GAZİANTEP UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES 2022 21(4) 2223-2238
GAZİANTEP UNIVERSITY
JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
Journal homepage: http://dergipark.org.tr/tr/pub/jss
Araştırma Makalesi ● Research Article
Sukuk İhraçlarının Belirleyicileri: Katılım Bankaları Üzerine Bir Uygulama
The Determinants of Sukuk Markets: Evidence from Participation banks in Türkiye
Muhammed Hadin ÖNERa*
Öğr. Gör. Dr., Aksaray Üniversitesi, Ortaköy Meslek Yüksekokulu, Aksaray/TÜRKİYE
ORCID: 0000-0001-7746-8865
a
MAKALE BİLGİSİ
ÖZ
Makale Geçmişi:
İslami finans,
Sukuk,
Kira sertifikası
Sukuk son yıllarda İslami finans piyasasında en hızlı büyüyen İslami sermaye piyasası enstrümanıdır. Varlığa
dayalı bir menkul kıymet olan sukukun gelişimi ve önündeki engellerin analizi birçok uluslararası akademik
çalışmaya konu olmuştur. Bu makalenin amacı Türkiye’deki katılım bankalarının sukuk ihraçları üzerinde
nelerin etkili olduğunu tespit etmektir. Bu bağlamda katılım bankaları tarafından 2015Q1-2021Q4
dönemlerinde ihraç edilen sukuk sertifikaları üzerindeki değişkenler panel veri yöntemi ile analiz edilmiştir.
Analizde kullanılan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYIH), faiz oranı, enflasyon, doğrudan yabancı yatırımlar,
ihracat, katılım bankaları kâr payı oranları, katılım banka aktifleri, borsa, kamu harcamaları ve bankacılık
sektörü büyüklüğü değişkenlerine ait veriler Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB), Türkiye İstatistik
Kurumu (TUİK), investing.com ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi
(EVDS)’nden temin edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre ilgili parametrelerin sukuk ihraçlarının gelişimini
olumlu ve olumsuz yönde etkilediğine dair sonuçlara ulaşılmıştır.
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article History:
In recent years, sukuk has been the fastest-growing Islamic financial instrument in the Islamic Capital Market.
The development of sukuk, an asset-backed, asset-based securitization, and the analysis of its obstacles have
been the subject of many international academic studies. This article aims to determine the effects on the sukuk
markets of participation banks in Türkiye. In this context, the variables of the sukuk issued by participation
banks in 2015Q1–2021Q4 were analyzed by the panel data method. Data on variables such as Gross Domestic
Product (GDP), interest rate, inflation, foreign direct investments, exports, participation banks' dividend rates,
participation bank assets, stock market, public expenditures, and banking sector size used in the analysis were
obtained from the Participation Banks Association of Turkey (TKBB), the Turkish Statistical Institute (TUIK),
investing.com, and the Electronic Data Distribution System of the Central Bank of the Republic of Turkey
(EVDS). According to the analysis results, it was concluded that the relevant parameters positively and
negatively affected the development of sukuk markets.
Başvuru tarihi: 29 Nisan 2022
Kabul tarihi: 19 Ağustos 2022
Anahtar Kelimeler:
Received: April 29, 2022
Accepted: August 19, 2022
Keywords:
Islamic finance,
Sukuk,
Islamic bonds
* Sorumlu yazar/Corresponding author.
e-posta: hadinoner@gmail.com
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2224
EXTENDED ABSTRACT
Sukuk is an asset-backed securitization process. Sukuks, one of the long-term funding sources in the Islamic
Capital Market, have emerged as an alternative product for those who request funds and those who supply funds.
The development of national economies is supported by financing large projects such as infrastructure, energy,
and transportation with the funds obtained through sukuk desteklenmektedir (Alfalah vd., 2022, s. 13; Lahsasna
vd., 2018, s. 187). In addition, sukuk issuances, especially in local currency, increase the country's fund
resources and eliminate the maturity mismatch in long-term investments. The sukuk instrument is the fastestgrowing Islamic financial instrument globally and in Turkey in recent years. Especially after the 2008 global
crisis, the share of sukuk in the Islamic finance market reached 20% due to investors' interest in the sukuk
markets. Despite the COVID-19 pandemic that affected the whole world in 2020, there has been a noticeable
increase in sukuk issuances. It is observed that a growth similar to the development of the sukuk markets in the
world is also observed in Türkiye. The issuance volume of participation banks, which realized a sukuk volume
of 2.5 billion TL in 2015, reached approximately 97 billion TL in 2021. Many investors and countries connected
to all these developments are witnessing the extraordinary success of sukuk. For this reason, the development
of the sukuk markets and the elimination of the obstacles in front of them are possible by examining the factors
affecting the sukuk markets in detail. In this context, the main purpose of the study is to determine the effects
on the sukuk issued by the participating banks. The study analyzed the factors affecting the sukuk markets
issued by participation banks using the panel data analysis method. Since the time and cross-sections of the data
are examined together in panel data analysis, the reliability and explanatory power of the research increase.
Considering this information, the panel data analysis method, which is one of the econometric analysis methods,
was used in the study, and the following model was created:
𝑠𝑢𝑘𝑢𝑘𝑖𝑡 = 𝛼 + 𝛽1 𝐺𝑆𝑌İ𝐻𝑖𝑡 + 𝛽2 𝑓𝑎𝑖𝑧𝑖𝑡 + 𝛽3 𝑒𝑛𝑓𝑖𝑡 + 𝛽4 𝑑𝑦𝑦𝑖𝑡 + 𝛽5 𝑖ℎ𝑟𝑖𝑡 + 𝛽6 𝑘𝑎𝑟𝑝𝑎𝑦𝚤𝑖𝑡
+𝛽7 𝑘𝑎𝑡𝚤𝑙𝚤𝑚𝑖𝑡 + 𝛽8 𝑏𝑜𝑟𝑠𝑎𝑖𝑡 + 𝛽9 𝑘𝑎𝑚𝑢ℎ𝑎𝑟𝑖𝑡 + 𝛽10 𝑏𝑎𝑛𝑘𝑎𝑙𝑎𝑟𝑖𝑡
In the equation, for each year 𝑡 and bank 𝑖 , sukuk volume, GSYIH gross national product growth rate,
faiz interest rate, enf inflation rate, dyy foreign direct investments, ihr export volume, karpayı profit rates of
participation banks, katılım assets of participation banks, borsa stock market all indexes, kamuhar public
expenditures, and bankalar banks represent the asset size of banks. For the analysis, the sukuk data of Albaraka
Türk Participation Bank, Kuveyt Türk Participation Bank, Ziraat Participation Bank, Vakif Participation Bank,
and Emlak Participation Bank for the periods 2015Q1–2021Q4 were included in the model as dependent
variables. The data on Gross Domestic Product (GDP), interest rate, inflation, foreign direct investments,
exports, participation banks' profit rates, participation bank assets, stock market, public expenditures, and
banking sector size variables were used in the analysis. Participation Banks Association of Turkey (TKBB),
Turkey It came from the Statistical Institute (TUIK), investing.com, and the Central Bank of the Republic of
Turkey's Electronic Data Distribution System (EVDS). According to the analysis results obtained in the study,
the Gross Domestic Product (GDP), interest rate, exports, profit rates of participation banks, participation bank
assets, stock market, public expenditures, and banking sector affect the sukuk markets positively. Inflation and
foreign direct investments affect the sukuk markets negatively; the effect has been reached. As a result of the
literature research, it is seen that there are many similar results (Said ve Grassa, 2013; Bhattacharyay, 2013; Mu
vd., 2013; Smaoui ve Khawaja, 2016; Smaoui ve Nechi, 2017; Yıldırım v.d., 2020; Aman v.d., 2020; Aman
v.d., 2021; Bashyariah v.d., 2021). The analysis results are instructive in determining the determinants of the
sukuk markets. Evaluating and analyzing each of the factors affecting sukuk separately will significantly
contribute to the growth of the sukuk market. At the same time, investors and participation banks will be able
to take their sukuk issuance to higher levels by considering the analysis results. Thus, depending on the
emerging markets, the investment appetite of the sukuk market investors will reach satisfactory levels. In
addition, considering the analysis results, Islamic financial institutions and the public authorities can also create
an action plan for the sukuk markets according to the findings of this research and turn the sukuk markets into
a more attractive investment tool for national and international investors. Again, investors will be able to utilize
their idle funds in interest-free sukuk funds by taking advantage of the advantages of sukuk during periods of
intense inflation. Thus, future sukuk markets will be developed more effectively. Due to the development of the
sukuk markets in recent years, the limited study in Turkey on the analysis of the effects on sukuk makes this
study unique and fills the gap in the literature. This study is the most comprehensive empirical study in Turkey
according to our research. In addition, it has been empirically shown to what extent the variables discussed
affect the sukuk markets. The most significant limitation of the study is that the sukuk issued by participation
banks do not have sufficient data sets yet. By considering this study as a resource, researchers can carry out
studies and analyses over a broader period in the future. In addition, considering the sukuk issued by the public
authorities, public-based analyses can be made and contribute to the literature.
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2225
Giriş
Sukuk varlığa dayalı bir menkul kıymettir. Son yıllarda sadece İslam ülkelerinde değil,
dünyanın birçok yerinde sukuka talep önemli derecede artmıştır. Özellikle 2008 küresel finansal
krizden bu yana sukuk ihraçlarına artan ilgi neticesinde İslami finans sektöründeki sukuk
sertifikalarının payı %20’ye ulaşmıştır (Alpen Capital and Alpen Asset Advisors, 2021, ss. 89). Bunun yanında son yıllarda COVID-19 pandemisinin etkisine rağmen sukuk ihraçlarında
gözle görülür bir artış yaşanmıştır. Dünyadaki sukuk ihraçlarının gelişimine benzer büyümenin
Türkiye’de de olduğu görülmektedir. 2015 yılında 2,5 milyar TL sukuk ihracı gerçekleştiren
katılım bankalarının 2021 yılındaki ihraç hacimleri yaklaşık 97 milyar TL’ye ulaşmıştır. Tüm
bu gelişmelere bağlı olarak dünya ülkeleri ve yatırımcılar sukuk hacimlerinin bu olağanüstü
başarısını müşahede etmektedir. Bu nedenle sukuk ihraçlarının gelişimi ve önündeki engellerin
giderilmesi sukuk ihraçlarını etkileyen faktörlerin detaylı bir şekilde irdelenmesi ile
mümkündür. Bu minvalde çalışmanın temel amacını katılım bankalarının ihraç ettikleri sukuk
sertifikaları üzerindeki etkilerin neler olduğu oluşturmaktadır.
Çalışmada sukuk ihraçlarını etkileyen GSYIH, faiz oranı, enflasyon, doğrudan yabancı
yatırımlar, ihracat, katılım bankaları kâr payı oranları, katılım banka aktifleri, borsa, kamu
harcamaları ve bankacılık sektörü büyüklüğü değişkenleri panel veri yöntemi ile analiz
edilmiştir. 2015Q1-2021Q4 dönemlerine ait verilerinin kullanıldığı bilgiler Türkiye Katılım
Bankaları Birliği (TKBB), investing.com, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) ve Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)’nden temin edilmiştir.
Çalışma sonucunda elde edilen analiz sonuçlarına göre GSYIH, faiz oranı, ihracat, katılım
bankaları kâr payı oranları, katılım banka aktifleri, borsa, kamu harcamaları ve bankacılık
sektörü sukuk ihraçlarını olumlu yönde etkilerken enflasyon ve doğrudan yabancı yatırımların
sukuk ihraçlarını olumsuz yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.
İslami sermaye piyasalarının en hızlı büyüyen enstrümanlarından sukukun gelişimini
etkileyen faktörlerin tespitine yönelik literatürde yeterli düzeyde araştırmanın yapılmadığı
görülmektedir. Literatürde sukukun belirleyicileri hususunda uluslararası araştırmalar söz
konusu olmakla birlikte Türkiye özelinde sınırlı düzeyde ampirik çalışma bulunmaktadır.
Dolayısıyla çalışmanın literatürdeki bu eksikliğe katkı sağlaması hedeflenmektedir. Bu çalışma
5 farklı bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünün devamında ikinci bölümde sukuk hakkında
teorik bilgilere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde literatür çalışmaları paylaşılmıştır. Dördüncü
bölümde çalışmanın metodolojisi ele alınmıştır. Beşinci bölümde analiz sonuçları
paylaşılmıştır. Son bölümde ise sonuç ve öneri kısmı yer almıştır.
Sukuk
Sukuk, İslam hukukuna uygun ve varlığa dayalı veya varlık temelli bir menkul
kıymetleştirme işlemidir (Farid vd., 2020). Sukukun aslı Arapça’dan gelmekte olup “Sak”
kelimesinin çoğuludur ve anlamı “yazılı belge, resmi tutanak, sertifikadır” (Al-Ali, 2019, s. 29;
Ayub, 2007, ss. 391-392). İslami Finans Kuruluşları için Muhasebe ve Denetleme Kurumu’nun
(AAOIFI) 17. maddesinde sukuk: “Mevcut mal (ayn), menfaat veya hizmet halinde bulunan
varlıklar üzerindeki mülkiyette veya belirli bir projenin varlıklarında ya da özel bir yatırım
faaliyetinde şayi payları ifade eder şekilde ve birbirine eşit değerde ihraç edilen sertifikalardır”
şeklinde tanımlanmaktadır (TKBB, 2018).
İslami sermaye piyasalarının uzun vadeli fon kaynaklarından biri olan sukuk
sertifikaları, fon talep edenler ile fon arz edenlere yönelik alternatif bir ürün olarak ortaya
çıkmıştır. Sukuk sertifikaları aracılığıyla elde edilen fonlar ile altyapı, enerji, ulaşım gibi büyük
projelerin finansmanı sağlanarak ülke ekonomilerinin gelişimi desteklenmektedir (Alfalah vd.,
2022, s. 13; Lahsasna vd., 2018, s. 187).
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2226
Sukuk sertifikaları, varlığa dayalı ve varlık temelli şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Varlığa dayalı sukuk özsermaye finansmanıyken varlık temelli sukuk menkul kıymetleştirme
işlemidir (Pegah, 2017, ss. 7-8). Türkiye’de katılım bankaları tarafından en yaygın kullanılan
sukuk türü icâre (kiralama) sukuk’tur. Şekil 1’de katılım bankalarının icâre sukukun işleyiş
biçimi yer almaktadır (Aslan & Özdemir, 2018, s. 56):
Anaparanın iade edilmesi (6)
Varlıkların Geri satışı (5)
(3)
(1)
Sukuk İhracı
Yatırımcılar
(2)
Varlık Kiralama Şirketi
Kira ödemelerinin dağıtılması (4)
Katılım Bankası
Kira ödemelerinin toplanması (4)
Şekil 1: Katılım Bankalarının İcâre Sukuk İşleyiş Şekli
İcâre Sukuk işleyiş süreci yukarıdaki grafikte yer aldığı gibi (Aslan & Özdemir, 2018,
s. 56):
(1) Varlık Kiralama Şirketi tarafından ihraç edilen sukuk sertifikaları anapara ödemesi
yapan yatırımcılar tarafından alınır.
(2) Varlık Kiralama Şirketi varlıkların bedellerini Katılım Bankasına ödeyerek ilgili
varlıkları satın alır.
(3) Varlık Kiralama Şirketi Katılım Bankasından satın aldığı varlıkları Katılım
Bankasına kiralar.
(4) Varlık Kiralama Şirketi kiralamadan dolayı elde ettiği gelirleri toplayarak sertifika
sahibi yatırımcılara bu miktarı dağıtır.
(5) Varlık Kiralama Şirketi vade sonu geldiğinde katılım bankalarından satın aldığı
varlıkları katılım bankasına geri satar.
(6) Varlık Kiralama Şirketi sattığı varlıkların bedelini alarak yatırımcıların ana
paralarını iade eder.
Sukuk ihraçları dünyada her geçen yıl gelişimini sürdürmektedir. Özellikle 2008 küresel
krizden bu yana, yatırımcıların sukuk ihraçlarına ilgisi münasebetiyle İslami finans
sektöründeki payı %25.6’dır (IFSB, 2021). 2014-2020 yılları arasında dünyadaki sukuk
ihraçları ve yıllık büyüme hacimleri Grafik 1’de yer almaktadır:
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2227
18%
2017
2018
145,702
123,150
2014
20%
6%
116,717
67,818
87,784
33%
40%
30%
20%
10%
0%
-10%
-20%
-30%
-40%
-50%
-37%
2015
2016
Sukuk İhraç Hacmi
2019
Yıllık Büyüme Hacmi
29%
174,641
200,000
180,000
160,000
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
107,300
Sukuk İhraç Hacmi ( Milyon USD )
Dünyadaki Sukuk İhraç Hacimleri
2020
Yıllık Büyüme Hacmi
Grafik 1: Dünyadaki Sukuk İhraç Hacimleri
Kaynak: IIFM Sukuk Report 2021 verilerinden derlenmiştir.
Grafik 1’de görüleceği üzere 2020 yılında COVID-19’un etkisine rağmen dünyada
sukuk ihraçlarında bir önceki yıla göre %20’lik bir artış yaşanarak 174 milyar dolar ile en
yüksek hacme ulaşılmıştır. Sukuk ihraçlarında 2015 yılından beri sürekli bir büyüme ivmesi
yakalanmıştır. Sukuk ihraçlarında en yüksek ihraç hacmine sahip ülkeler ise Malezya,
Endonezya, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan Krallığı ve Türkiye olmuştur
(IIFM Sukuk Report 2021, 2021, ss. 28-29).
Dünyadaki sukuk ihraçlarının gelişimine paralel Türkiye’de de sukuk ihraçlarında
yüksek bir büyüme ivmesi yakalanmıştır. 2010 yılında Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)
tarafından yayınlanan “Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar
Hakkında Tebliğ” ile yasal zemini oluşturulan sukuk ihraçları Kuveyt Türk Katılım Bankası
tarafından 100 Milyon USD sukuk ihracı ile piyasadaki yerini almıştır1. Akabinde diğer katılım
bankaları da yoğun bir şekilde sukuk ihraçlarına başlamışlardır (Bayındır, 2015, s. 138).
2015 yılında 2,5 milyar TL sukuk hacmi gerçekleştiren katılım bankalarının 2021
yılındaki ihraç hacimleri yaklaşık 97 milyar TL’ye ulaşmıştır. Grafik 2’de 2015-2021 yıllarına
ait katılım bankalarının ihraç ettiği sukuk hacimleri yer almaktadır:
2017
2018
2019
34%
100%
79%
50%
0%
0
Sukuk İhraç Hacmi
2020
Yıllık Büyüme Hacmi
Grafik 2: 2015-221 Arası Katılım Bankalarının Sukuk İhraç Hacimleri
Kaynak: TKBB verilerinden derlenmiştir.
1
96,937
40,484
2016
20,579
2015
30%
97%
7,208
3,359
115%
54,142
150%
100,000
50,000
200%
186%
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/04/20100401-15.htm
2021
Yıllık Büyüme Hacmi
150,000
2,574
Sukuk İhraç Hacmi
( Milyon TL )
Katılım Bankaları Sukuk İhraç Hacimleri
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2228
Literatür
Sukuku konu alan literatürde ulusal ve uluslararası birçok çalışma yer almaktadır.
Aşağıda ilgili çalışmalara kısaca yer verilmiştir:
Çakir ve Faezeh (2007), VAR modeli ile sukuk sertifikaları ile eurobondlar arasındaki
farkı araştırmışlardır. Analiz sonuçlarına göre sukuk sertifikalarının eurobondlardan farklı
olduğu tespit edilmiştir.
Said ve Grassa (2013), 10 ülkenin 2003-2012 yıllarına ait verileri ışığında sukuk
ihraçları üzerindeki faktörleri araştırmışlardır. GSYIH, ekonomik büyüme, ticaret açığı ve
Müslüman nüfus yoğunluğunun sukuk hacmini olumlu etkilediği; buna karşın finansal krizin
sukuk piyasasını olumsuz etkilediği tespit edilmiştir.
Azmat v.d., (2014), bono/tahvil ve sukuk ihraç eden firmaların tercihlerindeki farklılığı
probit modeli ile analiz etmişlerdir. Sukuk ihraç eden firmaların farklı özelliklere sahip
oldukları tespit edilmiştir.
Kenourgios v.d., (2016), 2002015 yıllarına ait verileri kullanarak küresel finansal krizin
sukuk ve tahviller üzerindeki etkisini analiz etmişlerdir. GARCH modelini kullandıkları analiz
sonuçlarına göre sukuk sertifikalarının küresel krizden daha az etkilendiği sonucuna
ulaşmışlardır.
Smaoui ve Khawaja (2016), GMM modeli ile 2001-2013 yıllarına ait sukuk verilerinden
faydalanarak 13 ülkedeki sukuk ihraçlarının gelişimi üzerindeki faktörleri araştırmışlardır.
Araştırma sonuçlarına göre sukuk ihraçlarını GSYIH, Müslüman nüfusu, yatırımcı profili ve
yolsuzluk oranındaki düşüklüğün olumlu, faiz oranları ve ihracatın olumsuz etkilediğini tespit
edilmiştir.
Smaoui ve Nechi (2017), 18 ülkedeki 1995-2015 yıllarına ait sukuk ihraçları ile
ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. GMM modelini kullandıkları analiz
sonuçlarına göre ekonomik büyüme üzerinde sukukun olumlu bir etkiye sahip olduğu
gözlemlenmiştir.
Suriani v.d., (2018), Endonezya’daki sukuk piyasalarının enflasyon ve ekonomik
büyüme arasındaki ilişkisini analiz etmişlerdir. Eşbütünleşme yönteminin kullanıldığı analiz
sonuçlarına göre sukukun ekonomik büyüme ile ilişkisinin olduğu; ancak enflasyon üzerindeki
herhangi bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir.
Al-raeai v.d., (2018), teorik bağlamda Körfez Arap ülkelerindeki tasarruf oranı, döviz
kuru, ekonomik gelişme, enflasyon, petrol fiyatları gibi makroekonomik faktörlerin sukuk
üzerindeki etkilerini ele almışlardır.
Mimouni v.d., (2019), 2003-2014 yıllarına ait verileri kullanarak sukukun 71 İslami
banka ile 146 geleneksel bankanın kârlılıkları üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Dinamik
panel veri analizi yönteminin kullanıldığı araştırma sonuçlarına göre sukukun katılım
bankalarının kârlılığını olumsuz etkilediği, geleneksel bankaların kârlılığı üzerinde ise herhangi
bir etkiye sahip olmadığı tespit edilmiştir.
Aman v.d., (2019), sukuk piyasalarına etki eden faktörleri teorik çerçevede ele
almışlardır. Çalışmada doğrudan yatırımlar, döviz girişleri, ihracat, ekonomik büyüklük,
ekonomik kalkınma, faiz oranları, kamu harcamaları, cari işlemler dengesi, bankacılık sistemi
ve borsaların sukuk piyasaları ile ilişkisi değerlendirilmiştir.
Yıldırım v.d., (2020), 2014Q1-2017Q4 dönemlerine ait sukuk verileri ışığında dokuz
ülkedeki İslami bankaların sukuk piyasasındaki gelişimi ile GSYIH arasındaki ilişkiyi
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2229
araştırmışlardır. Panel veri analizi yönteminin kullanıldığı araştırma sonuçlarına göre sukukun
GSYIH üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğu gözlemlenmiştir.
Smaoui ve Ghouma (2020), 2005-2014 yıllarına ait verileri kullanarak sukukun 230
İslami bankanın sermaye oranları üzerindeki etkisini araştırmışlardır. GMM yönteminin
kullanıldığı araştırma sonuçlarına göre sukukun katılım bankalarının sermaye oranlarını negatif
yönde etkilediği tespit edilmiştir.
Ledhem (2020), 2013Q4-2019Q3 dönemlerine ait veriler ışığında sukukun Güneydoğu
Asya’nın ekonomik büyümesi üzerindeki etkisini araştırmıştır. Dinamik panel veri analizinin
kullanıldığı çalışma sonuçlarına göre sukukun ekonomik büyümeye ciddi katkı sağladığı
gözlemlenmiştir.
Aman v.d., (2021), 1993-2017 yıllarına ait verileri kullanarak 13 ülkedeki sukuk
ihraçlarını etkileyen faktörleri panel veri analizi yöntemi ile araştırmışlardır. Araştırma
sonuçlarına göre ekonomik gelişme, bankacılık sistemi, para arzı ve cari işlemler dengesi sukuk
ihraçlarını olumlu yönde etkilerken, ekonomik büyüme ve ihracatın sukuk ihraçlarını olumsuz
yönde etkilediği sonucuna ulaşmışlardır.
Bashyariah v.d., (2021), 2002-2017 yıllarına ait veriler ışığında 32 ülkedeki sukuk
piyasalarını etkileyen makro değişkenleri araştırmışlardır. Panel veri analizinin kullanıldığı
araştırma sonuçlarına göre GSYIH, faiz oranları ve döviz kurlarının sukuku pozitif yönde
etkilediği; enflasyonun ise sukuku negatif yönde etkilediği gözlemlenmiştir.
Alfalah v.d., (2022), Malezya’daki sukuk ve tahvil piyasalarındaki ilişkiyi GARCH
modeli ile araştırarak her iki piyasa arasında önemli farklılığın olmadığını tespit etmişlerdir.
Ur Rehman vd., (2022), Malezya’daki 2011-2017 yıllarındaki sukuk ihraçlarının
temerrüde düşme riski ile kurumsal yönetim ve kurumsal sosyal sürdürülebilirlik arasındaki
ilişkiyi GMM yöntemi ile araştırmışlardır. Analiz sonuçlarına göre her iki faktöründe sukuk
sertifikalarının temerrüde düşme riskini pozitif yönde etkilediği tespit edilmiştir.
Boukhatem (2022), 2012Q1-2021Q1 dönemine ait Suudi Arabistan’daki sukuk ihraçları
üzerindeki finansal riskleri araştırmıştır. ARDL yaklaşımının kullanıldığı analiz sonuçlarına
göre döviz kuru, dış borç ve borçlanma seviyesi istikrarının sukuk ihraçlarının gelişimi üzerinde
önemli etkiye sahip olduğu; uluslararası likidite ve cari hesap istikrarının ise sukuk ihraçları
üzerinde herhangi bir etkiye sahip olmadığı tespit edilmiştir.
Yapılan literatür analizi sonucunda, uluslararası çalışmalarda sukuk ihraçlarını
etkileyen faktörlere dair birçok çalışmanın yer aldığı, buna karşın Türkiye özelinde yeterli
düzeyde çalışmanın olmadığı görülmektedir. Dolayısıyla, Türkiye’de sukuk ihraçlarını
etkileyen faktörleri ele alacak çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada da Türkiye’deki
sukuk ihraçlarını etkileyen faktörlerin belirleyicileri tespit edilerek literatüre katkı sağlamak
hedeflenmektedir. Çalışmalarda sukuk ihraçlarını etkileyen faktörlere yönelik farklı
parametreler ele alınmıştır. Bu minvalde çalışmada literatüre bağlı kalınarak aşağıdaki
değişkenler ele alınarak hipotezler oluşturulmuştur:
H1: GSYIH, sukuk piyasasını pozitif yönde etkiler.
H2: Faiz oranı, sukuk piyasasını pozitif/negatif yönde etkiler.
H3: Enflasyon, sukuk piyasasını negatif yönde etkiler.
H4: Doğrudan yabancı yatırımlar, sukuk piyasasını pozitif/negatif yönde etkiler.
H5: İhracat, sukuk piyasasını pozitif/negatif yönde etkiler.
H6: Kâr payı, sukuk piyasasını pozitif yönde etkiler.
H7: Katılım banka büyüklüğü, sukuk piyasasını pozitif etkiler.
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2230
H8: Borsa, sukuk piyasasını pozitif etkiler.
H9: Kamu harcamaları, sukuk piyasasını pozitif etkiler.
H10: Banka büyüklüğü, sukuk piyasasını pozitif etkiler.
Araştırmanın Yöntemi ve Veri Seti
Panel veri analizi, yatay kesit verilerine dayanan farklı birimlere ait verilerinin belirli
bir dönemde bir araya getirilmesi ile oluşmaktadır (Brooks, 2014, s. 526; Tatoğlu, 2020, ss. 12). Panel veri yöntemi kişi, işletme, şehir veya ülke gibi faktörlerin zamanla farklı noktalarda
tekrarlanan ölçümlere dayanmaktadır. Bu parametreler ile yapılan analizler zaman içinde
birimler arasındaki değişimi ele almaktadır. Panel veri analizler sayesinde çok zengin tahmin
metotları yapılabilmektedir (Cameron & Triverdi, 2009, s. 229).
Panel veri analizlerinde verilerin zaman ve yatay kesitleri birlikte incelendiğinden
yapılan araştırmaların güvenilirliği ve açıklayıcılığı daha çok artmaktadır. Belirtilen bu bilgiler
dikkate alınarak, çalışmada ekonometrik analiz yöntemlerinden panel veri analizi yönteminden
faydalanılmıştır. Bu çerçevede, analizlerde kullanılan değişkenlere ait veriler, Türkiye Katılım
Bankaları Birliği (TKBB), Investing.com, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) ve Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)’nden elde edilmiştir.
Araştırmaya konu katılım bankalarına Tablo 1’de yer verilmiştir:
Tablo 1: Araştırmaya konu katılım bankaları
No Banka Adı
Kuruluş Tarihi
1
Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş.
1985
2
Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş.
1989
3
Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş.
2005
4
Vakıf Katılım A.Ş.
2015
5
Ziraat Katılım A.Ş.
2015
6
Emlak Katılım A.Ş.
2019
Tablo 2’de araştırmada kullanılan değişkenlerin tanımlayıcı açıklamaları yer
almaktadır:
Tablo 2: Araştırmada Kullanılan Değişkenlerin Tanımlayıcı Açıklamaları
Kısaltma
Tanım
Gözlem
Dönem
Katılım
Sukuk
Bankalarının
Sukuk İhraçları
128
2015Q1 & 2021Q4
Ölçümü
Katılım bankalarının
sukuk ihraç hacimleri
Kaynak
TKBB
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
GSYIH
Gayri Safi
Yurtiçi Hasıla
2231
Ülkenin dönemlik
168
2015Q1 & 2021Q4
rakamları şeklinde
EVDS
modele dâhil edilmiştir
Dönemlik faiz
faiz
Faiz Oranı
168
2015Q1 & 2021Q4
oranlarını
EVDS
göstermektedir
Tüketici fiyatlarında
önceki döneme göre
enf
Enflasyon
84
2015Q1 & 2021Q4
meydana gelen fiyat
TUİK
artışları yüzdesel
olarak göstermektedir
Doğrudan
dyy
Yabancı
Dönemlik doğrudan
168
2015Q1 & 2021Q4
Yatırımlar
yabancı yatırımları
EVDS
göstermektedir
Dönemlik ihracat
ihr
İhracat
168
2015Q1 & 2021Q4
rakamlarını
TUİK
göstermektedir
Dönemlik katılım
bankalarının katılım
Katılım
kâr payı
Bankaları Kâr
146
2015Q1 & 2021Q4
hesapları kâr payı
TKBB
oranlarını
Payı Oranları
göstermektedir
Dönemlik katılım
Katılım
katılım
Bankaları
144
2015Q1 & 2021Q4
Aktifleri
bankalarının aktif
büyüklüğünü
TKBB
göstermektedir
Dönemlik BİST Ulusal
borsa
Borsa
168
2015Q1 & 2021Q4
Tüm bilgilerini
İNVESTİNG.COM
göstermektedir
kamuhar
Kamu
Harcamaları
Dönemlik kamu
168
2015Q1 & 2021Q4
harcamalarını
göstermektedir
EVDS
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2232
Dönemlik bankaların
bankalar
Banka Aktifleri
168
2015Q1 & 2021Q4
aktif büyüklüğünü
EVDS
göstermektedir
Analiz Sonuçları
Çalışmada, sukukun belirleyicilerini tespit etmek için panel veri analizinden
faydalanılmıştır. Panel veri analizi yönteminin hem kesit hem zaman boyutunun olması, gözlem
sayılarını arttırmakta ve elde edilecek regresyon sonuçlarının daha güvenilir olmasını
sağlamaktadır. Panel veri analizi sayesinde yapılan regresyonlar çok az kısıtlayıcı varsayımlar
perspektifinde yapılmaktadır. Örneğin; panel veri analizlerinde çoklu doğrusal bağlantı sorunu
asgari düzeyde olmakta ve analizler başarılı sonuçlar vermektedir (Baltagi, 2005, ss. 3-5). Bu
yüzden çalışmada, karmaşık ilişkilerin olduğu ve test etmek durumunda kalınan model için
panel veri analizi tercih edilmiştir. İlgili çalışmada, tercih edilen analiz yöntemi ulusal ve
uluslararası çalışmaların analiz yöntemleri referans alınarak rassal etkiler (random effects)
panel veri yöntemi ile analiz edilmiştir (Tatoğlu, 2020, ss. 79-125).
Yapılan analizlerde 2015Q1-2021Q4 dönemlerine ait verilerden faydalanılmıştır.
Naudé ve Saayman (2005)’ı takiben, aşağıdaki ekonometrik model kurulmuş ve farklı analiz
yöntemleri yapılmıştır (Yüksel vd., 2018, s. 10):
𝑌𝑖𝑡 = 𝛼 + ∑𝐾
𝑘=1 𝛽𝑘 𝑋𝑘𝑖𝑡 + 𝜀𝑖𝑡
(1)
Denklemde 𝑌 , bağımlı değişkeni temsil ederken, 𝑋 ise 𝑋1 ’den 𝑋𝑘 ’ya kadar olan
bağımsız değişkenleri temsil etmektedir. Denklemde 𝛼 sabit terimi, 𝛽 bağımsız değişkenlere
ait katsayıları ve 𝜀 ise hata terimini ifade etmektedir. Ek olarak, 𝑖 yatay kesit birimlerini (banka)
ve 𝑡 ise zamanı (yıl) ifade etmektedir. Denklem (1)’deki bağımlı değişken 𝑌𝑖𝑡 ve ∑𝐾
𝑘=1 𝛽𝑘 𝑋𝑘𝑖𝑡
ifadeleri yerine modelde kullanılacak değişkenler eklendiğinde oluşturulan model, aşağıdaki
belirtildiği gibidir:
𝑠𝑢𝑘𝑢𝑘𝑖𝑡 = 𝛼 + 𝛽1 𝐺𝑆𝑌İ𝐻𝑖𝑡 + 𝛽2 𝑓𝑎𝑖𝑧𝑖𝑡 + 𝛽3 𝑒𝑛𝑓𝑖𝑡 + 𝛽4 𝑑𝑦𝑦𝑖𝑡 + 𝛽5 𝑖ℎ𝑟𝑖𝑡 + 𝛽6 𝑘𝑎𝑟𝑝𝑎𝑦𝚤𝑖𝑡
+𝛽7 𝑘𝑎𝑡𝚤𝑙𝚤𝑚𝑖𝑡 + 𝛽8 𝑏𝑜𝑟𝑠𝑎𝑖𝑡 + 𝛽9 𝑘𝑎𝑚𝑢ℎ𝑎𝑟𝑖𝑡 + 𝛽10 𝑏𝑎𝑛𝑘𝑎𝑙𝑎𝑟𝑖𝑡
(2)
Denklemde her 𝑡 yılı ve 𝑖 bankası için, 𝑠𝑢𝑘𝑢𝑘 sukuk hacmini, 𝐺𝑆𝑌İ𝐻 gayri safi milli
hasıla büyüme oranını, 𝑓𝑎𝑖𝑧 faiz oranını, 𝑒𝑛𝑓 enflasyon oranını, 𝑑𝑦𝑦 doğrudan yabancı
yatırımları, 𝑖ℎ𝑟 ihracat hacmini, 𝑘𝑎𝑟𝑝𝑎𝑦𝚤 katılım bankaları kâr payı oranlarını, 𝑘𝑎𝑡𝚤𝑙𝚤𝑚
katılım bankaları aktiflerini, 𝑏𝑜𝑟𝑠𝑎 borsa tüm endekslerini, 𝑘𝑎𝑚𝑢ℎ𝑎𝑟 kamu harcamalarını ve
𝑏𝑎𝑛𝑘𝑎𝑙𝑎𝑟 bankaların aktif büyüklüğünü temsil etmektedir. Tablo 3’te analizlerde yer alan
değişkenlere ait özet istatistikler yer almaktadır.
Tablo 3: Özet İstatistikler
Değiş.
sukuk
GSYIH
faiz
enf
dyy
ihr
kâr payı
katılım
borsa
kamuhar
Gözlem
128
168
168
168
168
168
146
144
168
168
Ort.
20.82861
19.78393
12.78571
13.39179
1897.286
16.50485
10.5011
17.36522
1093.893
19.16887
Standart Hata
1.097992
11.3779
4.27518
6.299989
939.6339
.1714712
3.1913
.9502597
332.3649
.3894498
Min
18.42068
.7
7
7.2
654
16.24709
6.43
13.87105
744
18.5866
Max
22.72068
52.8
22
36.08
5059
16.91711
18.11
19.35324
2083
20.12177
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
bankalar
168
15.15029
.3977082
2233
14.57081
16.02658
Tabloda analizde kullanılan değişkenlerin tanımlayıcı istatistikleri yer almaktadır.
Katılım bankalarının sukuk ihraç hacimlerinin ortalaması 20.828 bin TL’dir. GSYIH ortalaması
19.871 milyon TL’dir. Bu sonuç, incelenen dönemde Türkiye’deki 2005-2021 yılları arasında
ortalama büyüme oranını göstermektedir. Tabloda diğer değişkenlere ait istatistiki bilgiler yer
almaktadır.
Değişkenler arasındaki korelasyon katsayıları Tablo 4’te görülmektedir:
Tablo 4: Korelasyon Katsayıları
sukuk GSYIH
sukuk
faiz
enf
dyy
ihr
kâr payı
katım borsa kamuhar bankalar
1.0000
GSYIH 0.4702* 1.0000
faiz
0.4878* 0.4363* 1.0000
enf
0.5310* 0.6702* 0.6989* 1.0000
dyy
-0.1806 -0.0940 -0.1053 -0.1432
ihr
0.6632* 0.7844* 0.4273* 0.6833* -0.1193 1.0000
1.0000
kâr payı 0.6008* 0.4263* 0.8993* 0.6581* -0.0881 0.4927* 1.0000
katılım
0.5870* 0.3746* 0.2421* 0.3973* -0.0185 0.4457* 0.2762* 1.0000
borsa
0.6875* 0.7681* 0.3483* 0.6830* -0.2599* 0.8744* 0.4045* 0.4844* 1.0000
kamuhar 0.8347* 0.6301* 0.4862* 0.7395* -0.2558* 0.8047* 0.5911* 0.5140* 0.8701* 1.0000
bankalar 0.8487* 0.6449* 0.4954* 0.7297* -0.2940* 0.8032* 0.5611* 0.5247* 0.8871* 0.9879* 1.0000
%5 seviyesinde anlamlı korelasyon katsayıları * ile gösterilmiştir (* p<0.1).
Tablo 4’te görüleceği üzere sukuk hacimleri ile diğer tüm değişkenler arasında pozitif,
anlamlı ve yüksek bir korelasyon ilişkisi bulunmaktadır. Bağımlı değişken (sukuk) ile bağımsız
değişkenler (GSYIH, faiz oranı, enflasyon, doğrudan yabancı yatırımlar, ihracat, katılım
bankaları kâr payı oranları, katılım banka aktifleri, borsa, kamu harcamaları ve bankacılık
sektörü büyüklüğü) arasındaki ikili korelasyonlar Tablo 4’te gösterilmektedir.
Panel veri analizi yöntemini uygulamadan önce ön değerlendirmeler için birim ve
zaman etkisi testleri yapılmıştır. Zaman etkisi testleri için F testi, En Çok Olabilirlik testi,
Breusch-Pagan LM testi ve Score testi kullanılarak yapılan testler sonucunda zaman etkisi
olmadığı tespit edilmiştir. Birim etkiler için yapılan aynı testler neticesinde birim etkinin
varlığının olduğu görülmüştür. Bu nedenle POLS tahmincisinin geçerli olmadığı, yapılan F ve
LM test sonuçları ile analiz edilmiş ve panelde birim ve/veya zaman etkisi olduğu
gözlemlenmiştir.
Analizlerde kullanılacak regresyon tahminleri için gerekli düzeltmeler yapılarak uygun
tahminci seçilmiştir. Ayrıca otokorelasyon, heteroskedasite ve birimler arası korelasyon gibi
sorunları gidermek için dirençli standart hatalar kullanılmıştır. Yapılan nihai analiz sonuçları
ile sukuk üzerindeki değişkenlerin etkilerini analiz etmek için rassal etkiler panel veri analizi
ile tahminler yapılmıştır. İlgili tahmin sonuçları Tablo 5 ve Tablo 6’da yer almaktadır:
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
Tablo 5: Analiz Sonuçları 1
Bağımsız
(1)
Değişkenler
GSYIH
faiz
0.0285***
(0.00305)
0.0893***
(0.0188)
enf
2234
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
0.0191***
(0.00520)
0.0634***
(0.0184)
-0.0381***
(0.00998)
0.0191***
(0.00525)
0.0651***
(0.0188)
-0.0356***
(0.0102)
-0.000210***
(0.00854)
0.0228***
(0.00874)
0.0766***
(0.0186)
-0.000131
(0.00765)
-0.000244**
(0.01456)
4.661***
(0.529)
0.00959
(0.00964)
0.0455***
(0.00814)
-0.0119**
(0.00546)
0.0220**
(0.0111)
0.0369**
(0.0159)
-0.0301***
(0.0111)
0.196***
(0.0317)
0.614***
(0.226)
0.123***
(0.0242)
0.448***
(0.148)
0.00216***
(0.000329)
dyy
ihr
kâr payi
katilim
borsa
kamuhar
bankalar
Sabit Terim
19.03***
19.02***
19.42***
-56.35***
8.179**
(0.317)
(0.311)
(0.244)
(8.650)
(3.938)
Gözlem
128
128
128
128
128
Banka
6
6
6
6
6
p
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
152.9
723.5
858.7
2076
1967
x2
R2 (within)
0.310
0.330
0.355
0.555
0.640
R2(between)
0.817
0.800
0.794
0.730
0.00340
R2 (overall)
0.323
0.344
0.369
0.557
0.566
Düzeltilmiş̧ (robust) standart hatalar parantez içinde verilmiştir. *** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1
Kaynak: Yazar tarafından hazırlanmıştır.
9.540***
(2.781)
128
6
0.000
2523
0.721
0.659
0.705
Tablo 4’te altı model tahmin edilmiştir. GSYIH altı modelde de pozitif ve anlamlı
bulunmuştur. Ülke ekonomilerinin büyümesi sukuk ihraçlarına talebi arttırmaktadır. Talep
artışıyla birlikte sukuk ihraçlarının gelişimi olumlu yönde etkilenmektedir. Literatürde de
GSYIH’nın sukuk ihraçlarını pozitif etkilediğine dair (Said ve Grassa, 2013; Smaoui ve
Khawaja, 2016; Smaoui ve Nechi, 2017; Yıldırım v.d., 2020; Aman v.d., 2021; Bashyariah v.d.,
2021) benzer çalışmalar bulunmaktadır.
Tablo 6: Analiz Sonuçları 2
Bağımsız Değişkenler
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
0.0849***
(0.0177)
-0.0625***
(0.0130)
0.0785***
(0.0174)
-0.0569***
(0.0158)
0.0468***
(0.0129)
-0.0517***
(0.0142)
-0.0342***
(0.0102)
-0.0433***
(0.0132)
(12)
GSYIH
faiz
enf
dyy
ihr
kâr payi
0.0525***
(0.0194)
0.160***
(0.0295)
0.101***
(0.0235)
-0.00219**
(0.0135)
2.201***
(0.455)
0.115***
(0.0269)
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
katilim
0.302**
(0.126)
borsa
kamuhar
0.446***
(0.160)
0.00161***
(0.000205)
2235
0.319**
(0.135)
0.873*
2.196***
(0.496)
(0.367)
bankalar
1.952***
2.285***
(0.272)
(0.369)
Sabit Terim
-36.02***
-26.02***
-19.76***
9.899***
-27.52***
(3.198)
(8.968)
(5.984)
(2.851)
(7.527)
Gözlem
128
128
128
128
128
Banka
6
6
6
6
6
p
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
2788
31533
781.7
619.5
1379
x2
R2 (within)
0.788
0.803
0.814
0.700
0.782
R2(between)
0.744
0.741
0.812
0.597
0.810
R2 (overall)
0.769
0.780
0.810
0.682
0.778
Düzeltilmiş̧ (robust) standart hatalar parantez içinde verilmiştir. *** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1
Kaynak: Yazar tarafından hazırlanmıştır.
0.513***
(0.185)
2.842***
(0.700)
-25.42***
(5.286)
128
6
0.000
162.1
0.684
0.376
0.655
Faiz oranı analizlerin büyük kısmında pozitif ve anlamlı bulunmuştur. Literatürdeki
çalışmalarda (Smaoui ve Khawaja, 2016; Bhattacharyay, 2013; Aman v.d.,2019) genellikle faiz
oranlarının sukuk ihraçlarını negatif yönde etkilediği sonuçlarına ulaşılmıştır. İlgili çalışmada
bu sonuca ulaşmanın temel sebebi ise Türkiye’de son yıllarda faiz oranlarında dalgalı bir seyrin
yatırımcıların güvenli bir liman olan sukuk ihraçlarına daha fazla yönelmelerinden
kaynaklanmaktadır.
Analizde yer alan bir diğer değişken olan enflasyon oranı da faiz oranları gibi analizlerin
büyük kısmında sukuk üzerinde negatif ve anlamlı bir etkiye sahiptir. Teorik olarak
enflasyonun finansal piyasaları ve yatırımları olumsuz yönde etkilediği bilinen bir gerçektir
(Cherif & Gazdar, 2010, s. 148). Literatürdeki çalışmalardan Bashyariah v.d., (2021)’de
enflasyonun sukuk ihraçlarını olumsuz yönde etkilediği sonucuna ulaşmışlardır.
Doğrudan yabancı yatırımların sukuk ihraçlarını olumsuz etkilediği 2-3 ve 12 nolu
modelde gözlenmektedir. Ülkelere yapılan doğrudan yabancı yatırımlar ağırlıklı olarak emtia
piyasalarına yönelik olmaktadır (Aman vd., 2019, s. 23). Bu anlamda sukuk ihraçları üzerinde
negatif bir etkinin olması literatürdeki çalışmalarda da yer almaktadır (Aman v.d.,2020; Aman
v.d.,2021).
İhracat değişkeninin sukuk ihraçlarının gelişimi üzerindeki etkisinin 4 ve 12 nolu
modelde pozitif ve anlamlı olduğu görülmektedir. Teorik olarak ihracat hacimlerinin yüksek
olduğu piyasalarda tahvil piyasalarının geliştiği bilinmektedir (Aman vd., 2021). Literatürde de
ilgili sonuca benzer sonuçlara ulaşılmıştır (Aman v.d., 2020). Ayrıca bazı analizlerde de
ihracatın negatif bir etkiye sahip olduğuna dair çalışmalar da yer almaktadır (Aman v.d.,2021;
Bhattacharyay, 2013; Smaoui ve Khawaja, 2016; Mu vd., 2013).
Analizlerde yer alan katılım bankaları kâr payı oranları ile katılım bankaları aktif
büyüklükleri değişkeninin modellerin büyük kısmında sukuk ihraçları üzerinde pozitif bir
etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Literatürde de banka aktif büyüklüklerinin sukuk ve tahvil
piyasalarını pozitif yönde etkilediğine dair çalışmalar yer almaktadır (Mu vd., 2013; Aman
v.d.,2020; Aman v.d.,2021).
Borsa’nın sukuk ihraçları üzerindeki olumlu etkiye sahip olduğu 6 ve 10 nolu
modellerde görülmektedir Borsaların gelişimi piyasalardaki güveni sağlamakta ve sukuk
ihraçlarına olan ilginin de artmasına yol açmaktadır. Bu minvalde elde edilen sonuçlara benzer
literatürde çalışmalar bulunmaktadır (Aman v.d., 202).
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2236
Sukuk ihraçları üzerinde pozitif etkiye sahip olan kamu harcamaları değişkeninin 7-8
ve 11 nolu modellerde anlamlı olduğu bulunmuştur. Devlet harcamalarının sukuk ihraçlarını
olumlu yönde etkilediğine dair literatürde benzer sonuçlar yer almaktadır (Aman v.d.,2020;
Aman v.d.,2021).
Banka aktif büyüklükleri değişkeni 8 ve 9 nolu modellerde pozitif ve anlamlı
bulunmuştur. Bankalar sukuk ihraçlarının en büyük fon kaynakları olarak finansal piyasalarda
yer almaktadırlar. Bankacılık sisteminin büyüklüğü sukuk ihraçlarının gelişimlerinde en büyük
katkıyı sağlamaktadırlar. Bu minvalde literatürde yapılan çalışmalara benzer (Mu vd., 2013;
Aman v.d.,2020; Aman v.d.,2021) sonuçlar elde edilmiştir.
Modellerin genel anlamlılık düzeyine bakıldığında, bütün x2 olasılık değerlerinin
.05’ten küçük olduğu (p<.05) tespit edilmiştir. Tahmin edilen modellerin sukukun gelişimi
üzerindeki değişkenleri önemli düzeyde açıkladığı görülmektedir.
Sonuç
Sukuk sertifikaları İslami finansın son yıllardaki en hızlı büyüyen araçlarındandır.
Bunun en büyük sebebini ise 2008 global finansal krizde sukuk sertifikalarının tahvil
piyasalarına göre daha güçlü yapısı oluşturmaktadır (Ahmad & Mat Radzi, 2011, s. 34). Bunun
yanında sukuk sertifikaları büyük yatırımların finanse edilmesi için uzun vadeli fon kaynakları
ve fon fazlası bulunan yatırımcılara alternatif kâr elde etme fırsatı sunduğu için çok fazla rağbet
gören İslami sermaye piyasaları enstrümanlarındandır. Sukuk ihraçlarının hızlı gelişimi bu
piyasaları etkileyen faktörlerinde analiz edilmesini kaçınılmaz kılmaktadır. Bu minvalde
çalışmanın temel amacını sukuk ihraçlarını etkileyen faktörleri belirleme oluşturmaktadır.
2015Q1-2021Q4 dönemlerinde sukuk ihraç eden 6 katılım bankasından oluşan bir
örneklem için sukuk piyasasının gelişimi üzerindeki GSYIH, döviz kuru, faiz, işsizlik,
enflasyon, ihracat ve banka büyüklükleri değişkenler ampirik olarak araştırılmıştır. Panel veri
yönteminin kullanıldığı analiz sonuçlarına göre GSYIH, faiz oranı, ihracat, katılım bankaları
kâr payı oranları, katılım banka aktifleri, borsa, kamu harcamaları ve bankacılık sektörü sukuk
ihraçlarını pozitif yönde etkilerken enflasyon ve doğrudan yabancı yatırımları sukuk ihraçlarını
negatif yönde etkilemektedir. İlgili bu sonuçlar literatürde elde edilen sonuçlarla büyük ölçüde
benzerlik göstermektedir.
Elde edilen analiz sonuçları sukuk ihraçlarının belirleyicilerinin tespiti hususunda yol
gösterici niteliktedir. Sukuk ihraçlarını etkileyen faktörlerin her birinin ayrı ayrı
değerlendirilerek analiz edilmesi sukuk ihraçlarının artmasına önemli katkı sağlayacaktır. Aynı
zamanda yatırımcılar ve katılım bankaları analiz sonuçlarını dikkate alarak sukuk ihraçlarını
daha yüksek noktalara taşıyabileceklerdir. Böylece gelişen piyasalara bağlı olarak sukuk
piyasası yatırımcılarının da yatırım iştahları tatmin edici boyutlara taşıyacaktır. İlave olarak
analiz sonuçlarını dikkate alarak İslami finansal kuruluşlar ve kamu otoritesi de bu araştırmanın
bulgularına göre sukuk ihraçlarına yönelik eylem planı oluşturarak sukuk ihraçlarının ulusal ve
uluslararası yatırımcılara yönelik daha cazip bir yatırım aracına dönüştürebileceklerdir.
Sukuk ihraçlarının belirleyicileri hususunda Türkiye özelinde sınırlı çalışmanın
bulunması bu çalışmayı özgün kılmakta ve literatürdeki boşluğu doldurmaktadır. Çalışmanın
en büyük kısıtını katılım bankalarının ihraç ettikleri sukuk sertifikalarının henüz yeterli ölçekte
veri setine sahip olmaması oluşmamasıdır. Araştırmacılar bu çalışmayı kaynak niteliğinde ele
alarak ilerleyen dönemlerde daha geniş bir zaman aralığında çalışmalar ve analizler
gerçekleştirebilirler. Ayrıca kamu otoritesi tarafından ihraç edilen sukuk sertifikalarının da
dikkate alınarak kamu bazlı analizler yapılarak literatüre katkı sağlanabilir.
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2237
Kaynakça
Ahmad, W., & Mat Radzi, R. (2011). Sustainability of Sukuk and Conventional Bond during
Financial Crisis: Malaysia’s Capital Market. Global Economy and Finance Journal,
4(2), 33-45.
Al-Ali, S. (2019). An Overview of Ṣukūk. Içinde S. Al-Ali (Ed.), Raising Capital on Ṣukūk
Markets: Structural, Legal and Regulatory Issues (ss. 29-62). Springer International
Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-14536-1_2
Alfalah, A., Stevenson, S., & D’arcy, E. (2022). The Portfolio Advantages of Sukuk: Dynamic
Correlations Between Bonds and Sukuk. The Journal of Asian Finance, Economics and
Business, 9(4), 13-28. https://doi.org/10.13106/JAFEB.2022.VOL9.NO4.0013
Alpen Capital and Alpen Asset Advisors. (2021). Islamic Finance and Wealth Management
Report, 2021.
Al-raeai, A. M., Zainol, Z., & Rahim, A. (2018). The Role of Macroeconomic Factors on Sukuk
Market Development of Gulf Cooperation Council (GCC) Countries. International
Journal of Economics and Financial Issues, 8(3), 333-339.
Aman, A. U., Naim, A. M., & Isa, M. Y. (2019). What Determines Sukuk Market
Development? New Theoretical Insights. Global Review of Islamic Economics and
Business, 7(1), 021-027. https://doi.org/10.14421/grieb.2019.071-02
Aman, A. U., Naim, A. M., Isa, M. Y., & Ali, S. E. A. (2021). Factors affecting sukuk market
development: Empirical evidence from sukuk issuing economies. International Journal
of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, ahead-of-print(ahead-ofprint). https://doi.org/10.1108/IMEFM-03-2020-0105
Aslan, H., & Özdemir, M. (2018). İslami Finans Uygulamaları. İçinde Ş. Görmüş (Ed.), Yeni
Başlayanlar İçin İslami Finans. Pesa Yayınları.
Ayub, M. (2007). Understanding Islamic Finance. John Wiley & Sons.
Azmat, S., Skully, M., & Brown, K. (2014). Issuer’s choice of Islamic bond type. Pacific-Basin
Finance Journal, 28, 122-135. https://doi.org/10.1016/j.pacfin.2013.08.008
Baltagi, B. H. (2005). Econometric Analysis of Panel Data. Wiley.
Bashyariah, N., Kusuma, H., & Qizam, I. (2021). Determinants of Sukuk Market Development:
Macroeconomic Stability and Institutional Approach. The Journal of Asian Finance,
Economics and Business, 8(2), 201-211.
Bayındır, S. (2015). Fıkhi ve İktisadi Açıdan İslami Finans II. Süleymaniye Vakfı Yayınları.
Boukhatem, J. (2022). How does financial risk affect sukuk market development? Empirical
evidence
from
ARDL
approach.
Heliyon,
e09453.
https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e09453
Brooks, C. (2014). İntroductory Econometrics For Finance. Cambridge University Press.
Cakir, S., & Raei, F. (2007). Sukuk vs. Eurobonds: Is There a Difference in Value-at-Risk?
IMF Working Papers, 2007(237). https://doi.org/10.5089/9781451868012.001.A001
Cameron, A. C., & Triverdi, P. (2009). Microeconometrics Using Stata. Stata Press.
Cherif, M., & Gazdar, K. (2010). Institutional and Macroeconomic Determinants of Stock
Market Development in Mena Region: New Results From a Panel Data Analysis.
International Journal of Banking and Finance, 7(1), 139-159.
Farid, S., Tashfeen, R., Rashid, A., & Naeem, M. A. (2020). Does Shariah Based Asset
Categorization Improve Portfolio Performance. Paradigms, 1(Special Issue), 15-21.
IFSB. (2021). Islamic Financial Services Industry Stability Report.
IIFM. (2021). IIFM Sukuk Report.
Kenourgios, D., Naifar, N., & Dimitriou, D. (2016). Islamic financial markets and global crises:
Contagion or decoupling? Economic Modelling, 57, 36-46.
Lahsasna, A., Hassan, M. K., & Ahmad, R. (2018). Forward Lease Sukuk in Islamic Capital
Öner, M. H. / Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(4) 2223-2238
2238
Markets: Structure and Governing Rules. Springer International Publishing.
https://doi.org/10.1007/978-3-319-94262-9
Ledhem, M. A. (2020). Does Sukuk financing boost economic growth? Empirical evidence
from Southeast Asia. PSU Research Review, ahead-of-print (ahead-of-print).
Mimouni, K., Smaoui, H., Temimi, A., & Al-Azzam, M. (2019). The impact of Sukuk on the
performance of conventional and Islamic banks. Pacific-Basin Finance Journal, 54, 4254. https://doi.org/10.1016/j.pacfin.2019.01.007
Mu, Y., Phelps, P., & Stotsky, J. G. (2013). Bond markets in Africa. Review of Development
Finance, 3(3), 121-135. https://doi.org/10.1016/j.rdf.2013.07.001
Pegah, Z. (2017). An Introduction to Islamic Securities (Sukuk) (C. 2).
Said, A., & Grassa, R. (2013). The Determinants of Sukuk Market Development: Does
Macroeconomic Factors Influence the Construction of Certain Structure of Sukuk?
Journal of Applied Finance & Banking, 3(5), 251-267.
Smaoui, H., & Ghouma, H. (2020). Sukuk market development and Islamic banks’ capital
ratios. Research in International Business and Finance, 51, 101064.
Smaoui, H., & Khawaja, M. (2016). The Determinants of Sukuk Market Development.
Emerging Markets Finance and Trade, 53(7), 1501-1518.
Smaoui, H., & Nechi, S. (2017). Does sukuk market development spur economic growth?
Research
in
International
Business
and
Finance,
41,
136-147.
https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2017.04.018
Suriani, S., Masbar, R., A. Wahid, N., & Majid, M. S. A. (2018). Can Sukuk Support
Sustainable Development through Monetary Policy Transmission? Advances in Social
Science,
Education
and
Humanities
Research,
292,
650-661.
https://doi.org/10.2991/agc-18.2019.98
Tatoğlu, F. Y. (2020). Panel Veri Ekonometrisi. Beta Yayınevi.
TKBB. (2018). Faizsiz Finans Standartları. TKBB Yayınları.
Ur Rehman, A., Farid, S., & Naeem, M. A. (2022). The link between corporate governance,
corporate social sustainability and credit risk of Islamic bonds. International Journal of
Emerging Markets, EarlyCite. https://doi.org/10.1108/IJOEM-02-2021-0210
Yıldırım, S., Yıldırım, D. C., & Diboğlu, P. (2020). Does Sukuk market development promote
economic growth? PSU Research Review, 4(3), 209-218. https://doi.org/10.1108/PRR03-2020-0011
Yüksel, S., Mukhtarov, S., Mammadov, E., & Özsarı, M. (2018). Determinants of Profitability
in the Banking Sector: An Analysis of Post-Soviet Countries. Economies, 6(3), 3-15.