DOĞU ÜLKELERİ TARİHİNİN ALTIN ÇAĞI Memlûklere Karşı Avrupa-Moğol İttifakı Tasarısı (1307) — KORYKOSLU HAY TON KRONİK KİTAP: 366 Haçlı Seferleri Tarihi Dizisi: 8 YAYIN YÖNETMENİ Adem Koçal KRONİK KİTAP Şakayıklı Sk. Nº8, Levent İstanbul - 34330 - Türkiye Telefon: (0212) 243 13 23 Faks: (0212) 243 13 28 kronik@kronikkitap.com LATİNCEDEN ÇEVİREN VE NOTLANDIRAN Altay Tayfun Özcan Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: 49639 EDİTÖR Can Uyar www.kronikkitap.com kronikkitap KAPAK TASARIMI Kutan Ural BASKI VE CİLT Optimum Basım Tevfikbey Mah. Dr. Ali Demir Cad. No: 51/1 34295 K. Çekmece / İstanbul Telefon: (0212) 463 71 25 Matbaa Sertifika No: 41707 MİZANPAJ Kronik Kitap 1. Baskı, Şubat 2023, İstanbul ISBN 978-625-6989-19-1 KAPAK GÖRSELİ Altın Orda hükümdarı Berke’nin İlhanlı ordusunu Terek’de yenilgiye uğratması (Bibliothèque nationale de france MSS Français 2810, fol. 244r). YAYIN HAKL ARI Bu kitabın Türkiye’deki tüm yayın hakları Kronik Yayıncılık A.Ş.’ye aittir. Tanıtım amacıyla yapılacak kısa alıntılar dışında, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz, yayımlanamaz. PROF. DR. ALTAY TAYFUN ÖZCAN 15 Mayıs 1979’da Giresun’da doğdu. İlk, Orta ve Lise eğitimini Giresun’da tamamladıktan sonra 1998 yılında Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde okumaya hak kazandı. Bir yılı İngilizce hazırlık sınıfında geçen Tarih öğrenimini 2003’te tamamladı. 2005’te Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Orta Çağ Tarihi programında Yüksek Lisansını, 2010’da da Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Programında ise Doktora eğitimini tamamladı. 2015’te Genel Türk Tarihi Doçenti unvanını alan Altay Tayfun Özcan 2020’de ise yine aynı anabilim dalında Profesörlüğe yükseltildi. Altay Tayfun Özcan 2005’te Araştırma Görevlisi olarak adım attığı Dumlupınar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde Profesör Doktor unvanı ile görev yapmaktadır. Moğol-Rus İlişkileri (1223‒1341) başlıklı eseri ile 2018’de ve Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya başlıklı eseri ile de 2020’de Türkiye Bilimler Akademisi’nin Telif Eser Ödülüne layık görüldü. 2019’da ise Türk Ocakları Tarafından Ziya Gökalp Türk Ocakları İlim ve Teşvik Armağanı ile taltif edildi. Çalışmalarında İngilizce, Latince ve Rusça kullanmaktadır. Evlidir ve Gündüz Ural ile Çağatay Uluç adlı iki evladı bulunmaktadır. Hocam Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na ithaf DOĞU ÜLKELERİ TARİHİNİN ALTIN ÇAĞI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 9 KISALTMALAR 13 GİRİŞ I. Korykoslu Hayton’un Yaşamı 15 II. Flos Historiarum Terre Orientis’in İçeriğine Dair 24 III. Korykoslu Hayton’un Planı 28 a. Ön Hazırlak 28 b. Genel Taarruz 40 Flos Historiarum Terre Orientis Üzerine Yapılmış Çalışmalar 41 IV. I. KİTAP I. Kısım: Kıtay Ülkesi 47 II. Kısım: Tarse Ülkesi 51 III. Kısım: Türkistan Ülkesi 55 IV. Kısım: Harezmlilerin Ülkesi 56 V. Kısım: Kumanya Ülkesi 58 VI. Kısım: Hint Ülkesi 61 VII. Kısım: Perslerin Ülkesi 64 VIII. Kısım: Medlilerin Ülkesi 66 IX. Kısım: Ermeni Ülkesi 66 X. Kısım: Gürcistan Ülkesi 67 XI. Kısım: Keldanilerin Ülkesi 70 XII. Kısım: Mezopotamya Ülkesi 70 XIII. Kısım: Türkiye 71 XIV. Kısım: Suriye Ülkesi 75 7 KORYKOSLU HAY TON II. KİTAP Asya İmparatorlarına Dair 79 79 III. KİTAP 97 IV. KİTAP 243 BİBLİYOGRAFYA a. Kaynaklar b. Araştırmalar c. Sözlük 279 279 283 298 DİZİN 299 8 DOĞU ÜLKELERİ TARİHİNİN ALTIN ÇAĞI ÖNSÖZ İlhanlı−Avrupa ilişkileri, XIII ve XIV. yüzyıl Orta Doğu tarihinin ortak bir paydası olmasından ötürü gerek Moğol Tarihi gerekse Avrupa Tarihi üzerine çalışan bilim adamları tarafından iyi tetkik edilmiş bir konudur. Orta Doğu’da tutunabilmek için her iki tarafın birbirine muhtaç olmalarından temel alan bu ilişki, Güyük Kağan’ın İran’a idareci olarak tayin ettiği Elçigiday zamanında başlamış ve ardından Hülegü’nün İran’a İlhan tayin edilmesiyle sıklık kazanmıştır. 1322’de İlhanlılarla Memlûk Sultanlığı arasındaki savaşı bitiren anlaşma imzalanıncaya dek devam eden İlhanlı‒Avrupa temaslarında Macaristanlı John, Ashbyli David, John ve James Vassalli kardeşler, İsa Kelemecî, Rabban Sauma, Langleyli Geoffrey, Anfossili Tommaso ve Ghisolfili Buscarello ile daha pek elçi görevler üstlenmişlerdir. Elçilik görevinde bulunmamış olsa da Kilikya Ermeni Krallığı sınırları içerisinde yer alan Korykos’un efendisi Hayton’un Moğol‒Avrupa ilişkilerinde özel bir yeri vardır. Bu önem, Hayton’un Papa V. Clement’in emri ile Fransız rahip Falconi’ye anlattıklarının yazıya geçirildiği eski Fransızca ismi ile Flor des estoires de la Terre d’Orient, Latince ismi ile Flos Historiarum Terre Orientis adlı eserden ileri gelmektedir. 1291’de Akka’nın düşüşünün sarsıntısının devam ettiği bir dönemde kaleme alınan eserin kaleme alınmasının temel nedeni Kudüs ve çevresinin Katolik Hıristiyanlarının eline geçirilmesine ilişkin bir tasarı ortaya koymaktı. Şüphesiz ki Korykoslu Hayton, bu yönde adım atan ilk kişi değildi. Nitekim kendisinden önce bu konuda çalışmalar yapmış, Papalığa veya çeşitli kimselere raporlar 9 KORYKOSLU HAY TON hazırlayarak takdim etmiş kimseler vardı. Bununla birlikte Korykoslu Hayton’un eseri onların çalışmalarından daha farklıydı. Bu eseri ayrıcalıklı kılan husus, eser sahibinin Haçlı seferini sadece askerî bir harekât olarak ele almaması, tasarısını coğrafî ve tarihî bir perspektife dayandırmasından ileri gelir. Bunu yaparken Korykoslu Hayton, düşmanı olarak gördüğü Memlûk Sultanlığı ile müttefik olarak gördüğü Moğolların tarihine ilişkin bilgiler verir. Düşmanı olmasından ötürü Memlûkleri, egemenliğini kabul ettiği bir güç olmasından ötürü de İlhanlıları ve genel olarak Moğolları iyi tanıdığından eserindeki bilgilerin tarihî değeri yüksektir. Bu bilgilerin önemli bir kısmının yazarın şahsî gözlem ve duyumlarına dayanması, eserini zamanın kaynakları içerisinde farklı ve özel bir konuma yükseltir. Bunun yanında Korykoslu Hayton, sosyal antropolojiyi de maharetle planının bir parçası olarak kullanır. Bütün bunlar ve daha başka yönleri ile değerlendirildiğinde Korykoslu Hayton’un, meseleleri sadece askerî olarak ele alan zamanın entelektüelleri sınıfına değil, planını tarihî, coğrafî, iktisadî, içtimaî ve jeostrateji düzlemine yerleştirerek değerlendiren modern uluslararası ilişkiler uzmanları sınıfına dâhil olduğunu söylemek mümkündür. Takdim edilen çeviri, C. Kohler tarafından edite edilen Recueil des Historiens des Croisades, Documents Armeniens’in ikinci cildinde yer alan Latince metine dayanmaktadır. Kimi cümle ve kelimelerde, Wroclaw Üniversitesi Kütüphanesi’nde R 262’ye kayıtlı elyazmasına da müracaat ettim. Nihai olarak metin çevirisini, R. Bedrosian’ın tercümesiyle de karşılaştırdım. Bu çalışmayı, beni Latince üzerine çalışmaya yönlendiren ve bununla da kalmayıp bu yolda emek sarf eden, kendisinden çok şeyler öğrendiğim değerli Hocam Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na bir teşekkür olarak ithaf ediyorum. Bu çalışma planının ortaya çıkmasında etkili olan kıymetli Hocam Dr. Öğretim Üyesi Ali Ahmetbeyoğlu’na da şükranlarımı sunuyorum. Bu teşvik ve emek sayesinde tanıdığım muhterem Hocam Prof. Dr. Bedia Demiriş’e ise Latince derslerini takip etmeme izin verme inceliğini göstermesinden ötürü müteşekkirim. 10 DOĞU ÜLKELERİ TARİHİNİN ALTIN ÇAĞI Mariola Los’a Wroclaw Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki Latince el yazmasının dijital kopyasını göndermesinden, Prof. Dr. İlyas Gökhan’a, Prof. Dr. Fatih Ayaz ile Doç. Dr. Fatma Akkuş-Yiğit’e de yardımlarından ötürü teşekkür ederim. Derslerinde Memlûk–İlhanlı münasebetleri üzerine hassasiyetle eğilen değerli Hocam Prof. Dr. Cüneyt Kanat’ı da yâd etmek isterim. Yine muhterem Hocam Prof. Dr. İsmail Aka’ya da desteklerinden ötürü teşekkür ederim. Prof. Dr. İlber Ortaylı’ya da çeviri eser ile ilgili zikrettiği sözler ve şahsımı teşvik etmesinden ötürü şükranlarımı sunarım. Yine eşim Dr. Fatma Çağım Özcan’a da rahat bir çalışma ortamı sağladığı için müteşekkirim. Hayton’un eserinin bu yeni baskısında Latince metini gözden geçirmek, dipnotları ise yeniden ele alma imkânım oldu. Bu hâli ile Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı’nı çok daha iyi bir hâle getirdiğimi düşünüyorum. Bu imkânı veren ve her zaman uyumlu bir çalışma imkanı sağlayan Kronik Kitap Genel Yayın Yönetmeni Sayın Adem Koçal ile editörüm Sayın Can Uyar’a ve Kronik Kitap ailesine teşekkür ediyorum. Prof. Dr. Altay Tayfun Özcan 30 Ağustos 2022 11