Brzyno stanowisko 7 Dla Stasia Anna Strobin Brzyno stanowisko 7 Cmentarzyska kultury oksywskiej i wielbarskiej oraz z okresu wędrówek ludów na Wysoczyźnie Żarnowieckiej (badania 2011–2016) Pelplin 2021 Redakcja naukowa: dr Magdalena Natuniewicz-Sekuła Recenzenci: dr hab. Adam Cieśliński dr hab. Piotr Łuczkiewicz Opracowanie graficzne: Sebastian Urbański, Patryk Dąbrowski, Anna Strobin Rysunki: Joanna Glinkowska-Kowalewska, Katarzyna Odya Zdjęcia: Anna Strobin, Jarosław Strobin, Joanna Szmit, Artur Palej Na okładce: para zapinek z grobu inhumacyjnego (obiekt 267) Tłumaczenie: Lingua Lab Weronika Szyszkiewicz Redakcja i korekta: Stanisław Powała-Niedźwiecki Skład i łamanie: Maciej Ostoja-Lniski Publikacja sfinansowana ze środków Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego oraz „Programu publikacyjnego UG” © Copyright by Anna Strobin, Gdańsk 2021 Wydawca: Wydawnictwo „Bernardinum” Sp. z o.o. ul. Biskupa Dominika 11, 83-130 Pelplin tel. 58 536 17 57, fax 58 536 17 26 bernardinum@bernardinum.com.pl www.bernardinum.com.pl Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnictwa „Bernardinum” Sp. z o.o., Pelplin ISBN 978-83-8127-777-8 Spis treści I. Wstęp I.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 I.2. Odkrycia z roku 1936 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 II. Katalog II.1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 II.2. Obiekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 II.3. Znaleziska luźne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 III. Analiza III.1. Części stroju i ozdoby . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 III.1.1. Zapinki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 III.1.2. Haftka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 III.1.3. Szpile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 III.1.4. Części pasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 III.1.5. Klamerki esowate . . . . . . . . . . . . . . . . 107 III.1.6. Bransolety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 III.1.7. Aplikacja srebrna . . . . . . . . . . . . . . . . 109 III.1.8. Wisior opasany . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 III.1.9. Kółko żelazne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 III.1.10. Paciorki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 III.2. Uzbrojenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.2.1. Miecze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.2.2. Pochwy mieczy . . . . . . . . . . . . . . . . . III.2.3. Elementy metalowe pasa mieczowego . . . . . III.2.4. Części tarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.2.5. Broń drzewcowa . . . . . . . . . . . . . . . . III.2.6. Nity i gwoździe . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 112 113 114 114 115 117 III.3. Przedmioty codziennego użytku, narzędzia i przybory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.1. Noże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.2. Noże sierpikowate . . . . . . . . . . . . . . . III.3.3. Nóż półkolisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.4. Szczypczyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 117 117 118 118 III.3.5. Igły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.6. Szydła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.7. Krzesiwa iglicowe . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.8. Przęśliki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III.3.9. Okucia skrzyneczek i klucz . . . . . . . . . . . III.3.10. Narzędzia kamienne . . . . . . . . . . . . . . III.3.11. Pozostałe przedmioty . . . . . . . . . . . . . 119 119 119 119 120 121 121 III.4. Naczynie szklane . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 III.5. Ceramika naczyniowa . . . . . . . . . . . . . . . . 123 IV. Obrządek pogrzebowy . . . . . . . . . . . . . . . . 127 V. Chronologia cmentarzyska i uwagi o stratygrafii horyzontalnej . . . . . . . . . . . . . 135 VI. Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 VII. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 VIII. Aneksy VIII.1. Franciszek Rożnowski, Lidia Cymek, Miroslav Kopecký Analizy antropologiczne ludzkich szczątków kostnych wydobytych na cmentarzysku w Brzynie (stan. 7), gm. Krokowa, pow. pucki . . . . . . . . . . . . . . 159 VIII.2. Maria Michniewicz Pozostałości drzew i krzewów odnalezione w obiektach na stanowisku 7 w Brzynie, gm. Krokowa, powiat pucki w latach 2011–2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 VIII.3. Jarosław Strobin Analiza surowcowa i technologiczna zabytków ze stopów miedzi i srebra z wielokulturowego cmentarzyska w Brzynie, stan. 7 . . . . . . . . . . 195 VIII.4. Łukasz Antosik Tekstylia z cmentarzyska w Brzynie, stan. 7, pow. pucki, woj. pomorskie . . . . . . . . . . . . . 217 IX. Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 X. Tablice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 I. WSTĘP I.1. Wprowadzenie Wieś Brzyno, gm. Krokowa, pow. pucki, woj. pomorskie położona jest na Pobrzeżu Koszalińskim, w obrębie dobrze wyodrębnionego mezoregionu Wysoczyzny Żarnowieckiej, której wysokość przekracza 100 m n.p.m. Od zachodu i południa sąsiaduje z Pradoliną Łeby i Redy, a od wschodu z rynną Jeziora Żarnowieckiego. Cechami charakterystycznymi regionu są kępy wysoczyznowe, dwa pasma wzgórz morenowych oraz ponad 20 małych jezior polodowcowych i duże, wspomniane już jezioro rynnowe – Żarnowieckie. Z wysoczyzny wypływa Bychowska Struga, stanowiąca lewy dopływ rzeki Piaśnicy, która przepływa przez Jezioro Żarnowieckie i uchodzi do Morza Bałtyckiego (Głuch 1998; Kondracki 2009, 58–59, ryc. 9). Stanowisko 7 (dawniej stan. 12) w Brzynie (AZP 3-38/7), usytuowane na 54°46’10,0” długości N i 18°0’10’8” szerokości geograficznej E, znajduje się na kulminacji wyniesienia położonego na południowy zachód od zabudowań wsi Brzyno i ponad 1 km na zachód od brzegów Jeziora Żarnowieckiego (ryc. 1–3). Pierwsze informacje o stanowisku pochodzą z roku 1936, gdy omawiany teren administracyjnie przynależał do Prusiewa, obecnie pow. pucki (dawniej Prüssau, Kr. Lauenburg). Wzmiankują one o ponad 50 znaleziskach z tego miejsca, w tym o licznych kurhanach (dawniej stan. 9), widocznych jeszcze dzisiaj w postaci dwóch skupisk wyniesień, a datowanych przypuszczalnie na epokę brązu. W jednym z nich, w wykrocie po przewróconym drzewie, natrafiono na uzbrojenie, a także pacior bursztynowy oraz kości szkieletu ludzkiego (Kunkel 1936, 22–23 przyp. 92; Eggers, Kartoteka). W 1939 roku dokonano kolejnego, przypadkowego odkrycia na tym samym polu. Znaleziono wówczas dwie siekierki kamienne (dawniej stan. 11) i krzemienną (dawniej stan. 10, obecnie 9), których chronologii nie określono. W roku 1977, w trakcie badań powierzchniowych prowadzonych przez Janusza T. Podgórskiego z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, na tym samym polu, w bezpośrednim sąsiedztwie domniemanych kurhanów, znaleziono ułamki ceramiki kultury pomorskiej i z okresu wczesnego średniowiecza (dawniej stan. 7) (Archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, teczka nr 846). Warto również wspomnieć, że w pobliżu Jeziora Żarnowieckiego znajduje się osada, potwierdzona badaniami powierzchniowymi, która datowana jest na okres wędrówek ludów (stan. 2). Ponad 30 lat później, w 2008 roku w trakcie badań powierzchniowych prowadzonych przez ówczesny Zakład Archeologii Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego natrafiono na zabytki pochodzące ze zniszczonych grobów kultury oksywskiej (ZL/12.36-39). Kilka, odkrytych w obrębie arów D5 i E5 (brak dokładniejszej lokalizacji, nieodznaczone na planie), tworzyło wyraźne skupiska i oznaczono je jako groby I–III (por. ryc. 4). „Nowo odkrytemu” stanowisku nadano kolejny numer 12. W roku następnym, w czasie kolejnej inspekcji terenu znaleziono następne zabytki, a także grób ciałopalny (obiekt IV), który wówczas wyeksplorowano. Regularne ratownicze badania archeologiczne podjęto w roku 2011 i kontynuowano je w latach następnych. W 2016 roku podczas aktualizacji wojewódzkiej ewidencji zabytków dla gminy Krokowa zmieniono numerację stanowisk w obrębie miejscowości. Dawne stanowiska nr 7, 9, 11 i 12 są obecnie jednym stanowiskiem oznaczonym numerem 7. Efektem dotychczasowych prac, koncentrujących się w bezpośrednim sąsiedztwie wspomnianych domniemanych kurhanów, prowadzonych pod kierunkiem 8 | Brzyno, stanowisko 7. Ryc. 1. Brzyno, pow. pucki, stan. 7. Lokalizacja stanowiska. Oprac. graficzne A. Strobin Fig. 1. Brzyno, Puck County, site 7. Location of the site. Graphics: A. Strobin Ryc. 2. Brzyno, pow. pucki, stan. 7. Widok od strony południowej na stanowisko i Jezioro Żarnowieckie. Fot. A. Palej Fig. 2. Brzyno, Puck County, site 7. View to the site and Żarnowieckie lake from S. Photo: A. Palej I. WSTĘP | 9 Ryc. 3. Brzyno, pow. pucki, stan. 7. Rzut aksonometryczny z zaznaczonym prawdopodobnym zasięgiem stanowiska. Oprac. graficzne M. Szmit Fig. 3. Brzyno, Puck County, site 7. Axonometric view with the marked probable range of the site. Graphics: M. Szmit autorki z ramienia Instytutu Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego w latach 2011–2016, było przebadanie powierzchni niemal 20 arów. W ich rezultacie, włączając pierwsze cztery groby z młodszego okresu przedrzymskiego (I–IV), na stanowisku odkryto do tej pory 279 obiektów (ryc. 4), z których 263 stało się przedmiotem opracowania (tabela 1). Najstarsze obiekty odkryte na stanowisku 7 w Brzynie pochodzą z okresu eneolitu (37), kolejne to groby ciałopalne z epoki brązu lub wczesnej epoki żelaza (1, 35, 128) i obiekty osadowe datowane na wczesną epokę żelaza (7, 34, 109, 191, 215, 224, 235, 236, 298); najmłodsze stanowią trzy pochówki z okresu wczesnego średniowiecza (240, 246, 266). Użytkowanie terenu stanowiska przez społeczności innych kultur potwierdzają znajdowane na powierzchni stanowiska fragmenty ceramiki, zabytki krzemienne i metalowe, w tym należące do kultury pucharów lejkowatych, kultury ceramiki sznurowej, kultury łużyckiej i pomorskiej oraz materiały wczesnośredniowieczne. 10 | Brzyno, stanowisko 7. Teren objęty badaniami jest od dawna intensywnie eksploatowany rolniczo, co ma znaczący wpływ na stan zachowania stanowiska. Odkrywane obiekty nosiły ślady uszkodzeń przez orkę i wkopy nowożytne. O niszczeniu osadnictwa starszych kultur świadczą również obecne w wypełniskach jam grobów, głównie inhumacyjnych, zabytki redeponowane. Częściowe wyniki badań wielokulturowego cmentarzyska w Brzynie były prezentowane na konferencjach i sesjach naukowych, a także publikowane (Strobin 2013; 2014a; 2016a; 2016b; 2019; Strobin, Molęda 2013; Strobin, Machajewski 2017; Strobin, Strobin 2018; 2020). Materiał zabytkowy i dokumentacja z badań na stanowisku w Brzynie są przechowywane w Instytucie Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego. Przeprowadzone terenowe prace archeologiczne były finansowane przez Fundację Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego (2011–2012), Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (2012–2014), Wydział Historyczny i Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego (2014–2016) oraz Fundację Monumenta Archaeologica Barbarica (2016). W roku 2016 projekt pt.: Brzyno, stanowisko 12. Cmentarzysko z okresów młodszego przedrzymskiego, rzymskiego i wędrówek ludów na Wysoczyźnie Żarnowieckiej otrzymał finansowanie w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki (DEC 2015/18/E/HS3/00031). Przyznane fundusze pozwoliły na wieloaspektowe opracowanie materiałów archeologicznych wydobytych w latach 2011–2014. Opracowanie wyników z dwóch pozostałych sezonów badawczych (2015–2016) było możliwe dzięki środkom finansowym uzyskanym z Instytutu Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego. I.2. Odkrycia z roku 1936 W roku 1936 na stanowisku w Brzynie (wówczas Prüssau) dokonano pierwszych odkryć archeologicznych. O znaleziskach poinformowano Muzeum w Szczecinie (dawniej Pommersches Landesmuseum in Stettin), bowiem, na mocy traktatu wersalskiego, wsie Brzyno i Prusiewo z dniem 30 września 1920 roku pozostały w granicach Niemiec i stały się częścią powiatu lęborskiego (dawniej Kreis Lauenburg) (Elsner 2009, 122). Zgłoszenia dokonał właściciel wsi Eckhardt Karl Hugon Flieβbach, natomiast odręczną notatkę o znalezisku, opatrzoną szkicami rysunków, sporządził Hans Jürgen Eggers. Z treści zapisków (ryc. 5) dowiadujemy się, że odkrycia dokonano na „kopcu kamiennym”, w pobliżu cmentarza ewangelickiego położonego bezpośrednio przy obecnym stanowisku 7. Tamże, w dole po wywróconym drzewie, natrafiono na części szkieletu – kości czaszki i nóg, a także duży pacior bursztynowy średnicy 4 cm, trzy fragmenty miecza żelaznego, dwa fragmenty drugiego miecza, dwa fragmenty grotu włóczni oraz dwa fragmenty grotu oszczepu. W opinii H.J. Eggersa chronologia wymienionych zabytków przypadała na młodszy okres rzymski lub okres wędrówek ludów (por. Strobin, Machajewski 2017, 550; Archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, teczka nr 846; Eggers, Kartoteka). Wspomniany kopiec, przypuszczalnie kurhan, należy lokalizować w grupie dwóch wyraźnych wyniesień wchodzących w obręb stanowiska 7 (por. ryc. 3, 4), natomiast dokładne wskazanie opisanego miejsca nie jest obecnie możliwe. Biorąc pod uwagę wyniki badań z lat 2011–2016, omówione materiały archiwalne należy uznać za niepewne kulturowo. Wymienione i schematycznie narysowane przez H.J. Eggersa elementy uzbrojenia oraz duży pacior z bursztynu nie pozwalają na bliższą analizę. Można jedynie uznać, że pierwszy z wymienionych mieczy reprezentuje formę jednosieczną, szeroko rozpowszechnioną w kulturze oksywskiej (Wołągiewiczowie 1963, 37–51; Machajewski 1996, 195–209; Łuczkiewicz 2006, 66–76). Na ten okres chronologiczny określa brzyńskie odkrycie Krzysztof Walenta (1981, 154, nr 227). Wątpliwości do takiej klasyfikacji budzi brak widocznych na końcu głowni i na zachowanym fragmencie trzpienia rękojeści nitów czy otworów na nie, typowych dla mieczy z młodszego okresu przedrzymskiego. Nie można wykluczyć, że fragmenty miecza pochodziły od używanych u schyłku starożytności i na początku wczesnego średniowiecza mieczy typu saks (Hübener 1988; Dulinicz 2001, 95–97). Wynika z tego, że identyfikacja formalna zabytku musi pozostać nadal otwarta. Podobne obiekcje dotyczą zachowanych fragmentów grotów, które mogą reprezentować okazy kultury oksywskiej. Najmniej zastrzeżeń co do sugerowanej przez H.J. Eggersa chronologii, obejmującej młodszy okres rzymski lub okres wędrówek ludów, dotyczy dużego paciora bursztynowego, zaklasyfikowanego do typu 389 grupy XXX. Analogiczne okazy są datowane na cały okres wpływów rzymskich, także na fazę D (Tempelmann-Mączyńska 1985, 67, 308, nr 959). Być może odkryty pacior był funkcjonalnie powiązany z którymś z opisanych wyżej mieczy. I. WSTĘP | 11 Ryc. 5. Brzyno, pow. pucki, stan. 7. Notatki Hansa Jürgena Eggersa dotyczące odkrycia z 1936 roku. Zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie. Oprac. graficzne A. Strobin Fig. 5. Brzyno, Puck County, site 7. Notes by Hans Jürgen Eggers regarding the finds made in 1936. The collection of the National Museum in Szczecin. Graphics: A. Strobin Mając na uwadze znaczną rozpiętość chronologiczną stanowiska w Brzynie, znaleziska z lat 30. XX wieku z tej nekropoli należy traktować z dużą ostrożnością. Wątpliwe jest również, czy zilustrowane zabytki stanowiły wyposażenie tylko jednego zespołu grobowego. Na podstawie miejsca znalezienia zabytków, w obrębie domniemanych kurhanów z epoki brązu, można sądzić, że mamy do czynienia z grobem bądź grobami wtórnymi. Podobne praktyki wkopywania grobów w nasypy kurhanowe starszych kultur obserwowane są w odniesieniu zarówno do pochówków kultury oksywskiej (Wołągiewiczowie 1963, 110, nr 40), jak i kultury wielbarskiej (por. Skóra 2010; 2015, 145–148, aneks 5.5). Podziękowania Podziękowania kieruję do wszystkich osób związanych z badaniami na stanowisku w Brzynie, w tym do autorów rozdziałów zamieszczonych w Aneksach pracy: dr. Franciszka Rożnowskiego wraz z zespołem opracowującym materiał kostny z grobów ciałopalnych i inhumacyjnych odkrytych na cmentarzysku, mgr Marii Michniewicz autorki ekspertyzy botanicznej resztek drzew i krzewów znalezionych w pochówkach, mgr. Jarosława Strobina z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku autora rozdziału poświęconego analizie surowcowej i technologicznej zabytków ze stopów miedzi i srebra i konserwatorowi zabytków metalowych i szklanych z cmentarzyska, mgr. Łukasza Antosika z Ośrodka Badań nad Dawnymi Technologiami, Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, opracowującego materiały tekstylne. 12 | Brzyno, stanowisko 7. Wyrazy wdzięczności kieruję do mgr. Patryka Dąbrowskiego, doktoranta w Instytucie Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego za wykonanie rekonstrukcji naczyń glinianych, przygotowanie części tablic rysunkowych i ostateczne opracowanie materiału ilustracyjnego do publikacji. Bardzo dziękuję Paniom mgr Joannie GlinkowskiejKowalewskiej i Katarzynie Odyi za rzetelne i czasochłonne prace nad rysunkami materiału zabytkowego. W badaniach archeologicznych na stanowisku 7 w Brzynie brali udział studenci i absolwenci kierunku archeologia na Uniwersytecie Gdańskim, którym za sumienne wykonywanie powierzonych zadań serdecznie dziękuję. Szczególnie wdzięczna jestem mgr. Karolowi Zbrógowi, doktorantowi w Instytucie Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego, za ogromne zaangażowanie i pomoc w pracach terenowych. Serdeczne podziękowanie kieruję także do mgr. Dariusza Nachyły, absolwenta archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i właściciela firmy DN Aura. Bardzo wdzięczna jestem dyrektorom Instytutu Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego – prof. dr. hab. Lechowi Czerniakowi, inicjatorowi badań archeologicznych na Wysoczyźnie Żarnowieckiej, a także prof. dr. hab. Witoldowi Świętosławskiemu oraz dr. hab. Marcinowi Wąsowi, którzy wspierali prowadzone przeze mnie badania terenowe, a także wszelkie działania związane z opracowaniem materiałów zabytkowych z brzyńskiej nekropoli. Szczere wyrazy wdzięczności składam moim koleżankom i kolegom, z którymi konsultowałam brzyńskie znaleziska – prof. dr hab. Magdalenie Mączyńskiej, dr Magdalenie Natuniewicz-Sekule (Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie), dr. hab. Piotrowi Łuczkiewiczowi (Instytut Archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej), dr. hab. Adamowi Cieślińskiemu (Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego), dr. hab. Jackowi Andrzejowskiemu (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie), dr. hab. Marcinowi Wąsowi i dr. hab. Henrykowi Machajewskiemu (Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego), mgr. Mirosławowi Pietrzakowi (Muzeum Archeologiczne w Gdańsku), dr. Andrzejowi Maciałowiczowi (Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego). Za możliwość wykorzystania informacji o niepublikowanych materiałach z cmentarzysk w Weklicach, Różynach, Gdańsku-Maćkowy, Dąbiu i Gostkowie dziękuję dr Magdalenie Natuniewicz-Sekule, mgr Małgorzacie Tuszyńskiej (Muzeum Archeologiczne w Gdańsku), mgr Renacie Wiloch-Kozłowskiej (Pracownia Archeologiczna Renata Wiloch-Kozłowska), dr. Pawłowi Szczepanikowi (Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), mgr. Andrzejowi Kasprzakowi (Muzeum w Koszalinie). Za zgodę na wykorzystanie w publikacji kart pochodzących z kartoteki H.J. Eggersa przechowywanych w Dziale Archeologicznym Muzeum Narodowego w Szczecinie dziękuję Panu Lechowi Karwowskiemu, Dyrektorowi Muzeum. Za możliwość wykorzystania w tekście pracy odniesień do kartoteki J. Kostrzewskiego przechowywanej w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. C. Norwida w Zielonej Górze wdzięczna jestem dyrektorowi dr. Andrzejowi Buckowi. Osobne podziękowania kieruję do Redaktor naukowej monografii – Magdaleny Natuniewicz-Sekuły, za wielką pomoc, cenne uwagi i przyjacielskie wsparcie. Wreszcie ogromną wdzięczność wyrażam mojej rodzinie, mężowi Jarkowi i synowi Staszkowi, za to, że są. II. KATALOG II.1. Uwagi wstępne Katalog obejmuje opisy i inwentarze 263 obiektów, w tym 257 grobów, a także znaleziska luźne odkryte w trakcie badań archeologicznych prowadzonych w latach 2011–2016 na stanowisku w Brzynie; w tej liczbie uwzględniono także groby znalezione w trakcie prac powierzchniowych (I–IV). Wszystkie wymienione wyżej zespoły pochodzą z trzech okresów chronologicznych: młodszego przedrzymskiego, rzymskiego oraz wędrówek ludów (tabela 1, ryc. 4). Przy każdym obiekcie uwzględniono jego numer (w nielicznych przypadkach wprowadzono oznaczenie literowe) i funkcję. W przypadku grobów rodzaj (ciałopalny jamowy, ciałopalny popielnicowy i inhumacyjny), a także obecność resztek stosu oraz stan zachowania (uszkodzony, zniszczony). Dodatkowo w katalogu zamieszczono podstawowe informacje o 16 obiektach innych kultur. Brak ciągłości w numeracji wynika z wykreślenia 34 nadanych numerów1 dla obiektów, które w trakcie eksploracji okazały się rowami nowożytnymi czy przebarwieniami warstwy. W opisach obiektów znalazły się informacje dotyczące wielkości jam (w przypadku grobów inhumacyjnych także ich orientacja względem stron świata), charakteru wypełnisk, rozmieszczenia zabytków, obecności kości ludzkich i węgli drzewnych. W przypadku tych ostatnich w opisach uwzględniono podstawowy wynik oznaczeń taksonomicznych resztek drzew i krzewów oraz antropologicznych, z różnych poziomów eksploracji. W przypadku zespołów grobowych poniżej opisu zamieszczono podstawowe informacje o obecności 1 kości (groby ciałopalne – Kości nie zachowały się, groby inhumacyjne – Kości szkieletu nie zachowały się) i wynik analizy antropologicznej (I). W tym miejscu zawarto także rezultaty badań tekstyliów (II). Pełne efekty z przeprowadzonych opracowań specjalistycznych znajdują się w aneksach dołączonych do pracy (Rozdz. VIII, w tomie). Inwentarz zabytkowy wymieniono począwszy od części stroju i ozdób, poprzez elementy uzbrojenia, narzędzia i przybory oraz ceramikę. W przypadku zabytków metalowych wykonanych ze stopów miedzi i srebra analizowanych chemicznie podano podstawowy wynik, wprowadzając przy surowcu oznaczenie symbolem *. Przy opisach wyposażenia obiektów (grobów) uwzględniono także informacje o obecności zabytków na złożu wtórnym, co dotyczy głównie ceramiki, a także wytworów krzemiennych (określenia wykonał dr hab. Marcin Wąs), rzadziej przedmiotów metalowych. Na tablicach plany i profile obiektów rysowane są w skali 1:20. Niewielkich rozmiarów zabytki wydzielone zaprezentowano w skali 3:4, większe w skali 1:2 (elementy tarczy i włóczni, naczynia małe, ułamki ceramiki), natomiast duże i bardzo duże obiekty (naczynia, miecze i ich pochwy) w skali 1:3 i 1:4; przerysy rekonstrukcyjne wykonano, zależnie od wielkości przedmiotu, w skali 1:2, 1:3, 1:4 oraz 1:5. Kilkukrotnie, w celu zwrócenia uwagi na ornament bądź szczegół technologiczny zabytku, miejsca te na rysunkach oznaczano strzałką. W kilku przypadkach rysunki silnie skorodowanych przedmiotów żelaznych uzupełniono o zdjęcia Numery wykreślone: 14, 22, 24, 36, 38, 39, 45, 47, 48, 49, 60, 72, 73, 196, 202, 203, 205, 209, 210, 216, 218, 233, 234, 245, 248, 250, 251, 253, 260, 263, 264, 275, 283, 286. 14 | Brzyno, stanowisko 7. rentgenowskie. Numeracja zabytków w katalogu odpowiada numerom rysunków na tablicach. Materiał zabytkowy określono według następujących klasyfikacji: zapinki – J. Kostrzewski 1919 z uzupełnieniami Th. Völlinga 1995 dla fibul typów M, N oraz O. Almgren 1923 (A.); elementy pasa – J. Kostrzewski 1919 i R. Madyda-Legutko 1987 i 2011 (ML.); klamerki esowate – A. von Müller (1957); bransolety wężowate – T. Wójcik 1982; paciorki – M. Tempelmann-Mączyńska 1985 (TM.); miecze obosieczne – J. Kostrzewski 1919, z uzupełnieniami P. Łuczkiewicza 2006; miecze jednosieczne – M.D. i R. Wołągiewiczowie 1963 z uzupełnieniami H. Machajewskiego 1996; metalowe pochwy mieczy – P. Łuczkiewicz 2006; klamerki pierścieniowe – J. Kostrzewski 1919 (K.); umba – D. Bohnsack 1938 (B.) z uzupełnieniami P. Łuczkiewicza 2006; imacze – M. Jahn 1916 (J.); groty broni drzewcowej – P. Łuczkiewicz 2006; nożyki sierpikowate – J. Kostrzewski 1919; szczypczyki – A. Strobin 2006; naczynia gliniane – A. Strobin 2011a i R. Wołągiewicz 1993 (RW.). W przypadku zabytków odnotowanych jednorazowo określenie typologicznie wraz z autorem danej klasyfikacji podano przy opisie przedmiotu. Dalsze informacje dotyczące bardziej szczegółowych typologii poszczególnych kategorii zabytków znajdują się w rozdziale analitycznym pracy (por. Rozdz. III). Przy opisach obiektów znajduje się ich charakterystyka oraz lokalizacja w obrębie siatki arowej stanowiska; opisy inwentarzy obiektów zawierają odniesienie do tablicy, po nich zamieszczono datowanie. Do wymiarów zabytków zastosowano skróty: dług. – długość; głęb. – głębokość; grub. – grubość; maks. – maksymalna; szer. – szerokość; wys. – wysokość; odm. – odmiana; średn. – średnica; zach. – zachowany; wew. – wewnętrzna; zew. – zewnętrzna. Przy ustaleniach chronologicznych zastosowano skróty: OE – okres eneolitu, EB – epoka brązu, WEŻ – wczesna epoka żelaza, MOPR – młodszy okres przedrzymski, OWR – okres rzymski, OWL – okres wędrówek ludów, OWŚ – okres wczesnego średniowiecza. Tabela 1. Brzyno, stan. 7. Lista obiektów z okresów młodszego przedrzymskiego, rzymskiego i wędrówek ludów w zestawieniu z ich funkcją (obiekty niegrobowe zaznaczone na szaro) Table 1. Brzyno, Puck County, site 7. List of features from the Late Pre-Roman, Roman and Migration periods in juxtaposition with their function (non-grave features marked grey) Obiekt I = grób Obiekt 79 = grób Obiekt 145 = grób Obiekt 220 = grób Obiekt II = grób Obiekt 80 = grób Obiekt 146 = grób Obiekt 221 = grób Obiekt III = grób Obiekt 81 = grób Obiekt 147 = grób Obiekt 222 = grób Obiekt IV = grób Obiekt 82 = grób Obiekt 148 = grób Obiekt 223 = grób Obiekt 2 = grób Obiekt 83 = grób Obiekt 149 = grób Obiekt 225 = grób Obiekt 3 = grób Obiekt 84 = grób Obiekt 150 = grób Obiekt 226 = grób Obiekt 4 = grób Obiekt 85 = grób Obiekt 151 = grób Obiekt 227 = grób Obiekt 5 = grób Obiekt 86 = grób Obiekt 152 = grób Obiekt 228 = grób Obiekt 6 = grób Obiekt 87A = grób Obiekt 153A = grób Obiekt 229 = grób Obiekt 8 = grób Obiekt 87B = grób Obiekt 153B = grób Obiekt 230 = grób Obiekt 8A = grób Obiekt 88 = grób Obiekt 154 = grób Obiekt 231 = grób Obiekt 9 = grób Obiekt 89 = grób Obiekt 155 = grób Obiekt 232 = grób Obiekt 10 = grób Obiekt 89A = skupisko ceramiki Obiekt 156 = grób Obiekt 237 = skupisko kamieni Obiekt 11 = grób Obiekt 90 = grób Obiekt 157 = grób Obiekt 238 = grób Obiekt 12 = grób Obiekt 91 = grób Obiekt 158 = grób Obiekt 239 = grób Obiekt 13 = grób Obiekt 92 = grób Obiekt 159 = grób Obiekt 241 = grób Obiekt 15 = grób Obiekt 93 = grób Obiekt 160 = grób Obiekt 242 = grób Obiekt 16 = grób Obiekt 94 = grób Obiekt 161 = grób Obiekt 243 = grób Obiekt 17 = grób Obiekt 95 = grób Obiekt 162 = grób Obiekt 244 = grób Obiekt 18 = grób Obiekt 96 = grób Obiekt 163 = grób Obiekt 247 = grób II. KATALOG | Obiekt 19 = grób Obiekt 97 = grób Obiekt 164 = grób Obiekt 249 = grób Obiekt 20 = grób Obiekt 98 = grób Obiekt 165 = grób Obiekt 252 = grób Obiekt 21 = grób Obiekt 99 = grób Obiekt 166 = grób Obiekt 254 = grób Obiekt 23 = grób Obiekt 100 = grób Obiekt 167 = grób Obiekt 255 = grób Obiekt 25 = grób Obiekt 101 = grób Obiekt 168 = grób Obiekt 256 = palenisko Obiekt 26 = grób Obiekt 102 = grób Obiekt 169 = grób Obiekt 257 = grób Obiekt 27 = grób Obiekt 103 = grób Obiekt 170 = grób Obiekt 258 = palenisko Obiekt 28 = grób Obiekt 104 = grób Obiekt 171 = grób Obiekt 259 = grób Obiekt 29 = grób Obiekt 105 = grób Obiekt 172 = grób Obiekt 261 = grób Obiekt 30 = grób Obiekt 106 = grób Obiekt 173 = grób Obiekt 262 = grób Obiekt 31 = grób Obiekt 107 = grób Obiekt 174 = grób Obiekt 265 = grób Obiekt 32 = grób Obiekt 108 = grób Obiekt 175 = grób Obiekt 267 = grób Obiekt 33 = grób Obiekt 110 = grób Obiekt 176 = grób Obiekt 268 = grób Obiekt 40 = grób Obiekt 111 = grób Obiekt 177 = grób Obiekt 269 = grób Obiekt 41 = grób Obiekt 112 = grób Obiekt 178 = grób Obiekt 270 = grób Obiekt 42 = grób Obiekt 113 = grób Obiekt 179 = grób Obiekt 271 = grób Obiekt 43 = grób Obiekt 114 = grób Obiekt 180 = grób Obiekt 272 = grób Obiekt 44 = grób Obiekt 115 = grób Obiekt 181 = grób Obiekt 273 = grób Obiekt 46 = grób Obiekt 116 = grób Obiekt 182 = grób Obiekt 274 = grób Obiekt 50 = grób Obiekt 117 = grób Obiekt 183 = grób Obiekt 276 = grób Obiekt 51 = grób Obiekt 118 = grób Obiekt 184 = grób Obiekt 277 = grób Obiekt 52 = grób Obiekt 119 = grób Obiekt 185 = grób Obiekt 278 = grób Obiekt 53 = grób Obiekt 120 = grób Obiekt 186 = grób Obiekt 279 = grób Obiekt 54 = grób Obiekt 121 = grób Obiekt 187 = grób Obiekt 280 = grób Obiekt 55 = grób Obiekt 122 = grób Obiekt 188 = grób Obiekt 281 = grób Obiekt 56 = grób Obiekt 123 = grób Obiekt 189 = grób Obiekt 282 = grób Obiekt 57 = grób Obiekt 124 = grób Obiekt 190 = grób Obiekt 284A = grób Obiekt 58 = grób Obiekt 125 = grób Obiekt 192 = grób Obiekt 284B = jama Obiekt 59 = grób Obiekt 126 = grób Obiekt 193 = grób Obiekt 285 = grób Obiekt 61 = grób Obiekt 127 = grób Obiekt 194 = grób Obiekt 287 = grób Obiekt 62 = grób Obiekt 129 = grób Obiekt 195 = grób Obiekt 288 = grób Obiekt 63 = grób Obiekt 130 = grób Obiekt 197 = grób Obiekt 289 = grób Obiekt 64 = grób Obiekt 131 = grób Obiekt 198 = grób Obiekt 290 = grób Obiekt 65 = grób Obiekt 132 = grób Obiekt 199 = grób Obiekt 291 = grób Obiekt 66 = grób Obiekt 133 = grób Obiekt 200 = grób Obiekt 292 = grób Obiekt 67 = grób Obiekt 134 = grób Obiekt 201 = grób Obiekt 293 = grób Obiekt 68 = grób Obiekt 135 = grób Obiekt 204 = grób Obiekt 294 = grób Obiekt 69 = grób Obiekt 136 = grób Obiekt 206 = grób Obiekt 295 = grób Obiekt 70 = grób Obiekt 137 = grób Obiekt 207 = grób Obiekt 296 = grób Obiekt 71 = grób Obiekt 138 = grób Obiekt 208 = grób Obiekt 297A = grób Obiekt 74 = grób Obiekt 139 = grób Obiekt 211 = grób Obiekt 297B = grób Obiekt 75 = grób Obiekt 140 = grób Obiekt 212 = grób Obiekt 299 = grób Obiekt 76 = grób Obiekt 141 = grób Obiekt 213 = grób Obiekt 300 = grób Obiekt 76A = grób Obiekt 142 = grób Obiekt 214 = grób Obiekt 301 = grób Obiekt 77= grób Obiekt 143 = grób Obiekt 217 = grób Obiekt 302 = dołek posłupowy Obiekt 78 = grób Obiekt 144 = grób Obiekt 219 = grób 15 16 | Brzyno, stanowisko 7. II.2. Obiekty Obiekt I: grób ciałopalny, zniszczony (ary D5–D6) brak dokładnej lokalizacji, nieodznaczone na planie – por. ryc. 4 Na powierzchni gruntu natrafiono na skupisko zabytków (1, 2) oraz bardzo drobne przepalone kości, pochodzące ze zniszczonego przez orkę grobu. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. I/I): 1. Tok żelazny tulejkowaty. Dług. 4,9 cm, średn. 1,6 cm. 2. Piętnaście niecharakterystycznych fragmentów naczynia glinianego. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego piasku i drobnego białego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianek 0,5– –0,8 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt II: grób ciałopalny, zniszczony (ary D5–D6) brak dokładnej lokalizacji, nieodznaczone na planie – por. ryc. 4 Na powierzchni gruntu natrafiono na skupisko ceramiki (1) oraz ułamek przepalonej kości, pochodzące ze zniszczonego przez orkę grobu. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. I/II): 1. Sześć fragmentów naczynia glinianego, w tym dno. Na jednej z wewnętrznych ścianek ślad po przedmiocie żelaznym. Powierzchnia zew. gładka, czarna; wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego białego tłucznia z udziałem miki. Średn. dna 6,8 cm. Datowanie: MOPR Obiekt III: grób ciałopalny, zniszczony (ary D5–D6) brak dokładnej lokalizacji, nieodznaczone na planie – por. ryc. 4 Na powierzchni gruntu natrafiono na skupisko ceramiki (1), pochodzące ze zniszczonego przez orkę grobu. Kości nie znaleziono. Inwentarz: 1. Sześć niecharakterystycznych fragmentów naczynia glinianego. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego piasku i drobnego białego tłucznia, z udziałem dużej ilość miki widocznej na zewnętrznej powierzchni. Grub. ścianek 0,5–0,7 cm. Datowanie: MOPR Obiekt IV (tabl. I/IV): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Jama grobowa widoczna na powierzchni gruntu, rozwleczona przez orkę. Na głęb. ok. 30 cm owalna, o wym. 85 × 76 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 18 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z drobnymi węglami drzewnymi (brzoza). Wyraźne skupisko przepalonych kości w części północno-zachodniej jamy. Zabytki znajdowały się w górnej partii jamy. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. I/IV): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Pochewka pełna, zdobiona poprzecznymi liniami rytymi. Dług. 6 cm, wys. 2,7 cm. 2. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka wydatny. Pochewka ażurowa z motywem elementów schodkowych i kolistych otworów. Dług. 6,3 cm, wys. 2,5 cm. 3. Fragment kabłąka zapinki żelaznej. Zach. dług. 2,7 cm. 4. Fragment żelazny tordowanego trzonka nożyka sierpikowatego, przypuszczalnie typu III. Zach. dług. 3,5 cm. 5. Paciorek bursztynowy wykonany w ręku, krążko-waty typu TM.389. Wys. 0,6 cm, średn. 1,5 cm. 6. Uszkodzony paciorek bursztynowy wykonany w ręku, krążkowaty typu TM.388. Wys. 0,4 cm, średn. 0,9 cm. 7. Trzy niecharakterystyczne fragmenty ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna; wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego piasku i drobnego białego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianek 0,4–0,7 cm. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 1: grób ciałopalny (ar E10) Datowanie: EB lub WEŻ Obiekt 2 (tabl. II/2): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu (ar F10) Zarys grobu uchwycono na głęb. 46 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama zbliżona do owalu, o wym. 90 × 140 cm. W profilu nieregularna, o maks. miąższości do 40 cm. Wypełnisko stanowiła II. KATALOG intensywna i zbita spalenizna, przesycona bardzo drobnymi, przepalonymi kośćmi i węglami drzewnymi (brzoza). W stropie trzy duże i kilka mniejszych kamieni; negatywy po minimum dwóch dalszych kamieniach w postaci soczewek brunatnej ziemi. W północnej części jamy zniszczona popielnica (3), w której oprócz kości znaleziono zabytki (1, 2) oraz węgiel drzewny (brzoza). I. Maturus (30–50 lat), mężczyzna (?). Inwentarz (tabl. II/2, CLXXXIX:1, CXCI:4): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu A. 18a (Thalmassing). Sprężyna sześciozwojowa z górną cięciwą, przy sprężynie na grzbiecie kabłąka trójkątne rozcięcie. Grzebyk niski. Pochewka ażurowa z prostokątnym wycięciem i dwoma wybitymi kółkami z punktem w środku. Dług. 7,1 cm, wys. 3,2 cm. 2. Szczypczyki żelazne typu IIB, o wąskich ramionach rozszerzających się prostokątnie. Dług. 5,8 cm, szer. 4,7 cm. 3. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.L, o mocno podciętej dolnej części brzuśca; brzeg pogrubiony, facetowany. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. gładka, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 29,2 cm, średn. wylewu 20,5 cm, średn. dna 13 cm. 4. Trzydzieści jeden ułamków ceramiki o charakterze wtórnym, w tym 28 fragmentów z wczesnej epoki żelaza (ułamki wylewu, ucha i talerza) i trzy z okresu rzymskiego. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 3 (tabl. III/3): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu (ary F10/11) Zarys grobu uchwycono na głęb. 45 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama zbliżona do kształtu kolistego, o wym. 78 × 82 cm, w profilu nieckowata, o głęb. do 44 cm. W stropie trzy kamienie nakrywające jamę (w rzucie poziomym zadokumentowano dwa, trzeci zalegał powyżej). Wypełnisko stanowiła silnie zbita spalenizna przesycona drobnymi fragmentami przepalonych kości i węgli drzewnych (brzoza); w jamie ułamki przedmiotów pierwotnie pochodzących z urny (2, 5, 6). Pod kamieniami znaleziono silnie zniszczoną popielnicę (11); w jej górnej partii złożono umbo (4) i pozostałe nity tarczy (5), a także okucia pochwy miecza (2), nieco niżej odkryto miecz (1) wraz z grotem (7) oraz węgiel drzewny (brzoza). Liczne kości ludzkie wypełniały całe naczynie. I. Maturus II (50–60 lat), mężczyzna (?). | 17 Inwentarz (tabl. III/3 – V/3, CXCVII:1): 1. Czterokrotnie zgięty miecz żelazny obosieczny, zbliżony do typu I, o łagodnym, łukowatym przejściu trzpienia rękojeści w głownię i łukowato wygiętym jelcu; trzpień rękojeści w formie płaskiej, zwężającej się ku górze sztabki, zakończony nałożoną kulką. Głownia o przekroju soczewkowatym ze środkowym żeberkiem. Sztych długi, trójkątny, przypuszczalnie formowany wtórnie. Ponadto mały fragment głowni zdobiony wybijanymi punktami. Dług. całkowita 77 cm, w tym trzpień 17,7 cm, szer. głowni 3,5– –4,4 cm. 2. Okucia żelazne pochwy miecza, w tym dwie ryfki i siedem lub osiem klamerek C-kształtnych. Końce klamerek rozklepane trójkątnie, na czterech widoczne zdobienie w postaci trójkątów, w tym na jednej niewielki otwór. Dług. ryfek 6,9–7,4 cm, dług. okuć C-kształtnych 5,5– 5,8 cm. 3. Trzewik żelazny pochwy miecza, wykonany z zagiętej taśmy o końcach ukośnie ściętych, z dwoma nitami mocującymi. Wys. 1,3 cm, dług. 6,4 cm, szer. 0,7–0,8 cm. 4. Silnie zniszczone umbo żelazne typu 7, wzór Großromstedt o wysokiej pokrywie i krótkim, masywnym kolcu; na małym odcinku brzegu zachowany jeden otwór na nit. Średn. ok. 17 cm, w tym szer. brzegu 3 cm, wys. ok. 8,6 cm. 5. Osiem nitów żelaznych umba o kolistych, płaskich główkach; zachowane trzpienie zagięte pod kątem niemal prostym, o przekrojach czworokątnych i kolistych. Średn. główek od 2,8 do 3 cm, wys. trzpieni do zagięcia 1,5 cm, zach. dług. trzpieni od zagięcia 3,6–7,3 cm. 6. Uszkodzony imacz żelazny typu J.2, z zachowaną jedną płytką na nit z przedłużonym, zdobionym kilkoma poprzecznymi nacięciami, trzpieniem. Zach. dług. 14,8 cm, szer. 0,8 cm. 7. Jednokrotnie zgięty, uszkodzony grot żelazny odmiany L/3, war. 1, o liściu wyodrębnionym od tulejki długim łagodnym łukiem, z wydatnym żeberkiem i największą szerokością przypadającą w dolnej partii liścia. Wierzchołek liścia zagięty i odłamany. Dług. 42 cm, w tym tulejka 8,8 cm, szer. liścia do ok. 3,2 cm. 8. Gwóźdź żelazny o kolistej, płasko-wypukłej główce. Trzpień masywny, o przekroju czworokątnym, wyraźnie zwężający się ku dołowi. Średn. główki 1,3 cm, dług. trzpienia 2,5 cm. 9. Uszkodzony gwóźdź żelazny o kolistej, płasko-wypukłej główce. Trzpień zachowany w dwóch fragmentach o przekroju kolistym. Średn. główki 1,4 cm, zach. dług. trzpienia 0,8 cm i 0,9 cm. 18 | Brzyno, stanowisko 7. 10. Nit żelazny o kolistej, płasko-wypukłej główce i kolistej, płaskiej podkładce. Trzpień masywny o przekroju czworokątnym. Średn. główki 1,5 cm, średn. podkładki 1,3 cm, dług. nitu 2,2 cm, w tym trzpienia 1,3 cm. 11. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.K-2, o brzuścu dwustożkowatym z zaokrąglonym załomem, zdobiony wątkiem segmentowym odmiany prostej (podwójny trójkąt); brzeg pogrubiony i facetowany. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 25,5–26 cm, średn. wylewu 20 cm, średn. dna 11 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 4 (tabl. I/4): grób ciałopalny, zniszczony (ar E10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 37 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama wydłużona, owalna, o wym. 55 × 105 cm, w profilu nieregularna, o miąższości sięgającej maks. 9 cm. Wypełnisko stanowił brunatny piasek przemieszany z gliną, w którym odkryto fragmenty ceramiki (1, 2) oraz drobne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. I/4): 1. Fragmenty silnie zniszczonego naczynia glinianego, w tym dwa łuszcznie od pogrubionego brzegu o krawędzi facetowanej. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wyświecana, czarna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego piasku i białego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,4–0,6 cm. 2. Dwa bardzo małe ułamki ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR Obiekt 5 (tabl. VI/5): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar E10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 36 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 100 × 115 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 18 cm. Od strony zachodniej jamy wyraźne rudawe przepalenia piasku; poniżej dna jamy szerokie na kilka centymetrów warstwy spływowe barwy czarnej. Wypełnisko stanowiła spalenizna i silnie przepalone kości. W stropie obiektu trzy średniej wielkości kamienie i soczewka jaśniejszej ziemi – negatyw kamienia, a także duża ilość silnie zniszczonej ceramiki i węgli drzewnych (brzoza). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. VI/5): 1. Fragmenty naczynia glinianego, zdobionego wątkiem rytym segmentowym (szachownica, meander) i plastycznym (uszko); brzeg pogrubiony i facetowany. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego białego tłucznia w małej ilości z udziałem miki. Grub. ścianki 0,4–0,5 cm. 2. Niecharakterystyczny ułamek ceramiki pradziejowej, wtórnie przepalony, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 6 (tabl. VI/6): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ary E/F10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 46 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. 120 × 130 cm, uszkodzony przez rów nowożytny i orkę; w stropie w części wschodniej dwa kamienie i ułamki ceramiki (2). Na głęb. 79 cm jama miała kształt nieregularnego owalu, o wymiarach 113 × 140 cm. Na jej obrzeżach widoczne rudawe przepalenia piasku, natomiast w partii środkowej przy niewielkim kamieniu koliste, szare przebarwienie zawierające bardzo silnie przepalone kości. W profilu jama nieregularna, o miąższości dochodzącej do 50 cm; poniżej krawędzi jamy rudawe przepalenia piasku. Wypełnisko obiektu stanowiła spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza i grab). W jamie odkryto jedynie drobne ułamki ceramiki (1, 2). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: 1. Trzy niecharakterystyczne fragmenty ceramiki. Powierzchnia zew. wygładzana, ciemnobrunatna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego średnioziarnistego tłucznia i pasku. Grub. ścianki 1 cm. 2. Dziewięć niecharakterystycznych ułamków ceramiki z wczesnej epoki żelaza i jeden ułamek polepy, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR Obiekt 7: piec (ar E10) Datowanie: WEŻ Obiekty 8 i 8A (tabl. VII/8 i 8A, VIII/8 i 8A): dwa groby inhumacyjne (ar F10) Obiekt 8A (tabl. VII/8 i 8A, VIII/8 i 8A): grób inhumacyjny Na głęb. 58 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. 250 × 90–115 cm, II. KATALOG wydłużony po osi północ–południe; od strony południowo-wschodniej widoczny zarys jamy grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego (obiekt 8). W stropie obiektu 8A znaj­dowały się kamienie różnej wielkości, tworzące rodzaj obstawy zewnętrznej, przy czym na niższych poziomach pojawiały się one również w centralnej partii grobu. Na głęb. 110 cm jama grobowa obiektu 8A zmniejszyła wymiary (200 × 70–120 cm), nadal zachowując owalny kształt; jej dłuższa oś nieznacznie odchyliła się na zachód. W obrębie ciemnobrunatnego wypełniska zarysowała się szara warstwa o kształcie nerkowatym oraz pojawiły się elementy wyposażenia (1–12); kilka paciorków szklanych i bursztynowych (6–8) znalezionych w odległości od kilku do kilkunastu centymetrów od siebie, w pobliżu kolii paciorków (9), które być może pierwotnie stanowiły jej część. W obrębie tej warstwy natrafiono też na przepalone kości (nieokreślony) i drobne fragmenty węgli drzewnych (brzoza) oraz, na złożu wtórnym, łuszczeń krzemienny (13) i ułamki ceramiki (14). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz obiektu 8A (tabl. VII/8A–IX/8A, CXCIX:2): 1. Nieznacznie uszkodzona szpila z brązu * z trójkątną główką, ozdobioną w postaci dwóch główek ptasich ujętych z profilu, z zaznaczonymi dziobami, oczami i szyjami. Zach. dług. 8,2 cm, szer. główki 2,2 cm. 2. Uszkodzony haczyk (element haftki) z brązu* typu B1 wg J. Hinesa (1993). Płytka z haczykiem w formie prostokąta o półowalnym końcu (drugi uszkodzony), z trzema zachowanymi guzkami i kolistym otworem do mocowania (drugi otwór zachowany fragmentarycznie). Guzki o główkach płaskich, kolistych, z okrągłym zagłębieniem umieszczonym poza centrum i poprzecznym nacięciem w kierunku krawędzi. Zach. dług. 2,5 cm, szer. 0,7 cm, wys. 0,9 cm, średn. guzków 0,6–0,7 cm. 3. Uszkodzony przedmiot żelazny zdobiony żeberkami, zakończony wąską tulejką. Zach. dług. 0,9 cm, szer. 1,2 cm, średn. rurki 0,2 cm. 4. Uszkodzony nóż żelazny. Grzbiet prosty. Dług. 7,2 cm, szer. 1,8 cm. 5. Niewielki ułamek bliżej nieokreślonego przedmiotu żelaznego. Wym. 1 × 1,2 cm. 6. Fragment paciorka szklanego płaskokulistego, przeziernego, ciemnoniebieskiego, zbliżony do typu TM.30a. Wys. 0,5 cm, średn. 1,3 cm. 7. Paciorek szklany kulisty, opakowy, żółty, zbliżony do typu TM.9. Wys. 0,5 cm, średn. 0,8 cm. 8. Pięć paciorków bursztynowych wykonanych w ręku: a) Trzy asymetryczne, krążkowate, zbliżone do typu TM.389. Wys. 0,2–0,7 cm, średn. 1,2 cm i 1,3 cm; b) Dwa niskie, niemal cylindryczne, nawiązujące do typu TM.397. Wys. 0,3–0,5 cm, średn. 0,8 cm i 1,2 cm. | 19 9. Kolia z 25 paciorków, w tym 17 szklanych (a-k) i ośmiu bursztynowych (l-p): a) Pięć krótkich paciorków poliedrycznych, przeziernych, niebieskich, zbliżonych do typu TM.126. Wym. 0,7–0,8 × 0,7– –0,9 cm (K1.2.6.7.14); b) Dwa paciorki płaskie, przezierne, ciemnoniebieskie, zbliżone do typu TM.47; jeden z defektem produkcyjnym. Wys. 0,3 i 0,4 cm, średn. 0,9 cm (K22.25); c) Źle zachowany płaskokulisty paciorek przezierny, ciemnoniebieski, zbliżony do typu TM.30a. Wys. 0,7 cm, średn. 1,4 cm (K24); d) Paciorek rurkowaty, przezierny, niebieski, zbliżony do typu TM.135. Dług. 1 cm, średn. 0,5 cm (K10); e) Paciorek dwustożkowaty, przezierny, ciemnofioletowy, zbliżony do typów TM.58/67. Wys. 0,8 cm, średn. 0,8 cm (K21); f) Paciorek o czworokątnym przekroju, opakowy, pomarańczowy, zbliżony do typu TM.106. Wym. 0,6 × 0,7 cm (K3); g) Źle zachowany paciorek płaskokulisty, przezierny, jasnoniebieski, zbliżony do typu TM.29. Wys. 0,7 cm, średn. 1,7 cm (K18); h) Nieregularny paciorek kulisty, opakowy, ciemnoniebieski, z wtapianymi plamkami w kolorach białym, żółtym i czerwonym, zbliżony do typu TM.198. Wys. 1,0–1,2 cm, średn. 1,7 cm (K11); i) Paciorek krążkowaty, opakowy, biały, z wtapianymi nieregularnymi pasmami czerwonymi, nawiązujący do typu TM.263. Wys. 1,9 cm, średn. 1,7 cm (K5); j) Paciorek podłużny, wrzecionowaty, przezierny, jasnozielony, zdobiony czerwonym i żółtym zygzakiem ze szkła opakowego, nawiązujący do typu TM.293b. Wys. 2 cm, średn. 1,8 cm (K12); k) Destrukty dwóch paciorków, przezierne, niebieskie, w tym przypuszczalnie paciorka zbliżonego do typu TM.30 (K13.17); l) Paciorek bursztynowy obtaczany, krążkowaty o wypukłych ściankach, zdobiony dookolnymi, płytkimi liniami rytymi (po jednej na płaszczy­znach wypukłych, jedna na ściance), zbliżony do typu TM.438. Wys. 0,9 cm, średn. 1,7 cm (K16); m) Trzy paciorki bursztynowe obtaczane, niskie, półkuliste, zdobione dookolną, płytką linią rytą, zbliżone do typu TM.436. Wys. 0,5–0,7 cm, średn. 1,3 cm, 1,5 cm i 1,7 cm (K8.19.20); n) Dwa paciorki bursztynowe obtaczane, cylindryczne, zdobione dwoma dookolnymi, płytkimi liniami rytymi, nawiązujące do typu TM.440. Wys. 0,6 cm, średn. 1,4 cm (K9.15); o) Paciorek bursztynowy wykonany w ręku, poliedryczny, zbliżony do typu TM.405. Wym. 1,1 × 1,9 cm (K23); p) Paciorek bursztynowy wykonany w ręku, podłużny, asymetryczny, o kolistym przekroju, zbliżony do typu TM.412. Wys. 1,3–1,8 cm, średn. 1,3 cm (K4). 10. Przęślik gliniany asymetryczny, dwustożkowaty, o zaokrąglonym załomie i płaskich biegunach. 20 | Brzyno, stanowisko 7. Powierzchnia wygładzana, brunatna. Wys. 2,5 cm, średn. 3,5 cm. 11. Naczynie gliniane smukłe, donicowate o słabo wyodrębnionym dnie. Powierzchnia zew. ścianek i dna nierówna, wygładzana i szorstka oraz przecierana, brunatna, powlekane „mączystą” powłoką, wew. wygładzana i szorstka, niejednolita brunatna i czarna. Domieszka w glinie białego, średnio- i gruboziarnistego tłucznia z udziałem miki. Na obu powierzchniach naczynia widoczna gruba domieszka żwirku i tłucznia o granulacji 0,3–0,8 cm. Wys. 11,6–11,8 cm, średn. wylewu 11 cm, średn. dna 8,5–9 cm. 12. Naczynie gliniane niskie donicowate o ściankach niemal cylindrycznych i słabo wyodrębnionym dnie. Powierzchnia zew. ścianek i dna nierówna, wygładzana i szorstka oraz przecierana, brunatna, wew. wygładzana, brunatna; obie powierzchnie powlekane „mączystą” powłoką. Domieszka w glinie białego i szarego gruboziarnistego tłucznia z udziałem miki. Na obu powierzchniach widoczna bardzo gruba domieszka żwirku i tłucznia o granulacji 0,3–0,5 cm. Wys. 7,3–7,8 cm, średn. wylewu do 9,5 cm, średn. dna 7,5–7,8 cm. 13. Dwadzieścia jeden drobnych ułamków ceramiki z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, w tym jeden wylew (łącznie z wypełnisk obiektów 8 i 8A); 29 dalszych fragmentów z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (fragment talerza), młodszego okresu przedrzymskiego, okresu rzymskiego (wylew) oraz wczesnego średniowiecza (z wypełniska obiektu 8A). 14. Łuszczeń z krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWL Inwentarz obiektu 8 (tabl. IX/8): 1. Okucie końca pasa z mosiądzu* profilowane typu ML.1, odm. 8, z masywną kulką i długim karbowanym występem. Dług. 7,1 cm. 2. Fragment prostokątnego okucia pasa ze stopu miedzi, z zachowanym nitem. Przy krótszej krawędzi linia ryta. Zach. dług. 1,5 cm, szer. 0,6 cm, wys. 0,6 cm. 3. Fragment trzpienia ze stopu miedzi, o przekroju czworokątnym. Zach. dług. 2,5 cm. 4. Bardzo drobne fragmenty bliżej nieokreślonych przedmiotów ze stopu miedzi. 5. Masywny nit żelazny o kolistej, płasko-wypukłej główce i kolistej, płaskiej podkładce; trzpień masywny o przekroju kolistym. Wys. 2 cm, w tym trzpień 1,3 cm, średn. główki 1,3–1,4 cm, średn. podkładki 1,1 cm. 6. Fragment ścianki naczynia szklanego, przeziernego, barwy zielonej, zdobionego ornamentem optycznym. Zachowane trzy szerokie żeberka. Wym. 1 × 2,3 cm, grub. 0,6–0,8 cm. 7. Paciorek szklany kulisty, opakowy, zielony, z oczkami warstwowymi mozaikowymi w kolorach żółtym i zielonym zbliżony do typu TM.221a. Wys. 1,1 cm, średn. 1,2 cm. 8. Uszkodzony paciorek bursztynowy wykonany w ręku, dwustożkowaty typu TM.395b. Wys. 0,7 cm, średn. 1,8 cm. Datowanie: OWR, stadium B2b Obiekt 8 (tabl. VII/8 i 8A, VIII/8 i 8A, IX/8): grób inhumacyjny Na głęb. ok. 130 cm, po wyeksplorowaniu obiektu 8A (grób inhumacyjny z okresu wędrówek ludów), zarysowała się prostokątna jama grobowa (obiekt 8), o zaokrąglonych narożnikach i wym. 275 × 85–95 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. W obrębie brunatnego wypełniska w centralnej części jamy grobowej znajdował się wtórny wkop, niejednolitej barwy i struktury; w jego obrębie odkryto dwa małe fragmenty przepalonych kości (nieokreślony), kilka dalszych – bardzo drobnych kości – znaleziono głębiej (170–180 cm). Pierwsze zabytki pojawiły się na głęb. ok. 130–136 cm (1, 3, 5, 7); wszystkie prócz nitu (5) znalezionego przy południowym skraju jamy grobowej odkryto w obrębie wkopu. Na poziomie 140 cm zanotowano większą ilość węgli Obiekt 9 (tabl. X/9): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. 280 × 65– 90 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. W stropie kilka małych kamieni; w północno-zachodniej i środkowej części wkop współczesny. Na głęb. 80 cm obiekt miał kształt prostokąta, o zaokrąglonych narożnikach (wym. 265 × 70–85 cm), w środkowej i wschodniej jego części zarysowała się warstwa zinterpretowana jako wypełnisko trumny kłodowej. Na głęb. 100 cm jama grobowa nie zmieniła kształtu, ale nieznacznie zmniejszyła rozmiary (wym. 250 × 60–80 cm). Ślady trumny kłodowej najlepiej czytelne w części wschodniej, północnej i południowej obiektu. W północno-zachodnim skraju jamy znajdował się kamień, najpewniej służący do stabilizacji trumny kłodowej; w południowo-wschodniej partii drzewnych (brzoza). Dalsze zabytki (2, 4, 6, 8) pojawiły się na głęb. 178–179 cm, gdy wtórny wkop zaczął zanikać. Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 1, 2, 4 II. KATALOG jamy szarobrunatna smuga. Na tym poziomie odkryto zabytki (1–9), a także ułamki żuchwy i zębów; przy bransoletach (5, 6) rozłożona tkanka drzewna (dąb). Po układzie zabytków i szczątkach kostnych można wnosić, że ciało ułożone było na prawym boku, z głową skierowaną ku północy i twarzą na zachód. I. Adultus (25–35 lat), kobieta (?). II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 1–5. Inwentarz (tabl. X/9, XI/9, CXCIII:7): 1.–2. Dwie dwudzielne zapinki mosiężne* z jednym grzebykiem na główce i facetowanym kabłąkiem typu A. 128. Na grzebykach poziome linie ryte. Dług. 3 cm, wys. 1,5 cm i dług. 3,1 cm, wys. 1,6 cm. 3. Zapinka dwudzielna ze stopu miedzi z wysoką pochewką typu A. 201. Wąski wałeczek w miejscu przejścia kabłąka w nóżkę. Dług. 3,2 cm, wys. 1,7 cm. 4. Klamerka esowata srebrna* typu B, o końcach zwieńczonych stożkowato ułożonymi granulkami. Kabłąk gładki z nałożonym pojedynczym pierścieniem. Dług. 2,5 cm. 5.–6. Para bransolet wężowatych mosiężnych* typu IIIB, o taśmowatym kabłąku z żeberkiem i krótkim przewężeniem. Szyjka dwustożkowata, tarczki półkoliste. Na kryzach dolutowane dwa nacinane druciki. Wym. 6,8 × 5,3 cm, szer. kabłąka 1,7 cm i wym. 6,7 × 5,4 cm, szer. kabłąka 1,7 cm. 7. Paciorek bursztynowy wykonany w ręku krążkowaty, o soczewkowatym przekroju typu TM.391. Wys. 0,4–05 cm, średn. 1,2 cm. 8. Zrekonstruowana dwudzielna misa gliniana typu RW.XbA, z silnie zwężającą się częścią przydenną. Powierzchnia zew. wyświecana, niejednolita jasnobrunatna i ciemnobrunatna, wew. wygładzana, analogicznej barwy. Domieszka w glinie białego drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 5,8 cm, średn. wylewu 10,5 cm. 9. Fragment dna naczynia glinianego. Powierzchnia zew. wygładzana, jasnobrunatna, wew. szorstka, jasnobrunatna. Domieszka w glinie białego drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Średn. dna 8 cm. Datowanie: OWR, faza B2/C1–C1a Obiekt 10 (tabl. XII/10, XIII/10, CLXXXIV:1): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 62 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. ok. 280 × 65–140 cm, wydłużona po osi północ–południe, wyraźnie odchylona na zachód. W środkowej i południowej partii obiektu zaznaczał się wtórny wkop (wym. ok. 200 × 140 cm), w którego obrębie odkryto fragment drewna (dąb). Na głęb. 97 cm jama grobowa była | 21 w przybliżeniu prostokątna, o wym. 255 × 60–95 cm. Na tym poziomie wkop wtórny zmniejszył rozmiary; do głęb. 150 cm w jego obrębie znajdowano bardzo drobne ułamki przepalonych kości (nieokreślony) i pojedyncze węgle drzewne (dąb), a do głęb. 180 cm ułamki ceramiki (6), o charakterze wtórnym. Na głęb. ok. 150 cm, w jamie o wym. 235 × 55–80 cm, głównie w części północnej, rysował się ślad trumny kłodowej o szer. do 55 cm; wkop wtórny obejmował w dalszym ciągu południową i środkową część jamy, a w północnej partii grobu zaobserwowano jaśniejsze przebarwienie, być może również ślad wtórnej ingerencji. Na głęb. 180 cm jama grobowa była w przybliżeniu prostokątna o zaokrąglonych narożnikach i wym. 220 × 50–60 cm. Ślady trumny kłodowej czytelne w południowej partii. Wkop wtórny obejmował centralną część jamy, w jego obrębie odkryto dwa zabytki (1, 4), natomiast pozostałe w północnej części grobu (2, 3, 5). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XIII/10): 1. Sprzączka żelazna jednodzielna, o półokrągłej ramie, w przekroju owalnej, z fragmentarycznie zachowaną nasadą kolca. Dług. 3,8 cm, szer. 3,4 cm. 2. Okucie żelazne z zachowanymi szczątkami drewna (przypuszczalnie dąb), o jednym końcu przedłużonym za obejmę. Dług. 5 cm, szer. 0,3–0,6 cm, wys. 1,5 cm. 3. Cztery bardzo źle zachowane fragmenty przedmiotu (lub przedmiotów?) z żelaza z zachowanymi szczątkami drewna (dąb), pochodzące zapewne z podobnych do nr 2 okuć. Zach. dług. 2,2 cm, 1,8 cm, 1,5 cm i 0,5 cm, szer. 0,5–0,6 cm, wys. 1 cm i 1,3 cm. 4. Fragmenty przedmiotu żelaznego, najpewniej nitu, o główce silnie zniszczonej. Zach. wys. 2,3 cm. 5. Przęślik gliniany o formie trapezowatej, z mniejszym biegunem nieco zagłębionym. Powierzchnia nierówna, łuszcząca się, barwy jasnobrunatnej. Na zew. powierzchni widoczna domieszka drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 1,9 cm, średn. 2,7 cm i 3,4 cm. 6. Trzydzieści dwa fragmenty ceramiki z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (w tym ułamki talerza, wylewów, naczynia sitowatego i dna), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWL Obiekt 11 (tabl. XIV/11): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 53 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. ok. 295 × 75–100 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód; od strony południowej jama nieznacznie uszkodzona przez rów nowożytny. 22 | Brzyno, stanowisko 7. W środkowej części obiektu zaznaczał się wkop z trzema małymi kamieniami. W stropie natrafiono na ułamki ceramiki (6) i krzemień o charakterze wtórnym (7), a także węgiel drzewny (dąb). Na głęb. 77 cm jama nieznacznie zmniejszyła wymiary, a w ramach wkopu wtórnego pojawiły się kolejne kamienie i dalsze fragmenty ceramiki (6), a także węgiel drzewny (dąb, brzoza, lipa i osika) oraz przepalone kości (nieokreślony). Na głęb. 111 cm jama grobowa miała kształt zbliżony do prostokąta, o wym. 285 × 70–80 cm. W partii środkowej znajdowało się owalne zaciemnienie (być może po wtórnym wkopie), w którego obrębie odkryto elementy pasa (1, 2), a na północ i południe od nich pozostałe zabytki (3, 4–5). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina roślinna przy zabytkach nr 1 i 2 oraz wełniana przy zabytku nr 3. Inwentarz (tabl. XIII/11, XIV/11): 1. Uszkodzona dwudzielna sprzączka ze stopu miedzi typu ML.D17, o ramie półkolistej ze skuwką z dwoma nitami. Przy końcu ramy i nasadzie kolca potrójne linie ryte. Przy nicie z podkładką skóra. Szer. ramy 3,8 cm, dług. 2,7 cm, wym. skuwki ok. 3 cm × 1,5 cm. 2. Prostokątne obustronne okucie pasa ze stopu miedzi z czterema nitami. W okuciu skóra. Wym. 2,8 × 2 cm. 3. Nieznacznie uszkodzone okucie końca pasa ze stopu miedzi typu ML.6, odm. 1, z pierścieniem z występem, zdobione trzema grupami poprzecznych żłobków. W rozszczepieniu górnej części skuwki trzy nity, wewnątrz fragmenty skóry. Zach. dług. 6,5 cm. 4. Klamerka esowata z mosiądzu* typu D, o końcach zwieńczonych stożkowato. Dług. 2,7 cm. 5. Przęślik gliniany dwustożkowaty, o ostrym załomie z zagłębionymi biegunami. Powierzchnia gładka, jasnobrunatna. Wys. 2,5 cm, średn. 3,5 cm. 6. Dwadzieścia siedem małych fragmentów ceramiki, o charakterze wtórnym, w tym 23 z wczesnej epoki żelaza (w tym ułamek dna i zdobiony), 4 z młodszego okresu przedrzymskiego oraz jedna polepa. 7. Odłupek łuszczniowy krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Chronologia: OWR, faza B2/C1–C1a Obiekt 12 (tabl. XII/12): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. 90 × 45–55 cm, wydłużona po osi północ–południe, nieznacznie odchylona na zachód. W stropie obiektu bardzo drobne przepalone kości (nieokreślony) oraz ułamek ceramiki (2). Na głęb. 61 cm w środkowej części jamy odkryto paciorek (1). W profilu obiekt miał kształt zbliżony do trapezowatego, o miąższości dochodzącej do 21 cm. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XII/12): 1. Uszkodzony paciorek szklany kulisty, opakowy, czerwony, zdobiony poziomym pasmem w kolorach czarnym, żółtym, czerwonym i białym typu TM.287b. Wys. 1,2 cm, średn. ok. 1,3 cm. 2. Jeden bardzo mały łuszczeń ceramiki pradziejowej. Datowanie: OWR, fazy B2–C1 Obiekt 13 (tabl. XII/13): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar F11) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 45 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama niemal kolista, o średn. do 47 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 22 cm, przegłębiona w zachodniej części. Wypełnisko zbite, czarne. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR Obiekt 15 (tabl. XV/15): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar F11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 104 cm od powierzchni gruntu; nad obiektem dwa ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (2). W rzucie poziomym jama nieregularna, słabo czytelna. Na głęb. 119 cm jama nieregularnie owalna, o wym. 60 × 90 cm z ułamkami silnie zniszczonej popielnicy (1). W profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do ok. 20 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna; przepalone kości i węgle drzewne (brzoza) koncentrowały się przy zniszczonym naczyniu. I. Dorosły (?), kobieta (?). Inwentarz (tabl. XV/15): 1. Górna część naczynia wazowatego, prawdopodobnie typu V.K, o brzuścu dwustożkowatym; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia i piasku z udziałem miki. Średn. wylewu 20,2 cm. 2. Dwa małe niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z okresu rzymskiego, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 16 (tabl. XV/16, CLXXX:1): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ary E9/10) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 32 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, II. KATALOG o średn. 100 cm. W profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do ok. 23 cm, przemycia wypełniska widoczne poniżej dna jamy w postaci kilkucentymetrowej warstwy spływowej. W stropie kilka małych kamieni, fragmenty ceramiki (1) oraz ułamek polepy (2) o wtórnym charakterze. Wypełnisko jamy intensywnie czarne, przesycone dużymi fragmentami węgla drzewnego (brzoza, grab i kruszyna). Kości nie zachowały się. Inwentarz: 1. Pięć małych, niecharakterystycznych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza oraz trzy ułamki polepy, o wtórnym charakterze. Datowanie: MOPR? Obiekt 17 (tabl. XV/17, CLXXX:2): grób ciałopalny popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar E9) Zarys grobu uchwycono na głęb. 25 cm od powierzchni gruntu. Jama uszkodzona od strony wschodniej, w profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 15 cm, z rysującą się zniszczoną urną (1). Wypełnisko czarne z węglem drzewnym (brzoza) i małą ilością bardzo drobnych kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XV/17): 1. Zrekonstruowany kubek gliniany typu VI.K, o dwustożkowatym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, ciemnobrunatna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego białego tłucznia z udziałem miki. Średn. wylewu ok. 11,8 cm, średn. dna 6,5 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 18 (tabl. XVI/18): grób inhumacyjny (ar E10) Na głęb. 47 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa w kształcie prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 70 × 30–40 cm, wydłużona po osi północ–południe, z wyraźnym odchyleniem na wschód. W profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 25 cm. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: OWR–OWL Obiekt 19 (tabl. XIX/19 i 23): grób ciałopalny popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 115 × 120 cm. Na obrzeżach grobu liczne ślady po orce, która zniszczyła partie stropowe obiektu. | 23 W obrębie jamy, od strony zachodniej, soczewka brunatnej ziemi, będąca negatywem po kamieniu, a na wschód od niej znajdowały się zabytki metalowe: rysujący się kolec umba (4) i miecz (1), a także nieliczne przepalone, drobne kości i fragmenty ceramiki (8). Na głęb. 36 cm jama zmniejszyła wymiary do 80 × 95 cm. Na tym poziomie zarejestrowano silnie zniszczoną przez orkę popielnicę (8), w której odkryto wspomniany już miecz i umbo, a także pozostałe wyposażenie (2, 3, 5–7). W profilu jama nieregularna, o głęb. do 15 cm; poniżej dna jamy uchwycono kilkucentymetrową (2–3 cm), spływową warstwę barwy czarnej. Wypełnisko obiektu stanowiła spalenizna przemieszana z piaskiem. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XIX/19 – XXI/19, CXC:1): 1. Trzykrotnie zgięty miecz żelazny obosieczny, zbliżony do typu II, o delikatnie zaznaczonym dzwonowatym rozszerzeniu dolnej części trzpienia rękojeści przy przejściu w głownię i silnie łukowato wygiętym jelcu. Trzpień rękojeści w formie płaskiej, zwężającej się ku górze sztabki, zakończonej nałożonym pierścieniem, zdobionym ukośnym nacinaniem. Głownia o płaskim przekroju ze środkowym żeberkiem; sztych krótki, w formie spłaszczonego trójkąta. W dolnej partii głowni ornament w postaci wybijanych punktów. Dług. 69 cm, w tym trzpień 15,5 cm, szer. głowni 4,2–4,3 cm. 2. Fragmentarycznie zachowane i skorodowane okucia żelazne pochwy miecza, pochodzące od dwóch ryfek i co najmniej czterech okuć C-kształtnych. Zach. dług. ryfek 7,7 cm, zach. dług. okuć C-kształtnych 4,3–1,2 cm. 3. Trzewik żelazny pochwy miecza w postaci prostokątnej sztabki o asymetrycznych końcach, z zachowanym jednym trzpieniem z otworem; od spodu dwa otwory mocujące. Wys. 1,6 cm, dług. 6,1 cm. 4. Uszkodzone umbo żelazne typu 7, wzór Großromstedt, o wysokiej, stożkowatej pokrywie, z krótkim kolcem. Dolny koniec kolca poprzecznie rozcięty i rozklepany w dwa owalnie wydłużone „skrzydełka”, przymocowane do wewnętrznej strony kaloty umba dwoma nitami. Na uszkodzonym brzegu zachowanych 11 otworów na nity, przy czym w czterech przypadkach podwójne otwory obok siebie. Średn. 17,5 cm, w tym szer. brzegu 3–3,3 cm, wys. 7,3 cm. 5. Pięć nitów żelaznych o kolistych, płaskich główkach, w tym trzy o zachowanych długich, zagiętych niemal pod kątem prostym, trzpieniach; przekroje trzpieni koliste. Średn. główek od 2,5 do 2,8 cm, wys. trzpieni do zagięcia 1,2–1,3 cm, zach. dług. trzpieni od zagięcia 4,8–8,6 cm. 6. Nieznacznie uszkodzony imacz żelazny typu J.2, o dwóch płytkach do nitów, końcach zwężonych 24 | Brzyno, stanowisko 7. i przedłużonych poza płytki. W jednej płytce nit o kolistej, płaskiej główce i masywnym trzpieniu. Zach. dług. 21,2 cm, szer. 1,3 cm; średn. główki nitu 0,7 cm, dług. trzpienia 1 cm. 7. Zgięty grot żelazny odmiany L/1, o liściu wyodrębnionym od tulejki długim łagodnym łukiem, z największą szerokością przypadającą nieco poniżej połowy długości liścia. Żeberko w przekroju ostre, na czubku liścia uformowane rombowato. Dług. całkowita 34 cm, w tym tulejka 9,2 cm, szer. liścia ok. 2,8 cm. 8. Zrekonstruowane naczynie gliniane wazowate typu V.L, o podciętej dolnej części brzuśca, zdobione wątkiem rytym segmentowym (pasma poziome, podwójne trójkąty, puste pole) i plastycznym (uszko); brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. ok. 26 cm, średn. wylewu ok. 26,5 cm, średn. dna 16,8 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 20 (tabl. XVII/20, XVIII/20, CLXXXVIII:1): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 54 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie prostokątna jama grobowa, o wym. 300 × 75–135 cm, wydłużona po osi północ–południe; w południowo-wschodniej partii naruszona przez rów nowożytny. Wypełnisko grobu stanowił ciemnobrunatny, zbity piasek, na którym ułożono kilkadziesiąt kamieni różnej wielkości, tworzących stosunkowo zwarty bruk kamienny. Na głęb. 85 cm zalegała kolejna warstwa bruku, układająca się od strony wschodniej w rodzaj ściany. Na tym poziomie kształt jamy grobowej i jej wymiary nieznacznie zmniejszyły się, nie zmieniła się natomiast struktura wypełniska. Od stropu obiektu do głęb. 90 cm między kamieniami zalegały fragmenty ceramiki (7) o wtórnym charakterze oraz bardzo mały ułamek przepalonej kości (nieokreślony); w północnozachodniej części jamy, na głęb. 99 cm znaleziono krzesiwo (3). Na głęb. 125 cm jama grobowa rysowała się wyraźnie jedynie w południowej partii obiektu, środkową i północną część zajmowała ciemnobrunatna warstwa o mocno wydłużonym kształcie, przypominającym postać ludzką ułożoną na boku. Na tym poziomie występowały jeszcze niewielkie, pojedyncze kamienie (w szczególności w północnym skraju jamy), oraz pozostałe elementy wyposażenia (1, 2, 4–6), a także mały ułamek przepalonej kości (nieokreślony). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Sznureczek wełniany przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. XVII/20, XVIII/20, CXCIX:1): 1. Nieznacznie uszkodzona szpila z brązu* o główce rombowatej. Dwie wypustki na główce przy końcach spłaszczone, trzecia na szczycie owalnie pogrubiona. Do główki przymocowany pierścień ze stopu miedzi. Poniżej główki pogrubiona wypustka. Zach. dług. 8,1 cm, szer. główki 1,7 cm. 2. Nieznacznie uszkodzona szpila z brązu* z główką w formie dwóch uproszczonych, przeciwstawnych i spiralnie uformowanych głów ptasich. Zach. dług. 8,2 cm, szer. główki 1,4 cm. 3. Krzesiwo żelazne iglicowe, nieznacznie pogrubione powyżej połowy długości, o wielokątnym zatartym i kolistym przekroju. Jeden koniec wyraźnie ścięty. Dług. 4,8 cm. 4. Uszkodzony nóż żelazny. Grzbiet lekko łukowaty. Na zachowanym trzpieniu rękojeści okładzina drewniana (dąb?). Zach. dług. 9,7 cm. 5. Kolia (?) z siedmiu paciorków, w tym: a) Dwa paciorki bursztynowe wykonane w ręku, krążkowate, zbliżone do typu TM.389. Wys. 0,7 cm, średn. 1,2 cm, oraz wys. 0,7–0,9 cm, średn. 1,4 cm; b) Paciorek bursztynowy wykonany w ręku, walcowaty, zbliżony do typu TM.412. Wys. 1,1–1,2 cm, średn. do 1 cm; c) Paciorek bursztynowy wykonany w ręku o kształcie zbliżonym do trapezu, nawiązujący do typu TM.414. Wys. 0,7–0,9 cm, wym. 1,4 × 0,7–0,8 cm; d) Paciorek bursztynowy wykonany w ręku, nieregularnie prostokątny, typu TM.415. Wys. 0,7 cm, wym. 1,8–1,9 × 2,1 cm; e) Paciorek bursztynowy obtaczany, krążkowaty, zbliżony do typu TM.430. Wys. 0,5 cm, średn. 1,3 cm; f) Paciorek bursztynowy obtaczany, beczułkowaty, zbliżony do typu TM.431. Wys. 1,1 cm, średn. do 1,2 cm. 6. Nieznacznie uszkodzony paciorek gliniany, walcowaty. Powierzchnia wygładzana, szara. Średn. 2 cm, wys. 1,4 cm. 7. Dwadzieścia pięć fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym wylew naczynia sitowatego, inny wylew, dno i ułamek zdobiony) i młodszego okresu przedrzymskiego (wylew). Datowanie: OWL Obiekt 21 (tabl. XVI/21): grób ciałopalny, zniszczony (ar F10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 45 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 25 × 35 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 19 cm. Na powierzchni grobu wyraźna koncentracja ułamków ceramiki (1) i przepalonych kości; przy wschodnim skraju jamy kilka II. KATALOG małych kamieni. Wypełnisko stanowił średnio zbity szarobrunatny piasek. I. Nieokreślony. Inwentarz: 1. Ok. 30 małych, niecharakterystycznych fragmentów ceramiki pochodzącej z brzuśca naczynia. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianek 0,5– –0,7 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 23 (tabl. XIX/19 i 23): grób ciałopalny, popielnicowy, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 28 cm od powierzchni gruntu. Na głęb. 30 cm w rzucie poziomym jama kolista, o średn. ok. 40 cm, z wyraźną koncentracją przepalonych kości rozciągniętych na skutek orki w kierunku zachodnim. W profilu jama nieckowata, o miąższości dochodzącej do 11 cm, z widocznym dnem naczynia (8). Na powierzchni grobu zabytki (1–5), a kilkanaście centymetrów na północ od obiektu trzpień nitu i nit (6, 7), prawdopodobnie pierwotnie z wyposażenia obiektu. Wypełnisko jamy średnio zbite, szarobrunatne. I. Dorosły, maturus (?). Inwentarz (tabl. XVIII/23): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu J. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą, główka miseczkowata. Zach. dług. 1,7 cm. 2. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Zach. dług. 0,9 cm i 2,7 cm. 3. Uszkodzony nóż żelazny z jednostronnie wyodrębnionym trzpieniem i zachowaną drewnianą rękojeścią (dąb). Zach. dług. 13,4 cm, szer. 1,5–2,7 cm. 4. Fragment szydła żelaznego. Zach. dług. 8,3 cm. 5. Dwa druciki żelazne, o kolistym przekroju, być może od zapinki, ew. szydła. Zach. dług. 1,1 cm i 0,8 cm. 6. Uszkodzony trzpień nitu żelaznego. Zach. dług. 1,6 cm. 7. Nit żelazny o kolistej, płaskiej główce i kolistej, płaskiej podkładce. Trzpień masywny o przekroju kolistym. Główka i podkładka zdobione motywem koła. Średn. główki 1,2 cm, średn. podkładki 0,8 cm, dług. nitu 2,1 cm, w tym trzpienia 0,8 cm. 8. Przydenna część naczynia glinianego. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, barwy niejednolitej – ciemnobrunatnej i brunatnej. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Średn. dna 14 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 | 25 Obiekt 25 (tabl. XXII/25, CLXXXIV:2): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 70 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularna jama grobowa, o wym. 275 × 57–75 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. W centralnej części grobu znajdował się wkop nowożytny z dużą ilością kamieni; w stropie trzy fragmenty ceramiki o charakterze wtórnym (1). Na głęb. 105 cm jama grobowa przybrała owalny kształt, o wym. 267 × 65–80 cm. W środkowej części obiektu rysował się wkop wtórny, do którego, od południa, przylegało niewielkie przebarwienie, być może ślad wypełniska trumny. Na głęb. 125 cm wkop zaczął zanikać, na tym poziomie odkryto kolejny fragment ceramiki (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Cztery fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym ułamek wylewu), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR–OWL Obiekt 26 (tabl. XVI/26, CLXXX:3): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar E10) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 35 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama niemal kolista, o wym. 155 × 170 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 40 cm. W stropie dwa duże kamienie i duża soczewka jasnobrunatnej ziemi – negatyw po kamieniu lub kamieniach. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, zawierająca węgle drzewne (brzoza) i nieliczne fragmenty ceramiki, w tym o wtórnym charakterze (2). Na obrzeżach dolnej części jamy wyraźna warstwa spieczonego piasku, poniżej dna jamy kilkucentymetrowe, ułożone w poziomie warstwy spływowe. Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XVI/26): 1. Niewielki, zniszczony brzeg naczynia glinianego, o facetowanej krawędzi. Powierzchnia zew. gładka, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. 2. Dwa niecharakterystyczne ułamki ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR Obiekt 27 (tabl. XXIII/27 i 28): grób ciałopalny, jamowy, czysty, uszkodzony (ar F10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu; od strony wschodniej uszkodzony przez jamę grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego lub wędrówek ludów (obiekt 28). W rzucie poziomym jama owalna, o wym. ok. 40 × 50 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej maks. do 7 cm. 26 | Brzyno, stanowisko 7. Na powierzchni grobu zabytki metalowe (1, 3, 4) i ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (7). Wypełnisko słabo zbite, barwy brunatnej, z dużą ilością przepalonych kości. I. Maturus II (40–50 lat), kobieta (?). Inwentarz (tabl. XXIII/27, CXCII:5): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu Kostrzewski ryc. 18. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ramowata z przednią część ramki półkoliście wygiętą. Dług. 4,5 cm, wys. 1,7 cm. 2. Trzy fragmenty zapinki żelaznej. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. 1,3 cm i 1,5 cm. 3. Fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu J. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą, główka miseczkowata. Pochewka ażurowa z poprzeczką o schodkowym przebiegu. Zach. dług. 2,1 cm, 2,8 cm i 3 cm, wys. ok. 1,9 cm. 4. Nożyk żelazny sierpikowaty typu Ia, o trzonku zakończonym guzkiem. Dług. ostrza 4,5 cm, uchwytu 2,5 cm, szer. ostrza 1,6 cm, szer. uchwytu 0,5 cm, średn. kulki 0,7 cm. 5. Fragment szydła żelaznego. Zach. dług. 2 cm. 6. Fragment drutu żelaznego o kolistym przekroju. Zach. dług. 2,8 cm. 7. Pięć niecharakterystycznych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 28 (tabl. XXIII/27 i 28): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa w kształcie prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 260 × 70–80 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód; w stropie liczne małe kamienie. Od strony północnozachodniej jama naruszyła grób ciałopalny z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 27). Na głęb. 73 cm jama grobowa zmniejszyła rozmiary (wym. 240 × 63–80 cm); na tym poziomie zarysował się, pokryty kamieniami, wkop wtórny, w którym znaleziono przepalone kości (dorosły?), ułamki naczyń (1) i węgiel drzewny (brzoza). Od głęb. 83 cm obiekt zaczął zanikać. Na tym poziomie występowały dwa pojedyncze małe kamienie, fragmenty ceramiki (1) i kolejne przepalone kości (nieokreślony). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Dwanaście fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR–OWL Obiekt 29 (tabl. XXIV/29, CLXXXIV:3): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 78 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. 205 × 50–70 cm, wydłużona po osi północ–południe, z wyraźnym odchyleniem na zachód. W części wschodniej i południowej widoczne wyraźne zaciemnienie z dwoma kamieniami i soczewką czarnej ziemi, być może ślad po wkopie wtórnym. Na poziomie 99–112 cm w jamie zarejestrowano fragmenty ceramiki o wtórnym charakterze (1). Na głęb. 111 cm w południowo-zachodniej części jamy zarysował się ślad trumny kłodowej, pozostałą część zajmował wspomniany wkop naruszający. Na głęb. 120 cm jama grobowa miała kształt nieregularnego prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 180 × 45–65 cm. Na tym poziomie zarysował się ślad kłody o wym. 150 × 32–37 cm. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Cztery niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR–OWL Obiekt 30 (tabl. XXII/30): grób inhumacyjny (ar F10) Na głęb. 72 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa prostokątnego kształtu o zaokrąglonych narożnikach i wym. 103 × 50–55 cm, wydłużona po osi wschód–zachód, z wyraźnym odchyleniem na północ. W profil jama U-kształtna, o miąższości dochodzącej do 40 cm. Na głęb. 94 cm w zachodniej części jamy znaleziono ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Osiem małych i niecharakterystycznych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR–OWL Obiekt 31 (tabl. XXII/31): grób inhumacyjny (ar E10) Na głęb. 54 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa owalnego kształtu, o wym. 47 × 35 cm, wydłużona po osi wschód–zachód, z odchyleniem na północ. W profilu jama nieckowata, o miąższości dochodzącej do 15 cm. W stropie obiektu niewielki kamień. Wypełnisko stanowił jednorodny, słabo zbity piasek. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: OWR–OWL II. KATALOG Obiekt 32 (tabl. XXIV/32, CLXXXVIII:2): grób inhumacyjny (ar E10) Na głęb. 52 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. 145 × 70–80 cm, wydłużona po linii północ–południe. W północnej, a zwłaszcza w środkowej części jamy małe i średniej wielkości kamienie, a także ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (2). Na głęb. ok. 90 cm jama grobowa nieznacznie zmniejszyła wymiary, zachowując kształt owalny; w północnej części grobu znajdowało się naczynie (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XXIV/32): 1. Naczynie gliniane niskie o formie beczułkowatej. Powierzchnia zew. nierówna, szorstka, przecierana, jasnobrunatna, wew. szorstka, jasnobrunatna. Domieszka w glinie szarego i białego drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki, widoczna na obu powierzchniach. Wys. 7–7,2 cm, średn. wylewu 10 cm, średn. dna 9 cm. 2. Sześć fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym wylew), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWL Obiekt 33 (tabl. XVI/33): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (F11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu. W planie jama nieregularnie owalna, o wym. 100 × 60–65 cm, w profilu trapezowata, o miąższości dochodzącej do 35 cm. W stropie kilka kamieni średniej wielkości oraz trzy soczewki jaśniejszego piasku – przypuszczalnie negatywy kamieni. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna i bardzo drobne, silnie przepalone kości. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 34: jama (ar E10) Datowanie: WEŻ Obiekt 35: grób ciałopalny (ar E10) Datowanie: EB lub WEŻ Obiekt 37: jama (ar F17) Datowanie: OE | 27 Obiekt 40 (tabl. XXV/40, CLXXXI:1): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu; w części północnej uszkodzony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama zapewne pierwotnie kolista, o średn. ok. 110–115 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 43 cm. W stropie jamy trzy duże i średniej wielkości kamienie, a także wydłużona, nieregularna brunatna warstwa, prawdopodobnie negatyw po kolejnych kamieniach. Wypełnisko obiektu stanowiły zbita spalenizna, zawierająca nieliczne, silnie przepalone kości, a także bardzo drobne ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (1). I. Nieokreślony. Inwentarz: 1. Trzy bardzo małe fragmenty ceramiki pradziejowej, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR? Obiekt 41 (tabl. XXV/41, CLXXX:4): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 75 × 80 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 22 cm. W części stropowej jaśniejsza soczewka piasku (być może negatyw po kamieniu) i ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (1). Wypełnisko stanowił zwarty, czarny piasek i bardzo drobne ułamki przepalonych kości. I. Nieokreślony. Inwentarz: 1. Trzy niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza i okresu nowożytnego, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR? Obiekt 42 (tabl. XXV/42, CLXXX:4): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G10) Zarys grobu wyróżniony na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 100 cm, w profilu nieregularna, U-kształtna, o miąższości dochodzącej do 35 cm. Wypełnisko stanowił zbity, czarny piasek zmieszany z bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W środkowej części jamy jaśniejsza, niejednolita brunatna warstwa o miąższości kilkunastu cm. Na głęb. od 60 do 76 cm odkryto zabytki (1–3) złożone nad i w obrębie zwartego skupiska kości (głęb. 70–77 cm); być może kości pierwotnie znajdowały się w opakowaniu organicznym. I. Dorosły (?), kobieta (?). 28 | Brzyno, stanowisko 7. Inwentarz (tabl. XXV/42): 1. Fragmenty silnie zniszczonej zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka wydatny. Pochewka ażurowa prawdopodobnie ze schodkowymi wycięciami. Dług. ok. 7 cm, wys. 2,5 cm. 2. Fragmenty zniszczonej zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. ok. 3,6 cm, wys. ok. 2,3 cm. 3.–4. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty typu Ib, o tordowanym trzonku; do ostrza przytwierdzony fragment igły żelaznej. Dług. ostrza 4,6 cm, szer. ostrza 1,5 cm, zach. dług. uchwytu 0,6 cm, szer. 0,5 cm; igła – zach. dług. 3 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 43 (tabl. XXVI/43): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniony na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 97 × 110 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości 25 cm. W stropie trzy duże kamienie i jeden mały, a także ułamek przedmiotu (2) oraz ceramika o charakterze wtórnym (5). Bardzo drobne, przepalone kości wraz z przęślikiem w północno-zachodniej części grobu (głęb. 42 cm), pozostałe zabytki nieco niżej (głęb. 50 cm i 55 cm). Wypełnisko stanowiła spalenizna; poniżej zarysu jamy smugi czarnego piasku. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXVI/43): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-a. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Grzebyk kabłąka wąski i niski. Zach. dług. 2,8 cm, wys. 3,5 cm. 2. Drobny fragment przedmiotu żelaznego. 3. Przęślik gliniany dwustożkowaty, o spłaszczonym załomie i płaskich biegunach. Powierzchnia zniszczona, pierwotnie gładka, barwy czarnej. Na powierzchni widoczny biały, drobnoziarnisty tłuczeń i mika. Wys. 2,1 cm, średn. 3,5 cm. 4. Pięć niecharakterystycznych fragmentów ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,5– –0,6 cm. 5. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 44 (tabl. XXVI/44): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 19 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 27 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 10 cm. Przydenne części popielnicy w środkowej partii obiektu (1), wokół niej drobne przepalone kości. Wypełnisko obiektu stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXVI/44): 1. Dwadzieścia jeden bardzo małych fragmentów od przydennej części naczynia glinianego; ścianki łuszczące się. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: MOPR Obiekt 46 (tabl. XXVI/46): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 53 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 113 × 92 cm, w profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 25 cm; we wschodniej części zaburzona przez korzeń lub norę zwierzęcą. Wypełnisko obiektu stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza) i drobnymi, mocno przepalonymi kośćmi. W stropie widoczna jaśniejsza warstwa, najpewniej negatyw kamienia. Na głęb. 58–63 cm odkryto zabytki metalowe (1–3), a także ułamki ceramiki, w tym o wtórnym charakterze (5) oraz krzemień (6). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXVI/46): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski. Pochewka ażurowa z motywem czworokąta i kolistych otworów, zdobiona na zew. łożysku igły ukośnymi kreskami. Dług. 5,7 cm, wys. 2,8 cm. 2. Dwa fragmenty (szpila i sprężyna) zapinki żelaznej. Dług. 1,7 cm i 3,8 cm. 3. Niecharakterystyczny fragment przedmiotu żelaznego. Średn. ok. 1 cm. 4. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,6 cm. 5. Szesnaście niecharakterystycznych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. II. KATALOG 6. Odłupek łuszczniowy krzemienia pomorskiego, o charakterze wtórnym (eneolit – wczesna epoka żelaza). Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 50 (tabl. XXVII/50 i 51, CLXXX:5): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 110 × 95 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 46 cm; poniżej zarysu jamy wyraźne rudawe przepalenia piasku miąższości do 15 cm. W stropie obiektu jeden kamień, przy nim soczewki brunatnego piasku – najpewniej negatywy po kilku kamieniach. Wypełnisko jamy w postaci spalenizny z węglami drzewnymi (brzoza). Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 51 (tabl. XXVII/50 i 51, CLXXX:5): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 41 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 55 × 45 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości 16 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z małą ilością bardzo drobnych węgli drzewnych. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 52 (tabl. XXVII/52): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 61 cm, w profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 33 cm, z widoczną uszkodzoną popielnicą (1). W stropie dwie soczewki brunatnej ziemi, najpewniej negatywy po kamieniach. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza). W uszkodzonej popielnicy nieliczne węgle drzewne (brzoza) i bardzo drobne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXVII/52): 1. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.K-2, o brzuścu dwustożkowatym z ostrym załomem; brzeg nieznacznie pogrubiony, krawędź facetowana. Dno zdobione rytym krzyżem urozmaiconym. Powierzchnia zew. gładka, brunatna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego | 29 tłucznia z udziałem miki. Wys. 16 cm, średn. wylewu 9,2 cm, średn. dna 7 cm, Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 53 (tabl. XXVIII/53): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 36 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 40 × 50 cm, w profilu workowata, o miąższości dochodzącej do 33 cm; od wschodu rozciągnięta przez korzeń. Wypełnisko zbite, barwy czarnej. W centralnej części jamy popielnica (1). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXVIII/53): 1. Zrekonstruowany, szerokootworowy kubek typu VI.K, o dwustożkowatym brzuścu z odtrąconym iksowatym uchem; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. gładka, brunatna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 14 cm, średn. wylewu 16,5 cm, średn. dna ok. 9 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 54 (tabl. XXVIII/54 i 66, por. tabl. XXXIV/54 i 66): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G11) Zarys grobu wyróżniony częściowo w obrębie jamy grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego (obiekt 66) na głęb. 47 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 45 × 55 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 22 cm. Wypełnisko zbite, czarne. W środkowej części jamy ułamki naczynia (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XXVIII/54): 1. Zrekonstruowany kubek typu VI.A, o jajowatym brzuścu z dużym wałeczkowatym, utrąconym uchem. Powierzchnia zew. szorstka, brunatna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobnoi średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 8,4 cm, średn. wylewu ok. 9,5 cm, średn. dna ok. 5,5 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 55 (tabl. XXVIII/55): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 36 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 38 × 44 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 10 cm. Wypełnisko zbite, czarne, z bardzo drobnymi węglami drzewnymi i przepalonymi kośćmi. Widoczna 30 | Brzyno, stanowisko 7. w stropie i profilu silnie zniszczona popielnica, zawierała bardzo drobne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXVIII/55): 1. Zrekonstruowany wąskootworowy kubek gliniany o zaokrąglonym brzuścu typu VI.B z dużym wałeczkowatym i facetowanym uchem. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 13 cm, średn. dna 7,2 cm. 2. Jeden fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o wtórnym charakterze (strop obiektu). Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 56 (tabl. XXIX/56): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 40 × 60 cm, w profilu nieregularna, o miąższości 19 cm. Wypełnisko zbite, czarne z przepalonymi kośćmi. W stropie przy kościach ułamki zapinek (1) i nożyk sierpikowaty (2). I. Dorosły. Inwentarz (tabl. XXIX/56): 1. Fragmenty pochodzące od dwóch zapinek żelaznych o konstrukcji środkowolateńskiej, w tym sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Zach. dług. 0,7 cm, 1,8 cm i 2 cm. 2. Nożyk żelazny sierpikowaty zbliżony do typu Ia, o trzonku zakończonym kulką. Dług. ostrza 6,2 cm, uchwytu 2,4 cm, szer. ostrza 2 cm, uchwytu 0,6 cm, średn. kulki 1,1 cm. Datowanie: MOPR, faza A2? Obiekt 57 (tabl. XXX/57): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 26 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 140 × 125 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości do 40 cm. W stropie dwa duże kamienie, trzy brunatne soczewki ziemi (najpewniej negatywy po kamieniach) i ślady po orce, a także liczne ułamki zniszczonej popielnicy (2), przepalone kości oraz szczypczyki (1) znalezione na głęb. 38 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXX/57): 1. Uszkodzone szczypczyki brązowe* typu IIB, o krótkich i wąskich ramionach rozszerzających się prostokątnie. Na ramionach wybite koncentryczne kółka z otworem pośrodku. Zach. dług. 2,8 cm i 2,6 cm. 2. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.D, o brzuścu odwrotnie gruszkowatym, zdobiony wątkiem plastycznym (zachowane jedno pseudouszko); brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. ok. 31 cm, średn. wylewu 23,3 cm. Datowanie: MOPR, faza A2–A3 Obiekt 58 (tabl. XXIX/58): grób inhumacyjny (ar H11) Na głęb. 55 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa, od południa uszkodzona przez rów nowożytny, od północy sąsiadująca z grobem ciałopalnym z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 139); na powierzchni (głęb. 56–58 cm) ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (2). Na głęb. 63 cm jama grobowa prostokątna o zaokrąglonych narożnikach i wym. 264 × 75–80 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. Na głęb. 88 cm, w południowej części jamy krzemień (3), w środkowo-wschodniej partii ślad nory zwierzęcej. Na głęb. 106 cm jama grobowa miała kształt prostokąta, o zaokrąglonych narożnikach (wym. 250 × 73 cm); w jej środkowej części wydłużone zaciemnienie o wym. 220 × 40 cm, zinterpretowane jako wypełnisko trumny. Na głęb. 120 cm jama znacznie zmniejszyła rozmiary (225 × 27–42 cm); na głęb. 121 cm w północnowschodniej części jamy odkryto przedmiot (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Bardzo drobne ułamki przedmiotu ze stopu miedzi. 2. Cztery niecharakterystyczne fragmenty ceramiki, w tym dwa z wczesnej epoki żelaza i dwa z młodszego okresu przedrzymskiego, o wtórnym charakterze. 3. Okruch krzemienia pomorskiego, prawdopodobnie z retuszem (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR–OWL Obiekt 59 (tabl. XXXI/59): grób ciałopalny, zniszczony (ar G11) Zarys zniszczonego przez orkę grobu wyróżniono na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu. Ułamki ceramiki (1, 2), przepalone kości i węgle drzewne (brzoza) zalegały na przestrzeni o średn. ok. 20 cm; ich miąższość wynosiła ok. 12 cm. I. Nieokreślony. II. KATALOG Inwentarz (tabl. XXXI/59): 1. Zrekonstruowany kubek gliniany typu VI.K, o dwustożkowatym brzuścu z fragmentarycznie zachowanym taśmowatym i przewężonym uchem; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. gładka, brunatna, wew. szorstka, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 13 cm, średn. wylewu 12,5 cm. 2. Siedem fragmentów naczynia glinianego, przypuszczalnie kubka typu VI.K, o dwustożkowatym brzuścu z dużym wałeczkowatym i facetowanym uchem; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. gładka, brunatna, wew. wyświecana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,5–0,8 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 61 (tabl. XXXI/61, CLXXX:6): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 33 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 66 × 90 cm, w profilu nieregularna, trapezowata, o miąższości do 24 cm, z widoczną soczewką jasnego piasku (nora zwierzęca). W stropie soczewka brunatnej ziemi (negatyw po kamieniu) i duża ilość przepalonych kości oraz ułamki ceramiki (4). Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglem drzewnym (brzoza) i rozproszonymi po całej jamie przepalonymi kośćmi. Zabytki (1–3) w południowo-wschodniej części jamy na głęb. 42 cm i 49 cm. I. Maturus (30–50 lat), kobieta (?). II. Sznurek wełniany przy zabytku nr 3. Inwentarz (tabl. XXXI/61, CLXXXIX:2): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji środkowolateńskiej typu I. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Nóżka zdobiona nacięciami. Dług. 6,9 cm, wys. 2,1 cm. 2. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ramowata. Dług. 4,1 cm, wys. 1,8 cm. 3. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty typu Ib, o tordowanym trzonku. Uchwyt i ostrze owinięte sznurkiem. Zach. dług. ostrza 6,2 cm, uchwytu 3,3 cm, szer. ostrza 1,5 cm, uchwytu 0,5 cm. 4. Dwa niecharakterystyczne fragmenty ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,6– –0,7 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 | 31 Obiekt 62 (tabl. XXX/62): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama niemal kolista, o średn. do 55 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 26 cm. Wypełnisko stanowił szarobrunatny piasek przemieszany z drobnymi węglami drzewnymi (brzoza) i przepalonymi kośćmi. W stropie grobu ułamek ceramiki (2). Na głęb. 54 cm odkryto naczynko zawierające kości. I. Jama: Maturus II (powyżej 40 lat), kobieta. Naczynko: nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXX/62, CXCVIII:2): 1. Asymetryczne naczynie miniaturowe typu VIII.J, o brzuścu doniczkowatym; krawędź zaokrąglona. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie gładka, brunatna, wew. zniszczona. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Wys. 5,3–5,6 cm, średn. wylewu 6,8 cm, średn. dna 5 cm. 2. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki z młodszego okresu przedrzymskiego, o charakterze wtórnym. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. szorstka, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 63 (tabl. XXXII/63): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. ok. 80 × 100 cm, zniszczona w części południowo-wschodniej przez rów. W profilu wannowata, o miąższości do ok. 39 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z bardzo drobnymi węglami drzewnymi, przesycona bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. Na głęb. 43 cm i 64 cm, w obrębie zniszczenia, odkryto zabytki (1); z jamy pochodził także ułamek ceramiki (2). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXXII/63): 1. Fragment mocno wygiętego drutu żelaznego, być może kabłąka zapinki. Zach. dług. 1,6 cm. 2. Jeden bardzo mały, niecharakterystyczny fragment ceramiki. Powierzchnia zew. zniszczona, wew. gładka, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Datowanie: MOPR Obiekt 64 (tabl. XXXII/64, CLXXXIV:4): grób inhumacyjny (ar G11) Zarys jamy, uszkodzonej w części południowej podczas eksploracji grobu ciałopalnego prawdopodobnie 32 | Brzyno, stanowisko 7. z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 50), uchwycono na głęb. 52 cm od powierzchni gruntu. Na głęb. 67 cm jama w przybliżeniu prostokątna, o wym. ok. 210 × 62–75 cm, wydłużona po osi północ–południe, z odchyleniem na zachód. Na głęb. 86 cm w jamie zarysowało się wypełnisko trumny (wym. ok. 190 × 35–40 cm) i odkryto dwa fragmenty ceramiki o charakterze wtórnym (2). Na głęb. 96 cm zarys trumny był nadal czytelny; w południowej części obiektu wydzieliła się warstwa czarnego piasku z drobnymi węglami drzewnymi, być może związana z wypełniskiem grobu ciałopalnego (obiekt 50), w północnej części jamy znaleziono kolejny fragment ceramiki (2). Na głęb. 103 cm nieregularna jama grobowa znacznie zmniejszyła wymiary (203 × 35–59 cm), w południowej części nadal widoczna była czarna warstwa. W północnej części grobu, na głęb. 103 cm odkryto zapinkę (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XXXII/64): 1. Nieznacznie uszkodzona dwudzielna zapinka ze stopu miedzi z jednym grzebykiem na główce i facetowanym kabłąkiem typu A. 128. Na grzebyku dwie linie ryte. Dług. 2,9 cm. 2. Trzy niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1 Obiekt 65 (tabl. XXXIII/65): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 49 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. 303 × 75–120 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. W środkowej części obiektu rysował się wkop wtórny (wym. ok. 190 × 105–120 cm) z kilkoma kamieniami, w którego obrębie odkryto krzemień (3) i nieliczne węgle drzewne (brzoza), fragmenty ceramiki (2), a poza wkopem dalsze ułamki naczyń (2), o charakterze wtórnym. Na głęb. 80 cm w południowej części jamy zarysowało się wypełnisko trumny, a w północnej, na głęb. 91 cm, znaleziono kolejne fragmenty ceramiki (2). Na głęb. 102 cm jama grobowa miała kształt prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 253 × 73–76 cm. Wypełnisko trumny rysowało się nadal w południowej części obiektu, w partii centralnej wyraźnie zaznaczał się nieregularny wkop wtórny. W jego obrębie, na głęb. 116 cm odkryto ułamek zapinki (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XXXIII/65): 1. Fragment główki zapinki oczkowatej ze stopu miedzi typu A. 60–61. Zach. dług. sprężyny 1,7 cm. 2. Osiem fragmentów ceramiki, o charakterze wtórnym, w tym jeden z wczesnej epoki żelaza i siedem z młodszego okresu przedrzymskiego. 3. Odłupek łuszczniowy krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, stadia B2a–B2b Obiekt 66 (tabl. XXXIV/66, CLXXXV:1): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. 257 × 75–117 cm, wyraźnie jaśniejsza w części południowej, w środkowej i północnej ciemniejsza i niejednorodnej struktury, z kilkoma kamieniami. Wydłużona była na osi północ–południe, z odchyleniem na zachód. W środkowo-wschodniej partii jamy znajdował się grób ciałopalny z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 54). W stropie, a także głębiej (do 80 cm), odkryto ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (7). Na głęb. 59 cm, w północnej części wkopu znaleziono nit (5). Na głęb. 64 cm jama przybrała kształt prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 264 × 95– –102 cm. Na głęb. 84 cm jama nadal miała kształt zbliżony do prostokąta i nieznacznie zmniejszyła wymiary. Ślady trumny rysowały się czytelnie w południowej i zachodniej części jamy. Na głęb. 77–98 cm natrafiono na węgle drzewne (brzoza) i kolejne ułamki ceramiki (7) o wtórnym charakterze zalegające na głęb. 80–120 cm. Dalsze zabytki zarejestrowano wewnątrz kłody od głęb. 100 cm; w południowej części jamy odkryto sprzączkę (1) i fragmenty przedmiotu (3), przy których znajdowały się węgle drzewne (brzoza), zaś w części północnej grobu klamerkę esowatą (2) i przęślik (4). Poza wypełniskiem kłody, na głęb. 108 cm, znaleziono fragment ryfki (6). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina wełniana przy zabytku nr 3. Inwentarz (tabl. XXXIV/66, CXCIII:4): 1. Nieznacznie uszkodzona sprzączka jednodzielna ze stopu miedzi, o ramie prostokątnej zbliżona do typu ML.G3 z zachowanym fragmentem skóry z dziurką. Szer. 3 cm, dług. 1,8 cm. 2. Silnie starta srebrna klamerka esowata typu D, o stożkowatych zakończeniach. Dług. 1,6 cm. 3. Sześć fragmentów przedmiotu kościanego prostokątnego kształtu. Na jednym fragmencie ślady nacinania krawędzi. Ułamki przebarwione na zielono od pozostałości korozji stopów miedzi. Zach. dług. 3 cm, 1,8 cm i 0,9 cm, szer. 0,9–1,2 cm. 4. Asymetryczny przęślik gliniany, krążkowaty, o płaskich biegunach. Powierzchnia szorstka, jasnobrunatna i szara. Na powierzchni widoczny biały, II. KATALOG drobno- i średnioziarnisty tłuczeń oraz mika. Wys. 1,4–1,5 cm, średn. 3,7 cm. 5. Silnie skorodowane dwa fragmenty nitu żelaznego (trzpień i główka), o charakterze wtórnym. Średn. główki 1,2 cm, dług. trzpienia 1,8 cm. 6. Fragment ryfki żelaznej, o charakterze wtórnym. Zach. dług. 3,2 cm, średn. 2,4 cm. 7. Trzydzieści cztery fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym dwa wylewy), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1 Obiekt 67 (tabl. XXXV/67): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa w kształcie prostokąta, o zaokrąglonych narożnikach i wym. 273 × 80–95 cm, zorientowana na osi północ–południe, z odchyleniem na zachód. W stropie ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (2). Wypełnisko trumny zarejestrowano na głęb. 60 cm. Na głęb. 94 cm jama miała wym. 240 × 60–94 cm, a jej większą część zajmowała trumna, rysująca się w postaci stosunkowo szerokiej, regularnej smugi. Na głęb. 105 cm, w północnej części kłody odkryto zapinkę (1), a także kolejne drobne fragmenty ceramiki (2). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XXXV/67): 1. Dwa fragmenty uszkodzonej jednodzielnej zapinki ze stopu miedzi z jednym grzebykiem na główce typu A. 120. Grzebyk profilowany, karbowany, na nóżce poziome linie ryte. Dług. 1,1 cm i 1,3 cm. 2. Osiem fragmentów ceramiki, o charakterze wtórnym, w tym cztery z wczesnej epoki żelaza (pośród nich zniszczony wylew) i cztery z młodszego okresu przedrzymskiego (w tym zniszczony wylew) oraz ułamek polepy. Datowanie: OWR, stadia B2b–B2c? Obiekt 68 (tabl. XXXVI/68): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wymiarach 75 × 100 cm, w profilu trapezowata, o maks. miąższości do 25 cm. Wypełnisko zbite, czarne z bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W stropie kilka małych ułamków ceramiki o charakterze wtórnym (2), ułamki popielnicy (1) w części północno-zachodniej jamy. I. Popielnica: Adultus (20–30 lat), kobieta (?) oraz jama: nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXXVI/68, CXCVII:3): 1. Zrekonstruowane gliniane naczynie wazowate typu | 33 V.L, o podciętej dolnej partii brzuśca z iksowatym uszkiem, zdobione wątkiem bogato zróżnicowanym (meander symetryczny, koperta i rozbudowane słupki); brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wyświecana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 21,5 cm, średn. wylewu 21,5 cm, średn. dna 11 cm. 2. Trzy fragmenty ceramiki: dwa z wczesnej epoki żelaza (w tym wylew) i jeden nowożytny, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 69 (tabl. XXXVII/69): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa kształtu prostokątnego, o zaokrąglonych narożnikach i wym. 263 × 70–85 cm, wydłużona po osi północ–południe, z odchyleniem na zachód. W południowo-zachodniej części kamień, a nieco niżej kolejne (do głęb. 80 cm); od stropu jamy do głęb. 80 cm ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (5). Na głęb. 80 cm zarysowało się wyraźniejsze wypełnisko trumny. Na głęb. 98 cm jama nieznacznie zmieniła kształt i wymiary (260 × 72–78 cm). Na głęb. 95 cm w środkowowschodniej części odkryto zapinkę (1) i węgiel drzewny (brzoza), a także ułamki ceramiki (5). Wewnątrz wypełniska kłody w północnej części grobu, na głęb. 117– –118 cm, złożono kubek (4) i przęślik (3) oraz kolejną fibulę (2). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina wełniana przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. XXXVII/69, CXCVIII:6): 1. Silnie skorodowana zapinka dwudzielna srebrna z kapturkami (jeden uszkodzony) typu A. 41, war. Kowalewko 2 wg J. Schustera (2010). Kabłąk ozdobiony ornamentem rytym, podwójnymi liniami biegnącymi w układzie wertykalnym środkiem i przy brzegach oraz kątami wierzchołkami skierowanymi w dół. Grzebyk profilowany ze śladami inkrustacji. Dług. 2,4 cm, wys. 1,4 cm. 2. Uszkodzona dwudzielna zapinka ze stopu miedzi z grzebykiem na główce zbliżona do typu A. 128. Na tulejce i grzebyku ciemnoszare ślady po spoiwach, pochodzące od zdobień, najprawdopodobniej foliami z metali szlachetnych. Dług. 3,1 cm. 3. Przęślik gliniany dwustożkowaty o ostrym załomie i zagłębionych biegunach. Powierzchnia gładka, czarna; na powierzchni widoczny biały, drobnoziarnisty tłuczeń oraz mika. Wys. 1,7 cm, średn. 3,6 cm. 4. Kubek gliniany typu RW.XVA, o esowatym profilu; ucho odtrącone. Powierzchnia zew. niejednolita – wygładzana przy dnie i wylewie, na brzuścu 34 | Brzyno, stanowisko 7. chropowacona, jasnobrunatna, wew. wygładzana, jasnobrunatna. Wys. 8 cm, średn. wylewu 6,8 cm, średn. dna 4,6 cm. 5. Dwadzieścia osiem fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym trzy wylewy i dwa dna), o wtórnym charakterze. Datowanie: OWR, faza B2/C1 7. Fragment wylewu naczynia glinianego. Pow. zew. szorstka, jasnobrunatna, wew. wygładzana, jasnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. 8. Dwa fragmenty ceramiki z jednego naczynia z wczesnej epoki żelaza (w tym dno), o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 70 (tabl. XXXVIII/70): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 41 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama niemal kolista, o średn. do 110 cm, w profilu wannowata, o miąższości 33 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z domieszką węgla drzewnego (brzoza, lipa, jarząb?), a także drobnych przepalonych kości. W profilu jamy czytelna niejednorodna warstwa czarnej ziemi, przemieszana z soczewkami jasnego piasku, niewidoczna w rzucie poziomym. W stropie ślady orki i ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (8). Na głęb. 43 cm ułamek wylewu naczynia (7). Pozostałe zabytki (1–6) koncentrowały się w północno-zachodniej części grobu, na głęb. 62–64 cm. I. Dorosły. Inwentarz (tabl. XXXVIII/70): 1. Silnie skorodowana zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka profilowany. Pochewka pełna, zdobiona linią rytą. Dług. 6,2 cm, wys. 2,6 cm. 2. Silnie skorodowana, uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Grzbiet kabłąka zdobiony perełkowanym żeberkiem. Pochewka ażurowa z motywem czworokąta i kolistych otworów, przy końcu nóżki poprzeczne linie ryte. Dług. 7,6 cm, wys. 2,5 cm. 3. Silnie skorodowana, uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Pochewka pełna. Zach. dług. 6,2 cm, wys. 2,5 cm. 4. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty typu Ib, o tordowanym trzonku zakończonym uszkiem. Zach. dług. ostrza 4,9 cm, uchwytu 4,8 cm, szer. ostrza 1,5 cm, szer. uchwytu 0,4 cm. 5. Trzy fragmenty igły żelaznej. Zach. dług. 1,2 cm, 1,8 cm i 1,5 cm. 6. Asymetryczny przęślik gliniany dwustożkowaty, o spłaszczonym załomie i lekko zagłębionych biegunach. Powierzchnia zniszczona, pierwotnie gładka, barwy jasnobrunatnej. Na powierzchni widoczny biały, średnioziarnisty tłuczeń. Wys. 2,8 cm, średn. 4,5 cm. Obiekt 71 (tabl. XXXIX/71): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu; od północy uszkodzony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama nieregularnie kolista, o średn. do 66 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 21 cm. Wypełnisko stanowił zbity czarny piasek. W północno-zachodniej części grobu skupisko zwartych przepalonych kości (miąższości ok. 10 cm) oraz zabytki (1–3); na głęb. 52 cm jeden ułamek ceramiki (4), o charakterze wtórnym. I. Dorosły (powyżej 30 lat). Inwentarz (tabl. XXXIX/71, CXCII:4): 1. Fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-a. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Zach. dług. 2,8 cm i 2,5 cm. 2. Fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej, prawdopodobnie typu M-a. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Zach. dług. 1,8 cm, 1,5 cm i 0,8 cm. 3. Nożyk żelazny sierpikowaty zbliżony do typu IIa, o trzonku zagiętym delikatnie do dołu i zwieńczonym owalną płytką z dwoma otworami. Dług.: ostrza 7,2 cm, uchwytu 3 cm, szer.: ostrza 1,5 cm, uchwytu 0,5 cm, szer. płytki 1,7 cm. 4. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 74 (tabl. XXXVI/74): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ary G9/10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 54 cm od powierzchni gruntu. Jama grobowa zniszczona w znacznym stopniu przez rów nowożytny, w rzucie poziomym nieregularna, o wym. ok. 75 × 102, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 17 cm. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglem drzewnym (brzoza) i mocno przepalonymi kośćmi. W obiekcie odkryto przydenną części naczynia. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XXXVI/74): 1. Zrekonstruowana przydenna część naczynia. Powierzchnia zew. zniszczona, ciemnobrunatna, wew. II. KATALOG wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, średnioziarnistego tłucznia. Zach. wys. 7,5 cm, średn. dna 8 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 75 (tabl. XL/75): grób inhumacyjny (ary G/H10) Na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. 275 × 78–90, wydłużona po osi północ–południe, z odchyleniem na wschód. W stropie, w południowej części, widoczna ciemniejsza warstwa i kilkanaście ułamków ceramiki o charakterze wtórnym (8). Na głęb. 56 cm i 61 cm, w północno-wschodniej części jamy dwa fragmenty zapinki (2). Od głęb. 70 cm w północnej i środkowej części jamy zarysowało się ciemniejsze wypełnisko trumny. Na głęb. 78 cm jama grobowa przybrała kształt prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, o wym. 235 × 72–85 cm. Na tym poziomie w całej jamie było czytelne wypełnisko trumny, a od jej strony wschodniej i zachodniej ciemniejsza warstwa, przypuszczalnie ślady po rozłożonym materiale organicznym. W obrębie trumny wystąpiły zabytki; w północnej części jamy część przydenna naczynia (7) na głęb. 67 cm i przęślik (6) na głęb. 70 cm, w środkowej zapinka (1) na głęb. 70 cm, a przy niej drobne ułamki kości, w części południowej elementy pasa (4–5) na głęb. 74 cm i węgiel drzewny (brzoza) oraz sprzączka (3) na głęb. 77 cm oraz kolejne dwa ułamki ceramiki (8) na głęb. 70 cm. I. Nieokreślony. II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 1 i 5. Inwentarz (tabl. XL/75): 1. Zapinka dwudzielna mosiężna* z jednym grzebykiem na główce i facetowanym kabłąku typu A. 128. Na grzebyku dwie poziome linie ryte. Pochewka skośnie osadzona. Dług. 3,2 cm, wys. 1,6 cm. 2. Sprężynka i nóżka zapinki ze stopu miedzi, najpewniej typu A. 128. Zach. dług. sprężyny 1,1 cm, zach. dług. nóżki 1,2 cm. 3. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna sprzączka ze stopu miedzi zbliżona do typu ML.G3, o ramie prostokątnej. Dług. 1,9 cm, szer. 3,5 cm. 4. Uszkodzone okucie końca pasa ze stopu miedzi typu ML.9, odm. 3, prostokątne o wklęsłych bokach. W skuwce zachowana skóra. Zach. dług. 3,8 cm, szer. 1,3 cm. 5. Nieznacznie uszkodzone okucie pasa ze stopu miedzi prostokątne z czterem nitami. Przy krawędziach linie ryte. W okuciu skóra. Dług. 2,3 cm, szer. 1,8 cm. 6. Asymetryczny przęślik gliniany dwustożkowaty, o ostrym załomie z lekko zagłębionymi biegunami. Powierzchnia zniszczona, pierwotnie gładka, jasno- | 35 brunatna. Na powierzchni widoczny biały, drobnoi średnioziarnisty tłuczeń. Wys. 2,4 cm, średn. 3,5 cm. 7. Przydenna część naczynia, prawdopodobnie pucharu grupy RW.VIII lub situli RW.V. Powierzchnia zew. gładka, ciemnobrunatna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 5,7 cm, średn. dna 8,5 cm. 8. Czternaście fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym ułamek wylewu i ucha) oraz polepa, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1–C1a Obiekty 76, 76A i 77 (tabl. XLI/76, 76A i 77): dwa groby inhumacyjne (obiekty 76 i 77) oraz grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (obiekt 76A) (ar G10) Na głęb. 52 cm od powierzchni gruntu uchwycono zarysy dwóch jam grobowych (obiekty 76 i 77) pierwotnie stykających się. Na głęb. 68 cm jama grobu 76 miała kształt owalny, o wym. 265 × 75–81 cm, wydłużony na osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. W niej, na głęb. 58–83 cm, odkryto ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (2). W południowo-zachodniej części jamy zarysowała się warstwa spalenizny, interpretowana jako grób ciałopalny (obiekt 76A) wkopany w jamę grobu inhumacyjnego. W rzucie poziomym jego zarys był nieregularny (wym. ok. 35 × 50 cm), w wypełnisku znajdowały się przepalone kości, bardzo drobne węgle drzewne i ceramika (1), najpewniej o charakterze wtórnym. Na tym poziomie obiekt 76 stykał się od wschodniej strony z jamą mniejszego grobu inhumacyjnego (obiekt 77). Na głęb. 68 cm jama obiektu 77 miała kształt zbliżony do prostokąta, o zaokrąglonych narożnikach i wym. ok. 150 × 47–55 cm, wydłużonego po osi północ–południe. W jamie odkryto ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (1). Na głęb. 77 cm groby inhumacyjne (obiekty 76 i 77) wyraźnie rozdzieliły się. Jama grobu 76 znacznie zmniejszyła wym. do 223 × 42–48 cm. W jej północnej części, na głęb. 78 cm, odkryto zapinkę (1), a także fragmenty ceramiki (2). Warstwa spalenizny (obiekt 76A) była w dalszym ciągu widoczna, miała nieregularny kształt i wym. 53 × 32 cm. Natomiast jama grobu 77 na poziomie 77 cm przybrała kształt prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, o wym. 124 × 50–60 cm; w jej obrębie do głęb. 103 cm wystąpiły ułamki ceramiki, o charakterze wtórnym (1). Na głęb. 86 cm grób inhumacyjny (obiekt 76) zaniknął, natomiast obiekt 76A był w dalszym ciągu widoczny i przybrał kształt owalny o wym. 23 × 25 cm, w profilu nieckowaty, o miąższości dochodzącej do 7 cm. Kości szkieletu w obiektach 76 i 77 nie zachowały się. 36 | Brzyno, stanowisko 7. I. Obiekt 76A: nieokreślony. Inwentarz obiektu 76 (tabl. XLI/76): 1. Nieznacznie uszkodzona dwudzielna zapinka mosiężna* kuszowata z podwiniętą nóżką typu A. 161– –162. Kabłąk równomiernie łukowato wysklepiony. Cięciwa krótka, ściśle przylegająca do kabłąka, sprężyna zakończona profilowanymi guzkami. W górnej części, na główce, zdobienie w postaci dwóch równoległych zagłębień półkolistego kształtu (metopa), powyżej oplotu nóżki poprzecznie żłobiony rowek. Dług. 4,1 cm. 2. Siedem niecharakterystycznych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o wtórnym charakterze. Datowanie: OWR, faza C1 Inwentarz obiektu 76A: 1. Dziewięć fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym dwa ułamki talerza), o charakterze wtórnym. Datowanie: MOR/OWL?, później niż faza C1 (patrz datowanie obiektu 76) Inwentarz obiektu 77: 1. Czternaście ułamków ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR Obiekt 78 (tabl. XLII/78): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 110 × 145 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 44 cm; poniżej dna jamy kilkucentymetrowe przemycia. W stropie, w środkowej partii brunatna, owalna warstwa, być może ślad po wyjętym kamieniu; w jej obrębie kilka ułamków ceramiki (4) oraz ślady uszkodzenia przez orkę. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglem drzewnym (brzoza); przepalone kości koncentrowały się w północno-wschodniej części jamy. W obiekcie prócz ułamków popielnicy (3) i ceramiki o charakterze wtórnym (4) odkryto zabytki metalowe (1, 2) na głęb. 59–78 cm oraz dwa krzemienie. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XLII/78): 1. Okucia żelazne pochwy miecza, w tym: a) Jedna uszkodzona i jedna cała ryfka żelazna o końcach trapezowato rozszerzonych i owalnych uszkach zdobionych wybitymi punktami. Dług. 7,8 cm i zach. dług. 6,4 cm. b) Dwa fragmenty okuć C-kształtnych, o końcach rozklepanych trapezowato, na jednym zakończeniu niewielki otwór. Zach. dług. 4,5 cm i 1,4 cm. 2. Cztery fragmenty okuć żelaznych rynienkowatych. Na najdłuższym, na końcu zdobionej poprzecznymi liniami rynienki, para półkolistych występów z zachowanym trzpieniem po nicie. Zach. dług. 6,6 cm, 3,2 cm, 2,2 cm i 1,7 cm, wys. 0,5–1 cm, szer. 0,6– –0,8 cm. 3. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.K–2, o dwustożkowatym brzuścu z ostrym załomem; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, ciemnobrunatna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 15,5 cm, średn. wylewu 11,8 cm, średn. dna 7,5 cm. 4. Osiemnaście fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza i okresu nowożytnego, o charakterze wtórnym. 5. Odłupek łuszczniowy i łuszczeń z krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 79 (tabl. XXXIX/79): grób ciałopalny z resztkami stosu, zniszczony (ar H10) Spąg grobu uchwycono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu, w obrębie śladu po orce. W rzucie poziomym jama miała kształt kolisty, o średn. ok. 20 cm, w profilu miąższość wynosiła 6 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z bardzo drobnymi węglami drzewnymi oraz silnie przepalonymi kośćmi. Przy obiekcie znaleziono ułamki zapinki (1). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. XXXIX/79): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Poniżej profilowanego, niskiego grzebyka kabłąka dwa wybite oczka. Zach. dług. 3,4 cm, wys. ok. 2,4 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 80 (tabl. XLIII/80): grób inhumacyjny (ar H10) Zarys grobu uchwycono na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu; w stropie ułamki ceramiki (2). Na głęb. 80 cm jama grobowa prostokątna o zaokrąglonych narożnikach i wym. 274 × 95–112 cm, wydłużona po osi północ–południe, z odchyleniem na zachód. Większą część jamy obejmował wkop wtórny o niejednolitym ciemnym wypełnisku; w jego południowej części wraz z drobnymi węglami drzewnymi natrafiono na przepalone kości (nieokreślony) i ułamki ceramiki o wtórnym charakterze (2). Na głęb. 156 cm jama grobowa miała kształt owalny, o wym. 250 × 68–80, w północno-wschodniej części grobu średniej wielkości kamień. II. KATALOG Na tym poziomie zarysował się ślad kłody, wyraźniej widoczny w południowej części grobu. Na głęb. 159 cm odkryto okucie (1) i ułamek ceramiki (2). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XLIII/80): 1. Fragment profilowanego okucia końca pasa ze stopu miedzi typu ML.1, prawdopodobnie odm. 8. Przy okuciu fragment skóry. Zach. dług. 1,2 cm. 2. Dwadzieścia trzy fragmenty ceramiki o charakterze wtórnym z wczesnej epoki żelaza (wylew) i młodszego okresu przedrzymskiego, w tym: a) Górna część naczynia z zachowanym fragmentem nasady ucha; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 6,6 cm, średn. wylewu ok. 14,3 cm; b) Górna część naczynia; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. i wew. gładka, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Zach. wys. 4,6 cm, średn. wylewu ok. 15,3 cm; c) Fragment brzuśca naczynia z fragmentarycznie zachowaną nasadą ucha. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. gładka, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Grub. ścianki 0,5 cm. Datowanie: OWR, faza B2 Obiekt 81 (tabl. XLIV/81): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 93 × 125 cm, w profilu wannowata, o miąższości dochodzącej do ok. 33 cm; poniżej zarysu jamy ciemnoszare przemycia. W stropie, w środkowej partii brunatna warstwa, być może negatyw kamienia, a także ułamek ceramiki o wtórnym charakterze (4). Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna z węglem drzewnym (brzoza) i bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W wypełnisku odkryto na głęb. 59–68 cm zabytki (1–3). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. XLIV/81): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka wąski i niski. Pochewka ażurowa ze schodkowymi wycięciami. Dług. 5,5 cm, wys. 2,9 cm. 2. Nieznacznie uszkodzony żelazny nożyk sierpikowaty typu III, o tordowanym trzonku. Dług. ostrza 5,5 cm, zach. dług. uchwytu 3,5 cm, szer.: ostrza ok. 1,5 cm, uchwytu 0,3 cm. 3. Mały fragment bliżej nieokreślonego przedmiotu ze stopu miedzi. | 37 4. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o wtórnym charakterze. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 82 (tabl. XLV/82): grób ciałopalny, popielnicowy, czysty, uszkodzony (ar F11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 20 cm od powierzchni gruntu; w części południowej uszkodzony. W rzucie poziomym jama najpewniej kolista, o średn. ok. 55 cm. W profilu nieregularnie nieckowata o miąższości dochodzącej do 21 cm. Wypełnisko stanowił słabo zwarty ciemny piasek. W środkowej części jamy znajdowała się uszkodzona urna (3) zawierająca drobne przepalone kości, zapinkę (1) i szczypczyki (2). I. Maturus (30–50 lat), mężczyzna (?). Inwentarz (tabl. XLV/82): 1. Nieznacznie uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu Kostrzewski ryc. 18. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. 6,5 cm, wys. 1,8 cm. 2. Nieznacznie uszkodzone szczypczyki żelazne typu IC, o długich, smukłych ramionach. Uszko wyraźnie wyodrębnione. Dług. 12,4 cm, szer. łapek 3,2 cm. 3. Zrekonstruowany asymetryczny garnek gliniany typu I.E, o baniastym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 31,2 cm, średn. wylewu 21,5 cm, średn. dna 16 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 83 (tabl. XLIV/83): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G10) Zarys grobu w postaci jamy w rzucie poziomym nieregularnie owalnej uchwycono już na głęb. ok. 30 cm od powierzchni gruntu. Na głęb. 50 cm jama kolista, o średn. do 105 cm, w profilu nieregularna o miąższości dochodzącej do 42 cm; poniżej dna jamy ślady przemycia wypełniska w postaci czarnych smug. W stropie cztery kamienie. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. Przepalone kości, węgiel drzewny (brzoza) oraz wyposażenie (1–4) koncentrowały się w północnowschodniej części jamy na głęb. 61–71 cm. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XLIV/83): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej, prawdopodobnie typu M-a. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Pochewka ramowata. Zach. dług. 5,1 cm i 1,3 cm. 38 | Brzyno, stanowisko 7. 2. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty typu Ia, o trzonku zakończonym nakładanym guzkiem. Zach. dług. ostrza 3,7 cm, dług. uchwytu 5,5 cm, szer. ostrza 1,6 cm, szer. uchwytu 0,5 cm, średn. guzka 0,9 cm. 3. Fragment igły żelaznej z uszkiem. Zach. dług. 2,6 cm. 4. Fragment przedmiotu żelaznego o daszkowatym przekroju, zdobionego podwójnymi skośnymi liniami rytymi. Zach. dług. 1,6 cm, szer. 0,7 cm. 5. Jeden fragment wylewu naczynia z epoki brązu, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3? 50–58 cm). W środkowej części grobu rysował się nadal wtórny wkop, który zmniejszył wymiary; w północnym skraju jamy odkryto ułamek ceramiki (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Niecharakterystyczny fragment ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. 2. Trzy fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR Obiekt 84 (tabl. XLVI/84): grób inhumacyjny (ary F/G11) Na głęb. 72 cm od powierzchni gruntu zarysowała się słabo widoczna jama grobowa, w przybliżeniu prostokątna o zaokrąglonych narożnikach i wym. ok. 295 × 90 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. Od głęb. 94 cm jama stała się dobrze czytelna, nieco nieregularna, o wym. 270 × 65–90 cm. Na tym poziomie zarysowało się wypełnisko trumny kłodowej, a kilka centymetrów niżej bardzo słabo widoczny ślad kłody. W północnej części grobu odkryto zapinkę (1), a nieco niżej ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (2). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina wełniana przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. XLVI/84): 1. Uszkodzona dwudzielna zapinka ze stopu miedzi z jednym grzebykiem na główce zbliżona do typu A. 126. Na grzebyku zachowane śladowo zdobienie srebrną, tłoczoną folią. Dług. 3 cm. 2. Dwa fragmenty ceramiki (w tym wylew z fragmentem brzuśca) pochodzące od jednego naczynia z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1 Obiekt 86 (tabl. XLVII/86): grób inhumacyjny (ar G10) Na głęb. 65 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa kształtu prostokątnego o zaokrąglonych narożnikach i wym. 315 × 90–113 cm, wydłużona po osi północ–południe, z odchyleniem na zachód. Większość jamy zajmował wkop wtórny z dużym kamieniem w centralnej części; w jego pobliżu fragmenty naczynia (1), dalsze ułamki ceramiki o charakterze wtórnym (2 – głęb. 65–98 cm) znajdowały się w całym obiekcie; na głęb. 70 cm odkryto krzemień (3). Na głęb. 98 cm we wkopie znaleziono węgle drzewne (brzoza), a na głęb. 109 cm przepaloną kość (nieokreślony). Na głęb. 129 cm jama grobowa zmniejszyła wymiary (265 × 95 cm). Wkop wtórny nadal obejmował znaczną część jamy. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XLVII/86): 1. Zrekonstruowany garnek gliniany typu RW.ID, szerokootworowy, bezuchy. Powierzchnia zew. wygładzana powyżej załomu i w części przydennej, schropowacona na brzuścu, brunatna; wew. szorstka, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Wys. ok. 16,5 cm, średn. wylewu 22,5 cm, średn. dna 14 cm. 2. Czterdzieści dziewięć ułamków ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym trzy wylewy, dwa dna i jeden fragment zdobiony), o charakterze wtórnym. 3. Łuszczeń z krzemienia bałtyckiego oraz odłupek łuszczniowy krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka brązu/ wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1? Obiekt 85 (tabl. XLVI/85): grób inhumacyjny (ary G/H10) Na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie prostokątna jama grobowa, o wym. 235 × 90–95 cm, wydłużona po osi północ–południe, wyraźnie odchylona na wschód. W środkowej i południowej części jamy zarejestrowano wkop wtórny wraz z przylegającą do niego od południowego wschodu niewielką, kolistą soczewką spalenizny z węglem drzewnym, o luźnej strukturze. Na głęb. 60 cm w północnej części obiektu kilka ułamków ceramiki (2) o wtórnym charakterze. Na głęb. 80 cm jama grobowa przybrała kształt owalny i wyraźnie zmniejszyła rozmiary (168 × Obiekt 87A (tabl. XLVIII/87A i 87B): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu; w północno-wschodniej części naruszony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama II. KATALOG owalna, o wym. ok. 55 × 80 cm, w profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 15 cm. Wypełnisko zbite, czarne, w centralnej części zniszczona popielnica (1), poniżej której zarejestrowano ułamki innego naczynia (2), użytego jako podstawka urny. Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XLVIII/87A): 1. Zrekonstruowane naczynie gliniane wazowate typu V.K, o dwustożkowatym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 16,2 cm, średn. wylewu 16,4 cm, średn. dna 8,2 cm. 2. Fragmenty kubka glinianego grupy VI, z wałeczkowatym uchem. Powierzchnia zniszczona, wtórnie przepalona. Średn. dna 8 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 87B (tabl. XLVIII/87A i 87B): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu; od północnego zachodu naruszony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. ok. 105 × 110 cm, w profilu nieregularnie wannowata o miąższości do 38 cm. W stropie kilka kamieni, a także brunatne plamy – najpewniej negatywy po kamieniach. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z przepalonymi kośćmi. W jamie grobowej, głównie we wschodniej jej części, na głęb. od 48 do 75 cm odkryto zabytki metalowe (1–4). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XLVIII/87B): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Poniżej niskiego grzebyka kabłąka para oczek. Nóżka szeroka. Zach. dług. ok. 3,7 cm. 2. Nieznacznie uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Poniżej niskiego grzebyka kabłąka para oczek. Pochewka ażurowa z czworokątem i kolistymi otworami, na łożysku igły zdobiona poprzecznymi liniami rytymi. Dług. 4,7 cm, wys. 2,4 cm. 3. Trzy fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-a. Sprężyna sześciozwojowa z górną cięciwą. Zach. dług. ok. 3,5 cm. 4. Bardzo mały fragment bliżej nieokreślonego przedmiotu żelaznego. Datowanie: MOPR, faza A3 | 39 Obiekt 88 (tabl. XLIX/88): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu; od południa i wschodu zniszczony przez orkę. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. ok. 37 × 45 cm, w profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 20 cm. Wypełnisko słabo zbite czarne, z ułamkami ceramiki i z zachowaną przydenną częścią popielnicy (1). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XLIX/88): 1. Zrekonstruowany garnek gliniany prawdopodobnie typu I.E, o baniastym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Średn. wylewu 12,4 cm, średn. dna 7,2 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 89 (tabl. L/89 i 89A): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 35 cm od powierzchni gruntu; od strony wschodniej naruszony przez orkę. W rzucie poziomym jama zapewne kolista, o średn. ok. 65 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej maks. do 20 cm. Wypełnisko stanowiła słabo zbita spalenizna z węglem drzewnym (brzoza), ułamkami ceramiki (1, 2) i przepalonymi kośćmi. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. L/89): 1. Uszkodzone, zrekonstruowane naczynie gliniane wazowate typu V.L, o podciętej dolnej części brzuśca. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 16 cm, średn. dna 9,2 cm. 2. Zrekonstruowany kubek gliniany typu VI.B, o zaokrąglonym profilu z wałeczkowatym uchem. Powierzchnia zniszczona, wtórnie przepalona, barwy szarej. Wys. ok. 10,5 cm, średn. wylewu ok. 10 cm, średn. dna ok. 7 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 89A (tabl. L/89 i 89A): skupisko ceramiki (ar G11) W odległości 30 cm na północny wschód od grobu ciałopalnego z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 89), na głęb. 35 cm natrafiono na ułamki zniszczonego naczynia (1), być może pierwotnie związanego z obiektem 89. 40 | Brzyno, stanowisko 7. Inwentarz (tabl. L/89A): 1. Fragmenty naczynia glinianego, w tym ułamki przydenne i zdobione wątkiem rytym. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,6–0,7 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 90 (tabl. L/90, CLXXXI:2.3): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 41 cm od powierzchni gruntu; we wschodniej części naruszony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 50–63 × 68 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 32 cm. Wypełnisko obiektu stanowiła zwarta spalenizna przemieszana z węglem drzewnym (brzoza) i przepalonymi kośćmi, koncertującymi się głównie w środkowej części jamy. W stropie od strony południowo-zachodniej kamień, ułamek ceramiki (8) o charakterze wtórnym. Zabytki (1–7) złożone były pomiędzy kośćmi na głęb. 41–59 cm; na głęb. 57 cm odkryto krzemień (9). I. Adultus (25–30 lat), kobieta (?). Inwentarz (tabl. L/90, LI/90, CLXXXIX:3.6): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej zbliżona do typu K. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą, główka rozszerzona sierpowato. Grzebyk kabłąka niski i wąski. W przedniej części ramowatej pochewki wybity punkt. Dług. 4,5 cm, wys. 1,8 cm. 2. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej i delikatnie wygiętym kabłąku typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ramowata. Dług. 5,9 cm, wys. 1,9 cm. 3. Trzy fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej. Pochewka ramowata. Zach. dług. 2,5 cm, 1,3 cm i 1,5 cm. 4. Fragmenty wtórnie przepalonej i zdeformowanej klamry brązowej* typu A (Traunstein) wg Th. Voigta (1960). Dobrze zachowany ułamek o kulistym zakończeniu główki wraz z haczykiem umieszczonym od spodu, fragmenty kabłąka z wyraźnym podziałem na segmenty rozdzielone plastycznymi zgrubieniami zdobionymi ukośną kratką oraz część z wydzieloną za pomocą poprzecznych listew ozdobną tarczką, na którą składają się cztery pierścienie. Na dwóch sąsiadujących dwa brązowe* zdobione nity, przy dwóch kolejnych od spodu zamocowana żelazna płytka, od strony zewnętrznej nadtopiona brązowa* blaszka; obie płytki połączone żelaznymi nitami (ślad naprawy). Ponadto mniejsze i większe fragmenty ze stopów miedzi, pierwotnie od ramienia i tulejki z zachowanym jednym, zdobionym nitem. Dług. fragmentów 5 cm, 5,2 cm, 4,8 cm, 8,5 cm, 6 cm, 2 cm, 2,8 cm i 4 cm, szer. 0,7–1 cm. Średn. tarczek 1,9 cm i 2 cm, główka nitu, średn. 0,7 cm. 5. Fragment prostokątnej blaszki żelaznej z jednym otworem. Zach. dług. 2 cm, szer. 1,1–1,2 cm. 6. Nieznacznie nadpalony spłaszczony paciorek szklany, beczułkowaty z kołnierzem, przezierny ze złotą wkładką. Wys. 1 cm, średn. 0,9 cm. 7. Bardzo mały okruch przeziernego szkła barwy jak nr 6. 8. Fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. 9. Odłupek łuszczniowy krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 91 (tabl. XLIX/91): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 41 cm od powierzchni gruntu, w północnej części nieznacznie uszkodzony przez orkę. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. 80–85 cm, w profilu nieregularnie wannowata, o miąższości dochodzącej do 47 cm. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglem drzewnym (brzoza) i mocno przepalonymi kośćmi. W stropie obiektu kilka ułamków ceramiki o wtórnym charakterze (8). Wyposażenie (1–7) koncentrowało się w północno-wschodniej części jamy, na głęb. 66–81 cm. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XLIX/91): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Pochewka ażurowa z motywem elementów schodkowych i kolistych otworów. Grzbiet kabłąka zdobiony perełkowanym żeberkiem, poniżej grzebyka para oczek, przedni i tylny skraj pochewki zdobiony poprzecznymi liniami rytymi, a krawędzie nacinaniem. Zach. dług. 4,1 cm i 5,3 cm, wys. ok. 3,3 cm. 2. Cztery fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Grzbiet kabłąka zdobiony perełkowanym żeberkiem, poniżej grzebyka słabo czytelne oczko. Zach. dług. kabłąka 3,4 cm, wys. ok. 3,1 cm. 3. Silnie zniszczony fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-N. Pochewka pełna zdobiona koncentrycznym kółkiem. Zach. dług. 4 cm. 4. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty. Dług. ostrza 7,3 cm, zach. dług. uchwytu 1,1 cm, szer.: ostrza 2,4 cm, uchwytu 0,7 cm. II. KATALOG 5. Fragment ostrza nożyka żelaznego sierpikowatego. Zach. dług. 5,6 cm, szer. 1,5 cm. 6. Przęślik gliniany dwustożkowaty o ostrym załomie i lekko zagłębionych biegunach. Powierzchnia szorstka, krusząca się, barwy szarej. Na powierzchni widoczna biała, średnioziarnista domieszka tłucznia. Wys. 0,9 cm, średn. 3 cm. 7. Fragment zniszczonego dna naczynia. Powierzchnia wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Grub. 1,5 cm. 8. Pięć niecharakterystycznych fragmentów ceramiki, w tym cztery z młodszego okresu przedrzymskiego (jedno zniszczone dno) i jeden z okresu nowożytnego, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 92 (tabl. LII/92 i 101, por. tabl. LXIII/92 i 101, LXIV/92 i 101): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 37 cm od powierzchni gruntu, od strony wschodniej uszkodzony przez jamę grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego (obiekt 101). W rzucie poziomym jama najpewniej owalna, o wym. zach. 55 × 60 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 35 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna z bardzo silnie przepalonymi kośćmi. W obiekcie znajdowała się zniszczona w górnej części popielnica (6). W trakcie eksploracji urny w przydennej części odkryto umbo (2), poniżej grot (4), naczynko (7), nity (3), zapinkę (1) i kółko (5); przepalone kości znajdowały się przy dnie naczynia. I. Adultus (25–35 lat), mężczyzna. Inwentarz (tabl. LII/92, LIII/92, CXCVII:4, CXCVIII:3): 1. Trzy fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji środkowolateńskiej, najpewniej typu D. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Obejma w postaci taśmy zdobionej przykrawędnymi liniami rytymi. Dług. 1,2 cm i 1,8 cm. 2. Uszkodzone umbo żelazne o kopule stożkowatej typu B.4. Na brzegu sześć otworów na nity, w jednym ułamek trzpienia. W kopule nieregularny otwór po uderzeniu ostrym przedmiotem. Średn. 14,8 cm, w tym szer. brzegu 2,3 cm, wys. 5,8 cm. 3. Sześć nitów żelaznych o kolistych, płaskich główkach i osiem fragmentów od trzpieni nitów. Zachowane trzpienie zagięte niemal pod kątem prostym. Średn. główek od 2 cm do 2,2 cm, wys. trzpieni do zagięcia 1,5–1,7 cm, zach. dług. trzpieni od zagięcia 4,8 cm. 4. Fragmenty dwukrotnie zgiętego, zniszczonego grotu żelaznego odmiany F/2, o największej szerokości | 41 liścia umieszczonej w dolnej części i zaokrąglonym przejściu tulejki w liść. Żeberko wydatne przechodzące na rozszerzającą się ku dołowi tulejkę. Tulejka wtórnie spłaszczona, wierzchołek liścia zagięty i odłamany. Zach. dług. ok. 35,5 cm, w tym tulejki 10 cm, szer. liścia do ok. 4 cm. 5. Uszkodzone kółko żelazne o przekroju rombowatym. Średn. ok. 3 cm. 6. Asymetryczny garnek gliniany trójczłonowy typu II.E-2, o skośnie wydzielonej szyjce i baniastym brzuścu; brzeg nieznacznie pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, średnio- i drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. ok. 30 cm, średn. wylewu ok. 16,5 cm, średn. dna 13 cm. 7. Asymetryczne naczynko gliniane miniaturowe typu VIII.L, o wydzielonej dolnej części brzuśca; krawędź prosto ścięta. Powierzchnia zniszczona, pierwotnie gładka, ciemnobrunatna, wew. szorstka, brunatna. Na powierzchni widoczny biały, drobno- i średnioziarnisty tłuczeń oraz mika. Wys. 3,4 cm, średn. wylewu 6,2 cm, średn. dna 3 cm. Datowanie: MOPR, faza A2 Obiekt 93 (tabl. XXXIX/93): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ary G/H10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 39 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 85 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości do 33 cm; od strony wschodniej jamy widoczne rudawe przepalenia piasku. W stropie dwa małe kamienie i soczewki brunatnej ziemi (być może negatywy po kamieniach) oraz ułamki ceramiki (2), o charakterze wtórnym. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglem drzewnym (brzoza) i bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W obiekcie odkryto ułamki zapinki (1) oraz kolejny fragment ceramiki o charakterze wtórnym (2). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. XXXIX/93): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej, prawdopodobnie typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą i ramowatą pochewką. Zach. dług. 1,3 cm i 2,7 cm. 2. Pięć niecharakterystycznych fragmentów ceramiki; w tym jeden z wczesnej epoki żelaza oraz cztery z okresu rzymskiego, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3? 42 | Brzyno, stanowisko 7. Obiekt 94 (tabl. LIV/94, CLXXXV:3): grób inhumacyjny (ar G10) Na głęb. 65 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa kształtu prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 283 × 70–82 cm, wydłużona po osi północ–południe. W północnej części wypełnisko ciemnobrunatne, z bardzo drobnymi węglami drzewnymi i silnie przepalonymi kośćmi, w pozostałej partii jaśniejsze. Od głęb. 95 cm we wschodniej części obiektu zarysował się ślad trumny kłodowej, a na głęb. 97 cm, przy jej południowym krańcu, odkryto przęślik (9) i kilka ułamków ceramiki (13), o wtórnym charakterze. Od głęb. 100 cm w południowo-zachodniej części jamy ukazała się szarobrunatna warstwa o owalnym kształcie, w której na głęb. 103 cm odkryto elementy pasa (4, 5), a zaraz obok przęślik (11); na tym poziomie w północnej części obiektu znajdowała się igła (6). Na głęb. 105 cm ślad trumny rysował się wyraźnie, szczególnie w północnej części jamy; nadal była czytelna ciemnobrunatna warstwa z silnie przepalonymi kośćmi. W tej części odkryto kolejne zabytki (głęb. 108–110 cm): parę zapinek (1, 2), klamerkę esowatą (7), paciorki (8, 10) oraz kości szkieletu i zęby, a nieco niżej kolejną fibulę (3); przy wschodniej ścianie kłody znaleziono ułamki zapinki (12), o charakterze wtórnym. Przypuszczalnie podczas kopania jamy grobu inhumacyjnego zniszczono grób ciałopalny z młodszego okresu przedrzymskiego. I. Maturus (45–55 lat), kobieta (?). II. Tkanina wełniana przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. LIV/94, CXCIII:8): 1.–2. Para dwudzielnych zapinek mosiężnych* z trzema grzebykami typu A. 96. Kabłąki odlane wraz z cylindrem. Grzebyki słabo wydzielone, przy krawędziach zdobione linią rytą. Dług. 4,9 cm, wys. 2,1 cm i dług. 5,1 cm, wys. 2,1 cm. 3. Nieznacznie uszkodzona dwudzielna zapinka mosiężna* z jednym grzebykiem na główce typu A. 128. Grzebyk profilowany w trzy wałeczki. Dług. 3,6 cm, wys. 1,6 cm. 4. Jednodzielna sprzączka ze stopu miedzi o prostokątnej ramie zbliżona do typu ML.G3. W tylnej części ramy fragmenty skóry. Dług. 1,9 cm, szer. 3 cm. 5. Uszkodzone okucie końca pasa ze stopu miedzi typu ML.5 lub ML.6, zakończone pierścieniem. Zach. dług. 4,5 cm i 0,7 cm. 6. Uszkodzona igła ze stopu miedzi. Zach. dług. 4,5 cm. 7. Uszkodzona klamerka esowata srebrna* typu B, o końcach zwieńczonych stożkowato ułożonymi granulkami, wykonana z czterech drucików skręcanych naprzemiennie – w prawo i w lewo. Zach. dług. 2,4 cm. 8. Uszkodzony paciorek srebrny* dwustożkowaty. Zach. wys. 0,5 cm. 9. Asymetryczny przęślik bursztynowy wykonany w ręku kształtu stożkowatego. Wys. 1,4 cm, średn. 3,1 cm. 10. Dwa paciorki bursztynowe wykonane w ręku krążkowate, o soczewkowatym przekroju, typu TM.391. Wys. 0,3–0,4 cm, średn. 0,9 cm i 1 cm. 11. Przęślik gliniany dwustożkowaty, o ostrym załomie brzuśca z zagłębionymi biegunami. Powierzchnia wyświecana, czarna. Wys. 2 cm, średn. 3,5 cm. 12. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N, o charakterze wtórnym. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. 2,8 cm i 1,8 cm. 13. Cztery niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym ułamek dna), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1 Obiekt 95 (tabl. LV/95, LVI/95): grób inhumacyjny (ar H10) Na głęb. 32 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularna jama grobowa, zorientowana na osi północ– –południe, z odchyleniem na zachód, w znacznej części objęta wkopem wtórnym, o wym. 290 × 100–173 cm. W obrębie wkopu znajdowały się bardzo drobne węgle drzewne, ułamki ceramiki (3), o charakterze wtórnym i fragment paciorka (1) na głęb. 50 cm; dalsze ułamki naczyń (3) odkryto w obrębie jamy grobowej. Od głęb. 55 cm przy zachodnich obrzeżach wkopu pojawiła się spalenizna z węglami drzewnymi i ułamkami ceramiki (2, 3), która stopniowo zwiększała rozmiary. Na głęb. 66 cm w obrębie spalenizny wydzieliły się dwa jej skupiska: owalne o wym. ok. 40 × 55 cm (południowe) i nieregularnie owalne o wym. 42 × 57–72 cm (północne) z dwoma kamieniami i ułamkami naczynia (2). Na głęb. 82 cm w obrębie północnej części jamy grobowej uchwycono warstwę zbliżoną kształtem do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 25 × 30 cm, o miąższości ok. 5 cm. Spalenizna ze zmienną intensywnością rysowała się w ramach wkopu wtórnego do głęb. 120 cm, nadal występowały w niej ułamki ceramiki (2, 3). Na głęb. 138 cm jama grobowa miała kształt wydłużonego owalu i wym. 250 × 68–92 cm, w zachodniej części zarysowała się wydłużona nieregularna warstwa, ślad po rozłożonej substancji organicznej, być może ciała zmarłego. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LV/95): 1. Fragment paciorka bursztynowego robionego w ręku, prawdopodobnie typu TM.396a. Zach. wys. 1,5 cm. II. KATALOG 2. Zrekonstruowane naczynko gliniane typu RW.XIVB, o esowatym profilu; brzeg nieznacznie pogrubiony, ścięty do wewnątrz. Powierzchnia przy wylewie wygładzana, poniżej chropowacona, jasnobrunatna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 11 cm, średn. wylewu 11,2 cm, średn. dna 6 cm. 3. Czterdzieści cztery fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym część przydenna naczynia i ułamek zdobiony), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1? Obiekt 96 (tabl. LVII/96, CLXXXV:2): grób inhumacyjny (ary H/I10) Na głęb. 47 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. 210 × 55–70 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na wschód. Od głęb. 60 cm zarysowało się wypełnisko trumny, a wymiary jamy grobowej zmniejszyły się. Na głęb. 65–70 cm natrafiono na zabytki: trzy zapinki (1–3), paciorek (6), a także dwie bransolety (4, 5) i kamień (7), a przy wschodniej ścianie jamy na bryłkę bursztynu (8); przy zabytkach metalowych zachowały się drobne kości i zęby. Na głęb. 90 cm w środkowej części jamy wyraźnie zarysowały się ślady trumny. I. Infans (?). II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 1–4 Inwentarz (tabl. LVII/96, CXCIV:1): 1. Nieznacznie uszkodzona dwudzielna zapinka mosiężna* silnie profilowana zbliżona do typu A. 78/80. Grzebyki wyodrębnione i profilowane; grzebyk główki uformowany w trzy wałeczki, z których środkowy jest nacinany. Dług. ok. 3,6 cm. 2. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna zapinka ze stopu miedzi z jednym grzebykiem na główce typu A. 120. Uchwyt na sprężynę w kształcie płytki z otworem na cięciwę. Dług. 3,6 cm. 3. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna zapinka ze stopu miedzi o wąskim kabłąku i cięciwie owiniętej wokół główki A. V, s. 10. Dług. 2,5 cm. 4. Bransoleta ze stopu miedzi sztabkowata otwarta, o nieznacznie poszerzonych i prosto ściętych końcach. Wzdłuż kabłąka niewielkie zagłębienie zdobione poprzecznymi kreskami i rzędem wybijanych punktów; przy końcach podwójne linie ryte i pary wybijanych punktów. Wym. 6,1 × 5,8 cm, szer. kabłąka 0,7–0,9 cm. 5. Bransoleta mosiężna* sztabkowata otwarta, o końcach lekko spłaszczonych i poszerzonych, prosto | 43 ściętych, nachodzących na siebie. Wym. 5 × 5,3 cm, szer. kabłąka 0,6–0,8 cm. 6. Paciorek szklany płaskokulisty, przezierny z metalową (srebrną?) wkładką typu TM.387. Wys. 0,6 cm, średn. 0,8 cm. 7. Kamień (piaskowiec krzemionkowy), o co najmniej czterech powierzchniach zagładzanych. Wym. 6,2 × 4,6 × 3,1 cm. 8. Naturalna bryłka bursztynu, okorowana. Wym. 5,4 × 3,8 × 2,2 cm, waga 20,32 g. Datowanie: OWR, stadia B2b–B2c Obiekt 97 (tabl. LVI/97): grób inhumacyjny?, zniszczony (ar H10) W spągu warstwy ornej odkryto dwie zapinki (1, 2) i ułamek ceramiki (6). Bardzo słaby zarys obiektu uchwycono na głęb. 39 cm od powierzchni gruntu. Domniemana jama grobowa nieregularnego kształtu miała wym. ok. 100 × 120 cm. W ramach zaciemnienia odkryto ułamek ceramiki (6) i fragmenty okuć (3, 4) oraz paciorek (5). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LVI/97, CXCIV:2): 1. Zapinka jednodzielna mosiężna* kuszowata, o poszerzonej nóżce zbliżona do typu A. 10. Sprężyna asymetryczna siedmiozwojowa, z dolną cięciwą. Na główce, kabłąku i nóżce delikatne pionowe i ukośne równoległe linie ryte; krańce pochewki zdobione podwójnymi liniami rytymi. Dług. 4,6 cm, wys. 1,9 cm. 2. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna zapinka mosiężna* kuszowata, o poszerzonej nóżce zbliżona do typu A. 10. Sprężyna uszkodzona, z dolną cięciwą. Na główce, kabłąku i nóżce delikatne pionowe i ukośne równoległe linie ryte; krańce pochewki zdobione podwójnymi liniami rytymi. Dług. 4,6 cm, wys. 1,9 cm. 3. Dwie uszkodzone klamry żelazne o przekroju prostokątnym, wykonane z wąskiej taśmy; jedna z zachowanym końcem lekko zawężonym i zagiętym do wewnątrz. Zach. dług. 3,3 cm i 3,5 cm, szer. taśmy 0,8 cm. 4. Fragment taśmy żelaznej, prawdopodobnie część klamry. Zach. dług. 2,2 cm. 5. Paciorek fajansowy melonowaty, turkusowy, typu TM.171. Wys. 2 cm, średn. 2,2 cm. 6. Jeden bardzo silnie zniszczony łuszczeń ceramiki pradziejowej, prawdopodobnie o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B1 44 | Brzyno, stanowisko 7. Obiekt 98 (tabl. LVIII/98, CLXXXI:4): grób ciałopalny, popielnicowy?, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu; od strony wschodniej uszkodzony przez orkę. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 93 × 105 cm, w profilu nieregularna o miąższości 33 cm; poniżej zarysu jamy wyraźne rudawe przepalenia piasku. W stropie kamień i ułamki ceramiki (5). Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglem drzewnym (lipa) i mocno przepalone kości. W jamie odkryto ułamki naczynia (popielnicy?) oraz, we wschodniej części, zabytki metalowe (1–3). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LVIII/98): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej. Zach. dług. 2,6 cm. 2. Dwa fragmenty okuć żelaznych C-kształtnych. Zach. dług. 3,6 cm i 2,8 cm. 3. Fragment blaszki żelaznej. Zach. wym. 1,8 × 1,5 cm. 4. Fragmenty dużego naczynia glinianego zdobionego szerokopasmowym, bogato zróżnicowanym wątkiem segmentowym. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki. 0,4–0,7 cm. 5. Dwa niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza i okresu nowożytnego, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 99 (tabl. LIX/99): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 33 cm od powierzchni gruntu; od południa i wschodu uszkodzony przez orkę. W rzucie poziomym jama owalna, o zach. wym. ok. 83 × 90 cm, w profilu wannowata, o miąższości do 30 cm. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna z węglem drzewnym (brzoza). Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 100 (tabl. LIX/100): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ary G/H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu; w części północno-zachodniej uszkodzony przez orkę. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. ok. 70 cm, w profilu trapezowata, o miąższości do 25 cm. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna. W centralnej części jamy znajdowała się popielnica. W urnie, poniżej załomu brzuśca, natrafiono na ułamki zapinek (1, 2), poniżej których złożono obok siebie fragmenty grotu (9) i miecz jednosieczny (4), a także umbo (7), otwartą częścią skierowane do góry; wewnątrz umba znaleziono okucia pochwy miecza (5, 6), fragment zapinki (3) i inne drobne przedmioty (10–13). Pomiędzy umbem a grotem i mieczem znajdowało się naczynko (15). Pomiędzy wyposażeniem odkryto drobne pozostałości drewna (brzoza – grot, umbo, okucia pochwy; przy mieczu dąb). Poniżej znajdowały się silnie przepalone kości, wśród których znaleziono szczypczyki (11). I. Adultus (około 30 lat). Inwentarz (tabl. LIX/100 – LXII/100, CXCVIII:4): 1. Uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej i słabo wysklepionym kabłąku zbliżona do typu M-a. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Pochewka ramowata zdobiona liniami rytymi. Dług. 6,2 cm. 2. Fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-N. Grzbiet kabłąka zdobiony jodełką. Zach. dług. 4,1 cm. 3. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji środkowolateńskiej, prawdopodobnie typu A. Zach. dług. 4,6 cm. 4. Uszkodzony, czterokrotnie zgięty miecz żelazny jednosieczny typu IIIB, o masywnej sztabce rękojeści, wyciętej od strony ostrza w literę C, z 17. trzpieniami do okładziny; na głowni dodatkowo trzpień. Przy tylcu obustronny rowek. Na górnej i bocznej krawędzi sztabki ornament zygzaka układający się między trójkątnymi zagłębieniami, których środek przecina linia ryta. Zach. dług. 74,5 cm, w tym trzpień 11,5 cm, szer. głowni 3,5–5,8 cm. 5. Okucia żelazne pochwy miecza, w tym dwie ryfki (jedna zdobiona) i 27 drobnych fragmentów od minimum trzech klamerek C-kształtnych. Końce klamerek rozklepane koliście, zdobione puncowanym kołem z otworem pośrodku. Dług. ryfek 9,2 cm, zach. dług. okuć C-kształtnych 0,5–2,8 cm. 6. Uszkodzony trzewik żelazny pochwy miecza w postaci prostokątnej sztabki, z zachowanym jednym trzpieniem z dwoma nitami. Wys. 2 cm, dług. 6,2 cm. 7. Zniszczone umbo żelazne typu PŁ. 410a. Kalota zaokrąglona, kołnierz niski i słabo zaznaczony. Na niepełnym, odgiętym brzegu zachowane trzy otwory na nity; od strony wew. główka nitu zespolona z pokrywą. Średn. ok. 16 cm, w tym szer. brzegu ok. 3 cm, wys. 5,5 cm (w tym kołnierz 1,5 cm). 8. Sześć zniszczonych nitów żelaznych o kolistych, płasko-wypukłych główkach; zachowane trzpienie o przekrojach czworokątnych i kolistych. Średn. główek od 2,5 cm do 2,7 cm. II. KATALOG 9. Silnie zniszczony grot żelazny typu L, o smukłym liściu i wydatnym żeberku; tulejka wtórnie spłaszczona. Zach. dług. 7 cm, 14,2 cm i 6,8 cm. 10. Tok żelazny tulejkowaty. Dług. 4 cm, średn. 1,7 cm. 11. Uszkodzone szczypczyki żelazne typu IC, o długich, smukłych ramionach. Uszko profilowane z nałożonym pierścieniem, na ramionach fragmentarycznie zachowana opaska obejmująca. Dług. 10,3 cm, szer. 1–1,9 cm. 12. Mocno skorodowany gwóźdź lub nit żelazny, prawdopodobnie o prostokątnej główce. Zach. wys. 1,6 cm. 13. Fragment podkładki żelaznej o zarysie kolistym z zachowanym obustronnie trzpieniem. Średn. 0,9 cm, wys. 0,5 cm. 14. Zrekonstruowany asymetryczny garnek gliniany typu I.E, o baniastym brzuścu; wylew uszkodzony, pierwotnie o brzegu pogrubionym i krawędzi facetowanej. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Naczynie źle wypalone, kruszące się. Domieszka w glinie białego, średnioi gruboziarnistego tłucznia z udziałem miki, wyraźnie widocznej na powierzchni naczynia. Wys. ok. 38 cm, średn. wylewu 27,5 cm, średn. dna 20,5 cm. 15. Asymetryczne naczynko miniaturowe typu VIII.B, o zaokrąglonym profilu; krawędź zaokrąglona. W górnej części brzuśca cienkie i płytkie linie ryte układające się w nieregularną ukośną kratkę. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie gładka, brunatna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Wys. 3,7–3,9 cm, średn. wylewu 8 cm, średn. dna 3,8 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 101 (tabl. LXIII/92 i 101, LXIV/92 i 101, por. tabl. LII/92 i 101): grób inhumacyjny (ary G10/11) Na głęb. 45 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa prostokątnego kształtu, o zaokrąglonych narożnikach i wym. ok. 268 × 85–90 cm, zorientowana na osi północ–południe. Od strony południowo-zachodniej jama uszkodziła grób ciałopalny z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 92); bezpośrednio przy obiekcie ciałopalnym w jamie grobu inhumacyjnego widoczna ciemniejsza warstwa. W północnej części jamy, do głęb. 61 cm, ułamki ceramiki (8), o wtórnym charakterze. Na głęb. 72 cm jama grobowa nieco zmniejszyła rozmiary (wym. 262 × 70–78 cm) i zarysowało się wypełnienie trumny kłodowej; w południowej części nadal widoczna była ciemniejsza warstwa i niewielkie zniszczenie związane ze starszym grobem ciałopalnym (obiekt 92) i jego eksploracją. W północnej części obiektu odkryto paciorek szklany, pozostałe paciorki (5–7) i zabytki metalowe (1–4) oraz głębiej | 45 (74–82 cm) pojawiły się zęby. Ponadto na głęb. 82 cm naleziono dwa ułamki ceramiki (8). I. Infans (?). II. Tkanina wełniana przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. LXIV/101): 1. Fragment dwudzielnej zapinki ze stopów miedzi, kuszowatej z podwiniętą nóżką typu A. 161–162. Cięciwa krótka, ściśle przylegająca do kabłąka. Zach. dług. 2,3 cm. 2. Trzy fragmenty dwudzielnej zapinki ze stopów miedzi, kuszowatej z podwiniętą nóżką typu A. 161–162. Kabłąk równomiernie łukowato wysklepiony. Zach. dług. 2,5 cm (kabłąk) i 0,5 cm (sprężyna). 3. Fragment dwudzielnej zapinki ze stopów miedzi, kuszowatej z podwiniętą nóżką typu A. 161–162. Kabłąk równomiernie łukowato wysklepiony. Cięciwa uszkodzona, krótka, ściśle przylegająca do kabłąka. Zach. dług. 2,4 cm. 4. Fragment drobnego przedmiotu ze stopu miedzi. 5. Sto siedem całych i 13 fragmentów paciorków szklanych płaskich, opakowych, pomarańczowych typu TM.53. Wys. 0,1–0,15 cm, średn. od 0,3 cm do 0,5 cm. 6. Destrukty czterech paciorków szklanych, w tym dwóch barwy pomarańczowej i dwóch fioletowej. 7. Paciorek bursztynowy wykonany w ręku krążkowaty typu TM.389. Wys. 0,7 cm, średn. 1,4 cm. 8. Siedemnaście fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza C1 Obiekt 102 (tabl. LXV/102, LXVI/102): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 54 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa o wym. 255 × 80–92 cm, wydłużona po osi północ–południe, wyraźnie odchylona na zachód. W północnej części znajdował się kamień, o wym. 40 × 30 cm. Wypełnisko grobu było niejednolite, ciemnobrunatne, jaśniejsze jedynie w części północno-zachodniej. Od strony północno-wschodniej jama grobu została w niewielkim stopniu uszkodzona podczas eksploracji grobu ciałopalnego z młodszego okresu przedrzymskiego (obiektu 90). Na tym poziomie natrafiono na dwa ułamki ceramiki (11), o charakterze wtórnym. Na głęb. 87 cm jama nieznacznie zmniejszyła wymiary (225 × 80–94 cm), a w części środkowej i zachodniej zarysowało się nieregularnie prostokątne zaciemnienie zinterpretowane jako wypełnisko trumny kłodowej. Jej ślady w centralnej partii jamy zaobserwowano nieco niżej, na głęb. 96 cm. Na głęb. 103 cm jama grobowa miała kształt zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach i wym. 225 × 70–84 cm; 46 | Brzyno, stanowisko 7. ślady kłody, o wym. 210 × 27–44 cm, rysowały się czytelnie. Od tego poziomu do głęb. 119 cm znajdowały się zabytki: w północnej części trumny dwie fibule (2, 3), fragment ceramiki (10), nieco niżej trzecia zapinka (1), a także kolia z paciorków (7); w środkowej części kłody para bransolet (5, 6) i sprzączka (4). Na południu, w okolicach nóg znajdował się przęślik (9) i paciorek (8). W jamie znaleziono bardzo drobne fragmenty szkliwa zębów i kości. I. Nieokreślony. II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 5 i 6. Inwentarz (tabl. LXV/102–LXVIII/102, CXCIV:3): 1. Zapinka dwudzielna z brązu* z trzema grzebykami typu A. 95. Na grzebykach i kabłąku szczątkowo zachowane aplikacje z tłoczonej blaszki srebrnej z motywami perełkowanych i gładkich drutów. Dług. 3,8 cm. 2. Zapinka dwudzielna z brązu* z trzema grzebykami typu A. 95. Na grzebykach i kabłąku szczątkowo zachowane aplikacje z tłoczonej blaszki srebrnej z motywami perełkowanych i gładkich drutów. Dług. 4 cm. 3. Zapinka dwudzielna ze stopów miedzi z jednym grzebykiem na główce i facetowanym kabłąkiem typu A. 128. Na grzebyku zdobienie naśladujące skręcany drut; pod grzebykiem i na przejściu kabłąka w nóżkę plastyczne wałeczki, zdobione drobnym nacięciami, imitującym perełkowany drut. Dług. 3,1 cm. 4. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna sprzączka wykonana ze stopu miedzi typu ML.D1, o półkolistej ramie. Przy sprzączce zachowana skóra. Dług. 3,3 cm, szer. 4,1 cm. 5. Bransoleta ze stopu miedzi taśmowata, otwarta, o końcach lekko poszerzonych i prosto ściętych, nachodzących na siebie. Na kabłąku trzy żeberka, środkowe wysokie, boczne niższe. Na silnie zniszczonej powierzchni kabłąka dwa rzędy drobnych wybijanych punktów i trzy kółka (w tym para); przy jednym końcu ślady pojedynczej linii rytej. Wym. 6,4 × 5,9 cm, szer. kabłąka 0,9–1 cm. 6. Bransoleta ze stopu miedzi taśmowata, otwarta, o końcach lekko poszerzonych i prosto ściętych, nachodzących na siebie. Na kabłąku trzy żeberka środkowe wysokie, boczne niższe. Na silnie zniszczonej powierzchni kabłąka wzdłuż żeberka dwa rzędy drobnych wybijanych punktów oraz trzy pary kółek widoczne w środkowej części kabłąka, pojedyncze przy końcu bransolety. Wym. 6,4 × 6 cm, szer. kabłąka 0,9–1 cm. 7. Kolia (K) z 82 paciorków i wisiorków, w tym 4 szklanych (a-d) i 78 bursztynowych wykonanych w ręku (e-n): a) Paciorek szklany kulisty, przezierny, ciemnozielony typu TM.4a. Wys. 0,8 cm, średn. 1 cm (K10); b) Paciorek szklany beczułkowaty, opakowy, zielony typu TM.8. Wys. 0,7 cm, średn. 1 cm (K33); c) Uszkodzony paciorek szklany kulisty, opakowy, zielony z poziomymi pasmami w kolorach czerwonym, żółtym i czerwonym typu TM.286. Wys. 1,1 cm, średn. 1,4 cm (K61); d) Uszkodzony paciorek szklany dwustożkowaty, mozaikowy, opakowy, zielony, z poziomym pasmem listków w kolorach jasnozielonym i żółtym, zbliżony do typu TM.355. Wys. 1,2 cm, średn. ok. 1,5 cm (K76); e) Paciorek bursztynowy krążkowaty typu TM.388. Wys. 0,5 cm, średn. 1 cm (K78); f) 37 paciorków bursztynowych krążkowatych typu TM.389. Wys. 0,2–1 cm, średn. od 1,1 cm do 2 cm (K2, K3, K6, K7, K8, K9, K12, K13, K15, K17, K19, K21, K25, K27, K31, K32, K35, K36, K38, K40, K41, K42, K43, K44, K45, K47, K49, K50, K51, K53, K56, K57, K60, K63, K70, K75, K82); g) 19 paciorków bursztynowych krążkowatych, o soczewkowatym przekroju typu TM.391. Wys. 0,3–0,7 cm, średn. od 0,9 do 2,2 cm (K4, K11, K18, K22, K34, K48, K52, K54, K59, K62, K64, K66, K69, K71, K72, K74, K77, K79, K80); h) 5 paciorków bursztynowych beczułkowatych typu TM.392. Wys. 0,8–1,1 cm, średn. od 1,1 cm do 1,3 cm (K28, K39, K46, K55, K58); i) 11 paciorków bursztynowych dwustożkowatych typu TM.395b. Wys. 0,5–0,8 cm, średn. od 1 cm do 1,6 cm (K14, K16, K20, K23, K30, K37, K65, K67, K68, K73, K81); j) Paciorek bursztynowy niski stożkowaty, zbliżony do typu TM.402. Wys. 0,7 cm, średn. 1,5 cm (K26); k) Paciorek bursztynowy niski sześcienny, zbliżony do typu TM.420. Wym. 1 × 0,8 cm, grub. 0,5 cm (K1); l) Wisiorek bursztynowy o formie wydłużonej trapezowatej typu TM.416a. Wys. 1,9 cm, szer. 0,4–0,6 cm (K29); m) Wisiorek bursztynowy kapsułkowaty typu TM.422a. Wys. 1,7 cm, średn. 1,3 cm (K24); n) Wisiorek bursztynowy o kształcie kulistym. Wys. 1,3 cm, średn. 0,8 cm (K5). 8. Paciorek szklany podłużny cylindryczny, żebrowany, przezierny, niebieski typu TM.181. Wys. 2,2 cm, średn. 1,8 cm. 9. Przęślik gliniany dwustożkowaty, o ostrym załomie z zagłębionymi biegunami. Powierzchnia gładka, ciemnobrunatna. Wys. 1,7 cm, średn. 3,6 cm. 10. Jeden niecharakterystyczny ułamek ceramiki. Powierzchnia zew. i wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia. Grub. ścianki 0,7 cm. 11. Dwa małe ułamki ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym wylewu), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1 II. KATALOG Obiekt 103 (tabl. LVIII/103 i 112, por. tabl. LXXIII/103 i 112): grób ciałopalny, jamowy, czysty, uszkodzony (ar H10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 36 cm od powierzchni gruntu; uszkodzony od strony wschodniej przez orkę i grób inhumacyjny z okresu rzymskiego (obiekt 112). Naruszona jama grobowa w rzucie poziomym owalna, o zach. wym. ok. 35 × 55 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 12 cm. Wypełnisko zwarte, brunatne. W obiekcie fragmenty ceramiki (6), a także uszkodzone zabytki (1–4); w śladzie po orce przęślik (5). I. Dorosły, kobieta (?) Inwentarz (tabl. LVIII/103): 1. Fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej i delikatnie wygiętym kabłąku typu N-a. Sprężyna uszkodzona z dolną cięciwą. Pochewka ramowata z występem po modelowaniu ramy. Zach. dług. ok. 7,4 cm. 2. Trzy fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej i delikatnie wygiętym kabłąku zbliżonej do typu M-a. Pochewka ramowata. Zach. dług. ok. 6 cm. 3. Fragment tordowanego uchwytu żelaznego nożyka sierpikowatego, prawdopodobnie typu Ib, z końcem trzonka zawiniętym w uszko. Zach. dług. 3,7 cm, szer. 0,5 cm. 4. Fragment drutu żelaznego, prawdopodobnie od igły. Zach. dług. 2,6 cm. 5. Przęślik gliniany dwustożkowaty o ostrym załomie i lekko zagłębionych biegunach. Powierzchnia wyświecana, czarna. Wys. 2 cm, średn. 4,2 cm. 6. Zrekonstruowany kubek gliniany typu VI.C, o beczułkowatym brzuścu z odtrąconym uchem; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wygładzana, brunatna, wew. analogiczna. Domieszka w glinie białego, średnioziarnistego tłucznia. Wys. 6,6 cm, średn. wylewu ok. 7,3 cm, średn. dna 4 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 104 (tabl. LXIII/104): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 31 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 60–70 × 105 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 20 cm z widoczną zniszczoną popielnicą (1) wypełnioną drobnymi kośćmi. Wypełnisko zbite, czarne, z bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi i pojedynczymi węglami drzewnymi. W stropie mały kamień, na północ od niego krawędź naczynia (popielnicy). I. Nieokreślony. | 47 Inwentarz (tabl. LXIII/104): 1. Zrekonstruowana dolna część naczynia, zniszczona, łuszcząca się. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnego tłucznia z udziałem dużej ilości miki. Zach. wys. ok. 6,8 cm, średn. dna 6,5 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 105 (tabl. LXIII/105): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 54 × 82 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 18 cm, z niewielką soczewką żółtego piasku. Wypełnisko zwarte, czarne. W stropie niewielki kamień i soczewka brunatnej ziemi (prawdopodobnie negatyw kamienia). Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 106 (tabl. LXIX/106, CLXXXV:4): grób inhumacyjny (ary H10/11) Na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. 280 × 82–95 cm, zorientowana na osi wschód–zachód, z odchyleniem na północ. W stropie obiektu znajdowały się ułamki ceramiki (2), o charakterze wtórnym. Nieregularne wypełnisko trumny kłodowej zarysowało się od głęb. 54 cm. Ślady zwęglonego drewna, przypuszczalnie od trumny (brzoza) czytelne od głęb. 79 cm. Na głęb. 98 cm jama grobowa miała wym. 268 × 70– –93 cm, ściany trumny kłodowej bardzo dobrze czytelne (dąb i brzoza) już od głęb. 88 cm w północnej, południowej i wschodniej części. Na głęb. 95 cm w środkowej części jamy odkryto sprzączkę (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXIX/106): 1. Silnie skorodowana i uszkodzona sprzączka żelazna zbliżona do typu ML.C3, o ramie kolistej z prostym kolcem przechodzącym w wąską prostokątną skuwkę. Zach. dług. 7,8 cm, szer. skuwki 1,5 cm, średn. ramy ok. 3,2 cm. 2. Trzy fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B1 Obiekt 107 (tabl. LXX/107): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys spągu grobu wyróżniono na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu; w stropie liczne ślady po orce. 48 | Brzyno, stanowisko 7. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. 40–85 × 130 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 18 cm. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglami drzewnymi (brzoza) i bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. I. Nieokreślony. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 108 (tabl. LXX/108): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 35 cm od powierzchni gruntu, od strony południowej jama sąsiadowała z piecem z wczesnej epoki żelaza (obiekt 109); na powierzchni liczne ślady po orce. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 80 × 95 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 14 cm, z widoczną norą zwierzęcą. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna i bardzo drobne przepalone kości. W obiekcie znaleziono fragmenty zabytków (1, 2) oraz ułamki ceramiki (3), o charakterze wtórnym. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXX/108): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej, prawdopodobnie typu M-a. Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą. Zach. dług. 1,5 cm. 2. Fragment tordowanego uchwytu żelaznego nożyka sierpikowatego, prawdopodobnie typu Ib, o trzonku zawiniętym w uszko. Zach. dług. 2,8 cm, szer. 0,6 cm. 3. Dwa fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3? Obiekt 109: piec (ar H11) Datowanie: WEŻ Obiekt 110 (tabl. LXX/110): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 57 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. ok. 70 × 80 cm. W stropie liczne ślady po orce. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W obiekcie znaleziono fragment zapinki (1) i ułamki ceramiki (2). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXX/110): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-N. Pochewka prawdopodobnie ażurowa. Zach. dług. 5,8 cm. 2. Trzy łuszcznie ceramiki. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 111 (tabl. LXXI/111): grób inhumacyjny (ar H10) Na głęb. 46 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. ok. 312 × 90–112 cm, wydłużona po osi północ–południe; północna część słabo czytelna, naruszona podczas eksploracji grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego (obiekt 94), południowa uszkodzona przez rów nowożytny. W obiekcie liczne ułamki ceramiki (3) na głęb. 50–134 cm, pochodzącej z kilku naczyń, w tym naczynia (1) i fragmenty zapinki (2) na głęb. 59 cm, a także węgiel drzewny (brzoza) oraz przepalone kości (nieokreślony). Wypełnisko trumny kłodowej zarysowało się wyraźnie od głęb. 101 cm. Na głęb. 139 cm jama grobowa prostokątna o zaokrąglonych narożnikach, miała wym. 285 × 85– –103 cm; w centralnej części jamy ślad trumny kłodowej, o wym. 240 × 60 cm oraz ułamki naczynia (1). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXI/111, LXXII/111): 1. Zrekonstruowany kubek gliniany, o dwustożkowatym ostrym załomie (brak odpowiednika w typologii RW.); brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Zachowana dolna nasada dużego taśmowatego i przewężonego ucha. Powierzchnia zew. gładka, ciemnobrunatna, wew. wygładzana, jasnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 14,6 cm, średn. wylewu 13 cm, średn. dna 8,5 cm. 2. Trzy fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-N, z ramowatą pochewką, o charakterze wtórnym. Zach. dług. 3,6 cm, 1,3 cm i 1,2 cm. 3. Dwadzieścia dziewięć fragmentów ceramiki: 18 z wczesnej epoki żelaza oraz 11 z młodszego okresu przedrzymskiego, w tym: a) Mały fragment wylewu z uchem, o powierzchni zew. gładkiej, ciemnobrunatnej, wew. wygładzanej, ciemnobrunatnej. Domieszka w glinie białego drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki; b) Fragment dna, o powierzchni zew. zniszczonej, ciemnobrunatnej, wew. wygładzanej, jasnobrunatnej. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,9 cm. Datowanie: OWR, faza B1? II. KATALOG Obiekt 112 (tabl. LXXIII/103 i 112, por. tabl. LVIII/103 i 112): grób inhumacyjny (ary G/H10) Na głęb. 53 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularna jama grobowa, o wym. 323 × 90– –138 cm, wydłużona po osi północ–południe. W północnej części wkop wtórny o owalnym kształcie z kamieniem i drobnymi węglami drzewnymi (brzoza); ułamki ceramiki (4), o charakterze wtórnym, w jamie i wkopie. Od głęb. 103 cm zarysowało się wypełnisko trumny kłodowej. Na głęb. 120 cm jama miała wym. 295 × 72–90 cm. Wkop wtórny był nadal widoczny, natomiast w pozostałej partii grobu zarysował się wyraźny ślad trumny kłodowej. Zabytki znajdowały się na głęb. 131 cm i 134 cm – w północnej części zapinka (1), w środkowej sprzączka (2) oraz okucie (3). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 1–3. Inwentarz (tabl. LXXIII/112, CXCIII:1): 1. Uszkodzona dwudzielna zapinka ze stopu miedzi, kuszowata z podwiniętą nóżką i guzkiem na główce typu A. 167. Kabłąk wysklepiony łukowato, facetowany. Sprężyna zakończona profilowanymi nakładkami. Guzek dolutowany do główki. Fibula zdobiona srebrnymi pierścieniami z perełkowanego drutu. Zach. dług. 4,2 cm. 2. Nieznacznie uszkodzona dwudzielna sprzączka ze stopów miedzi typu ML.D17, o ramie półkolistej ze skuwką z dwoma nitami. W skuwce skóra. Dług. 4,6 cm, szer. ramy 4 cm. 3. Fragment okucia końca pasa ze stopu miedzi grupy ML.III, o trzonku spłaszczonym, zdobionym poprzecznymi liniami rytymi. W skuwce zachowana skóra. Zach. dług. 2,5 cm. 4. Pięć fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza C1 Obiekt 113 (tabl. LXXIV/113): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 70 × 85 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 14 cm; w części zachodniej ślad nory zwierzęcej. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z bardzo drobnymi węglami drzewnymi. Popielnica umieszczona w środkowej części jamy. Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXIV/113): 1. Zrekonstruowane, uszkodzone naczynie gliniane, prawdopodobnie garnek typu I.L, o podciętej dolnej części brzuśca, z uchem. Powierzchnia wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. | 49 Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. zach. 14,6 cm, średn. dna 7,2 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 114 (tabl. LXXIV/114): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. ok. 86 cm, w profilu nieregularnie trapezowata, o miąższości dochodzącej do 36 cm. W stropie grobu warstwa koloru ciemnobrunatnego; pozostałe wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna, z węglami drzewnymi i bardzo silnie przepalonymi kośćmi. W obiekcie na głęb. od 59 do 62 cm odkryto trzy zapinki (1–3), a na głęb. 66 cm i 72 cm ułamki ceramiki (4–5), w tym o charakterze wtórnym (5). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. LXXIV/114): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z żelaznym pręcikiem wewnątrz, dolną cięciwą i słabo zaznaczonym grzebykiem na główce. Grzebyk kabłąka niski, profilowany. Pochewka ażurowa z motywem schodkowym, na krawędziach nacięcia. Kabłąk zdobiony perełkowanym żeberkiem. Dług. 6,5 cm, wys. 3,2 cm. 2. Zniszczona i zdeformowana zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ażurowa z motywem wielokątnym i kolistymi otworami, zdobiona przy krawędzi linią rytą. Dług. 6,4 cm, wys. 2,9 cm. 3. Uszkodzona i zdeformowana zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ażurowa z motywem wielokątnym i kolistymi otworami, zdobiona przy krawędzi linią rytą. Dług. ok. 6,5 cm, wys. 2,9 cm. 4. Dwa ułamki ceramiki pochodzące najpewniej od jednego naczynia, w tym wylew o brzegu pogrubionym i facetowanej krawędzi. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Średn. wylewu ok. 13,6 cm. 5. Dwa fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 115 (tabl. LXXII/115): grób ciałopalny, popielnicowy?, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H10) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 37 cm od powierzchni gruntu; od strony wschodniej i zachodniej 50 | Brzyno, stanowisko 7. zniszczony przez rowy nowożytne. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. ok. 85 × 95 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do kilku cm. Na powierzchni małe kamienie. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z węglem drzewnym. Fragmenty ceramiki (1) i przepalone kości znajdowały się w rowie po stronie zachodniej. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXXII/115): 1. Dwadzieścia dwa fragmenty ceramiki pochodzącej najpewniej z jednego naczynia, w tym dwa zniszczone ułamki przywylewowe, o pogrubionym brzegu i facetowanej krawędzi oraz bardzo mały i silnie zniszczony ułamek części przydennej. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoi średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,7–0,8 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 116 (tabl. LXXV/116, CLXXXI:5): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 29 cm od powierzchni gruntu; w południowej części widoczne uszkodzenie przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 53 × 60 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości 35 cm. W stropie brzeg urny (4). Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W popielnicy na wysokości załomu brzuśca odkryto uszkodzoną zapinkę (1), a w części przydennej pozostałe zabytki (2, 3, 5). I. Adultus (około 30 lat), kobieta (?) oraz Maturus I (30–40 lat), mężczyzna. Inwentarz (tabl. LXXV/116, CXCI:1, CXCVIII:1): 1. Nieznacznie uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu J. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą, główka delikatnie wydzielona. Pochewka ramowata. Zach. dług. 5,9 cm, wys. 1,5 cm. 2. Nieznacznie uszkodzony grot żelazny typu F/2, o największej szerokości liścia w dolnej części i zaokrąglonym przejściu tulejki w liść. Żeberko wydatne przechodzące na rozszerzającą się ku dołowi tulejkę. Powierzchnia liścia z obu stron zdobiona ornamentem negatywowym, rytmicznie powtarzającymi się trójkątami prostokątnymi, wykonanymi z równoległych pasm wypełnionych punktami. Wierzchołek liścia zagięty i odłamany. Zach. dług. 25,2 cm, w tym tulejki 7 cm, szer. liścia 3,8 cm. 3. Tok żelazny tulejkowaty. Dług. 6,6 cm, średn. 1,6 cm. 4. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.E, o baniastym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. ok. 34,5 cm, średn. wylewu ok. 24 cm, średn. dna 15,5 cm. 5. Asymetryczne naczynie gliniane miniaturowe typu VIII.K, o dwustożkowatym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. gładka, jasnobrunatna, wew. szorstka, jasnobrunatna. Wys. 8–8,2 cm, średn. wylewu 8,2 cm, średn. dna 4,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 117 (tabl. LXXVI/117): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ary G/H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie kolista, o średn. do 61 cm, w profilu nieregularnie trapezowata, o miąższości do 18 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z węglami drzewnymi i silnie przepalonymi kośćmi. W uszkodzonej popielnicy (6), w części przydennej prócz kości znajdował się grot (2), tok (3), nóż (5) oraz zapinka (1). I. Maturus (powyżej 30 lat), mężczyzna (?). Inwentarz (tabl. LXXVI/117): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej i delikatnie wygiętym kabłąku typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ramowata. Zach. dług. 1,8 cm i 3,6 cm. 2. Jednokrotnie zgięty, uszkodzony grot żelazny odmiany M/1, krótki o lancetowatym liściu z ostrym żeberkiem i dość długiej tulejce. Powierzchnia liścia zdobiona obustronnie zygzakiem, biegnącym równolegle do osi symetrii liścia; dodatkowo z jednej strony znak „x”. Zach. dług. 18,5 cm, w tym tulejka 5,8 cm, szer. liścia 2,3 cm. 3. Tok żelazny tulejkowaty; w okuciu trzpień ze stopu miedzi. Dług. 5,4 cm, średn. 1,6 cm. 4. Uszkodzone szydło żelazne. Zach. dług. 10,6 cm. 5. Nieznacznie uszkodzony nóż żelazny o jednostronnie wyodrębnionym trzpieniu. Na przejściu grzbietu w trzpień rękojeści taśma obejmująca zdobiona przy krawędziach linią rytą. Zach. dług. 12,6 cm, szer. ostrza 1,9 cm, szer. trzpienia 0,7 cm. 6. Zrekonstruowana dolna część dużego naczynia glinianego i fragmentarycznie zachowany ułamek pogrubionego brzegu, o facetowanej krawędzi. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. bardzo starannie wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia II. KATALOG z udziałem miki. Zach. wys. 16,5 cm, średn. dna 18,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 118 (tabl. LXXVII/118): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar H12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 34 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 90 cm, w profilu wannowata, o miąższości do 20 cm; w zachodniej części nora zwierzęca. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z węglem drzewnym (brzoza). W środkowej części obiektu, na głęb. ok. 40 cm zwarte skupisko przepalonych kości; przy kościach przęślik (5), zapinki (1–4) oraz ułamek ceramiki (6). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXXVII/118, CLXXXIX:4): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ażurowa w kształcie „dziurki do klucza”, w przedniej części zdobiona dwoma liniami rytymi. Dług. 6,2 cm, wys. 2,5 cm. 2. Uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu M-N. Pochewka ramowata. Zach. dług. 6,3 cm, wys. ok. 2,8 cm. 3. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu M-N. Zach. dług. 2 cm. 4. Drobne fragmenty zapinki żelaznej (zwoje sprężyny i ułamki kabłąka), przypuszczalnie od uszkodzonych fibul (por. nr 2–3). 5. Przęślik gliniany cylindryczny. Powierzchnia bardzo niestarannie wykonana, wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie widoczna na powierzchni w postaci białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia oraz miki. Wys. 1,3–1,4 cm, średn. 4 cm. 6. Jeden bardzo mały łuszczeń ceramiczny. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 119 (tabl. LXXVII/119): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar H12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 85 × 112 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 29 cm; w zachodniej części ślad po norze. W stropie soczewka brunatnej ziemi, być może negatyw po kamieniu. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z bardzo drobnym węglem drzewnym i silnie przepalonymi kośćmi. W obiekcie na głęb. 35 cm odkryto przęślik gliniany (3), fragmenty nożyka (2) oraz zapinki (1). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. | 51 Inwentarz (tabl. LXXVII/119): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej. Pochewka ramowata z trójkątnym występem w górnej przedniej części; łożysko igły zdobione drobnymi nacięciami, linie ryte w przedniej i tylnej części pochewki. Zach. dług. 3,5 cm i 1,5 cm. 2. Dwa fragmenty nożyka żelaznego sierpikowatego typu III, o tordowanym trzonku wygiętym esowato. Zach. dług. ostrza 3,7 cm, zach. dług. uchwytu 2,4 cm i 3,1 cm; szer.: ostrza 1,7 cm, uchwytu 0,5 cm. 3. Przęślik gliniany dwustożkowaty, o ostrym załomie i zagłębionych biegunach; na ściance wyryty „x”. Powierzchnia zniszczona, pierwotnie wyświecana, barwy czarnej. Na powierzchni widoczny biały, drobnoziarnisty tłuczeń. Wys. 1,6 cm, średn. 3,8 cm. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 120 (tabl. LXXVIII/120): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 35 cm od powierzchni gruntu; od strony południowej uszkodzony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 52–70 × 65 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości 13 cm; poniżej jamy warstwy spływowe dochodzące maks. do ok. 30 cm. Wypełnisko składało się ze zbitej spalenizny, z węglem drzewnym. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 121 (tabl. LXXVIII/121): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H12) Spąg obiektu wyróżniono na głęb. 46 cm od powierzchni gruntu; od południa zniszczony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 76 × 70 cm, miąższość obiektu wynosiła 2 cm. Wypełnisko zbite, czarne. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 122 (tabl. LXXII/122): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H12) Spąg grobu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu; obiekt uszkodzony przez orkę, a od strony południowej dodatkowo przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o zach. wym. 94 × 65 cm. W profilu nieregularna, o miąższości do 7 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna; poniżej dna jamy warstwy spływowe, barwy czarnej. 52 | Brzyno, stanowisko 7. W zachodniej części przydenna część popielnicy (1) zawierająca przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXXII/122): 1. Zrekonstruowana przydenna część naczynia glinianego, o podciętej dolnej partii brzuśca. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 5 cm, średn. dna 12 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 125 (tabl. LXXIX/125): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 101 cm od powierzchni gruntu zarysowała się słabo czytelna jama grobowa prostokątnego kształtu o zaokrąglonych narożnikach i wym. ok. 165 × 73–75 cm, wydłużona po osi północ–południe, z wyraźnym odchyleniem na zachód. W centralnej części obiektu nerkowate przebarwienie, być może ślad po rozłożonym ciele zmarłego. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: OWR–OWL Obiekt 123 (tabl. LXXVIII/123): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar H12). Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 55 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 120 × 115, w profilu nieregularnie wannowata, o miąższości dochodzącej do 37 cm; poniżej dna jamy warstwy spływowe, barwy czarnej. W stropie, w północnej części, wydłużona soczewka brunatnej ziemi, najpewniej negatyw po kamieniu. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 126 (tabl. LXXIX/126): grób inhumacyjny (ar G11) Na głęb. 122 cm od powierzchni gruntu ukazała się słabo czytelna owalna jama grobowa, o wym. 150 × 65–90 cm, wydłużona po osi północ–południe, z wyraźnym odchyleniem na wschód. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: OWR–OWL Obiekt 124 (tabl. LXXVIII/124): grób ciałopalny, popielnicowy?, z resztkami stosu (ary G11/12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 25 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 120 × 97 cm, w profilu nieregularnie V-kształtna, o miąższości dochodzącej do 60 cm. W stropie dwa kamienie, obok nich brunatne przebarwienie, najpewniej negatyw po kamieniu lub kamieniach. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna z węglem drzewnym (brzoza), w nim drobne ułamki zniszczonego naczynia (1) oraz fragmenty ceramiki o charakterze wtórnym (2). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXVIII/124): 1. Bardzo małe fragmenty naczynia glinianego zdobionego wątkiem plastycznym w formie kolistej tarczki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. zniszczona. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. 2. Dwa fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR Obiekt 127 (tabl. LXXIX/127): grób inhumacyjny (ary H/I11) Na głęb. 58 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. 260 × 80–104 cm, wydłużona po osi północ–południe. W stropie dwa kamienie, przy większym węgiel drzewny (brzoza) i ułamki ceramiki (1), o wtórnym charakterze. Na głęb. 100 cm jama nieznacznie zmniejszyła wymiary. Na tym poziomie w środkowej części zarysowała się owalna warstwa o wym. 90 × 60 cm, interpretowana jako wkop wtórny; w jego obrębie mały kamień i nieliczne ułamki ceramiki (1). Na głęb. 116 m jama miała wym. 265 × 75– –87 cm, nieco niżej ukazało się dobrze czytelne wypełnisko trumny; wkop wtórny znacznie zmniejszył rozmiary. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: 1. Siedemnaście fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym ułamek talerza), o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR–OWL Obiekt 128: grób ciałopalny (ar F11) Datowanie: EB II. KATALOG Obiekt 129 (tabl. LXXX/129): grób inhumacyjny (ary H10/11) Na głęb. 48 cm od powierzchni gruntu ukazała się jama grobowa kształtu prostokątnego, o zaokrąglonych narożnikach i wym. 300 × 77–90 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na wschód. W stropie ułamki ceramiki (2); w centralnej części wyraźna i regularna ciemna warstwa, zawierająca spaleniznę z bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi (nieokreślony) i węglem drzewnym (brzoza). Na głęb. 62 cm kształt jamy i jej wymiary nieznacznie zmieniły się, wyraźnie zarysowało się niejednorodne wypełnisko trumny kłodowej o dług. 250 cm; w jej obrębie znajdował się kamień średniej wielkości, fragmenty ceramiki (2) i przepalona kość (nieokreślony). Na głęb. 85 cm jama miała kształt owalny i wym. 293 × 60– –82 cm. Na tym poziomie znajdowały się dwa kamienie, z których jeden prawdopodobnie służył do stabilizacji kłody. Niemal prostokątny zarys trumny miał wym. 155 × 35–40 cm, w jej obrębie w części południowozachodniej widoczne ciemne przebarwienie. Na głęb. 85 cm natrafiono na fragment zapinki (1) oraz dalsze ułamki ceramiki (2). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXX/129): 1. Fragment kabłąka zapinki kuszowatej ze stopu miedzi typu A. VI, s. 1, z zachowanym oplotem nóżki. Zach. dług. 2,3 cm. 2. Piętnaście fragmentów ceramiki, w tym 11 z wczesnej epoki żelaza i cztery z młodszego okresu przedrzymskiego (wylew o pogrubionym brzegu i facetowanej krawędzi), o charakterze wtórnym. Grub. ścianki 0,6 cm. Datowanie: OWR, faza C1 Obiekt 130 (tabl. LXXXI/130): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ary H10/11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu, naruszony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 120 × 112 cm, w profilu wannowata, o miąższości do 37 cm. Wypełnisko stanowiła zwarta spalenizna. W stropie prócz drobnych ułamków ceramiki z popielnicy (1), ułamek naczynia (2), o wtórnym charakterze. W centralnej części jamy duża popielnica zawierająca przepalone kości. I. Dorosły, maturus (?). Inwentarz (tabl. LXXXI/130): 1. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.K-2, o dwustożkowatym brzuścu z zaokrąglonym załomem; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia | 53 z udziałem miki. Wys. 36 cm, średn. wylewu ok. 20 cm, średn. dna 17 cm. 2. Jeden ułamek wylewu z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 131 (tabl. LXXXI/131): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 63 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości 23 cm. W stropie soczewka brunatnej ziemi, niewidoczna w profilu, być może negatyw po kamieniu oraz ślady rozciągnięcia przez orkę. Wypełnisko stanowiła spalenizna z węglami drzewnymi (olsza) oraz bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 132 (tabl. LXXX/129): grób ciałopalny, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Spąg grobu wyróżniono na głęb. 46 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista o średn. 63 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 10 cm. Wypełnisko stanowił czarny piasek, zawierający bardzo drobne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 133 (tabl. LXXX/133): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H11) Spąg obiektu wyróżniono na głęb. 43 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama niemal kolista, o średn. do 63 cm, o miąższości dochodzącej do 2 cm. Wypełnisko stanowił czarny piasek. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 134 (tabl. LXXXII/134): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 23 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 120 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 35 cm; poniżej dna jamy 54 | Brzyno, stanowisko 7. gruba (20–28 cm) warstwa rudawego przepalonego piasku. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna zawierająca drobne węgle drzewne oraz bardzo drobne przepalone kości. W stropie owalna soczewka brunatnej ziemi, przypuszczalnie negatyw po kamienieniu. Na głęb. 45 cm i 57 cm odkryto fragmenty dwóch zapinek (1, 2). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. LXXXII/134): 1. Uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Pochewka pełna nacinana. Górna część kabłąka zdobiona motywem jodełki. Dług. 8,3 cm. 2. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i profilowany. Górna część kabłąka zdobiona motywem jodełki. Zach. dług. 2,7 cm. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 135 (tabl. LXXXII/135): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 60 × 64 cm, w profilu nieregularna o miąższości dochodzącej do 18 cm. Wypełnisko stanowił czarny piasek. Na poziomie wyróżnienia grobu uszkodzone naczynie (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXXII/135): 1. Zrekonstruowane, uszkodzone naczynie miniaturowe typu VIII.L, o podciętej dolnej części brzuśca. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 12,5 cm, średn. dna 7,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A3? Obiekt 136 (tabl. LXXXIII/136): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 47 cm od powierzchni gruntu; w stropie widoczne wyraźne ślady po orce. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 115 × 127 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 36 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. Zniszczone zabytki znaleziono na powierzchni (1, 2, 4) i na głęb. 56 cm (3). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXXIII/136): 1. Silnie zniszczona nóżka zapinki ze stopu miedzi grupy A. III, serii głównej, zdobiona rytym trójkątem. Zach. dług. 3 cm. 2. Silnie zniszczona nóżka zapinki ze stopu miedzi, prawdopodobnie A. III, serii głównej. Zach. dług. 3,5 cm. 3. Silnie zniszczony fragment kabłąka zapinki ze stopu miedzi grupy A. III, serii głównej; prawdopodobnie od nr 1. Zach. dług. 1,7 cm. 4. Fragment sprężyny ze szpilą od zapinki ze stopu miedzi, prawdopodobnie grupy A. III. Zach. dług. 1,7 cm. Datowanie: OWR, faza B1? Obiekt 137 (tabl. LXXXIII/137): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 39 cm od powierzchni gruntu; środkowa część zniszczona przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama zapewne pierwotnie owalna, o przypuszczalnych wym. 129 × 70– –114 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości do 16 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna oraz bardzo drobne przepalone kości. W obiekcie znaleziono drobne ułamki ceramiki (1), o charakterze wtórnym. I. Nieokreślony. Inwentarz: 1. Pięć bardzo małych i niecharakterystycznych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR? Obiekt 138 (tabl. LXXXIII/138): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 39 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 110 × 120 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 45 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z drobnymi węglami drzewnymi oraz bardzo drobne przepalone kości. Poniżej zarysu dna jamy kilkucentymetrowe warstwy spływowe barwy czarnej. W obiekcie odkryto ułamki ceramiki (1). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. LXXXIII/138): 1. Dwa fragmenty ceramiki, w tym wylew o pogrubionym brzegu i facetowanej krawędzi. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. wylewu 1,4 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 139 (tabl. LXXXIV/139): grób ciałopalny, jamowy, czysty (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 45 cm od powierzchni gruntu; od południa nieznacznie naruszony II. KATALOG przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 66 × 51 cm, w profilu V-kształtna, o miąższości dochodzącej do 26 cm. Wypełnisko stanowił ciemnoszary, zbity piasek. W stropie znaleziono ramię klamry (1), a kilka centymetrów niżej drugą część zabytku; przy klamrze liczne przepalone kości. Na głęb. 50 cm w południowej części obiektu naczynko (2) zawierające przepalone kości. W stropie jamy dwa ułamki ceramiki (3), o charakterze wtórnym. I. Jama: Iuvenis (20 lat) oraz przystawka: nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXXXIV/139, CXCVIII:5): 1. Fragmentarycznie zachowana klamra żelazna dwuczłonowa hakowa. Długie ramię taśmowate o podniesionych krawędziach zakończone profilowanym uszkiem, krótkie taśmowate z haczykowatym zaczepem. Zach. dług. ok. 18,5 cm i 13,8 cm. 2. Naczynie miniaturowe typu VIII.J, o ściankach doniczkowatych; krawędź prosto ścięta. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie wyświecana, czarna, wew. zniszczona. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia. Wys. 5 cm, średn. wylewu 6,8 cm, średn. dna 4,8 cm. 3. Dwa małe i niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 140 (tabl. LXXXV/140): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 34 cm od powierzchni gruntu; w stropie ślady po orce. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 75 × 55 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 32 cm; w części wschodniej zaburzona przez norę zwierzęcą. Wypełnisko grobu stanowiła zbita spalenizna, z nielicznymi węglami drzewnymi. Na powierzchni ułamek ceramiki o charakterze wtórnym (5), w centralnej części jamy uszkodzona popielnica (4). Zabytki i przepalone kości znajdowały się w dolnej części naczynia – od góry zapinka (1), niżej umbo (2) i grot (3). I. Dorosły, mężczyzna (?). Inwentarz (tabl. LXXXV/140, LXXXVI/140, CXC:2): 1. Uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski profilowany. Pochewka pełna. Zach. dług. 5,6 cm, wys. 3 cm. 2. Umbo żelazne typu B.7A, o pionowym kołnierzu, niskiej stożkowatej pokrywie i długim kolcu. Na brzegu cztery nity o kolistych, płaskich główkach i krótkich trzpieniach z podkładką. W kopule dwa otwory, będące efektem uderzenia ostrym przedmio- | 55 tem. Średn. 16,4 cm, w tym szer. brzegu 3,2–3,5 cm, wys. 9,5 cm. 3. Uszkodzony grot żelazny odmiany L/1, o liściu wyodrębnionym od tulejki długim łagodnym łukiem, z największą szerokością przypadającą poniżej połowy długości liścia. Żeberko w przekroju ostre. Zach. dług. 35,3 cm, w tym tulejka 9,3 cm, szer. liścia 3,3 cm. 4. Zrekonstruowane naczynie gliniane wazowate typu V.L, o podciętej dolnej części brzuśca, zdobione w górnej partii brzuśca wątkiem plastycznym segmentowym (pseudouszka i koliste tarczki); brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. ok. 28,5 cm, średn. wylewu ok. 30 cm, średn. dna 15,2 cm. 5. Fragment dna naczynia z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 141 (tabl. LXXXIV/141): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 33 cm od powierzchni gruntu; uszkodzony od strony południowej przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama najpewniej kolista, o średn. ok. 80 cm, w profilu nieregularnie nieckowata o miąższości do 20 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglem drzewnym. Poniżej zarysu dna jamy warstwy spływowe w postaci soczewek czarnej ziemi. W północno-wschodniej części obiektu na głęb. 41 cm skupisko bardzo drobnych przepalonych kości, a na głęb. 48 cm fragment ceramiki (1). I. Nieokreślony. Inwentarz: 1. Bardzo mały, niecharakterystyczny fragment ceramiki pradziejowej. Datowanie: MOPR? Obiekt 142 (tabl. LXXXV/142): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H11) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 34 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 124 × 82 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 28 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza) oraz bardzo drobne przepalone kości. W stropie odkryto drobne ułamki ceramiki (2), w tym o charakterze wtórnym (3) oraz fragment zapinki (1) na głęb. 42 cm. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. 56 | Brzyno, stanowisko 7. Inwentarz (tabl. LXXXV/142): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Zach. dług. 4,2 cm, wys. 2,8 cm. 2. Cztery niecharakterystyczne fragmenty ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. 3. Dwa fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 143 (tabl. LXXXVII/143): grób ciałopalny, popielnicowy?, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 39 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 70 × 62 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 10 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. W obiekcie odkryto ułamki naczynia (1), przypuszczalnie popielnicy oraz bardzo drobne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXXXVII/143): 1. Fragmenty dużego naczynia glinianego, w tym ułamki dna i brzuśca zdobione poziomą linią rytą. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Średn. dna ok. 18,2 cm, grub. ścianki 0,6–1 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 144 (tabl. LXXXIV/144): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 42 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna o wym. 70 × 68 cm, w profilu V-kształtna, o miąższości do 22 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna z bardzo drobnymi węglami drzewnymi. Na głęb. 49 cm znaleziono trzy fragmenty ceramiki (1), o charakterze wtórnym. Kości nie zachowały się. Inwentarz: 1. Trzy niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR? Obiekt 145 (tabl. LXXXVII/145): grób ciałopalny, zniszczony (ar H12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 35 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 49 × 43 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 11 cm. Wypełnisko stanowiła czarna, zbita ziemia. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 146 (tabl. LXXXVIII/146): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu; od strony wschodniej zniszczony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama owalna, o zach. wym. 91 × 82 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 30 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna zawierająca węgiel drzewny (brzoza) i bardzo drobne przepalone kości. W stropie wyraźne ślady po orce i ułamek ceramiki (8), o charakterze wtórnym. W obiekcie odkryto rozproszone fragmenty ceramiki pochodzące od jednego dużego naczynia (3) oraz czterech małych naczyń (4–7). W obrębie zniszczenia znaleziono dwa okucia (1) na głęb. 46 cm i fragment tarczki (2) na głęb. 53 cm, najpewniej te ostatnie zabytki należy łączyć z pierwotnym wyposażeniem grobu. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. LXXXVIII/146): 1. Dwa fragmenty okuć żelaznych rynienkowatych; jedno o łukowatym, drugie o prostym przebiegu. Zach. dług. 3,1 cm i 1,8 cm, wys. 0,6 cm, szer. 0,8 cm. 2. Fragment kolistej tarczki żelaznej, o profilowanej krawędzi, zdobionej na obwodzie repusowanymi żeberkami układającymi się promieniście. Zach. wym. 3,2 × 3,8 cm. 3. Fragmenty dużego naczynia glinianego, w tym ułamki brzuśca i dna. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,6–1 cm. 4. Zrekonstruowane, uszkodzone naczynie gliniane miniaturowe typu VIII.L, o podciętej dolnej części brzuśca. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie gładka, jasnobrunatna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 6,6 cm, średn. dna 3,8 cm. 5. Zrekonstruowane naczynie gliniane miniaturowe typu VIII.B, o zaokrąglonym profilu; brzeg nieznacznie pogrubiony, krawędź zaokrąglona. Powierzchnia zew. chropowacona, brunatna, wew. szorstka, szara. Domieszka w glinie białego, średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 8,4 cm, średn. wylewu 10,7 cm, średn. dna 7,2 cm. 6. Zrekonstruowane naczynie gliniane miniaturowe typu VIII.B, o zaokrąglonym profilu; brzeg pogru- II. KATALOG biony od strony wewnętrznej, krawędź zaokrąglona. Powierzchnia zew. i wew. zniszczone, delikatnie wtórnie przepalona. Domieszka w glinie białego, drobnego tłucznia z udziałem miki. Wys. 6,5 cm, średn. wylewu 7 cm, średn. dna 4,3 cm. 7. Zrekonstruowana dolna część małego naczynia glinianego. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie gładka, brunatna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 7 cm, średn. dna 6,8 cm. 8. Jeden fragment naczynia z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, faza A3? Obiekt 147 (tabl. LXXXVII/147): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar H12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 26 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 120 × 90–115 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 28 cm. W stropie owalna soczewka brunatnej ziemi (najpewniej negatyw po kamieniu) i ślady po orce. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglem drzewnym (brzoza). W grobie fragmenty dużego naczynia (2), przypuszczalnie popielnicy oraz fragment nitu (1) na głęb. 30 cm. Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXXVII/147): 1. Fragment nitu żelaznego od umba. Wym. 2,4 × 1,6 cm. 2. Fragmenty dużego naczynia, zdobionego wątkiem bogato zróżnicowanym; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. gładka, czarna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,4–0,6 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 148 (tabl. LXXXVIII/148): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ary G/H12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 49 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 62 × 50 cm, w profilu nieregularnie V-kształtny, o miąższości dochodzącej do 21 cm. Wypełnisko stanowiła zbita czarna ziemia. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? | 57 Obiekt 149 (tabl. LXXXIX/149): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 27 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 127 × 82–90 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 30 cm. W stropie soczewka brunatnej ziemi (przypuszczalnie negatyw po kamieniu) oraz ślady po orce. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza), tworzącymi wyraźną koncentrację po spalonym drewnie. W obiekcie odkryto kilka ułamków ceramiki (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz: 1. Pięć fragmentów ceramiki, w tym bardzo zniszczony facetowany wylew. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: MOPR Obiekt 150 (tabl. XC/150): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 21 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 73 × 63–67 cm, w profilu nieregularnie wannowata, o miąższości do 27 cm. Wypełnisko ciemnoszare, z węglami drzewnymi (brzoza). W stropie ułamki ceramiki, drobne przepalone kości, a także kółko (7) i fragment ramy (6). Uszkodzona popielnica (12) umieszczona w środkowej części jamy. W naczyniu poniżej połowy jej wysokości złożono zgięty miecz (3), grot (10), którego końce „obejmowały” miecz i umbo (8); wewnątrz umba umieszczono mniejsze przedmioty (1, 2, 5, 9, 11), w tym pozostałe dwa kółka (7); bezpośrednio przy umbie pochwa miecza (4) i naczynko (13) z kośćmi. I. Maturus (30–50 lat), mężczyzna (?). Inwentarz (tabl. XC/150 – XCIII/150, CXCII:1–3, CXCVII:2): 1. Uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji środkowolateńskiej typu I. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Nóżka zdobiona nacinaniem układającym się we wzór jodełki. Dług. 7,1 cm, wys. 2,2 cm. 2. Nieznacznie uszkodzona zapinka o konstrukcji środkowolateńskiej typu I. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Dług. 5,6 cm, wys. 2 cm. 3. Czterokrotnie zgięty miecz żelazny obosieczny odmiany II/1b. Dolna część trzpienia rękojeści dzwonowato rozszerzona, z analogicznym jelcem. Na kulistej gałce rękojeści delikatne poziome linie ryte. Sztych krótki ostrołukowaty, głownia w przekroju soczewkowata z dwoma struzinami tworzącymi żeberko. Wzdłuż całej długości głowni puncowanie. 58 | Brzyno, stanowisko 7. Dług. całkowita 92,5 cm, w tym trzpienia 14,5 cm, szer. 3,5–4,5 cm. 4. Pięciokrotnie zwinięta pochwa żelazna miecza zbliżona do typu 1a (Paruszewice). Wylot dzwonowaty, zawieszka krótka o symetrycznych, owalnych płytkach do nitów, trzewik z ostrogowatym występem i wąsami, wysoki z luźno rozmieszczonymi poprzeczkami (na jednej zdobione koliste tarczki). W górnej części pochwy klamra obejmująca: z przodu zdobiona poziomo ustawionymi dwoma poprzeczkami z esownicami, trzecia poprzeczka prosta, stykająca się z symetrycznie umieszczoną pionową listewką; z tyłu klamry trójkątne płytki spinające konstrukcję. Dług. ok. 82 cm, szer. 5,3–3,3 cm. 5. Klamerka żelazna pierścieniowa z zaczepem na występie i bocznymi skrzydełkami typu K.49; zaczep zdobiony krzyżującymi się liniami rytymi. Dług. 4,2 cm, wys. 1,2 cm, średn. kółka 2,5 cm. 6. Fragment ramy żelaznej, pierwotnie o owalnym zarysie i rombowatym przekroju. Zach. wym. 2,6 cm × 2,8 cm. 7. Trzy kółka żelazne o rombowatym przekroju. Średn. 2,5 cm, 2,6 cm i 2,7 cm. 8. Uszkodzone umbo żelazne typu B.5, o stożkowatej wklęsłej kalocie wyciągniętej w tępo zakończony szpic. Na brzegu prawdopodobnie osiem otworów na nity (dwa zachowane na brzegu, w dwóch pozostałości trzpieni, w tym jeden z podkładką). Od spodu, w miejscu przejścia brzegu w kołnierz, prostokątna taśma wzmacniająca. Średn. do 16,3 cm, zach. wys. 6,3 cm. 9. Pięć uszkodzonych nitów żelaznych umba, w tym trzy lepiej zachowane, o główkach kolistych, płaskich oraz 11 ułamków trzpieni. Średn. główek od 2,2 cm do 2,4 cm. 10. Nieznacznie uszkodzony, jednokrotnie zgięty grot żelazny odmiany S/3, war. 2, o szerokim liściu z wydatnym żeberkiem, przechodzącym krótkim łukiem w tulejkę. Na skrzydełku liścia jedno wycięcie umiejscowione na największej szerokości. Ornament umieszczony po obu stronach liścia, w postaci nieregularnych punktów. Zach. dług. 41 cm, w tym tulejka 8,5 cm, szer. liścia 4,8 cm. 11. Uszkodzony tok żelazny tulejkowaty. Dług. 4,8 cm, średn. 1,4 cm. 12. Zrekonstruowany, uszkodzony wąskootworowy garnek gliniany typu I.E, o baniastym brzuścu. W górnej części brzuśca ślady wątku plastycznego w postaci sześciu kolistych tarczek. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. bardzo starannie wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 39 cm, średn. wylewu ok. 21 cm, średn. dna 16,8 cm. 13. Asymetryczne naczynie miniaturowe typu VIII.L, o wydzielonej dolnej części brzuśca; krawędź facetowana. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. 4,4 cm, średn. wylewu 11 cm, średn. dna 6,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 151 (tabl. LXXXIX/151): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 24 × 20 cm, w profilu nieregularnie V-kształtna, o miąższości do 15 cm. Wypełnisko czarne. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 152 (tabl. LXXXIX/152): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 75 × 58 cm, w profilu nieckowata, o miąższości dochodzącej do 24 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z bardzo drobnymi węglami drzewnymi. W stropie odkryto dwa fragmenty zapinki (1) oraz ułamki ceramiki pochodzące od dwóch naczyń (2, 3). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. LXXXIX/152): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji środkowolateńskiej typu I. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. 1,3 cm i 1,6 cm. 2. Zrekonstruowane naczynko gliniane typu VIII.B, o zaokrąglonym profilu; brzeg pogrubiony, krawędź zaokrąglona. Powierzchnia zniszczona, wtórnie przepalona. Zach. wys. ok. 10,5 cm, średn. wylewu 11,5 cm, średn. dna ok. 7 cm. 3. Cztery fragmenty ceramiki z jednego naczynia, w tym wylew, o pogrubionym brzegu i facetowanej krawędzi. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,4–0,6 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3? II. KATALOG Obiekty 153A i 153B (tabl. XCIV/153A i 153B): dwa groby ciałopalne z resztkami stosu, popielnicowy (153A) i jamowy (153B) (ar G12) Na głęb. 37 cm od poziomu gruntu wyróżniono zarys jamy o kształcie ósemkowatym i wym. 175 × 60 i 115 cm. W profilu wydzieliły się dwie jamy: większa (153A – wym. ok. 120 × 115) wannowata, o miąższości do 35 cm oraz mniejsza (153B – wym. ok. 55 × 60 cm) nieregularna, o miąższości do 25 cm. Wypełnisko obiektu 153A stanowiła zbita spalenizna. Na głęb. 45 cm, nad urną (10), znajdował się średniej wielkości kamień. W jamie duża ilość ułamków ceramiki i rozproszone zabytki (1–9), zalegające na głęb. od 55 do 67 cm, pierwotnie znajdujące się w zniszczonej popielnicy. Przepalone kości rozproszone po całej jamie, głównie przy ułamkach naczynia. Wypełnisko mniejszej jamy (153B) stanowiła zbita spalenizna, w której zaobserwowano silnie przepalone kości. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. I. 153A: dorosły (?). Inwentarz 153A (tabl. XCIV/153A): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka ramowata zdobiona przy krawędziach liniami rytymi i nacięciami; zew. część łożyska igły zdobiona jodełką. Zach. dług. 2,4 cm i 2,2 cm. 2. Dwa fragmenty drutu żelaznego, być może od zapinki. Zach. dług. 1,7 cm i 2 cm. 3. Okucie żelazne C-kształtne, zdobione przy krawędziach wybijanymi punktami. Dług. 7,6 cm, szer. 1,2 cm. 4. Dwa fragmenty zniszczonej blachy żelaznej od umba; jedna zwinięta, druga z zachowanym połowicznie otworem i przyczepionym drucikiem (być może od zapinki). Wym. 4,2 × 2,8 cm i 3 × 1,1 cm. 5. Dwa fragmenty blachy żelaznej, najpewniej od miecza. Wym. 3,5 × 12,7 cm i 2,5 × 1,2 cm. 6. Ogniwko żelazne wykonane z zagiętego drutu, najpewniej od ryfki. Wym. 1,9 × 1,5 cm. 7. Pięć nitów żelaznych, o kolistych, płasko-wypukłych główkach i ułamek trzpienia; trzpienie w przekroju koliste. Dwa nity z podkładkami, zdobionymi promieniście. Średn. główek od 2,5 cm do 3,5 cm, wys. trzpieni 1,5–1,6 cm. 8. Dwa trzpienie żelazne, prawdopodobnie od nitów rękojeści miecza. Zach. dług. 2,2 cm, 1,9 cm, 1,5 cm i 1,7 cm. 9. Pięć fragmentów przedmiotów żelaznych. Zach. dług. 1,9 cm, 1,6 cm, 1,2 cm i 0,7 cm. 10. Fragmenty silnie zniszczonego dużego naczynia glinianego o trójczłonowej budowie, zdobionego wątkiem plastycznym w postaci małych uszek umieszczonych w górnej części brzuśca. Powierzchnia zew. | 59 zniszczona, pierwotnie gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem dużej ilości miki. Grub. ścianki 0,6–1 cm. Datowanie 153A: MOPR, faza A3? Inwentarz 153B: brak Datowanie 153B: MOPR Obiekt 154 (tabl. XCV/154): grób ciałopalny, jamowy, czysty (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 27 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 70 × 60 cm, w profilu wannowata, o miąższości do 23 cm. Wypełnisko stanowił ciemnobrunatny piasek. W stropie kamień, przy nim na głęb. 44–45 cm zabytki i zwarte skupisko kości, umieszczone najpewniej pierwotnie w organicznym pojemniku. I. Adultus (25–35 lat), kobieta (?). Inwentarz (tabl. XCV/154): 1. Nieznacznie uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą, pochewka ramowata. Dług. 4,5 cm, wys. 1,5 cm. 2. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu A. 18a. Sprężyna sześciozwojowa z górną cięciwą. Pochewka ażurowa z ornamentem schodkowym. Zach. dług. 2,5 cm i 2,3 cm. 3. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty typu Ib, o trzonku tordowanym. Dług. ostrza 7 cm, zach. dług. uchwytu 1,8 cm, szer.: ostrza 1,5 cm, rękojeści 0,4 cm. 4. Uszkodzona igła żelazna z uszkiem. Zach. dług. 6,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 155 (tabl. XCVI/155): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 61 cm od powierzchni gruntu; uszkodzony przez rów nowożytny i orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 115 × 112 cm, w profilu wannowata, o miąższości do 40 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. W rowie nowożytnym ułamki ceramiki (3) o charakterze wtórnym. Na głęb. 66 cm w jamie odkryto trzpienie nitów miecza (1), na głęb. 88 cm okucie pochwy miecza (2), a na dnie jamy (głęb. 95 cm) zwinięty miecz (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XCVI/155): 1. Uszkodzony, dwukrotnie zgięty miecz żelazny jednosieczny typu B/1 wg M. Biborskiego (1978), o smukłej i niemal prostej głowni. Sztabka rękojeści wyodrębniona obustronnie z sześcioma nitami, dwa 60 | Brzyno, stanowisko 7. u podstawy głowni. Zach. dług. ok. 66 cm, w tym trzpień 9,5 cm, szer. 3,2–4,8 cm. 2. Okucie C-kształtne o trójkątnie rozszerzonych końcach, zdobionych linią rytą i fragmenty okuć. Dług. 5,5 cm, pozostałe zach. dług. 1,8 cm, 1,6 cm, 1,3 cm i 1 cm. 3. Trzy niecharakterystyczne fragmenty ceramiki z dolnej części brzuśca dużego naczynia, o charakterze wtórnym. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,9–1,4 cm. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 156 (tabl. XCVII/156): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 49 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama niemal kolista, o średn. 84 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości dochodzącej do 23 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. W centralnej części jamy uszkodzona popielnica (5), zawierająca bardzo drobne przepalone kości. Zabytki metalowe grupowały się przy naczyniu (1, 2, 4), przy zachodniej krawędzi obiektu fragment zapinki (3). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XCVII/156): 1. Uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu N-b. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski, stosunkowo szeroki. Pochewka ażurowa z jednym kolistym otworem. Na zew. stronie łożyska dla igły ukośne nacięcia. Dług. 5,7 cm, wys. ok. 2,7 cm. 2. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą, pochewka ażurowa z motywem sześciokąta i kółek. Kabłąk zdobiony jodełką, linie ryte i karbowanie przy krawędzi i na zew. stronie łożyska pochewki. Zach. dług. 2,7 cm i 3,2 cm. 3. Nóżka i pochewka zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej, prawdopodobnie typu N-a. Pochewka ażurowa z motywem sześciokąta i kółek; linie ryte i karbowanie przy krawędzi i na zew. stronie łożyska. Zach. dług. 4,3 cm. 4. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty. Zach. dług. 7,5 cm. 5. Zrekonstruowana dolna część dużego naczynia glinianego. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 20,5 cm, średn. dna 20 cm. Datowanie: MOPR, faza A3/B1 Obiekt 157 (tabl. XCVIII/157): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 32 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama kolista, o średn. do 52 cm, w profilu nieregularnie nieckowata o miąższości do 26 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia z silnie przepalonymi kośćmi. W stropie soczewka brunatnej ziemi, być może negatyw po kamieniu. Na głęb. 50 cm ułamek ceramiki (1). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: 1. Jeden łuszczeń ceramiki pradziejowej. Powierzchnie obustronnie zniszczone. Domieszka w glinie białego i różowego drobnego tłucznia. Datowanie: MOPR? Obiekt 158 (tabl. XCVIII/158): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu (ary G11/12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 27 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 92 × 105 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 47 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z bardzo drobnymi węglami drzewnymi. W stropie widoczne dwie soczewki brunatnej ziemi, przypuszczalnie negatywy po kamieniach oraz krzemień (3) na głęb. 28 cm. Na głęb. 55 cm natrafiono na nożyk (1), a nieco głębiej (58 cm) na ułamki ceramiki (2). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XCVIII/158, CXCII:6): 1. Bardzo dobrze zachowany nożyk żelazny sierpikowaty typu Ib, o tordowanym trzonku i z koliście zawiniętym uchem. Dług.: ostrza 5 cm, uchwytu 6,4 cm, szer.: ostrza 1,8 cm, uchwytu 0,5 cm. 2. Dwa małe niecharakterystyczne fragmenty ceramiki. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie drobnoziarnistego białego tłucznia z udziałem miki. 3. Odłupek łuszczniowy krzemienia pomorskiego (eneolit – wczesna epoka żelaza), o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR, fazy A2–A3 Obiekt 159 (tabl. XCV/159): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 60 cm od powierzchni gruntu; naruszony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 120 × 90 cm, w profilu wannowata, o miąższości do 32 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. W stropie cztery kamienie (dalsze cztery widoczne w profilu jamy) II. KATALOG i soczewka brunatnej ziemi, najpewniej negatyw po kamieniu. Na głęb. 68–70 cm odkryto nożyk z igłą (2, 3) oraz fragment zapinki (1). Kości nie zachowały się. II. Sznurek wełniany przy zabytku nr 2. Inwentarz (tabl. XCV/159): 1. Fragment zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Poniżej grzebyka para wybitych oczek. Zach. dług. 3,2 cm. 2. Uszkodzony nożyk żelazny sierpikowaty typu Ib, o trzonku tordowanym; do ostrza przywarta igła (por. nr 3). Przy nasadzie rękojeści owijka ze sznureczka. Zach. dług. ostrza 6,7 cm, zach. dług. uchwytu 2,9 cm, szer.: ostrza 1,6 cm, uchwytu 0,4 cm. 3. Fragmenty igły żelaznej zespolonej z nożykiem (por. nr 2). Zach. dług. 4,7 cm i 1,3 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 160 (tabl. XCVIII/160): grób inhumacyjny (ar H11) Na głęb. 50 cm od powierzchni gruntu zarysowała się słabo czytelna jama grobowa kształtu prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami, o wym. 164 × 72– 80 cm, wydłużona po osi północ–południe. Na tym poziomie znaleziono ułamek ceramiki (3) o charakterze wtórnym. Na głęb. 73 cm jama nieco zmieniła rozmiary (155 × 82–84 cm). Na tym poziomie w północnej części jamy odkryto fragmenty dwóch zapinek (1, 2). Kości szkieletu nie zachowały się. II. Sznurek i tkanina wełniana przy zabytkach nr 1 i 2. Inwentarz (tabl. XCVIII/160): 1. Nóżka zapinki ze stopu miedzi, najpewniej typu A. 128. Zach. dług. 1 cm. 2. Fragment kabłąka i nóżki zapinki ze stopu miedzi, najpewniej typu A. 128. Zach. dług. 2 cm. 3. Jeden fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, faza B2/C1? Obiekt 161 (tabl. XCIX/161): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 35 × 30 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 6 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia, na poziomie wyróżnienia, od strony wschodniej kamień, w centralnej części jamy przydenna część popielnicy (1) z drobnymi przepalonymi kośćmi. I. Nieokreślony. | 61 Inwentarz (tabl. XCIX/161): 1. Zrekonstruowana dolna część naczynia glinianego, o dnie zdobionym rytym krzyżem. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 4,2 cm, średn. dna 6,5 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 162 (tabl. XCIX/162): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniony na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu; od strony północno-zachodniej i południowej uszkodzony przez orkę. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 45 × 30 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 9 cm. Wypełnisko stanowiła czarnobrunatna ziemia. W centralnej części jamy przydenna część zniszczonej popielnicy (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. XCIX/162): 1. Przydenna część małego naczynia glinianego. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. zniszczona. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem dużej ilości miki. Zach. wys. 4,5 cm, średn. dna 9 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 163 (tabl. XCIX/163): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniony na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu; od strony południowej uszkodzony przez orkę. W rzucie poziomym jama pierwotnie owalna o zach. wym. ok. 33 × 28 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do ok. 18 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 164 (tabl. C/164 i 165): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar I10) Zarys spągu obiektu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu; od strony zachodniej uszkodzony przez jamę grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego lub wędrówek ludów (obiekt 165). W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 65 × 62 cm i miąższości do 3 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? 62 | Brzyno, stanowisko 7. Obiekt 165 (tabl. C/164 i 165): grób inhumacyjny (ar I10) Na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu ukazała się nieregularnie owalna jama grobowa, o wym. ok. 265 × 55–95 cm, wydłużona po osi północ–południe; od strony zachodniej jama uszkodziła grób ciałopalny prawdopodobnie z młodszego okresu przedrzymskiego (obiekt 164). Północną część obiektu zajmował wkop, najpewniej o charakterze wtórnym. Na głęb. 67 cm jama nieznacznie zmieniła wymiary (250 cm × 60–90 cm) i zarysowało się niemal prostokątne wypełnisko kłody, o wym. 215 × 30–45 cm. Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: OWR–OWL Obiekt 166 (tabl. XCIX/166): grób ciałopalny, popielnicowy?, z resztkami stosu, uszkodzony (ar E6) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 5 cm od poziomu gruntu; od zachodu uszkodzony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. zach. ok. 65 × 35 cm, w profilu nieckowata, o miąższość do ok. 17 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna. W obiekcie odkryto ułamki naczynia (1), przypuszczalnie popielnicy, a także jeden ułamek ceramiki (2), o charakterze wtórnym oraz bardzo drobne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. XCIX/166): 1. Zrekonstruowana przydenna część naczynia. Powierzchnia zew. gładka, ciemnobrunatna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 4,5 cm, średn. dna 9 cm. 2. Jeden ułamek ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR Obiekt 167 (tabl. C/167): grób ciałopalny, popielnicowy?, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 18 cm od powierzchni gruntu; uszkodzony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 39 × 30 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 16 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna i czarna ziemia. W obiekcie odkryto ułamki ceramiki (1), przypuszczalnie popielnicy. Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. C/167): 1. Zrekonstruowana przydenna część małego naczynia. Powierzchnia zew. gładka, ciemnobrunatna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 4,5 cm, średn. dna 7,4 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 168 (tabl. CI/168): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ary G12/13) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 36 cm od powierzchni gruntu; zniszczony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. 52 × 45 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 13 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna. W północnej części obiektu mały kamień. W obiekcie odkryto jeden ułamek ceramiki (1), dalsze trzy fragmenty tego naczynia znaleziono pomiędzy obiektami 167 a 168. Kości nie zachowały się. Inwentarz: 1. Cztery niecharakterystyczne fragmenty ceramiki pochodzące od jednego naczynia. Powierzchnia zew. gładka, wyświecana, wew. wygładzana, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: MOPR Obiekt 169 (tabl. CI/169): grób ciałopalny, zniszczony (ar H12) Zarys spągu grobu wyróżniono na głęb. ok. 19 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 60 × 35 cm, w profilu miąższość sięgała do 4 cm. Wypełnisko stanowiła szarobrunatna ziemia przemieszana z małą ilością spalenizny. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 170 (tabl. CI/170): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. ok. 35 cm od powierzchni gruntu; od południa zniszczony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym zachowane wymiary jamy wynosiły 90 × 34 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do ok. 13 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 171 (tabl. CI/171): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H12) Zarys spągu obiektu wyróżniono na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu; zniszczony przez orkę i wkop II. KATALOG współczesny. W rzucie poziomym jama nieregularna, o zach. wym. ok. 70 × 42 cm, w profilu miąższość dochodziła do ok. 6 cm. Wypełnisko stanowiła szarobrunatna ziemia przemieszana ze spalenizną. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 172 (tabl. CI/172): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar H12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. ok. 17 cm od powierzchni gruntu; w stropie wyraźne ślady zniszczenia przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. ok. 72 × 55 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 15 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 173 (tabl. CI/173, CLXXXII:2): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ary G/H12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 18 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 97 × 80 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 23 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna zawierająca nieliczne silnie przepalone kości. W stropie grobu i w profilu duża soczewka brunatnej ziemi – przypuszczalnie negatyw po kamieniu, w jej granicach niewielki kamień. W jamie, na głęb. 32–33 cm, odkryto fragmenty od dwóch zapinek (1, 2). Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz (tabl. CI/173): 1. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna sześciozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. 1,6 cm i 1,8 cm. 2. Dwa fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Grzebyk kabłąka niski i wąski. Zach. dług. 3,5 cm i 1,4 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 174 (tabl. CII/174): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 35 cm od powierzchni gruntu, zniszczony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. ok. 62 × 46 cm, w profilu nieregularna, o miąższości dochodzącej do 20 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna, z węglami drzewnymi (brzoza). W centralnej | 63 części jamy dolna część popielnicy (2) zawierająca zapinkę (1) i bardzo nieliczne przepalone kości. I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. CII/174): 1. Nieznacznie uszkodzona zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej i delikatnie wygiętym kabłąku typu N-a. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Pochewka pełna. Dług. 5,3 cm, wys. ok. 1,7 cm. 2. Zrekonstruowana przydenna część naczynia, o podciętej dolnej części brzuśca. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 6,4 cm, średn. dna 7,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A3 Obiekt 175 (tabl. CII/175, CLXXXII:3): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 38 cm od powierzchni gruntu; w stropie ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. ok. 55 × 45 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 26 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna. W obiekcie odkryto jeden ułamek ceramiki (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. CII/175): 1. Silnie zniszczona górna część małego naczynia; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. Powierzchnia zew. zniszczona, pierwotnie wyświecana, czarna, wew. zniszczona. Glina z domieszką białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. 2,8 cm, średn. wylewu 10,5 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 176 (tabl. CII/176, CLXXXII:4): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 18 cm od powierzchni gruntu; w stropie ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. ok. 75 × 70 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 13 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza) i silnie rozdrobnionymi przepalonymi kośćmi. W północnej części jamy, na głęb. 23 cm, odkryto fragment przedmiotu (1). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. CII/176): 1. Fragment drutu żelaznego od igły lub szpili zapinki. Zach. dług. 3,2 cm. Datowanie: MOPR 64 | Brzyno, stanowisko 7. Obiekt 177 (tabl. CII/177): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ary G12/13) Zarys spągu obiektu wyróżniono na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu; w stropie ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o zach. dług. ok. 100 cm, w profilu miąższości do 2 cm. Wypełnisko stanowiła szarobrunatna ziemia ze śladami spalenizny. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 178 (tabl. CII/178): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys spągu grobu wyróżniono na głęb. 41 cm od powierzchni gruntu; w stropie widoczne ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o zach. wym. 67–60 cm, w profilu miąższość do 7 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia, zawierająca bardzo małą ilość silnie przepalonych kości. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 179 (tabl. CIII/179): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 15 cm od powierzchni gruntu; w stropie ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. ok. 105 × 95 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 24 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza), poniżej której wystąpiła warstwa szarobrunatnej ziemi zmieszanej ze spalenizną. W stropie dwie brunatne soczewki, interpretowane jako negatywy po kamieniach. W północnej części jamy natrafiono na zniszczoną popielnicę (3), w której odkryto liczne węgle drzewne (brzoza), przepalone kości, a także zabytki: fragment przedmiotu (2) i ułamki zapinki (1). I. Maturus (30 lat), kobieta (?). Inwentarz (tabl. CIII/179): 1. Trzy fragmenty zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej. Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą. Zach. dług. 1,8 cm, 1,9 cm i 1,2 cm. 2. Mały fragment przedmiotu ze stopu miedzi. Zach. dług. 1,1 cm 3. Zrekonstruowana część garnka glinianego prawdopodobnie typu I.E, o baniastym brzuścu. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoi średnioziarnistego tłucznia z udziałem dużej ilości miki. Zach. wys. 24 cm, średn. dna 14,8 cm. Datowanie: MOPR, faza A3? Obiekt 180 (tabl. CIV/180): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. 40 × 35 cm, w profilu o miąższości do 9 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia. W stropie odkryto jeden ułamek ceramiki (1). Kości nie zachowały się. Inwentarz: 1. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, bardzo drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: MOPR Obiekt 181 (tabl. CIII/181): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 31 cm od powierzchni gruntu; w stropie widoczny ślad po wkopie, najpewniej nowożytnym. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. 65 × 60 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 19 cm. Wypełnisko stanowiła czarna ziemia. W obiekcie odkryto kilka ułamków ceramiki (1), w tym ułamek o charakterze wtórnym (2). Kości nie zachowały się. Inwentarz (tabl. CIII/181): 1. Siedem fragmentów ceramiki, najpewniej z jednego naczynia, w tym ułamek pogrubionego brzegu o facetowanej krawędzi, a także ułamek zdobiony ornamentem rytym. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, czarna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Grub. ścianki 0,7 cm. 2. Jeden fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: MOPR Obiekt 182 (tabl. CIV/182): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 27 cm od powierzchni gruntu; w stropie ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o zach. wym. 74 × 70 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 13 cm. Wypełnisko stanowiła czarna i szarobrunatna ziemia. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? II. KATALOG Obiekt 183 (tabl. CIV/183): grób ciałopalny, popielnicowy z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 34 cm od powierzchni gruntu; od strony południowo-zachodniej zniszczony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularna, o szer. 40 cm, w profilu nieckowata, o miąższości do 15 cm. Wypełnisko stanowiła spalenizna. Na głęb. 35–36 cm przy ułamkach popielnicy (3) odkryto zabytki (1, 2) oraz przepalone kości. I. Maturus (?) (30–50 lat), kobieta (?) Inwentarz (tabl. CIV/183): 1. Trzy fragmenty blachy żelaznej, w tym jeden zagięty, przypuszczalnie pochodzących z umba. Wym. 4,8 × 1,5 cm, 4 × 3 cm, 2,7 × 2,2 cm. 2. Fragment trzpienia żelaznego, przypuszczalnie od nitu. Zach. dług. 1 cm. 3. Czterdzieści cztery fragmenty dużego naczynia glinianego, w tym zrekonstruowane dno i ułamek zniszczonego wylewu, o brzegu pogrubionym i facetowanej krawędzi. Powierzchnia zew. wyświecana, czarna, wew. wygładzana, gładka. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Zach. wys. ok. 15 cm, średn. dna ok. 17,5 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 184 (tabl. CV/184): grób ciałopalny, jamowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 40 cm od powierzchni gruntu; na powierzchni ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. ok. 140 × 115 cm, w profilu nieregularna miąższość do 19 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna i niewielka ilość bardzo drobnych przepalonych kości. W stropie fragment zapinki? (1). I. Nieokreślony. Inwentarz (tabl. CV/184): 1. Fragment zapinki żelaznej. Zach. dług. 2,6 cm. Datowanie: MOPR Obiekt 185 (tabl. CVI/185): grób ciałopalny, popielnicowy, z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 28 cm od powierzchni gruntu; na obrzeżach ślady zniszczenia przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o zach. wym. 115 × 105 cm, w profilu nieregularna, o miąższości do 25 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna i nieliczne przepalone kości. W stropie, w części centralnej, nieregularna soczewka brunatnej ziemi – najpewniej negatyw po kamieniu. W zniszczonej popielnicy (7) odkryto zabytki (1–6), węgiel drzewny | 65 (brzoza) oraz przepalone kości. Zabytki znajdowały się w dolnej części urny, wyżej ułożono drobne zabytki (1, 2, 4, 6), przy dnie umbo (4), a niżej zwinięty grot (5). I. Maturus (30–50 lat), mężczyzna (?). Inwentarz (tabl. CVI/185 – CVIII/185, CLXXXIX:5): 1. Zapinka żelazna o konstrukcji późnolateńskiej typu A. 18a. Sprężyna sześciozwojowa z górną cięciwą, przy sprężynie na grzbiecie kabłąka trójkątne rozcięcie, poniżej diagonalne linie ryte. Grzebyk kabłąka wydatny i masywny. Pochewka ażurowa z motywem schodkowym i kolistym otworem. Dług. 11 cm, wys. 4,3 cm. 2. Dwa fragmenty zapinki żelaznej, najpewniej typu A. 18a. Pochewka ażurowa z motywem schodkowym i kolistym otworem. Zach. dług. 3 cm i 2,7 cm. 3. Uszkodzone umbo żelazne typu B.5, o stożkowatej wklęsłej kalocie wyciągniętej w tępo zakończony szpic. Na uszkodzonym brzegu sześć otworów na nity, w trzech zachowane trzpienie (dwa z nich z kolistymi podkładkami zdobionymi kołem). Średn. do 19 cm, w tym szer. brzegu 3,4–3,6 cm, zach. wys. 6 cm. 4. Cztery nity żelazne o kolistych, płaskich (jeden) i płasko-wypukłych główkach (trzy); przekroje trzpieni w profilu czworokątne. Średn. główek 2,7 cm. 5. Silnie zniszczony, jednokrotnie zgięty grot żelazny typu L/4, o smukłym liściu uformowanym trójkątnie i masywnym żeberku. Wierzchołek liścia odłamany. Zach. dług. ok. 42,5 cm, w tym tulejki 8,1 cm. 6. Tok żelazny tulejkowaty. Dług. 4,7 cm, średn. 1,4 cm. 7. Zrekonstruowany garnek gliniany typu I.E, o baniastym brzuścu; brzeg pogrubiony, krawędź facetowana. W górnej części brzuśca wątek plastyczny (zachowane cztery z pięciu listewek). Powierzchnia zew. w dużej mierze zniszczona, pierwotnie gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki, bardzo widocznej na powierzchni. Wys. 30 cm, średn. wylewu 18,2 cm, średn. dna 14,5 cm. Datowanie: MOPR, faza A2/A3 Obiekt 186 (tabl. CV/186): grób ciałopalny, popielnicowy z resztkami stosu, uszkodzony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 24 cm od powierzchni gruntu, w południowo-zachodniej naruszony przez orkę. W rzucie poziomym jama nieregularnie owalna, o wym. zach. ok. 105 × 90 cm, w profilu nieregularnie nieckowata, o miąższości do 18 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna z węglami drzewnymi (brzoza) i bardzo drobnymi przepalonymi kośćmi. W centralnej partii obiektu znajdowała się uszkodzona 66 | Brzyno, stanowisko 7. popielnica (2) zawierająca przepalone kości. Poniżej naczynia, w jamie, na głęb. 39 cm odkryto fragment zapinki (1). I. Adultus (25–35 lat), kobieta (?). Inwentarz (tabl. CV/186): 1. Fragment kabłąka zapinki żelaznej o konstrukcji późnolateńskiej, przypuszczalnie typu M-N. Grzebyk kabłąka niski, wąski. Zach. dług. 1,8 cm. 2. Uszkodzony garnek gliniany trójczłonowy zbliżony do typu II.L-2, o podciętej dolnej części brzuśca, z dwoma plastycznymi listwami w górnej części; brzeg pogrubiony, krawędź zaokrąglona. Powierzchnia zew. schropowacona na brzuścu i obmazywana, przy dnie i powyżej największej wydętości brzuśca wyświecana, czarna, wew. szorstka, brunatna. Domieszka w glinie białego, drobno- i średnioziarnistego tłucznia z udziałem miki. Wys. ok. 33,5 cm, średn. wylewu ok. 19 cm, średn. dna 13 cm. Datowanie: MOPR, faza A3/B1? Obiekt 187 (tabl. CVIII/187): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 28 cm od powierzchni gruntu; od strony północnej ślad orki. W rzucie poziomym jama nieregularna, o wym. zach. ok. 65 × 60 cm, w profilu nieregularna o miąższości do 16 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna zawierająca bardzo drobne przepalone kości. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 188 (tabl. CVIII/188): grób ciałopalny, z resztkami stosu, zniszczony (ar G12) Zarys obiektu wyróżniono na głęb. 33 cm od powierzchni gruntu; na poziomie wyróżnienia ślady orki. W rzucie poziomym jama nieregularna, pierwotnie owalna, o szer. ok. 53 cm, w profilu nieckowata o miąższości do 9 cm. Wypełnisko stanowiła zbita spalenizna. Kości nie zachowały się. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 189 (tabl. CIX/189): grób inhumacyjny (ar G13) Na głęb. 47 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. 190 × 70–80 cm, wydłużona po osi północ–południe, wyraźnie odchylona na zachód. W środkowej części obiektu warstwa ciemnobrunatnej ziemi z bardzo drobnymi węglami drzewnymi; w jej obrębie niewielki kamień i ułamek ceramiki (3), o wtórnym charakterze. Na głęb. 77 cm ciemniejsza warstwa wypełniała całą jamę grobową, a na głęb. 130 cm w centralnej części obiektu zaobserwowano wypełnisko trumny kłodowej. Na głęb. 149 cm jama grobowa przybrała bardziej prostokątny kształt, o wym. 180 × 60–65 cm; na tym poziomie wyróżniono ślad po kłodzie (wym. 153 × 24–30 cm), rysujący się czytelnie we wschodniej i południowej części; w jej obrębie odkryto zapinkę (1) na głęb. 152 cm i zęby, a w północnej część jamy grobowej bryłkę bursztynu (2). I. Nieokreślony. II. Tkanina roślinna przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. CIX/189): 1. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna zapinka mosiężna* z jednym grzebykiem na główce typu A. 120. Grzebyk wąski i przeprofilowany na obwodzie nacinany. Na przejściu kabłąka w nóżkę ukośne linie ryte układające się w kąty, wierzchołkami skierowanymi do dołu. Dług. 3,5 cm. 2. Bryłka bursztynu okorowana, o regularnym, niemal prostokątnym kształcie. Wym. 4,7 × 3,1 × 1,1 cm, waga 11,18 g. 3. Jeden ułamek niecharakterystyczny ceramiki z młodszego okresu przedrzymskiego, o wtórnym charakterze. Powierzchnia zew. gładka, czarna, wew. wygładzana, ciemnobrunatna. Domieszka w glinie białego, drobnoziarnistego tłucznia z udziałem miki. Datowanie: OWR, stadia B2b–B2c Obiekt 190 (tabl. CX/190): grób inhumacyjny (ary F/G13) Na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu ukazała się w przybliżeniu prostokątna jama grobowa, o wym. 285 × 90–118 cm, wydłużona po osi północ–południe, z wyraźnym odchyleniem na wschód; w północnej części ślad po orce. Na głęb. 40 cm w obrębie jamy bryłka bursztynu (4), poniżej, na głęb. 43–61 cm fragmenty przepalonych kości (nieokreślony). Na głęb. 59 cm w jamie zarysowało się wypełnisko kłody. Na głęb. 72 cm jama grobowa miała wymiary 205 × 72–92 cm. Na tym poziomie rysował się ślad trumny kłodowej (wym. 155 × 30–35 cm). W centralnej jej części niewielki kamień, być może przeznaczony do stabilizacji trumny. W zachodnim skraju kłody regularne prostokątne zaciemnienie (wym. 20 × 18 cm), przypuszczalnie ślad po opakowaniu organicznym (skrzyneczka?). W północno-zachodniej części trumny, na głęb. 68–73 cm, odkryto trzy zapinki (1–3). Od poziomu wyróżnienia jamy do jej spągu kilka ułamków ceramiki i polepa (5), o charakterze wtórnym. Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina i sznurek wełniany przy zabytkach nr 2 i 3. II. KATALOG Inwentarz (tabl. CX/190): 1. Nieznacznie uszkodzona dwudzielna zapinka ze stopów miedzi z kapturkami typu A. 38. Na główce, przy grzebyku, i na nóżce podwójne linie ryte. Kapturki sprężyny ze śladami plastycznych żłóbków. Dług. 4 cm. 2.–3. Para uszkodzonych jednodzielnych zapinek ze stopów miedzi trąbkowatych A. IV, seria 2, odm. 5 wg T. Dąbrowskiej (1998). Grzebyki główek zdobione żłobkiem. Zach. dług. 3,7 cm i 3,5 cm. 4. Okorowana bryłka bursztynu, być może o charakterze wtórnym. Wym. 8,8 cm × 2,5–4,2 × 1,7 cm, waga 27,26 g. 5. Cztery fragmenty ceramiki z wczesnej epoki żelaza i jeden ułamek polepy o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, stadium B2b Obiekt 191 (tabl. CLXXXV:5): jama (ar G13) Datowanie: WEŻ Obiekt 192 (tabl. CXI/192 i 193, por. tabl. CXII/192 i 193, CLXXXV:5): grób inhumacyjny (ar G13) Na głęb. 49 cm od powierzchni gruntu zarysowała się niemal prostokątna jama grobowa, o wym. ok. 240 × 68–82 cm, wydłużona po osi wschód–zachód, z niewielkim odchyleniem na południe; od strony południowo-wschodniej pochówek uszkodzony przez jamę grobu inhumacyjnego z okresu rzymskiego (obiekt 193). Na głęb. 70 cm jama nieco zmniejszyła wymiary (225 × 70 cm). Na tym poziomie zarysowało się wypełnisko trumny; na jego wschodnim skraju niewielki kamień, być może związany ze stabilizacją kłody. W zachodniej części jamy znajdowało się zaciemnienie kształtu owalnego, być może ślad po wkopie wtórnym. Na głęb. 63 cm odkryto zapinkę (1), a na głęb. 64 cm sprzączkę (2) i okucia pasa (3); w zachodniej części jamy w miejscu domniemanego wkopu natrafiono na kilka ułamków ceramiki (4) na głęb. 66–75 cm o charakterze wtórnym i przepalone kości (nieokreślony). Z układu zabytków w jamie można wnosić, że zmarły spoczywał z głową skierowaną na wschód. Kości szkieletu nie zachowały się. II. Tkanina wełniana przy zabytku nr 1. Inwentarz (tabl. CXI/192): 1. Nieznacznie uszkodzona jednodzielna zapinka mosiężna* oczkowata typu A. 52. Dług. 5,2 cm. 2. Skorodowana jednodzielna sprzączka żelazna typu ML.D1, o półkolistej ramie. Przy krawędziach rama zdobiona drobnymi punktami i nacięciami. Dług. ok. 3,6 cm, szer. ok. 3,5 cm. | 67 3. Fragmentarycznie zachowane okucie lub okucia żelazne pasa, w tym jedno z nitem. Wym. 1,8 × 1,5 cm i 1,6 × 1,4 cm. 4. Sześć małych fragmentów ceramiki z wczesnej epoki żelaza (w tym wylew), o wtórnym charakterze. Datowanie: OWR, stadium B1b Obiekt 193 (tabl. CXII/192 i 193, por. tabl. CXI/192 i 193, CLXXXV:5): grób inhumacyjny (ary G13/14, H13/14) Na głęb. 44 cm od powierzchni gruntu ukazała się niemal prostokątna jama grobowa, o wym. ok. 215 × 75–80 cm, wydłużona po osi północ–południe, z wyraźnym odchyleniem na zachód; w południowej części ciemniejsza soczewka ziemi o owalnym kształcie. Od strony północnej jama nachodziła na grób inhumacyjny z okresu rzymskiego (obiekt 192). Na głęb. 76 cm przy zachodniej ścianie obiektu zarysował się ślad po kłodzie. Niżej, na głęb. 90 cm, jama nieco zawęziła się, osiągając wym. 115 × 55–62 cm. Przy ścianie zachodniej zarysowało się ciemniejsze wypełnisko trumny o wym. 183 × 22–30 cm. Pierwsze zabytki odkryto w północnej części jamy, na głęb. 87–90 cm: dwie zapinki (1, 2), silnie zniszczone zęby oraz trzy paciorki (6); w środkowej części wypełniska trumny znajdowały się dwie bransolety i sprzączka (3–5), w południowej ułamek ceramiki (7), o charakterze wtórnym. Zmarła osoba najpewniej ułożona była na prawym boku ze zgiętymi rękami. I. Nieokreślony. II. Tkanina wełniana przy zabytkach nr 1, 3, 4. Inwentarz (tabl. CXII/193 – CXIII/193, CXCV:1): 1.–2. Dwie fragmentaryczne zachowane dwudzielne zapinki ze stopów miedzi z kapturkami typu A. 38. Na kabłąkach zapinek zachowany śladowo ornament podwójnych linii rytych biegnących środkiem i przy krawędziach; między nimi śladowo zachowane ryte kąty wierzchołkami zwrócone do dołu. Zach. dług. 2,6 cm i 2, 4 cm. 3. Silnie skorodowana jednodzielna sprzączka żelazna typu ML.D1, o ramie półkolistej. Na powierzchni odciski tekstylne. Dług. ok. 5 cm, szer. ok. 4,5 cm. 4.–5. Fragmentarycznie zachowane bransolety ze stopów miedzi typu I. Główka wypukła, kryza płaska, baza wyodrębniona w postaci poprzecznych listew. Na kryzach i szyjce ornament kółek, na kabłąku rzędy drobnych punktów. Wym. ok. 5,5 × 5,5 cm, szer. kabłąka 0,5 cm. 6. Krótka kolia składająca się z trzech paciorków szklanych: a.c) Dwa paciorki kuliste, opakowe, czerwone, z ukośnymi pasmami w kolorach zielonym i żółtym 68 | Brzyno, stanowisko 7. typu TM.291f. Wys. 1,5 cm i 1,1 cm, średn. 1,4 cm; b) Paciorek kulisty, opakowy, zielony, z warstwowymi prostokątnymi oczkami mozaikowymi w kolorach żółtym i zielonym zbliżony do typu TM.225d. Wys. 1,2 cm, średn. 1,2 cm. 7. Jeden ułamek ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, stadium B2b Obiekt 194 (tabl. CXI/194): grób inhumacyjny (ar H13) Na głęb. 30 cm od powierzchni gruntu ukazała się owalna jama grobowa, o wym. ok. 178 × 80–83 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na wschód; od południowego zachodu jama uszkodzona przez rów nowożytny. W stropie ułamek ceramiki (3) o charakterze wtórnym. Na głęb. 45 cm jama nieco zmniejszyła wymiary i przybrała prostokątny kształt, zarysowało się również wypełnisko trumny kłodowej. Na głęb. 56 cm w północno-wschodniej części jamy uwidocznił się ślad po trumnie kłodowej, a 20 cm poniżej (głęb. 76 cm) jama miała wym. 185 × 58–65 cm, w centralnej części obiektu widoczne było ciemniejsze wypełnisko trumny. Na tym poziomie w północnej części odkryto dwie zapinki (1, 2). Kości szkieletu nie zachowały się. Inwentarz (tabl. CXI/194): 1. Zniszczona główka i fragment sprężyny jednodzielnej zapinki ze stopu miedzi silnie profilowanej typu A. 68. Zach. dług. 1,7 cm. 2. Bardzo źle zachowana zapinka ze stopu miedzi, prawdopodobnie typu A. 68, która rozpadła się w trakcie eksploracji. 3. Jeden niecharakterystyczny fragment ceramiki z wczesnej epoki żelaza, o charakterze wtórnym. Datowanie: OWR, stadium B1b Obiekt 195 (tabl. CIX/195): grób ciałopalny, zniszczony (ar G12) Zarys grobu wyróżniono na głęb. 20 cm od powierzchni gruntu; zniszczony przez rów nowożytny. W rzucie poziomym jama owalna, o wym. ok. 73 × 62 cm, w profilu nieregularna o miąższości do 12 cm. Wypełnisko stanowiła zbita ciemnobrunatna ziemia z bardzo drobnymi węglami drzewnymi i silnie przepalonymi kośćmi. Bardzo zły stan zachowania kości uniemożliwił ich eksplorację. Inwentarz: brak Datowanie: MOPR? Obiekt 197 (tabl. CXIII/197): grób inhumacyjny (ar G14) Na głęb. ok. 30 cm od powierzchni gruntu zarysowała się niemal prostokątna jama grobowa, o wym. ok. 270 × 80–85 cm, wydłużona po osi północ–południe, z niewielkim odchyleniem na zachód. Na głęb. 60 cm zarys obiektu w części północnej zwęził się do 70 cm, ale jego pozostałe wymiary, podobnie jak charakter wypełniska, nie zmieniły się. W północno-zachodniej części grobu, na granicy jamy i calca, natrafiono na średniej wielkości kamień (32 × 30 × 18 cm). Na głęb. 95 cm zarys obiektu w części północnej i południowej delikatne zaokrąglił się, a jama przybrała kształt silnie wydłużonego owalu o wymiarach 270 × 85 cm. W jego centralnej partii pojawiła się słabo wyróżniająca się