro bremañ. Washington D.C. eo he c'hêr-benn, war an aod Reter.
Un ezel diazezer eus Aozadur ar Broadoù Unanet (ABU) eo hag emañ ar sez anezhañ e New York, kêr vrasañ ar vro. Un ezel padus eus Kuzul Surentez ABU eo. Broudet en deus ar gouarnamant stadunanat ar broioù a felle dezho lakaat un harz d'an Unaniezh Soviedel da sinañ e 1945 Aozadur Feur-emglev Norzhatlantel. Hiziv e vez graet 37% eus dispignoù milourel ar bed gant ar SUA, hae e chom al lu stadunanat an hini galloudusañ er bed.
Ekonomiezh kentañ ar bed o deus ar Stadoù-Unanet, a-drugarez da gennadoù al labour-douar, ar greanterezh hag ar servijoù. An US dollar, ar moneiz stadunanat, eo arouez o galloud ekonomikel. E-touez ar re wellañ int ivez war dachenn an imbourc'h skiantel hag an neveziñ teknologel.
Saozneg ha spagnoleg eo ar yezhoù komzet ar muiañ, met ouzhpenn yezhoù an Amerindianed e vez komzet meur a yezh all gant familhoù an embroidi, en o zouez ar brezhoneg (war-dro 20 000 yezher hervez un enklask e dibenn an XXvet kantved). Ar sevenadur ar muiañ skignet er bed eo an hini amerikan.
Stadoù ar Stadoù-Unanet[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Evel ma tiskouez splann an anv ez eo Stadoù-Unanet Amerika un unaniezh stadoù disheñvel. Abaoe 1960 ez eus 50 anezho.
- Gwelout ar pennad Stadoù ar Stadoù-Unanet.
Ur republik bonreizhel hag ur stad kevreadel eo.
Douaroniezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Trede brasañ bro ar bed eo ar Stadoù-Unanet war-lerc’h Rusia ha Kanada hag a-raok Republik Poblek Sina. An tiriad amerikan, en em led war 7 % eus douaroù divoret ar blanedenn, zo ken bras ha kevandir Europa. Gorread ar Stadoù-Unanet zo 17 gwech kement ha hini Frañs ar c’hevandir. Brasoc’h eget Frañs eo stad Alaska pe hini Texas. Ar bloc’had 48 stad, da lavaret eo an holl stadoù war-bouez Alaska ha Hawaii, a vez anvet « Mainland » a-wechoù, zo dezhañ ur stumm hag a denn d'ur pempkorneg, hag en em led war 4 gwerzhid-eur. 4 500 km hed zo etre ar Meurvor Atlantel (reter) hag ar Meurvor Habask (kornôg)[4]. 2 500 km, a-hend-all, zo etre harzoù Kanada hag harzoù Mec’hiko. Ar stêr Missouri hag ar stêr Mississippi a zo 6 000 km a hed ganto o-div ha redek a reont dre greiz ar mainland. Ken hir int o-div hag ar stêr Amazon a zo o redek e Suamerika.
Harzoù gant broioù all[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
12 034 km harzoù [5]:
Douaroniezh fizik[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Un nebeud lec'hioù dibar:
- Ar beg uhelañ : Denali en Alaska (6 168 metr)
- Al lec’h izelañ : Badwater e Traoñienn ar Marv e Kalifornia (- 86 metr)
- Ar stêr bennañ : ar Missouri-Mississippi zo ouzhpenn 6 000 km hed dezhi.
- Gorread : 9 826 676 km² (en trede plas war-lerc'h Rusia ha Kanada)
- Aod: 19 924 km
- An uhelderioù pellañ: - 86 m > + 6 194 m
Torosennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Liesseurt eo torosennadur ar Stadoù-Unanet. En em led a ra a norzh da su dreist-holl. Er C'hornôg emañ ar Menezioù Roc'hellek (Rocky Mountains), al Lammoù-dour hag ar Sierra Nevada, 4 500 metr well-wazh a uhelder dezho. En o zouez emañ plateizioù ha diazadoù Colorado. Plaenennoù ha plateizioù bras-ec’hon kreiz ar Stadoù-Unanet zo hollad ar stêrioù Mississippi ha Missouri o redek enno. Eus an dibab eo an douaroù enno ivez. Er reter ez eus menezioù kozh, an Appalachoù o anv (Appalaches), dezho 2 300 metr a uhelder. Plaenennoù strizh zo e-touez ar menezioù-se hag ar Meurvor Atlantel.
Menezioù-tan[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An darn vrasañ eus ar menezioù-tan bev zo er c’hornôg, en Alaska hag en enezeg Hawaii :
- Menez Rainier (4 392 m), Washington
- Menez Shasta (4 322 m), Kalifornia
- Mauna Loa (4 171 m), Hawaii
- Menez Adams (3 743 m), Washington
- Menez Hood (3 429 m), Oregon
- Glacier Peak (3 213 m), Washington
- Menez Redoubt (3 108 m), Alaska
- Menez Saint Helens (2 549 m), Washington
Hinoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An holl zoareoù hinoù a ren war ar Stadoù-Unanet, eus ar yenañ (hinad pennahelel en Alaska) d'an tommañ (Traoñienn ar Marv), eus ar glepañ (Gwalarn, Stad Washington) d’ar sec’hañ (hinad krin ha gouelec’hioù er Mervent). Gant an hinoù hag an torosennadurioù a bep seurt zo bet er Stadoù-Unanet ez eus bet stummet maezioù ha rannvroioù liesseurt enno.
Stêrioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Missouri-Mississippi : 6 270 km
- Missouri : 4 370 km
- Mississippi : 3 778 km
- Rio Grande : 3 060 km
- Arkansas : 2 348 km
- Colorado : 2 317 km
- Ohio : 2 102 km
- Columbia : 2 044 km
- Snake River : 1 670 km
- Tennessee : 1 049 km
Lennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gorread hollek al Lennoù Bras zo war-dro 250 000 km², bezet an hanter eus gorread Frañs ar c’hevandir.
- Roll al Lennoù meur, eus an hini vrasañ d'an hini vihanañ :
- Al lennoù pennañ all :
Douaroniezh denel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Dasparzh an annezidi[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An Amerikaned zo o chom dreist-holl war an aodoù ha tro-dro d’al Lennoù Bras. Eus ar c’hantved hedredenn, eus tu ar c'hornôg, betek ar Meurvor Habask hag en Alaska n'eo ket bras-tre an niver a annezidi, war-bouez en ur gêr zistro bennak hag ivez e Kalifornia. Kalifornia zo ar Stad stadunanat ma'z eus an niver brasañ a dud o chom enno ha kenderc'hel a ra ar Stad-se da zesachañ an dud eus diabarzh pe eus diavaez ar Stadoù-Unanet.
Kêrioù ha niver an dud enno[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
En tu all d’an tri c’hard eus an dud zo o chom e kêr er Stadoù-Unanet. megalopolenn BosWash zo e biz ar vro. Roll an tolpad-kêrioù pennañ eus ar Stadoù-Unanet, o stad kevreat hag an niver a dud zo o chom enno[6] :
- New York (New York) : 24 112 176
- Los Angeles (Kalifornia) : 18 313 809
- Chicago (Illinois) : 11 318 384
- Washington (DC) - Baltimore (Maryland) : 8 026 607
- San Francisco (Kalifornia) : 7 159 693
- Philadelphia (Pennsylvania) : 5 951 797
- Dallas - Fort Worth (Texas) : 5 931 956
- Detroit (Michigan) : 5 905 754
- Miami (Florida) : 5 726 495
- Houston (Texas) : 5 280 752
- Atlanta (Georgia) : 5 034 362
- Boston (Massachusetts) : 4 411 000
Istor berr SUA[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An Indianed e oa bet an dud kentañ o chom er Stadoù-Unanet. Tri meuriad indian a oa ha meur a gant yezh ha sevenadurioù disheñvel o doa. N’ouzer ket kalz a draoù diwar o fenn, dreist-holl evit a sell ar pobloù kantreat.
Er XVIvet kantved hag er XVIIvet kantved e voe an Indianed o taremprediñ Europiz evit ar gwechoù kentañ. Diazezañ a reas dreist-holl ar Spagnoled er su, ar Saozon er reter hag ar Frañsizien en norzh hag en draoñienn ar Mississippi ha da-heul e voe enebet meur a sevenadur an eil ouzh egile.
E 1607 e tiazezas ar Saozon o c’hêriadenn gentañ, Jamestown hec’h anv. Da c’houde en em stalias trevadennoù niverus a-hed an aod er reter. En o zouez e oa Plymouth, Boston, Salem, Williamburg. D'ar mare-se e voe krog da harluañ ha da werzhañ tud du eus Afrika da sklaved. Gant ar morianeta e voe diorroet ar plantadegoù kotoñs er su dreist-holl ha diorroet e voe an danframmoù.
C’hwennet e voe an Indianed gant ar c’hleñvedoù-red (brec’h, ruzell) a oa bet degaset gant an difraosterien. Miliadoù a Indianed all a voe lazhet en ur vrezeliañ gant Europiz ivez. E-pad ar brezel brasañ ez aloubas ar Vreizhveuridi tiriadoù ar C’hallaoued hag e-se e oant deuet a-benn da zaougementiñ gorread an douaroù a oa dalc'het ganto betek ar mare-se.
Trizek trevadenn vreizhveuriat a c’hounezas o dizalc’hiezh diouzh Breizh-Veur d'ar 4 a viz Gouere 1776. Degemeret e voe ganto Bonreizh Stadoù-Unanet Amerika e 1787. Ar vonreizh kentañ bet degemeret e broioù ar c'hornôg. Diazezet eo bet an identelezh amerikan gant an daou skrid-se.
Disklêriet e voe ar Brezel Diabarzh e 1861 abalamour d'ar sklavelezh ha da blegoù fall an armerzh er Stadoù-Unanet. Ne viras ket ouzh a vro avat da vont war-raok. Evit gwir e oa bet miliadoù a dud o vont d'ober o annez ahont a-hed an XIXvet kantved. D'ar mare-se eo ivez e voe diorroet ar greantelerezh er vro hag e voe aloubet ar c’hornôg pa voe diorret an hentoù-houarn ahont.
En XXvet kantved eo deuet ar Stadoù-Unanet da vezañ galloudusañ bro ar bed a-fet armerzh, sevenadur ha politikerezh (dreist-holl war-lerc'h an Eil Brezel Bed), daoust m'o doa renerien ar vro c'hwitet war o zaol da vare ar brezel er Viêt-nam. Gwall skoet e voe an Amerikaned gant se. Abaoe m'eo peurechu ar brezel yen hag abaoe ma n'eus ket mui eus an URSS (Unaniezh ar Republikoù Sokialour ha Soviedel) eo ar Stadoù-Unanet ar vro dreistgalloudekañ nemeti er bed, evit a sell ar galloud milourel peurgetket.
Politikerezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Ar vro zo anezhi hanter-kant Stad kevreat a astenn o beli leun war meur a dachenn : ur c'hevread eo.
Ar Stadoù-Unanet zo anezho ur republik kevreadel prezidantel divgambr. Distag eo an tri galloud (galloud lezenniñ, galloud erounit ha galloud barn) an eil diouzh egile.
Dilennet e vez ar prezidant hag ar besprezidant asambles e-pad 4 bloaz, gant ar mouezhiañ hollek dieeun. Pep Stad a vez dileuriet gant ur skolaj dilennerien veur zo kenfeur well-wazh ouzh niver hec’h annezidi. Abaoe 1951 n’hall ket prezidant ar Stadoù-Unanet ren war ar vro ouzhpenn daou respet. Daou strollad politikel bras zo er vro dreist-holl : ar Strollad Republikan hag ar Strollad Demokratel.
Dilennet e oa bet George W. Bush da brezidant ar Stadoù-Unanet e miz Du 2000 (d'an 20 a viz Genver 2001 e krogas e respet). E 2004 e oa bet dilennet en-dro. E 2009 e voe Barack H. Obama, eus ar strollad demokratel, dilennet da prezidant. Dilennet eo bet Donald Trump (Strollad Republikan) da brezidant d'an 8 a viz Du 2016.
Al lez-veur eo ensavadur uhelañ ar reizhiad lezvarnel kevreadel.
Ar feiz[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gouarnamant ar Stadoù-Unanet ne c'houlenn ket digant e geodediz petra eo o feiz. Dispartiet eo ar relijion diouzh ar Stad kevreadel en ur mod ofisiel. Asuret eo ar bennaenn-mañ gant ar vonreizh a ziogel ar frankiz krediñ. Ar stad kevreadel ne zegas skoazell ebet da skol relijiel ebet(Daveoù a vank). Ar bedenn renket gant ar skol zo difennet abaoe 1962 gant an diferadenn « Engel a-enep Vitale ».
Enklaskoù prevez a bep seurt a ziskouez ez eus etre 75 % ha 90 % eus an Amerikaned a gred e Doue. Koulskoude emaint 44 % o lavaret o deus cheñchet relijion ur wech da nebeutañ en o buhez. Ha lavaret a reont ne votont ket hervez o c'hredennoù.
Ar brotestanted eo ar re niverusañ, met a-raok pell e vint dindan 50 %. Ur c'hard eus an Amerikaned zo katoliked roman. Bez' ez eus ivez tud dizoue (16%), yuzevien (1,7%), boudisted (0.7%), muzulmaned (0.6%), hindouisted ha kement zo.
Amerikaned brudet[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Skiantourien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lenn ar pennadoù er Rummad:Skiantourien SUA.
Milourien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- George Washington : brezel dizalc’hiezh
- George Armstrong Custer : Brezel disrannidigezh ha brezelioù indian
- Robert E. Lee : Brezel disrannidigezh
- Ulysses S. Grant : Brezel disrannidigezh
- William T. Sherman : Brezel disrannidigezh ha brezelioù indian
- George S. Patton : Eil Brezel Bed
- Omar Bradley : Eil Brezel Bed
- Douglas McArthur : Eil Brezel Bed ha brezel Korea
- Dwight D. Eisenhower : Eil Brezel Bed
- William Westmoreland : Eil Brezel Bed ha brezel Viêt-Nam
- Colin Powell : Brezel Koweit (Brezel kentañ ar Pleg-mor)
- Tommy Franks : Brezel Irak (Eil Brezel ar Pleg-mor)
Livourien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lenn pennadoù ar Rummad:Livourien SUA.
- Edward Hopper 1882-1967
- Jackson Pollock 1912-1956
- Andy Warhol 1928-1987
- Jean-Michel Basquiat 1960-1988
Luc’hskeudennerien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lenn pennadoù ar Rummad:Luc'hskeudennourien amerikan.
- Jacob Riis 1849-1914
- Alfred Stieglitz 1864-1946
- Ansel Adams 1902-1984
- Robert Capa 1913-1954
- Diane Arbus 1923-1971
- Richard Avedon 1923-2004
- Irving Penn 1917
Istorourien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Politikourien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lenn ivez ar pennad Prezidanted Stadoù-Unanet Amerika
- Alexander Hamilton, soñjer politikel, politikour
- George Washington, Prezidant kentañ ar Stadoù-Unanet, 1789-1797
- Thomas Jefferson, trede prezidant, bet ijinet gantañ lezennoù war ar berc’henniezh kefredel
- Abraham Lincoln
- Theodore Roosevelt
- John Adams
- Woodrow Wilson
- John Fitzgerald Kennedy
- Franklin D. Roosevelt
- Bill Clinton, Prezidant, 1993-2001
- Barack Obama
Sonerien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gwelet Sonerezh Stadoù-Unanet Amerika
Filmaozerien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lenn pennadoù ar Rummad:Filmaozerien SUA.
Lennegezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lenn ar pennad Lennegezh amerikan.
Priz Nobel ar Peoc'h[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
|
|
Gizourien[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
C'hoarierion echedoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Tud all[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Benjamin Franklin, kefredour ha politikour e-pad ar brezel dizalc'hiezh
- Thomas Alva Edison, krouer ha den afer
- Howard Hughes, nijer, produer sinema hag un oristal a zen a afer
- Stan Lee, senarioer comics, seurt bannoù-treset a bouez er Stadoù-Unanet
- Allan Pinkerton, a grouas un ajañs bras a igounierien brevez
- Paul Revere, dispac’her e-pad ar brezel dizalc’hiezh
- Harriet Tubman, a roas skoazell da gantadoù a sklavourien da dec’hel kuit e norzh ar Stadoù-Unanet a-raok ar brezel disrannidigezh
- Wilbur Wright, unan eus an nijerien vrudet kentañ.
Un nebeud sifroù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Dispignoù an armeoù : 400 miliard a USD (e 2004)
- Linennoù pellgomz : 268 milion a USD (e 2003) [2]
- Pellgomzerioù hezoug : 219 milion a USD (e 2005) [2]
- Skingomzerioù : 575 milion a euroioù (e 1997)
- Skinwelerioù : 219 milion a euroioù (e 1997)
- Pellgomzerioù : 659 evit 1000 annezad
- Implijerien Genrouedad : 205 milion a USD (e 2005) [2]
- Pourchaserien moned war ar Genrouedad : 7 800 (en 2000)
- Hentoù : 6 407 637 km (en o zouez 4 164 964 km hentoù terduet) (e 2004) [2]
- Hentoù-houarn : 226 605 km (en 2004) [2]
- Hentoù : 41 009 km (en 2004) [2]
- Niver a aerborzhioù : 14 858 (en o zouez 5 119 aerborzh gant roudennoù terduet) (e 2006) [2]
Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- ↑ Ar saozneg eo yezh ofisiel 28 Stad da nebeutañ, hervez ar ster a roer d'ar ger "ofisiel". Saozneg ha hawaieg zo ofisiel e Stad Hawaii.
- ↑ Ar saozneg eo de facto yezh gouarnamant SUA hag ar yezh nemeti a vez komzet er gêr gant 80% eus an Amerikaned koshoc'h eget 5 bloaz. Ar spagnoleg eo an eil yezh komzet ar muiañ.
- ↑ Goude Rusia, Antarktika ha Kanada. Gorread jedet diwar an 50 Stad + District of Columbia, hep an tiriegezhioù diavaez.
- ↑ J.-Y. Cleach [...], “La puissance américaine” p.104
- ↑ Andon : CIA - The World Factbook
- ↑ Andon : populationdata.net
Gwelet ivez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Lec’hiennoù ofisiel:
- (en) Porched ofisiel Stadoù-Unanet Amerika
- (fr) Programmoù keleier etrebroadel skignet gant Servij kelaouiñ departamant-Stad ar Stadoù-Unanet
Izili Kuzul Surentez ABU |
||
|---|---|---|
| Izili hollbadus |  |
|
| Kefridi 2016-2017 | ||
| Kefridi 2015-2016 | ||
| 2021–2022 | ||
| 2022–2023 | ||
| |||||||||||||
Stadoù
Stadoù-Unanet : Navassa • Puerto Rico • Inizi Gwerc'h ar Stadoù-Unanet
Antigua ha Barbuda • Bahamas • Barbados • Belize • Costa Rica • Dominica • Republik Dominikan • Grenada • Guatemala • Haiti • Honduras • Jamaika • Kanada • Kuba • Mec'hiko • Nicaragua • Panamá • Saint Kitts ha Nevis • Santez Lusia • Sant-Visant hag ar Grenadinez • El Salvador • Stadoù-Unanet Amerika • Trinidad ha Tobago
Tiriadoù dalc'het
Stadoù-Unanet : Navassa • Puerto Rico • Inizi Gwerc'h ar Stadoù-Unanet
Arc'hantina • Bahamas • Barbados • Belize • Bolivia • Brazil • Chile • Costa Rica • Dominica • Ecuador • Grenada • Guatemala • Guyana • Haiti • Honduras • Kanada • Kolombia • Kuba • Panamá • Paraguay • Perou • Republik Dominikan • Saint Kitts ha Nevis • Saint Lucia • El Salvador • Sant-Visant hag ar Grenadinez • Stadoù-Unanet Amerika • Surinam • Trinidad ha Tobago • Uruguay • Venezuela