Abraham Lincoln
Abraham Lincoln (Hodgenville, Kentucky, AEB, 1809ko otsailaren 12a - Washington, AEB, 1865eko apirilaren 15) politikaria eta abokatua izan zen, Ameriketako Estatu Batuetako 16. presidentea 1861-1865 artean, kargu hori eskuratu zuen lehenengo errepublikanoa.
Ospetsua da Ameriketako Estatu Konfederatuak garaitu ostean nazioaren batasun federala berrezarri zuelako, baita AEBn esklabotza amaiarazi zuelako ere. John Wilkes Boothek erail zuen, antzerki bat ikusten ari zela. Carl Sandburg idazleak sakon aztertu zuen Lincolnen biografia.
Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kolono baten semea zen, eta Indianako lurretan eman zituen haurtzaroko urteak. Amerikar natiboen aurkako erasoetan parte hartu zuen (1832) eta ondoren legegizon ikasketak egin zuen, autodidakta gisa. 1847an diputatu aukeratu zuten Illinoisen, eta Mexikoren aurkako gerraren kontra agertu zen.
1856an Alderdi Errepublikano sortu berriko kide bihurtu zen. Urte horretan bertan, Senaturako bidea eragotzi zion Stephen Douglas demokratak, baina oihartzun handia izan zuten Estatu Batuetan esklabotasuna indarrik gabe uztearen alde erabili zituen argudioek. Gerra zibilaren garaian, gutun-elkartruke oparoa izan zuen Karl Marxekin (Guerra y emancipación liburuan bildutakoa).
Gerraren hasiera nazioa zatitu ondoren[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1860an Estatu Batuetako lehendakari aukeratu zuten, eta berehala bereizi ziren Hegoaldeko estatuak Batasunetik. Gerra zibila saihesten saiatu zen arren, gerra piztu zen. Gerrarako, New Yorkeko bankuen babesa bilatzen saiatu arren, banku handi horiek hortzak erakutsi zizkioten Lincolni, zorpetzeko %24-36ko interesa eskatuz. Lincoln izututa atera zen bilera horretatik eta, aholkularitza bilatu ondoren, greenback dolarra igorri zuen gobernuak bere burua finantzatzeko.
Salmon P. Chase Diruzaintza Ordezkariak, ordea, Banku Nazionalen Legeak bultzatu zituen (1863 eta 1864), era horretan dirua sortzeko boterea esku pribatuetara sakabanatuz. Lincolnek, berriz, kontraerasoa egin zuen, sare hori gerra garaira muga zedila kongresua konbentzituz. Linconek ondorengoa azaldu zuen Estatu Batuetako herriari egindako adierazpenean:
| « | Diruaren botereak nazioa jazartzen du bake garaian, eta zoritxarreko garaietan haren kontra konspiratzen. Monarkia baino despotikoagoa da, autokrazia baino lotsagabeagoa, burokrazia baino berekoiagoa. Etorkizun hurbilean, asaldatzen nauen krisi bat ikusten dut, eta gure herrialdearen segurtasuna dela-eta ikaratzen nau. Korporazioak gailendu dira, ustelkeria aldi batek jarraituko du, eta herrialdeko diru boterea herritarren aurreiritzietan oinarrituz saiatuko da bere erresuma luzatzen, aberastasuna esku gutxi batzuetan geratu eta errepublika suntsitu arte. | » |
Horren ondoren, Frantziak eta Ingalaterrak, nazioarteko finantzari handien eskuetan (Rothschild), Konfederazioari militarki laguntzeko mehatxua egin zioten. Horren aurrean, berriz, Linconek ezusteko aliatu bat aurkitu zuen. Errusiako Tsarrak, nazioarteko finantzen handikien jopuntuan baitzegoen, ohartarazi zuen Mendebaldeko herrialde horiek Konfederazioa babestuz gero, berak Lincoln babestuko zuela eta nazioarteko gerra piztuko zela. Errusiak Europako uretan Konfederazioaren kontrako blokeo bat ezarri ez ezik, bere flotaren zati bat bidali zuen San Franciscoko badiara eta New Yorkera.
1863ko uztailean Gettysburgeko guduan, gerraren patua erabaki zen Batasunaren alde eta, estatuen jurisdikzioen gainetik, Lincolnek esklabotasuna bertan behera uzten zuen lege federala ezarri zuen. Hala ere, Lincoln Batasuneko presidenteak (eta errepublikanoak) 1864ko hauteskundeak irabazi behar zituen. Demokraten eta finantza gizon handien nahigaberako, Lincolnek irabazi zuen 1864ko hauteskundea (azaroaren 8an), gehiengo osoaz. Belmonten demokraten hautagaia garaituta, Lincolnek ondorengoa adierazi zuen 1865 hasieran:
| « | Bi etsai handi dauzkat: aurretik, Hegoaldeko Armada eta, atzetik, finantza erakundeak. Bietatik, atzekoa dut etsai handiena. | » |
Robert E. Lee hegoaldetar jeneralak armak utzi ondoren (1865ko maiatza), Estatu Batuetako biztanle guztiak elkarganatzeko programa bat prestatu zuen. Hala ere, Lincolnek ez zuen hori ikusi: 1865 apirilaren 5ean Lincoln hilik atera zen Ford antzokitik, John Wilkes Boothek bere kontra egindako erasoan. 1868an Ulysses Grant aukeratu zuten lehendakari, eta Lincolnek aurrez antolatuaz bestelakoa egin zuen, zapalkuntza latz bat bideratu baitzuen Hegoaldeko estatuen aurka.
Zinema[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2012an Steven Spielberg zinema zuzendariak presidente honen bizitzako azken hilabeteei buruzko Lincoln izeneko filma burutu zuen.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Abraham Lincoln  |
 |
Ameriketako Estatu Batuetako presidenteak | |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Egungoa: Donald Trump |
||||||||
- Vikidiako bertsioa duten Euskal Wikipediako artikuluak
- 1809ko jaiotzak
- 1865eko heriotzak
- Ameriketako Estatu Batuetako abokatuak
- Ameriketako Estatu Batuetako presidenteak
- Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Errepublikarreko politikariak
- Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibileko biografiak
- Kentuckyarrak
- Autodidaktak
