Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
[ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55 ]
DOI:10.29252/ijn.34.131.55
Iran Journal of Nursing (IJN)
Vol 34, No. 131, Aug 2021: 55- 69
Successful Aging Focused on the Dimensions of Perceived Social Support
and Mental Vitality in the Elderly Referred to the Health Centers of Iran
University of Medical Sciences (2020)
Fariba Mohammadi1, Farideh Bastani2, Razieh Hosseini3
Abstract
Background & Aims: Successful aging is a positive inner feeling and satisfaction from the past and present life.
The subjective meaning of successful aging focuses on the inner dimensions of the aging experience such as
happiness, self-fulfillment, emotions, perceived social support, satisfaction, and vitality in life. Perceived or
subjective social support refers to individual's cognitive evaluation of their relationships, and studying and
evaluating perceived social support is closely related to self-assessment of health, and paying attention to its
understanding is of utmost importance in health care. One of the variables that effect successful aging, and
improves health and quality of life of the elderly, is mental vitality which is somehow tied to the concept of
psychological well-being and this concept refers to being positive, full of energy and cheerful. In other words,
there is a very close relationship between mental vitality and happiness and social interactions. All of these states
are positive and favorable concepts and are therefore associated with positive emotions and mood, which are very
important in old age. Today, with the increase in the number of the elderly and the prolongation of life and life
expectancy, efforts are being made to identify the components and factors associated with successful aging that
guarantee a better quality of life, to provide an accurate sociological picture for proper health planning for the
elderly. Therefore, the aim of this study was to determine successful aging in the dimensions of perceived social
support and mental vitality in the elderly referred to the health centers of Iran University of Medical Sciences in
2020.
Materials & Methods: This is a descriptive cross-sectional study. The research samples included 245 elderly
people referring to the health centers of Iran University of Medical Sciences (in Tehran) in 2020 who were selected
by continuous sampling method and entered the study after obtaining informed written consent. Data collection
tools included Abbreviated Mental Test form (AMT), elderly demographic characteristics form, Multidimensional
Scale of Perceived Social Support developed by Zimmet, and Mental Vitality questionnaire developed by Ryan
& Frederick. The questionnaires were completed in person and by interview (conducted by the researcher) during
three months. Data were analyzed using descriptive statistics (frequency distribution tables and numerical indices)
and inferential statistics (independent t-test, variance, Pearson correlation coefficient, and regression) in SPSS 16
at the significance level of p ≤0.05.
Results: The results of the present study showed that the mean age of the elderly was 68.18 ± 6.25 years. In total,
(55.5%) of the subjects were women. Most of them were literate with undergraduate and postgraduate education
and about (76.5%) were married and over (80%) had social security insurance. More than half of the surveyed
elderly (53.4%) considered their current health status better than their peers and (96.8%) stated that they were able
to perform their daily tasks and activities independently without the help and supervision of others. (66.8%) of
the elderly surveyed considered religion to play a significant role in reducing stress and 51.4% stated that they
were very satisfied with their lives. Perceived social support was at a high level for (65.6%) of the studied units.
This component was the highest in the family dimension with an average of 22.76 and the lowest in the friends
1.
Master of Geriatric Nursing, School of Nursing and Midwifery, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
Department of Community Health Nursing and Geriatric Nursing, School of Nursing and Midwifery, Iran University
of Medical Sciences, Tehran, Iran (Corresponding author)
Tel: 09821-43651820 Email: bastani.f@iums.ac.ir
3. Department of Community Health Nursing and Geriatric Nursing, School of Nursing and Midwifery, Iran University
of Medical Sciences, Tehran, Iran
2.
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
[ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55 ]
1400 شهریور ماه/131 شماره/34 دوره
نشریه پرستاری ایران
dimension with an average of 16.24 among the dimensions of perceived social support. Also, education at the
diploma level with a standard coefficient of -0.261 had the greatest effect on perceived social support. Regarding
the mental vitality variable, 76.1% of the studied units were at the average level. The results showed that
satisfaction with the insurance situation in terms of coverage of medical expenses with a standard coefficient of
0.232 and poor economic status with a standard coefficient of -0.235 had the highest direct and inverse effect on
mental vitality.
Conclusion: Perceived social support and high mental vitality in the elderly can pave the way for achieving a
successful aging phenomenon. This concept includes the recognition of various components of successful aging
such as perceived social support and mental vitality, longevity, independence in life, and other factors in health
and social planning. According to the results, more than half of the studied elderly had high perceived social
support, which can be considered as a positive factor affecting successful aging, because perceived social support
decreased with age of the participants in this study. Also, perceived social support in the family dimension with
the highest average among its dimensions showed the impact and importance of family relationships in successful
aging. However, most of the elderly participated in this study were "young seniors" who were between 60 and 75
years old, and therefore it is possible that the high perceived social support in the samples be related to their young
age, their independence, and their living with a spouse and family. Also, a significant percentage of the samples
in this study had moderate and high mental vitality, which was influenced by their independence and satisfaction
and benefiting from the insurance covering medical expenses. A better understanding of the two concepts of
perceived social support and mental vitality can be the basis for successful aging-related interventions. It seems
that the Holistic Care approach in modern nursing can empower the elderly with lower education and income and
those who are single, unmarried, incapable, and independent in carrying out daily activities of life, and with an
unfavorable understanding of their health status by performing health interventions, feeling of vitality and having
perceived social support, and take an effective step towards achieving successful aging. One of the important
goals of this study is to use its results to increase the quality of services and solve existing problems. The researcher
hopes that the findings of this study can be useful in improving the goals of healthy, successful, and active aging
in society in the following areas. Due to the descriptive cross-sectional nature of this study and the fact that in the
studies conducted in the world, perceived support and mental vitality, two components of successful aging are
influenced by several factors, it is suggested that future studies evaluate the longitudinal and trend of these two
indicators in the elderly to get more accurate results from these two components.
Keywords: Elderly, Successful Aging, Perceived Social Support, Mental Vitality
Conflict of Interest: No
How to Cite: Mohammadi F, Bastani F, Hosseini R. Successful Aging Focused on the Dimensions of Perceived
Social Support and Mental Vitality in the Elderly Referred to the Health Centers of Iran University of Medical
Sciences (2020). Iran Journal of Nursing. 2021; 34(131):55-69.
Received: 12 May 2021
Accepted: 14 Aug 2021
56
فریبا محمدی و همکاران
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در...
کننده به مراکز بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۹۹
فریبا محمدی ،1فریده باستانی ،2راضیه سادات
حسینی3
زمينه و هدف :سالمندی موفق احساس درونی مثبت شادکامی ،خودشکوفایی و ارزیابی شناختی فرد سالمند از روابطش با دیگران است که با دو مؤلفه
ایت اجتماعی ادراک شده و سر زندگی ذهنی آمیخته شده است .هدف این مطالعه تعیین سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی
ذهنی در سالمندان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۹۹بود.
روش بررسی :این پژوهش ،یک مطالعه توصیفی -مقطعی با ۲۴۵نفر نمونه از سالمندان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی شهر تهران در سال ۱۳۹۹بود
که پس از دریافت رضایت نامه کتبی آگاهانه ،به روش نمونهگیری مستمر انتخاب شدند .ابزار گردآوری دادهها فرم کوتاه آزمون شناختی ،AMTفرم
جمعیت شناختی ،پرسشنامه حمایت اجتماعی ادراک شده Zimetو پرسشنامه سرزندگی ذهنی Ryanو Frederickبود که به صورت حضوری و
به روش مصاحبه توسط پژوهشگر در مدت سه ماه انجام شد .اطالعات با آمار توصیفی و استنباطی (آزمونهای تی مستقل ،واریانس ،ضریب همبستگی
پیرسن و رگرسیون) در نرم افزار SPSSنسخه ۱6در سطح معنیداری p≤ ۰/۰۵آنالیز شد.
يافتهها :نتایج نشان داد که میانگین سنی نمونهها 6۸/۱۸با انحراف معیار 6/۲۵سال بود .حمایت اجتماعی ادراک شده ( )%6۵/6در سطح باال بود که
بعد خانواده باالترین میانگین ( )۲۲/76و بعد دوستان پایینترین میانگین ( )۱6/۲۴را داشت .تحصیالت در سطح دیپلم با ضریب استاندارد -۰/۲6۱
بیشترین اثر را بر حمایت اجتماعی ادراک شده داشت .سرزندگی ذهنی ( )%76/۱هم در سطح متوسط قرار داشتند که رضایت از وضعیت بیمه درمانی
با ضریب استاندارد ۰/۲۳۲و وضعیت اقتصادی ضعیف با ضریب استاندارد -۰/۲۳۵بیشترین اثر مستقیم و معکوس را بر سرزندگی ذهنی داشتند.
نتيجهگيری کلی :بر پایه ارزیابی دو مفهوم حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی و با رویکرد مراقبت کل نگر ( )Holistic Careدر پرستاری
مدرن ،میتوان با انجام مداخالت و مشاورههای بهداشتی ،احساس سرزندگی و برخورداری از حمایت اجتماعی ادراک شده را در راستای تحقق سالمندی
موفق ارتقاء بخشید
کلید واژهها :سالمند ،سالمندی موفق ،حمايت اجتماعی ادراک شده ،سرزندگی ذهنی
تعارض منافع :ندارد
تاریخ دریافت۰۰/۲/۲۲ :
تاریخ پذیرش۰۰/۵/۲۳ :
.1کارشناس ارشد پرستاری سالمندی ،دانشکده پرستاری مامایی ،دانشگاه علوم پزشکی ایران ،تهران ،ایران
.2گروه پرستاری سالمت جامعه و سالمندی ،دانشکده پرستاری و مامایی ،دانشگاه علوم پزشکی ایران ،تهران ،ایران (نویسنده مسئول)
تماس:
43651820-021
Email : bastani.f@iums.ac.ir
.3گروه پرستاری سالمت جامعه و سالمندی ،دانشکده پرستاری و مامایی ،دانشگاه علوم پزشکی ایران ،تهران ،ایران
57
شماره
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
چکیده
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در سالمندان مراجعه
دوره /34شماره /131شهریور ماه 1400
نشریه پرستاری ایران
سالمندی به عنوان موضوعی چند بعدی ،پدیدهای جهانی
عرصه سیاست گذاری تبدیل شده است(.)۸
است که امروزه به عنوان یکی از مهمترین چالشهای
سالمندی موفق از مفاهیم مهم قلمروی سالمندی محسوب
سالمتی ،اجتماعی و رفاهی کشورهای در حال توسعه
میشود و فرآیندی است که فرد در آن خود را برای سازش
مطرح است(. )۱امروزه مردم در سراسر جهان عمر طوالنی
و تطابق مناسب با تغییرات ناشی از سالمندی و متکی
تری دارند ،برای اولین بار در تاریخ مردم میتوانند انتظار
نبودن به دیگران تنظیم میکند( .)7سالمندی موفق پیرو یک
داشته باشند که تا سن 6۰سالگی و فراتر از آن زندگی
الگوی خاص نیست زیرا که فرآیند سالمندی موفق
کند( .)۲بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی
ناهمگون است و هر سالمندی از مسیرهای مختلف آن را
۲۰۱۵و ،۲۰۵۰نسبت جمعیت بیشتر از 6۰سال جهان
سالمندی موفق احساس درونی مثبت و رضایت از زندگی
تقریباّ دو برابر خواهد شد که از ۱۲درصد به ۲۲درصد
گذشته و حال است با توجه به ماهیت این مفهوم ،هر
میرسد( .)۳شاخصهای آماری و جمعیتی نشان دهندهی
کشوری نیازمند شناخت مفهوم سالمندی موفق بر اساس
این موضوع است که ایران هم جزء کشورهایی است که
بافت و فرهنگ خود است( .)۱۰سالمندی موفق در واقع
مرحله گذار جمعیتی را طی میکند و دارای ساختار سنی
سازگاری سالمندان با تغییرات مرتبط با سن به طور مؤثر،
جوان ولی در حال انتقال است ،اگر رشد جمعیتی با همین
زندگی مثبت و شاد ،همراه با سالمتی است .از جمله
نرخ ادامه پیدا کند تا سال ۲۰۵۰تعداد سالمندان 6۰ساله
عوامل مرتبط با سالمندی موفق شامل جنس ،سن ،سطح
و باالتر ایران به ۲۸میلیون نفر افزایش مییابد و سهم
آموزش ،وضعیت ازدواج ،وضعیت مسکن ،ساختار
جمعیتی آنها به حدود ۲/۳۱درصد خواهد رسید(.)۴
زندگی ،شبکه و حمایت اجتماعی ،وضعیت مالی،
افزایش تعداد سالمندان به بیش از شش برابر از سال ۱۳۳۵
رفتارهای مرتبط با سالمتی ،تغذیه ،فعالیت فیزیکی،
تا سال ۱۳۹۵نشان دهندهی افزایش امید به زندگی در
خواب ،اوقات فراغت و تفریح میباشند .سالمندانی که
سالمندان ایران میباشد و ایران در دهههای آینده به یکی
درک و برداشت واقع بینانه از مفهوم سالمندی و مسائل
از سالخوردهترین کشورهای در حال توسعه تبدیل خواهد
مربوط به سالمندی داشته باشند در موقعیت و وضع بهتری
شد(.)۵،6
جهت برخورد با مسائل و واقعیات دوران سالمندی و
اگر چه سالمندی یکی از مراحل اجتناب ناپذیر زندگی
رعایت موارد پیشگیری و بهداشت این دوران قرار خواهند
است ،میتوان از طریق مداخالت آموزشی مؤثر و مبتنی
گرفت.
بر برنامههای سالمندی موفق آن را به تأخیر انداخت ،از
سالمندی موفق به مجموعه مؤلفههایی بستگی دارد که در
عوارض و مشکالتش کاست و آن را به دورهای مطلوب
مطالعات نظری مورد استناد قرار گرفته است .یکی از این
و لذت بخش تبدیل کرد( .)7با افزایش تعداد سالمندان،
مؤلفهها به حمایت اجتماعی ادارک شده باز میگردد.
طوالنی شدن عمر و سپری شدن بخش قابل توجهی از
حمایت اجتماعی به عنوان متغیری مستقل و پیش بینی
زندگیهای افراد در دوران سوم زندگی ،این سؤال مطرح
کننده برای تمام ابعاد سالمت و رفاه انسان ،کیفیت زندگی،
میشود که چگونه افراد میتوانند سالمندی خوبی داشته
روحیه و رضایت از زندگی معرفی شده است( .)۱۱حمایت
باشند؟ در همین راستا ،موضوع "سالمندی موفق
اجتماعی به دو صورت حمایت اجتماعی دریافت شده یا
( ،")successful agingظهور و گسترش یافته است و
عینی ( )Received social supportو ادراک شده یا
ذهنی ( )Perceived Social Supportمطالعه
58
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
) ،(World Health Organizationبین سالهای
میپیماید و منجر به پیامدها و موفقیت متنوع میشود(.)۹
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
مقدمه
به یکی از موضوعات مهم تحقیقاتی در دنیای آکادمیک و
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در...
فریبا محمدی و همکاران
حمایت اجتماعی ادراک شده احساس ارزشمند بودن به
وضعیت مثبت ،سرشار از انرژی و با نشاط بودن اطالق می
فرد میدهد و این مسأله که فرد بخشی از یک شبکه
گردد ،به طوری که فرد سرزنده مملؤ از معنای زندگی و
اجتماعی است به او فرصتهایی را برای ارتباط با دیگران
دارای انرژیای است که از خود انسان نشأت میگیرد ،که
و نیز تثبیت ارتباطات با ارزش میدهد( )۱۲و به عنوان یک
منبع آن درونی است .به عبارتی رابطه بسیار تنگاتنگی بین
عامل تعدیل کننده مؤثر در مقابله و سازگاری با شرایط
سرزندگی ذهنی و شادکامی و تعامالت اجتماعی وجود
استرسزای زندگی شناخته شده است( .)۱۳به نظر میآید
دارد .همه این حاالت ،مفاهیمی مثبت و خوشایند هستند
درک حمایت اجتماعی از دریافت آن مهمتراست .به
و از این رو با عواطف و خلق و خوی مثبت فرد در ارتباط
عبارت دیگر نگرش فرد به حمایت دریافت شده مهمتر
اند ،که در دوره سالمندی اهمیت فراوانی دارد(.)۱۸
از میزان حمایت ارائه شده به اوست( .)۱۴نظریه پردازان
سالمندان از نظر تجربه سرزندگی با هم تفاوت دارند و
حمایت اجتماعی ادراک شده معتقدند تمام روابطی که فرد
این تفاوتها بیشتر تابع تأثیرات انگیزشی و ویژگیهای
با دیگران دارد ،حمایت اجتماعی محسوب نمیشود ،مگر
فردی است .از جمله این عوامل میتوان به نیازهای
اینکه فرد آنها را به عنوان یک منبع در دسترس و مناسب
روانشناختی اشاره کرد ،که برآورده شدن نیازهای اساسی
برای رفع نیازهایش ارزیابی کند( .)۱۳گاهی کمکهایی که
روانشناختی در سالمندان به سرزندگی ذهنی و تعامالت
به فرد میشود ،نامناسب و بدموقع است یا خالف میل
اجتماعی آنها منجر میشود(.)۱۹
اوست .بنابراین نه خود حمایت ،بلکه ادراک فرد از
نیاز به ارتباط و تعامل ،از جمله نیازهای اساسی
حمایت مهم است .از دالیل بررسی وضعیت سالمت
روانشناختی در سالمندان میباشد که دربرگیرنده نیاز به
اجتماعی سالمندان این است که این افراد با توجه به
داشتن احساس پیوند با محیط اجتماعی ،احساس تعلق و
مشکالتشان مانند بازنشستگی ،احساس تنهایی و
پذیرفته شدن از سوی افراد و تجربه کردن خود به عنوان
طردشدگی ،در معرض خطرات فزایندهای قرار دارند(.)۱۵
شخصی ارزشمند و الیق دوست داشته شدن است.
حمایت اجتماعی و سبکهای دلبستگی ازجمله ویژگی
بنابراین زمانی که این نیاز سالمند برآورده شود ،در ارتباط
های روانشناختی تأثیرگذار بر بهزیستی روانشناختی
با دیگران احساس پیوند و درک شدن دارد و احساس
هستند .حمایت اجتماعی یک شبکه اجتماعی است که
حرمت نفس زیاد ،ارزشمندی و توانمندی را تجربه می
برای افراد منابع روانشناختی و محسوسی را فراهم میکند
کند( .)۲۰سالمندی که پیوندهای نزدیک و اطمینان بخش با
تا بتوانند با شرایط استرس زای زندگی و مشکالت روزانه
دیگران دارد میتواند حمایت اجتماعی دیگران را جلب
کنار بیایند( Chadwick .)۱6و Collinsضمن پژوهشی
کند و سالمت خود را ارتقاء دهد .افزایش حمایت
درباره ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده و سالمت
اجتماعی میتواند باعث سرزندگی ذهنی به عنوان یکی از
روانی به این نتیجه رسیدند که هر چقدر حمایت اجتماعی
ابعاد بهزیستی روانی و سالمندی موفق در سالمندان
ادراک شده افزایش یابد ،سالمت روان و بهزیستی افراد
شود(.)۲۱
افزایش مییابد(.)۱7
با توجه به این که جهت رسیدن به سالمندی فعال و سالم
ازجمله متغیرهایی که در سالمندی موفق ،ارتقای سطح
باید تمام ابعاد سالمتی جسمی و روانی ،اجتماعی ،اقتصادی
سالمت و کیفیت زندگی زنان و مردان سالخورده اثر دارد،
و معنوی زندگی سالمند را که موجب استقالل عملکردی
سرزندگی ذهنی ( )Subjective Vitalityاست که به
مطلوب میشود را مورد توجه قرار داد ،با این حال،
59
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
از دیدگاه ارزیابی شناختی فرد از روابطش اشاره دارد.
)Well beingگره خورده و این مفهوم ،به داشتن
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
میشود .مفهوم حمایت اجتماعی ادراک شده به حمایت
نحوی با مفهوم بهزیستی روانشناختی ( Subjective
دوره /34شماره /131شهریور ماه 1400
نشریه پرستاری ایران
و ایران انجام گرفته است .از آنجا که جامعه ایران رو به
مراقبت میکند (بر اساس پرونده پزشکی یا اظهار نظربیمار
سالمندی است ،حرکت در مسیر سالمندی موفق نیازمند
یا بنا به اظهار مراقبین اصلی) و مصرف نکردن داروهای
شناخت و مطالعه در راستای شعار "سالمندی سالم و
مؤثر بر روان -۴ .سالمند در شش ماهه اخیر با استرس یا
داشته()۲۲
بحران خاصی در زندگی مواجهه نداشته باشد (بنا به اظهار
موفق" است که در پرستاری سالمندی محوریت
اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در سالمندان
ابزار گردآوری دادهها پرسشنامهای مشتمل بر :فرم کوتاه
مراجعه کننده به مراکز بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران
آزمون شناختی Abbreviated Subjective ( AMT
در سال ۱۳۹۹انجام شده است.
،)Testفرم مشخصات جمعیت شناختی سالمند ،هم
چنین پرسشنامه چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شده
روش بررسی
(Multidimensional Scale of
Zimet
) Perceived Social Supportو پرسشنامه سرزندگی
پژوهش حاضر ،یک مطالعه توصیفی -مقطعی میباشد.
ذهنی Subjective Vitality ( Ryan & Frederick
نمونههای پژوهش شامل ۲۴۵نفر از سالمندان مراجعه
)Scaleبود .تکمیل پرسشنامهها به صورت حضوری و
کننده به مراکز بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال
۱۳۹۹
بودند
که
پس
از
دریافت
به روش مصاحبه (توسط پژوهشگر) در مدت سه ماه
کد
)مرداد الی مهر )۱۳۹۹انجام شد.
IR.IUMS.REC.1399.478و مجوز انجام پژوهش
پرسشنامه آزمون کوتاه شناختی AMTکه در این مطالعه
از کمیته اخالق و معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی
به عنوان ابزار شناختی در معیار ورود به مطالعه مورد
ایران و اخذ رضایت نامه کتبی آگاهانه ،به روش نمونهگیری
استفاده قرار گرفت .پرسشنامه اختالل شناختی یک آزمون
مستمر انتخاب و وارد مطالعه شدند .برای تعیین حجم
کوتاه شده شناختی و مناسب برای غربالگری اختالل
نمونه به منظور برآورد سالمندی موفق در بعد سرزندگی
شناختی در سالمندان است .این مقیاس شامل گویه از ۱تا
ذهنی در سالمندان در سطح اطمینان ( )%۹۵و با دقت
۱۰است که سالمند مورد نظر میبایست قادر به پاسخ
برآورد ۰/7۵نمره ،حجم نمونه حداقل ۲۴۵سالمند برآورد
گویی موارد ذیل و کسب امتیاز 7از ۱۰باشد .کسب نمره
گردید .بر اساس مقاله تحت عنوان "رابطه بین خوش بینی
پایینتر از 7در این آزمون به معنی وجود اختالل شناختی
و سرزندگی ذهنی با نقش واسطهای تاب آوری در
است و بیشترین امتیاز آن نمره ۱۰میباشد .گویهها شامل
سالمندان" توسط خلیلی تجره و همکاران ،انحراف معیار
سن ،وقت روز ،سال ،نام کامل بیمارستان یا انجمن،
سرزندگی ذهنی ۵/۸6برآورد گردید( .)۲۳ضمناً برای
شناسایی دو فرد همراه یا کارکنان ،تاریخ تولد ،نام رهبر یا
حمایت اجتماعی ادراک شده حجم نمونه محاسبه شد که
رییس جمهور وقت و توانایی شمارش معکوس عدد از ۲۰
از مقدار فوق کمتر بود.
تا ۱میباشد .برای سنجش پایایی درونی پرسشنامه از
معیارهای ورود و خروج از پژوهش عبارتند از-۱ :
روش آلفای کرونباخ استفاده شده است که ۰/76بدست
نداشتن اختالل شناختی (کسب نمره حداقل 7از ۱۰بر
آمد .میزان حساسیت و ویژگی ابزار براساس معیار DSM-
مبنای تست -۲ AMTقادر به صحبت کردن به زبان
IVبه ترتیب برابر با ۹/6۴و ۰/6۴
فارسی باشند و توان برقراری ارتباط و پاسخدهی به
است(.)۲۴
اطالعـات جمعیت شناختی سالمند شامل :سن ،جنس،
سؤاالت پرسشنامه را داشته باشند -۳ .نداشتن بیماری
وضعیت تأهل ،سطح تحصیالت ،وضعیت مسکن ،زندگی
عصبی و روانی شناخته شده ،زوال عقل ،آلزایمر و سایر
کردن ،پشتیبانی ،وضعیت شغلی ،وضعیت پوشش بیمه،
60
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
این مطالعه با هدف تعیین سالمندی موفق در ابعاد حمایت
سالمند و یا مراقبین).
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
مطالعات اندک و معدودی بر روی سالمندی موفق در جهان
بیماریهای صعب العالجی که شدیداّ سالمند را وابسته به
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در...
فریبا محمدی و همکاران
گرفتند.
عبارت مورد نظر است مشخص میکند .کمترین امتیاز
پرسشنامه چند بعدی حمایت اجتماعی ادراک شده
ممکن 7و بیشترین ۴۹میباشد .به عبارت دیگر ،نمره بین
Multidimensional scale of ( MSPSS
7تا :۱6میزان سرزندگی ذهنی در حد پایین میباشد .نمره
) perceived social supportتوسط Zimet
بین ۱6تا :۳۲میزان سرزندگی ذهنی در حد متوسط می
Werkman ،Farley ،Powell ،و Berkoffدر سال
باشد .نمره باالتر از :۳۲میزان سرزندگی ذهنی در حد باال
۱۹۸۸ساخته شده است ۱۲ .گویه دارد و سه بعد حمایت
میباشد .بطور کلی ،در مقیاس سرزندگی ذهنی ،هر چه
خانواده ،دوستان و دیگر افراد مهم را میسنجد( .)۲۵این
فرد نمره باالتری کسب نماید ،بیانگر سرزندگی بیشتر
مقیاس ،میزان حمایت اجتماعی ادراک شده فرد را در هر
است(.)۱۹
یک از سه حیطه پیشگفت در مقیاس 7درجهای لیکرت از
اطالعات با استفاده از روشهای آماری توصیفی مانند
کامالً مخالفم تا کامالً موافقم میسنجد ( =۱کامالً مخالفم،
تنظیم جداول توزیع فراوانی -محاسبه شاخصهای عددی
= ۲مخالفم= ۳ ،تقریباً مخالفم= ۴ ،نظری ندارم= ۵ ،تقریباً
(محاسبه میانگین ،واریانس ،انحراف معیار استاندارد)
موافقم=6 ،موافقم و = 7کامال موافقم( .نمره بین ۱۲تا :۲۸
وآمار استنباطی از قبیل آزمونهای آماری تی مستقل وآنالیز
حمایت اجتماعی ادراک شده در حد پایین است .نمره بین
واریانس و ضریب همبستگی پیرسن جهت معنیداری
۲۸تا :۵6حمایت اجتماعی ادراک شده در حد متوسط و
متغیرها استفاده شده است (سطح معنیداری P≤۰/۰۵
نمره باالتر از :۵6حمایت اجتماعی ادراک شده در حد باال
بود) .بعد از گردآوری دادهها ،نمرات مربوط به هریک از
میباشد .در این مقیاس هر چه فرد نمره باالتری کسب
پرسشنامهها محاسبه گرددید و اطالعات خام با استفاده از
نماید ،بیانگر برخورداری بیشتر از حمایت اجتماعی ادراک
روشهای آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم
شده است( .)۲۵ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس در مطالعه
افزار SPSSنسخه ۱6محاسبه و مورد تجزیه تحلیل قرار
Zimetو همکاران برای زیر مقیاسهای شخص مهم
گرفته است.
دیگر ،خانواده و دوستان به ترتیب برابر با ۰/۸7 ،۰/۹۱و
۰/۸۵بوده است .در پژوهش رجایی روایی صوری و
یافتهها
تأیید قرار گرفته بطوری که پایایی آن از طریق آلفای
معیار 6/۲۵سال بود ۵۵/۵ .درصد از افراد زن بودند و
محتوایی و نیز اعتماد علمیاش مورد سنجش و ارزیابی و
میانگین سنی سالمندان مورد پژوهش 6۸/۱۸با انحراف
کرونباخ ۰/۸۸سنجیده و گزارش شد(.)۲6
پرسشنامه سرزندگی ذهنی SVS
تحصیالت ۳7/7درصد زیردیپلم و ۳7/7درصد نیز
تحصیالت در سطح دیپلم داشتند که بیشترین سطح
Subjective Vitality
) :)Scaleپرسشنامه سرزندگی ذهنی در سال ۱۹۹7توسط
تحصیلی بین سایر سطوح تحصیلی بود .بیشتر واحدهای
Ryan & Frederickبه صورت تک مؤلفهای طراحی
مورد پژوهش یعنی 76/۵درصد متآهل بودند و ۴۴/۲
شده است( .)۲7مقیاس سرزندگی ذهنی یک ابزار 7سؤالی
درصد خانه دار و ۳6/۸درصد بازنشسته بودند ۳6 .درصد
است و نمره گذاری به صورت طیف لیکرتی ۵درجهای
اعالم کرده بودند که از وضعیت بیمه از نظر پوشش هزینه
در نظر گرفته شده است .شماره گویههای ۵, ۴, ۳, ۱
های درمانی تا حدودی رضایت داشتند (جدول شماره .)۱
جدول شماره :1مشخصات فردی و شاخصهای عددی حمایت اجتماعی ادراک شده و سر زندگی ذهنی در سالمندان مراجعه کننده به
مراکز بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران -سال 13۹۹
61
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
در مقابل استرس و رضایت از زندگی مورد بررسی قرار
میباشد .آزمودنی عددی را که گویای میزان درستی
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
رضایت از بیمه سالمت از نظر پوشش هزینه ،نقش مذهب
دارای نمرات مستقیم و گویه ۲دارای نمره غیر مستقیم
نشریه پرستاری ایران
جنسیت
فراوانی
حمايت اجتماعی ادراک شده
درصد
ميانگين
انحراف معيار
مرد
۱۱۰
۴۴/۵
6۲/۴۱
۱۲/6۳
زن
۱۳7
۵۵/۵
6۰/۲۱
۱۳/۹۴
بیسواد
۲۸
۱۱/۲
۵7/۸۱
۱۵/۲7
سر زندگی ذهنی
نتيجه آزمون
ميانگين
انحراف معيار
* t=۱/۲7۹
۲۴/۹۲
6/۴۴
۲۴/۹6
۵/۹6
df= ۲۴۵
P=۰/۲۰۲
* t=۰/۰6
df= ۲۴۵
P=۰/۹۵۳
زیردیپلم
۹۳
۳7/7
6۰/۴۲
۱۴/۴7
۲۵/7۴
۵/۸6
P<۰/۰۰۱
دیپلم
۹۳
۳7/7
6۰/۵۲
۱۲/۳۹
۲۳/76
6/۲7
دانشگاهی
۳۳
۱۳/۴
6۸/۱۲
۸/7۳
۲7/۲7
۵/۳6
مجرد
6
۲/۴
۵۱/۵
7/۴۴
**F=۱۱/۳۹7
۱7/۸۳
۳/۵۴
** F=۳/۹۱۱
متأهل
۱۸۹
76/۵
6۳/76
۱۲/۳7
P<۰/۰۰۱
۲۵/6۸
۵/۸۵
P=۰/۰۰۹
مطلقه
۱۹
7/7
۵۰/۹۴
۱۱/۳۸
۲۴/۸۵
6/۳۲
بیوه
۳۳
۱۳/۴
۵۴/۱۴
۱۵/۱
۲۲/۰7
6/76
بازنشسته
۹۱
۳6/۸
6۲/۳7
۱۳/7۹
** F=۰/۹6۸
۲۳/7۳
6/۹۱
**F=۳/۹۱۱
کارمند
۱۵
6/۱
6۱/6
۱۱/۳۱
P=۰/۴۰۹
۲7/۵۳
7/۳۹
P=۰/۰۰۹
خانهدار
۱۰۹
۱/۲
۵۹/۴۴
۱۳/۴۵
۲۴/۸۵
۵/۲۸
آزاد
۲۹
۴۴/۲
6۲/6۵
۱۲/۸۴
۲7/۵۸
۵/۴۴
رضایتاز وضعیت
خیر
7۸
۳۱/۴
۵7/۲۸
۱۲/۵۴
**F=۸/۱6۲
۲۵/۳۳
۵/۴۹
**F=۲/۹۹۸
بیمه از نظر
تا حدودی
۸۹
۳6
6۵/۴۳
۱۲/۱۸
P<۰/۰۰۱
۲۵/۹6
۵/۸۳
P=۰/۰۴۲
بله
۸۰
۳۲/6
6۰/۱۴
۱۴/۳6
۲۳/67
6/۹۱
وضعیت تأهل
وضعیت اشتغال
پوشش هزینههای
درمانی
سن(سال)
انحراف معیار ±میانگین
بیشینه -کمینه
)آزمون تی مستقل =(* t
6۸/۱۸ ± 6/۲۵
P=۰/۰۰۴ r= -۰/۱۸۲
r=-۰/۰۹۲
P=۰/۱۴۹
)آزمون آنالیز واریانس=)**F
بر اساس نتایج جدول شماره ۵۳/۴ ، ۲درصد از سالمندان
بودند قادر به انجام وظایف خود بدون نظارت و مستقل
مورد پژوهش وضعیت سالمت فعلی خود را بهتر از
میباشند 66/۸ .درصد از سالمندان مورد پژوهش نقش
همساالن خود دانستند و وضعیت اقتصادی 76/۹درصد در
مذهب را در مقابل استرس در حد زیاد دانستند و ۵۱/۴
سطح متوسط بود ۴۵/7 .درصد از واحدهای مورد پژوهش
درصد اعالم کرده بودند از زندگی خود رضایت زیاد دارند.
با همسر خود زندگی میکردند و ۹6/۸درصد اعالم کرده
جدول شماره :1مشخصات زمینهای و شاخصهای عددی حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در سالمندان مراجعه کننده به
مراکز بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران -سال 13۹۹
62
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
۲۳/۴۹
6/7۴
**F=۳/۸۵6
تحصیالت
P=۰/۰۲۱
نتيجه آزمون
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
مشخصات فردی
دوره /34شماره /131شهریور ماه 1400
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در...
مشخصات زمينه ای
سرزندگی ذهنی
حمايت اجتماعی ادراک شده
درصد
میانگین
انحراف معیار
وضعیت سالمت
بهتراز آنان
۱۳۲
۵۳/۴
6۱/6۲
۱۳/۴۸
F=۱۳/۱۵۹
فعلی در مقایسه با
همانندآنان
۸6
۳۴/۸
6۴/۲۳
۱۱/۰۳
P<۰/۰۰۱
بدترازآنان
۲۹
۱۱/7
۵۰/۲۴
۱۴/۲۳
ضعیف
۲۰
۸/۱
۵۰/7
۱۲/۱۹
متوسط
۱۹۰
76/۹
6۱/۲۹
۱۳/۰۵
خوب
۳7
۱۵
66/۳۵
۱۲/7۹
در حال حاضر با
تنها
۳7
۱۵
۵۲/۱۸
۱۲/۰۴
F=۸/۸۴
چه کسی زندگی
با همسر
۱۱۳
۴۵/7
6۴/۴۲
۱۲/۴
P<۰/۰۰۱
همساالن
وضعیت اقتصادی
F=۹/۴۹۹
**
P<۰/۰۰۱
**
۲6/66
۵/۸
**F=۱۲/۲۲۳
۲۳/۱6
6/۲۸
P<۰/۰۰۱
۲۲/۴۱
۵/۱۴
۲۱/۳
7/۱۱
**F=۴/۵7۹
۲۵/۰6
۵/6۸
P=۰/۰۱۱
۲6/۳۲
7/۳۸
۲۱/۱۱
6/77
**F=7/۴۸۱
۲6/۳6
۵/۵7
P<۰/۰۰۱
سایراعضایخانواده
۸7
۳۵/۲
6۰/۹6
۱۳/۳۵
۲۴/۵۴
6/۱6
همسر و سایر
۱۰
۴
۵7/7
۱۳/76
۲۵/۵۸
۳/6۲
اعضای خانواده
قادر به انجام
خیر
۸
۳/۲
۵۹/۸7
۱۴/۸۸
*t=۰/۲۸۳
۲7/۵
۴/۰۳
*t=۱/۱۹۱
وظایف خود بدون
بله
۲۳۹
۹6/۸
6۱/۲۳
۱۳/۳7
df=۲۴۵
۲۴/۸6
6/۲۱
df=۲۴۵
در مقابل استرس تا
کم
۱۸
7/۳
۵۵/۱۱
۹/۸۱
۱۸/۹6
7/۴
**F=۱۳/۲۲۸
چهحدبهنقشمذهب
متکی هستید؟
متوسط
6۴
۲۵/۹
6۲/۲۵
۱۳/7۹
۲۳/۸۴
6/۱7
P<۰/۰۰۱
زیاد
۱6۵
66/۸
6۱/۴۵
۱۳/۴7
۲6/۰۲
۵/۵۸
تا چه حد از زندگی
کم
۱۲
۴/۹
۵۱/۱۵
۹/۵۱
۲۱/۹
۵/۰۱
**F=7/۲۹۳
خود راضی هستید
متوسط
۱۰۸
۴۳/7
۵۹/۲۳
۱۲/۰۲
۲۳/66
۵/77
P=۰/۰۰۱
زیاد
۱۲7
۵۱/۴
6۳/۸۱
۱۴/۱۲
۲6/۳۲
6/۲۹
نظارت و مستقل
؟
)آزمون تی مستقل =(* t
P=۰/777
# P=۰/۰۵6
#P<۰/۰۰۱
P=۰/۲۳۵
)آزمون آنالیز واریانس=)**F
نتایج یافتهها نشان داد (جدول شماره )۳که میانگین نمره
ادراک شده در حد باال میباشد .در این مقیاس هر چه فرد
حمایت اجتماعی ادراک شده 6۱/۱۹با انحراف معیار
نمره باالتری کسب نماید ،بیانگر برخورداری بیشتر از
± ۱۳/۳۹میباشد .همچنین مالحظه میشود که حمایت
حمایت اجتماعی ادراک شده است) .حمایت اجتماعی
ادراک شده در بعد خانواده با میانگین ۲۲/76و انحراف
اجتماعی ادراک شده 6۵/6درصد از واحدهای مورد
معیار ± ۴/7باالترین و در بعد دوستان با میانگین ۱6/۲۴
پژوهش در سطح باال بود (باالتر از میانگین پرسشنامه).
و انحراف معیار ± 6/۸۴پایینترین میانگین نمره را در بین
(نمره بین ۱۲تا :۲۸حمایت اجتماعی ادراک شده در حد
ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده داشتند.
پایین است .نمره بین ۲۸تا :۵6حمایت اجتماعی ادراک
شده در حد متوسط و نمره باالتر از :۵6حمایت اجتماعی
جدول شماره :3شاخص های عددی حمایت اجتماعی ادراک شده و ابعاد آن در سالمندان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی دانشگاه علوم
پزشکی ایران -سال 13۹۹
حمايت اجتماعی و ابعاد آن
کمينه
بيشينه
63
ميانگين
انحراف معيار
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
میکنید؟
نتیجه آزمون
**
میانگین
انحراف معیار
نتیجه آزمون
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
فراوانی
فریبا محمدی و همکاران
دوره /34شماره /131شهریور ماه 1400
نشریه پرستاری ایران
دوستان
۴
۲۸
۱6/۲۴
6/۸۴
اشخاص مهم دیگر
۵
۲۸
۲۲/۱۸
۵/۵۴
حمایت اجتماعی ادراک شده
۲۴
۸۴
6۱/۱۹
۱۳/۳۹
شده با تحصیالت ( ،)p=۰/۰۲۱وضعیت تأهل ،رضایت از
آماری معنیداری داشت .بررسی رگرسیون خطی چندگانه
وضعیت بیمه از نظر پوشش هزینههای درمانی ،وضعیت
متغیرها نشان دهنده آن بود که رضایت از وضعیت بیمه از
سالمت فعلی در مقایسه با همساالن ،وضعیت اقتصادی و
نظر پوشش هزینههای درمانی با ضریب استاندارد ۰/۲۳۲
رضایت از زندگی ( )p<۰/۰۰۱ارتباط معنیدار آماری
و وضعیت اقتصادی ضعیف با ضریب استاندارد -۰/۲۳۵
داشت .همچنین مالحظه شد که حمایت اجتماعی ادراک
بیشترین اثر را بر سرزندگی ذهنی داشته است.
شده با سن همبستگی معنیدار آماری منفی داشت به
عبارتی با باالرفتن سن ،حمایت اجتماعی ادراک شده
بحث و نتیجهگیری
کاهش مییابد ( .)p=۰/۰۰۴بررسی رگرسیون خطی
یافتهها نشان دادند که بیش از نیمی از شرکت کنندگان
چندگانه متغیرها نشان دهنده آن بود که تحصیالت در سطح
یعنی 6۵/6درصد حمایت اجتماعی ادراک شده باال داشتند.
دیپلم با ضریب استاندارد -۰/۲6۱بیشترین اثر را بر حمایت
نتایج مطالعه ما هم راستا با مطالعهی بختیاری با میانگین
اجتماعی ادراک شده داشته است.
حمایت اجتماعی ادراک شده ۳۸/7۲درصد( )۱۵و احمدی
نتایج جدول شماره ۴نشان داد که میانگین نمره سرزندگی
با میانگین ۵۴/۸۳درصد بود) .)۲7مطالعات نشان میدهند
ذهنی ۲۴/۹۴با انحراف معیار 6/۱7میباشد .همچنین
که حمایت اجتماعی ادراک شده باال موجب تشویق مردم
مالحظه میشود که سرزندگی ذهنی 76/۱درصد از
به برگزیدن شیوههای زندگی سالمتر مانند ورزش کردن،
واحدهای مورد پژوهش در سطح متوسط بود (باالتر از
تغذیه سالمتر ،مراقبت از خود و در نهایت ادراک مثبت
میانگین پرسشنامه).
نسبت به سالمتی خود و افزایش امید به زندگی آنها می
شود(.)۲۸
جدول شماره :4توزیع فراوانی ،میانگین و انحراف معیار
همچنین حمایت اجتماعی ادراک شده در بعد خانواده،
سرزندگی ذهنی در سالمندان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی
باالترین میانگین نمره را در بین ابعاد حمایت اجتماعی
دانشگاه علوم پزشکی ایران -سال 13۹۹
فراوانی
درصد
سرزندگی ذهنی
پایین (کمتر از )۲۸
۳۲
۱۳
متوسط ()۲۸-۵6
۱۸۸
76/۱
باال (باالی )۵6
۲7
۱۰/۹
جمع کل
۲۴7
۱۰۰
انحراف معیار ±میانگین
بیشینه -کمینه
ادراک شده داشت .سطح باالی حمایت اجتماعی ادراک
شده در سالمندان شرکت کننده در مطالعهی ما میتواند
متأثر از عوامل مختلفی باشد ولی یکی از مهمترین عوامل
حضور سالمندان در خانواده است ،که در پژوهش حاضر
بیشتر سالمندان اعالم کرده بودند که با همسر و سایر
۲۴/۹۴ ± 6/۱7
اعضای خانواده خود زندگی میکنند و از حمایت آنان
۱۰- ۳۵
برخوردار هستند .خانواده نقش محوری در حمایت از
مطابق با نتایج سرزندگی ذهنی با تحصیالت ،وضعیت
اعضای خود داشته و اعضای خانواده منبع اصلی حمایت
تأهل ،وضعیت اشتغال ،رضایت از زندگی (،)p<۰/۰۰۱
اجتماعی هستند( .)۲۹با توجه به آموزههای فرهنگی ما در
رضایت از وضعیت بیمه از نظر پوشش هزینههای درمانی
ایران ،فضای گرم و صمیمی خانوادههای ایرانی هنوز هم
64
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
نتایج جدول شماره ۱و ۲نشان داد حمایت اجتماعی ادراک
( )p=۰/۰۴۲و وضعیت اقتصادی ( )p=۰/۰۱۱ارتباط
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
خانواده
۴
۲۸
۲۲/76
۴/7
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در...
فریبا محمدی و همکاران
شده و موجب افزایش امید به زندگی در آنها میگردند(.)۲۸
داشت و حمایت اجتماعی ادراک شده کمتر است( .)۳۵در
سالمندانی که با همسر و فرزندان و یا فامیل و فرزندان
مطالعهی صادق و همکاران بین حمایت اجتماعی ادراک
زندگی میکنند حمایت بیشتری از سوی خانواده دریافت
شده و سن ،ارتباط معنیداری مشاهده نشد( .)۳۴همچنین
می کنند( Litwin .)۳۰،۳۱پژوهشی را با هدف تعیین رابطه
نتایج مطالعه Dumitracheو همکاران در اسپانیا نشان
نوع شبکه حمایتی با روحیه سالمندان در آمریکا در ارتباط
داد حمایت اجتماعی ادراک شده با سن ارتباط معنیداری
با ۲۰7۹سالمند باالی 6۰سال انجام داد و عنوان نمود
دارد( )۳6که مغایر با یافتههای مطالعه حاضر میباشد .تفاوت
سالمندانی که از شبکه حمایتی خانوادگی برخوردار هستند
های فرهنگی میان دو جامعه مورد مطالعه میتواند دلیل
نسبت به سالمندانی که دارای شبکه حمایتی دوستانه می
این مغایرت باشد .باید توجه داشت که این تفاوت فرهنگی
باشند ،روحیه پایینتری دارند( .)۳۲این نتایج با یافتههای
میتواند ناشی از وجود تفاوت در سطح توقع سالمندان و
حاضرمغایرت دارد .در تبیین این تناقض میتوان به تفاوت
میزان سواد عمومی و رفاه اجتماعی در جامعه مورد مطالعه
های موجود بین فرهنگ جوامع مورد مطالعه اشاره کرد.
باشد.
تفاوتهای بنیادین در مفاهیم خانواده در جوامع با فرهنگ
بر اساس نتایج این مطالعه ،بیش از نیمی از سالمندان
های مختلف تأثیر مستقیمی بر حمایت خانواده از
سرزندگی ذهنی متوسط داشتند .پژوهش پورداد و همکاران
سالمندان دارد( .)۳۳نتایج مطالعه حاضر نشان داد سطح
در
تحصیالت بیشترین اثر را بر حمایت اجتماعی ادراک شده
سرزندگی سالمندان را در سطح متوسط گزارش کردند که
در سالمندان دارد .حمایت اجتماعی ادراک شده در
مشابه نتایج پژوهش حاضر میباشد .یافتههای مطالعهی
سالمندان با تحصیالت دانشگاهی به طور معنیداری باالتر
کنونی همسو با مطالعه خلیلی و احمدیان بود که بر روی
از سالمندان بیسواد ،زیردیپلم و دیپلم بود.
۲۰۰سالمند صورت گرفته بود .میانگین سرزندگی ذهنی
نتایج مطالعهی حسین آبادی و صادق همسو با مطالعهی
سالمندان مورد مطالعه در این پژوهش ۵/۸6 ± ۳7/۹۰
تهران()۳7
و احمدی و همکاران در
قزوین()۳۸
نیز
کنونی نشان داد نمرهی کل حمایت اجتماعی به طور معنی
بود( .)۲۳نتایج مطالعه عرب زاده بر روی ۲۳۵سالمند ساکن
داری در افراد با تحصیالت باالتر بیشتر است( .)۳۴نتایج
شهر تهران مغایر با نتایج مطالعهی حاضر بود .میانگین
پژوهش بختیاری و همکاران نشان داد بین تحصیالت با
سرزندگی ذهنی در این مطالعه ۲۰/ ۳۲± ۴/۵6درصد بود
حمایت اجتماعی ادراک شده ارتباط معنیداری برقرار
که نشان از سرزندگی ذهنی پایین بوده است( .)۱۹در
نبود( )۱۵که با نتایج مطالعه ما مغایرت داشت .افراد دارای
مطالعات خارجی نیز همچون مطالعه Juکه بر روی ۲۳۹
تحصیالت باال و شاید درآمد باال ممکن است ارتباطات
سالمند در کشور کره جنوبی صورت گرفته بود ،میانگین
بین فردی بیشتری داشته باشند و امکان حضور این افراد
در مجامع و تشکلهای گوناگون بیشتر و در نتیجه فرصت
از سرزندگی ذهنی پایین بوده است .در این مطالعه از
بیشتری برای یافتن دوستانی که بتوانند از حمایتشان
سرزندگی ذهنی در این مطالعه ۲۱/۱۸ ± ۳/۸۱بود که نشان
پرسشنامهی سرزندگی ذهنی مختص کشور کره استفاده
برخوردار گردند ،خواهند داشت .یافتهها حاکی از آن بود
شده بود( .)۱۸سطح متوسط سرزندگی ذهنی در سالمندان
که حمایت اجتماعی ادراک شده با سن همبستگی معنیدار
شرکت کننده میتواند متأثر از عوامل مختلفی باشد ولی از
آماری منفی داشت .به عبارتی با باالرفتن سن ،حمایت
مهمترین عامل وضعیت اقتصادی میباشد .نتیایج مطالعهی
اجتماعی ادراک شده کاهش مییابد .میتوان این گونه
حاضر نشان داده است که سرزندگی ذهنی در سالمندان با
65
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
اجتماعی برای اعضای خانواده به ویژه سالمندان محسوب
مسن مشکلتر خواهد بود ،کمتر از زندگی رضایت خواهند
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
مکانی امن و دلگرم کننده و منبع ارزشمند حمایت
گفت که با افزایش سن مشکالت سازگاری و عملکرد افراد
دوره /34شماره /131شهریور ماه 1400
نشریه پرستاری ایران
همچنین وضعیت اقتصادی ضعیف بیشترین اثر منفی را بر
عادی زندگی سالمندان مشکالتی ایجاد کرده و موجب شده
سرزندگی ذهنی داشته است .بر اساس نتایج حاصل از این
است سالمندان کمتر از خانه خارج شوند و کمتر به اماکن
مطالعه ،سرزندگی با وضعیت اقتصادی ارتباط معنیداری
شلوغ از قبیل مراکز بهداشتی مراجعه کنند .در بعضی مواقع
داشت که با نتایج بسیاری از مطالعههای داخلی و خارجی
حتی سالمند به علت استرس و تنش تمایل کمتری برای
هم راستاست .به طوری که الماسی و همکاران طی مطالعه
مصاحبه از خود نشان میداد .همین موضوع سرعت نمونه
ای در شهر ایالم ،نشان دادند بین میزان درآمد و سرزندگی
گیری را کاهش داد که با اطمینان دادن به سالمند جهت
۳7۰سالمند باالی 6۵سال رابطه معنی داری وجود داشت
رعایت موازین بهداشتی و تهویه مناسب هوا این استرس
( .)۳۹مطالعه ی الله کانی و همکاران همسو با نتایج مطالعه
کاهش یافت .تکمیل پرسش نامهها در سر و صدای زیاد
حاضر نشان داد بین سرزندگی ذهنی و وضعیت اقتصادی
مراجعه کنندگان به مراکز بهداشتی نیز یک محدودیت بود
ارتباط آماری معنیداری وجود دارد( .)۴۰بدیهی است که
که احتمال عدم تمرکز و پراکندگی حواس و سردرگمی
شاغل بودن و وضعیت خوب اقتصادی سبب ایجاد امنیت
سالمند را پیش میآورد ،بنابراین با هماهنگی مسئولین
در فرد میشود که خود در ارتقاء سرزندگی نقش دارد.
ذیربط در اتاقی خلوت و آرام مصاحبه با سالمند انجام
منتظری و همکاران نیز گزارش کردند سطح درآمد ،تأثیر
گرفت و حتی االمکان با دادن زمان استراحت پنج دقیقهای
بسزایی بر سطح سرزندگی جمعیت ایرانیان ۱۸تا 6۵سال
در فواصل زمانی پر نمودن پرسشنامهها جهت رفع این
دارد( .)6به عالوه ،جزایری به این نتیجه رسید که بین درآمد
محدودیت کوشش شد .پیشنهاد میشود در آینده مطالعات
و سرزندگی ،ارتباط مثبت معنیداری وجود دارد؛ زیرا
بر روی سالمندان پیر ،تنها ،ساکن جوامع روستایی ،دارای
وضعیت خوب اقتصادی به علت ایجاد فرصت به دست
وضعیت اقتصادی ضعیف ،سالمندان ناتوان و وابسته و
آوردن کاالهای مور دعالقه فرد و نیز کسب شأن و جایگاه
سالمندان ساکن مراکز نگهداری سالمندان نیز صورت گیرد.
اجتماعی باالتر ،میتواند موجب افزایش سرزندگی شود.
بر اساس نتایج بدست آمده ،بیش از نیمی از سالمندان مورد
همچنین بین وضعیت اقتصادی و سرزندگی ارتباط دوطرفه
مطالعه دارای حمایت اجتماعی ادراک شده باال بودند که
وجود دارد؛ زیرا هنگامی که افراد از سطح سرزندگی
میتواند به عنوان یک عامل مثبت تأثیرگذار بر سالمندی
باالتری برخوردارند ،هیجانهای مثبت زیادی را تجربه می
موفق قلمداد نمود .همچنین حمایت اجتماعی ادراک شده
کنند .این هیجانهای مثبت باعث افزایش قوای شناختی
در بعد خانواده با باالترین میانگین در بین ابعاد آن نشان از
شده و کنجکاوی و خالقیت را افزایش میدهد که در
تأثیر و اهمیت روابط خانوادگی در سالمندی موفق داشت.
نهایت به موفقیت در محل کار و افزایش درآمد شغلی و
البته بیشتر سالمندان شرکت کننده در این پژوهش را
در نتیجه سرزندگی بیشتر منجر میشود .در این راستا
"سالمندان جوان" که بین 6۰تا 7۵سال سن داشتند تشکیل
عملکرد مناسب و مطلوب افراد در مسأله سبک زندگی
میداد ،بنابراین این امکان وجود دارد که حمایت اجتماعی
مطلوب ،خودکارآمدی و خودمراقبتی تحت مداخالت
ادراک شده باال در نمونههای مورد پژوهش ،به علت سن
آموزشی نیز با اهمیت گزارش شده است( )۴۱که میتواند بر
نه چندان پیر آنان و نیز عدم وابستگی به دیگران و زندگی
احساس رضایتمندی و سر زندگی افراد تأثیرگذار باشد و
کردن سالمند با همسر و خانواده باشد.
سالمندان را بسوی سالمندی سالم و موفق سوق دهد.
هم چنین ،درصد قابل توجهی از نمونههای مورد پژوهش
در این مطالعه سرزندگی ذهنی متوسط و باال را نشان دادند
66
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
سالمندان با وضعیت اقتصادی متوسط و خوب بود.
کووید ۱۹اشاره کرد .وجود بیماری کووید ۱۹در روند
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
وضعیت اقتصادی ضعیف به طور معنیداری کمتر از
از محدودیت این مطالعه میتوان به همهگیری بیماری
سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در...
فریبا محمدی و همکاران
آید ،میتوان توانمندی بالقوه سالمندانی که تحصیالت و
سالمت جسمی و روانی و نیز حمایتهای اجتماعی بیشتر
درآمد پایینتر داشته و تنها و غیر متأهل ،و ناتوان و غیر
توسط دولت از جمله این راهبردها میباشد .با توجه به
مستقل در انجام فعالیتهای روزمره زندگی هستند و
رویکرد کل نگر در پرستاری مدرن و نقشهای آموزشی
برداشت مطلوبی هم از وضعیت سالمتی خود ندارند را با
مشاورهای پرستاران و مؤلفههای مرتبط با سالمندی موفق
انجام مداخالت بهداشتی ،احساس سر زندگی و
در این مطالعه اهمیت لزوم پرداختن به سالمت روان
برخورداری از حمایت اجتماعی ادراک شده تقویت نمود
سالمندان و نقش مثبت آموزش بر سر زندگی ذهنی و
و در راستای تحقق سالمندی موفق گام مؤثری برداشت.
کیفیت زندگی مطلوبتر در سالمندان محرومتر بیش از
بنابراین به نظر میرسد سالمندی یک سراشیبی ساده نیست
پیش احساس میشود.
که همه با یک شتاب آن را به پائین طی کنند بلکه پلکانی
است با نردههای بینظم که برخی از آن با سرعتی بیش از
تعارض منافع :هیچ گونه تعارض منافعی از سوی
دیگران به پائین میآیند .با توجه به قدرت پیشبینی
نویسندگان گزارش نشده است.
کنندگی حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی
بر سالمندی موفق میتوان با انجام مداخالت متمرکز بر
تقدیر و تشکر
این متغیرها دوره سالمندی را برای سالمندان غنیتر و
این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی شماره ۱۸۲۳۲-۳-۱-۹۹
پرکیفیتتر نمود.
مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایران و با
یافتههای این پژوهش میتواند در تدوین سیاستهای الزم
حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشتی
برای ارتقاء سالمت سالمندان مورد استفاده قرار گیرد.
درمانی ایران میباشد که بدین وسیله نویسندگان این مقاله
سیاستگذاران میتوانند سیاستهای ملی خود را در رابطه
مراتب تشکر و قدردانی خود را از آن معاونت محترم ،از
با برنامههای ارتقاء سالمت سالمندان چه در سطح فردی و
مراکز بهداشتی دانشگاه به دلیل همکاری برای اجرای
چه در سطح محیطی و اجتماعی بر اساس یافتههای این
مطالعه و نیز از سالمندان محترم شرکت کننده در این مطالعه
مطالعه تقویت نموده و زمینه را برای اجرای راهبرهای
اعالم می دارند.
بهبود دهنده مؤلفههای ارتقاء دهنده سالمت و بهزیستی
References
1. Nazari S, Foroughan M, Mohammadi SF, Rassouli M, SADEGH ML, Farhadi A, Sadeghi NK.
Analysis of the psychometric properties of the perceived social support scales in older adults.
]Iranian Journal of Ageing. 2016;10(4):210-9. [Persian
2. Kawabata M, Yamazaki F, Guo DW, Chatzisarantis NL. Advancement of the Subjective Vitality
Scale: Examination of alternative measurement models for Japanese and Singaporeans. Scand J
Medic Sci Sports. 2017;27(12):1793-800.
3. WHO. Ageing and health: WHO; 2018 [cited 2019 2018/1/1]. Available from:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health.
4. Statistical Center of Iran. Census results of population and housing Tehran: Statistical Center of
Iran,; 2016 [cited 2018 2018/01/01]. Available from: www.amar.org.ir.
5. Rajabi M, Jahanshiri S, Movahhed BK, Qashqaei AM, Bahrami A. Quality of life in and its
]correlates in elderly in Tehran, Iran. Payesh (Health Monitor). 2017;16(4):531-41. [Persian
67
] [ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55
وضعیت بیمه با پوشش هزینههای درمانی بود .به نظر می
رسانی در زمینه سالمندی موفق ،برنامه ریزی جهت بهبود
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
که تحت تأثیر مستقل بودن و رضایتمندی و بهرهمندی از
روانشناختی در جامعه میسر سازند .آگاهی بخشی و اطالع
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
[ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55 ]
1400 شهریور ماه/131 شماره/34 دوره
نشریه پرستاری ایران
6. Montazeri A, Omidvari S, Azin A, Aeenparast A, Jahangiri K, Sadighi J, Ebadi M, Farzadi F,
Maftoon F, Tavousi M, Hedayati AA. Happiness among Iranians: findings from the Iranian Health
Perception Survey (IHPS). Payesh (Health Monitor). 2012;11(4):467-75. [Persian]
7. Lucas HM, Lozano CJ, Valdez LP, Manzarate R, Lumawag FA. A grounded theory of successful
aging among select incarcerated older Filipino women. Archiv Gerontol Geriat. 2018;77:96-102.
8. Hodge AM, English DR, Giles GG, Flicker L. Social connectedness and predictors of successful
ageing. Maturitas. 2013;75(4):361-6.
9. Kim HJ, Min JY, Min KB. Successful aging and mortality risk: the Korean longitudinal study of
aging (2006-2014). J Am Med Direct Assoc. 2019;20(8):1013-20.
10. Sadeghi R. Age structure transitions and emerging demographic window in Iran: economic
outcomes and policy implications. Women's Strategic Studies. 2012;14(55 (spring 2012)):95-150.
[Persian]
11. Sedghi S, Shahboulaghi FM, Arsalani N, Bakhshi E, Sedghi S. The relationship between feeling
loneliness, and anxiety and life satisfaction of elderly people living in nursing home of Tehran.
IIOABJ J. 2016;7(1):371-78. [Persian]
12. Tajalli P, Ganbaripanah A. The relationship between daily hassles and social support on mental
health of university students. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2010;5:99-103.
13. Braasch M, Buchwald P, Hobfoll S. Commerce and crossover of resources in Facebook Groups–A
qualitative study. Comput Human Behav. 2019;99:101-8.
14. Bakhtiyari M, Emaminaeini M, Hatami H, Khodakarim S, Sahaf R. Depression and perceived social
support in the elderly. Iranian Journal of Ageing. 2017;12(2):192-207. [Persian]
15. Bakhtiyari M, Emaminaeini M, Hatami H, Khodakarim S, Sahaf R. Depression and perceived social
support in the elderly. Iranian Journal of Ageing. 2017;12(2):192-207. [Persian]
16. Naderi-Boldaji R, Moradi A, Mobasheri M, Mirzaeian R, Yusefi Z. Exploring the relationship
between the social support and attachment styles for predict psychological well-being of pregnant
women in Borujen county. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2014;2(4):37-44. [Persian]
17. Chadwick KA, Collins PA. Examining the relationship between social support availability, urban
center size, and self-perceived mental health of recent immigrants to Canada: A mixed-methods
analysis. Soc Sci Medic. 2015;128:220-30.
18. Ju H. The relationship between physical activity, meaning in life, and subjective vitality in
community-dwelling older adults. Archiv Gerontol Geriat. 2017;73:120-4.
19. Arabzadeh M. Relationship between basic psychological needs and mental vitality in the elderly.
Iranian Journal of Ageing. 2017;12(2):170-9. [Persian]
20. Milyavskaya M, Koestner R. Psychological needs, motivation, and well-being: A test of selfdetermination theory across multiple domains. Person Individual Differ. 2011;50(3):387-91.
21. Borhaninejad V, Rashedi V, Tabe R, Delbari A, Ghasemzadeh H. Relationship between fear of
falling and physical activity in older adults. Medical Journal of Mashhad University of Medical
Sciences. 2015;58(8):446-52. [Persian]
22. Abolhasani F, Bastani F. Successful Ageing in the Dimensions of Life Satisfaction and Perception
of Ageing in the Iranian Elderly Adults Referring to the Health Center in the West of Tehran, Iran.
Iran Journal Of Nursing. 2019;31(116):61-74. [Persian]
23. Khalili TR, Ahmadiyan H. Investigating the relationship between optimism and subjective vitality
with the mediating role of resilience among elderly people. Shenakht Journal Of Psychology And
Psychiatry. 2019;6(2):149-60. [Persian]
24. Bakhtiyari F, Foroughan M, Fakhrzadeh H, Nazari N, Najafi B, Alizadeh M, Arzaghi M, Sharifi F,
Shoaee S, Mostafa Q. Validation of the persian version of Abbreviated Mental Test (AMT) in
elderly residents of Kahrizak charity foundation. Iranian journal of Diabetes and Metabolism.
2014;13(6):487-94. [Persian]
25. Zimet GD, Dahlem NW, Zimet SG, Farley GK. The multidimensional scale of perceived social
support. J Person Assess. 1988;52(1):30-41.
26. Rajaei Z, Shafizadeh H, Babaeiamiri N, Amirfakhraei A, Ashoori J. The role of job burnout,
perceived social support and psychological hardiness in predicting quality of life of nurses. Iran
Journal of Nursing. 2017;30(106):1-10. [Persian]
27. Ryan RM, Frederick C. On energy, personality, and health: Subjective vitality as a dynamic
reflection of well‐being. Journal of personality. 1997;65(3):529-65.
68
Downloaded from ijn.iums.ac.ir at 14:20 IRST on Wednesday October 13th 2021
[ DOI: 10.52547/ijn.34.131.55 ]
فریبا محمدی و همکاران
...سالمندی موفق در ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و سرزندگی ذهنی در
28. Najafi M, Baseri A. Relationship of perceived social support and self-actualization with life
expectancy in the elderly in tehran. J Educ Community Health. 2018;4(4):56-64. [Persian]
29. Rashedi V, Rezaei M, Gharib M, Nabavi SH. Social support for the elderly: Comparison between
home and nursing home. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences.
2013;5(2):351-6. [Persian]
30. Hosseinabadi R, Biranvand S, Nabavi H. The Study of the Association between Perceived Social
Support and Social Health of the Elderly in Khorramabad City. Journal of North Khorasan
University of Medical Sciences. 2019;11(1):65-72. [Persian]
31. Luong G, Charles ST, Fingerman KL. Better with age: Social relationships across adulthood. J Soc
Pers Relation. 2011;28(1):9-23.
32. Litwin H. Social network type and morale in old age. The Gerontologist. 2001;41(4):516-24.
33. Keith KD, editor. Cross-cultural psychology: Contemporary themes and perspectives. John Wiley
& Sons; 2019.
34. Sadegh Moghaddam L, Delshad Novbaghi A, Farhadi A, Nazari S, Eshghizadeh M, Chopan Vafa
F, Niazi Ivari M. Life satisfaction in older adults: role of perceived social support. Journal of
Sabzevar University of Medical Sciences. 2016;22(6):1043-51. [Persian]
35. Nabavi SH, Alipour F, Hejazi A, Rashedi V. Relationship between social support and mental health
in older adults. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2014;57(7):841-6.
[Persian]
36. Dumitrache CG, Rubio L, Rubio-Herrera R. Extroversion, social support and life satisfaction in old
age: A mediation model. Aging Mental Health. 2018;22(8):1069-77.
37. Poordad S, Momeni K, Karami J. The Mediation Role of Social Support and Happiness on The
Relationship between Gratitude and Death Anxiety in The Elderly. Journal of Psychological
Studies. 2019;15(1):57-80. [Persian]
38. Ahmadi A, Soleimani MA, Pahlevan Sharif S, Motalebi SA. Association between Perceived Social
Support and Happiness among Community-dwelling Elderly Adult. The Journal of Qazvin
University of Medical Sciences. 2019;23(4):320-31. [Persian]
39. Almasi M, Mahmoudiani S, Jafari M. Factors associated with feelings of happiness among the
elderly. Iran Journal of Nursing. 2015;27(92):23-32. [Persian]
40. Lalehkani M, Davati A, Isanejad A, Jadid-Milani M. The Correlation between Happiness and Selftranscendence in the Elderly of Khoshkrud, Zarandieh City. Iran Journal of Nursing.
2020;33(123):6-22. [Persian]
41. Jazayeri SH, Delavar A, Dortaj F. Developing a model of happiness based on personality traits,
emotional intelligence, attachment style, voluntary activities and demographic characteristics.
Counseling Culture and Psycotherapy. 2018;9(35):27-56. [Persian]
69