Danska

Kraljevina Danska Kongeriget Danmark (da)
Zastava Grb
Himna: "Der er et yndigt land" ("Postoji divna zemlja")
Položaj Danske
Glavni grad		Kopenhagen 55°43′N 12°34′E / 55.717°N 12.567°E / 55.717; 12.567
Službeni jezik		danski
Državno uređenje		Ustavna monarhija, Jednostavna država, Parlamentarni sistem
-	Kraljica	Margareta II
-	Premijer	Lars Løkke Rasmussen
Nezavisnost		prvo spominjanje Danskog kralja
-	Priznato	737.
Površina
-	Ukupno	43 094 km2 (134.)
-	Vode (%)	1,6
Stanovništvo
-	Ukupno (Procjena 2012)	5 543 453[1] (106)
-	Gustoća stanovništva	127.06/km2
BDP (PKM)		2011
-	Ukupno	$206,586 biliona[2]
-	Per capita	$37 151[2]
Gini (2009)		24,7
HDI (2010)		▲ 0,866[3] (visok)
Valuta		Kruna (DKK)
Vremenska zona		CET (UTC+1) - ljeti CEST (UTC+2)
Topografija
-	Najviša tačka	Møllehøj 170,86 m. i. m.
-	Najveće jezero	Arresø 40 km2
-	Najveća rijeka	Gudenå 158 km
Internet domena		.dk
Pozivni broj		+45

Danska (danski: Danmark), zvanično Kraljevina Danska (danski: Kongeriget Danmark) je država koja se nalazi u sjevernoj Evropi. To je najjužnija država nordijske regije koja se nalazi jugozapadno od Švedske i južno od Norveške, a na jugu se graniči sa Njemačkom. Kraljevina Danska je suverena država koja se sastoji od Danske i dvije autonomne konstitutivne države na sjeveru Atlantskog okeana: Farskih ostrva i Grenlanda. Danska ima površinu od 43.094 km² i populaciju od 5.699.200 stanovnika. Zemlja se sastoji od poluostrva Jutland i arhipelaga od 443 ostrva, od kojih je 70 naseljeno. Ostrva se odlikuju ravnicama, obradivom površinom, pješćanim obalama i umjerenom klimom.

Kraljevina Danska je nastala u 10. stoljeću kao pomorska nacija koja se borila za kontrolu nad Baltičkim morem. Danski vladari su bili i vladari Kalmarske unije (ujedinjena država Danske, Švedske i Norveške) koja se raspala izlaskom Švedske iz unije 1523. godine. Danska i Norveška su ostale u uniji dok se nisu razišli 1814. godine. Nestankom Kalmarske unije, Danska je naslijedila Kalmarske kolonije Farska ostrva i Grenland. Početkom 17. stoljeća, bilo je nekoliko ustupaka teritorije; ovo je kulminiralo 1830-ih s naletom nacionalističkih pokreta koji su poraženi 1864. godine tokom Drugog šlezvičkog rata. Danska je bila neutralna za vrijeme Prvog svjetskog rata. Kao najveći industrijski izvoznik poljoprivrednih proizvoda u drugoj polovini 19. stoljeća, Danska sprovodi socijalnu i radno-tržišnu reformu početkom 20. stoljeća.

Sadašnji Ustav Danske je potpisan 5. juna 1849. godine, završavajući apsolutnu monarhiju koja je započela 1660. godine. Uspostavlja se ustavna monarhija - trenutni monarh je kraljica Margareta II - koja je organizovana kao parlamentarna demokratija. Vlada i nacionalni parlament imaju sjedište u Kopenhagenu, glavnom i najvećem gradu Danske. Danska je postala članica Evropske ekonomske zajednice 1973. godine, zadržavajući svoju valutu krunu. Članica je NATO-a, Nordijskog vijeća, OECD-a, OSCE-a, Ujedinjenih nacija i dio je Šengenskog prostora.

Danci imaju visok životni standard i rangirani su visoko u brojnim nacionalnih performansama, uključujući obrazovanje, zdravstvenu zaštitu, zaštitu građanskih sloboda, demokratsko upravljanje, prosperitet i ljudski razvoj. Danska je često rangirana kao jedna od najsretnijih zemalja na svijetu. Zemlja ima jedan od najvećih svjetskih prihoda po glavi stanovnika, i ima jednu od najviših svjetskih stopa poreza na dohodak građana. Velika većina danaca su članovi Nacionalnog crkve, iako Ustav garantuje slobodu vjeroispovijesti.

Historija[uredi | uredi izvor]

Prije nego što su je nastanili Skandinavci, Danska je bila dom Keltima - što je potvrđeno otkrićima ritualnih močvarnih ubistava i pogreba. Najstarije dansko pismo potiče iz 7. vijeka, kada je nastao i novi runski alfabet. Najstariji grad u Danskoj je Ribe iz 810. godine. Sve do 11. vijeka Danci su bili poznati kao Vikinzi, zajedno s Norvežanima i Šveđanima, koji su kolonizirali, napadali i trgovali u svim dijelovima Evrope. Mnogi arheolozi i historičari vjeruju da su Vikinzi otkrili Ameriku na svojim putovanjima od Skandinavije, preko Islanda, zatim do Grenlanda i na kraju do Amerike.

U različitim dobima je kralj Danske vladao dijelovima Engleske i Irske, Norveškom, Švedskom, Finskom, Islandom, Francuskom, naročito Normandijom i dijelovima Djevičanskih otoka, Trankebarom u Indiji, dijelovima obala Baltičkog mora i današnjom sjevernom Njemačkom. Skåne, Blekinge i Halland su bili dijelovi Danske većim dijelom njene rane historije, ali su pali pod švedsku vlast 1658. godine. Savez s Norveškom raskinut je 1814. godine, kada je Norveška ušla u novi savez sa Švedskom (do 1905.).

Danski liberalni i nacionalni pokret postao je značajan 1830-ih godina i poslije evropskih revolucija 1848. godine Danska postaje ustavna monarhija 5. juna 1849.

Poslije drugog Šlezviškog rata (danski: Slesvig) 1864. godine, Danska je bila prisiljena ustupiti pokrajinu Schleswig-Holstein Pruskoj, što je bio posljednji poraz koji je ostavio duboke tragove u danskom nacionalnom identitetu. Poslije ovoga Danska je usvojila politiku neutralnosti, zbog čega ostaje neopredjeljena u Prvom svjetskom ratu. Zbog poraza Njemačke, tokom sklapanja sporazuma u Versaillesu, Danskoj je ponuđeno vraćanje pokrajine Schleswig-Holstein. Bojeći se Njemačke odmazde ona je odbila prihvatiti vraćanje Holsteina i insistirala je na plebiscitu o povratku Schleswiga. Godine 1920., kao rezultat plebiscita, sjeverni Schleswig vraćen je Danskoj. Uprkos neutralnosti, Danska je napadnuta od strane Njemačke (Operacija Weserübung), 9. aprila 1940. godine. Iako u početku sa samostalnom vlašću (koja je završila 1943. zbog rastućeg otpora), Danska je ostala okupirana tokom cijelog Drugog svjetskog rata. Poslije rata Danska je postala jedan od osnivača NATO-a, i 1973. godine, pridružila se EEZ-u (kasnije EU).

Vlada i politika[uredi | uredi izvor]

Danski monarh je trenutno kraljica Margareta II. Danskom upravlja izvršna vlast, Vlada, kojom formalno upravlja kraljica, ali realno premijer. Trenutni danski premijer je Lars Løkke Rasmussen. Zakonodavnu vlast ima danski Parlament (na danskom: Folketinget) kao i kralj (u praksi vlada). Državni način uprave u Danskoj je parlamentarizam.

Danska je administrativno bila podjeljena u 13 oblasti (amter) i 270 komunu. Farska Ostrva i Grenland su također dio Kraljevine Danske. Obje zemlje imaju samoupravu. Tokom 2007. je izvršena velika komunalna reforma, gdje se više komuna ujedinilo, a 5 velikih regija je zamijenilo postojeće oblasti.

Političke podjele[uredi | uredi izvor]

Danska je do nedavno bila podijeljena na 13 okruga (amter, jednina: amt) i na 270 općinu (kommuner, jednina: kommune). Od 1. januara 2007. u Danskoj je sprovedena reforma administrativne podjele zemlje, u kojoj su nekadašnji okruzi zamijenjeni s pet novih regija, a broj općina smanjen je na 98.

Grenland i Farska ostrva također pripadaju Danskoj, ali imaju status autonomnih regija, te svaku od ovih regija predstavljaju po dva zastupnika u danskom parlamentu.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Osnivači Danske (1860-1864)

Ravničarski dijelovi Danske

Kopenhagen, glavni grad Danske

Operna dvorana u [Kopenhagenu

Egeskov zamak u Danskoj

Dansku sačinjava poluostrvo Jutland (danski: Jylland) i 405 ostrva, od kojih je 79 naseljeno. Zemlja se nalazi u Skandinaviji i okružena je Baltičkim morem, Kattegatom i Sjeverni morem, dok na jugu se graniči sa Njemačkom. Dva najveća ostrva su Zeland (danski: Sjælland) i Fyn (Funen). Glavni grad Kopenhagen (danski: København) se nalazi na Zelandu i povezan je sa Švedskom novoizgrađenim Øresund mostom. Također je dobra povezanost ostrva trajektima. Danska je većinom ravničarska zemlja s najvećim vrhom Møllehøj (170,86 metara nadmorske visine).

Zime su blage, a ljeta svježa. Najznačajniji gradovi su prestonica, Kopenhagen (na Zelandu), Aarhus, Aalborg (na Jutlandu) i Odense (na Funenu).

Oranice, pašnjaci i travnjaci zauzimaju oko 75% površine i zasijane su u prvom redu krimnim biljkama. Više od polovine izvozne vrijednosti daje stočarstvo. Danci izvoze živu stoku, meso, puter, jaja, sir, med i mlijeko. Razvijen je i ribolov.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Danska ima modernu tržišnu privredu. Životni standard je vrlo visok, danska kruna je stabilna i vezana uz euro (1 € = 7,6 DKK). Privreda zavisi o vanjskoj trgovini i izvozu (najviše se izvozi: svinjetina, riba i žitarice). Danci su odbili euro na referendumu 2000. godine. Privreda je sindikalizirana; više od 75% radne snage su članovi sindikata. Pravila o radu i platama većinom se dogovaraju između sindikata i poslodavaca, bez uplitanja države.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

U zemlji živi oko 5.5 miliona ljudi, od kojih skoro četvrtina živi u Kopenhagenu. U Danskoj se govori danski jezik, koji pripada som germanskoj jezičkoj grupi. Danski sačinjavaju mnogi dijalekti, koji često jasno odaju iz kojeg kraja osobe dolaze. Književni danski (rigsdansk) je oficijelno priznat danski jezik, koji se koristi na televiziji, radiju i u školstvu. Pored danskog, govori se i farski, grenlandski (inuit dijalekt), turski, njemački, ali i pakistanski i bosanski.

84.3% stanovnika pripadaju Danskoj Narodnoj Crkvi (Den Danske Folkekirke) koja je jedan od oblika luteranske crkve. Ostatak stanovništva većinom pripada nekim drugim kršćanskim crkvama, dok je 2% stanovništva islamske vjeroispovijesti. U posljednje vrijeme u Danskoj je doživjela procvat stara nordijska religija Asatru koju je danska vlada odobrila kao vjerski pokret.

Zbog rata na području Bosne i Hercegovine, bosanske izbjeglice su počele pristizati u ovu zemlju još 1992. godine. U jeku rata u BiH, broj bh. izbjeglica je dostigao brojku od 20.000 ljudi, dok se danas, po nekim procjenama, nalazi oko 17.000 bosanskohercegovačkih građana u Danskoj.^{[potreban citat]}

Kultura[uredi | uredi izvor]

Vjerovatno najpoznatiji Danac je pisac bajki Hans Christian Andersen. Drugi vrlo poznati Danci su: filozof Søren Kierkegaard, fizičar Niels Bohr, književnica Karen Blixen, astronom Tycho Brahe i filmski režiser Lars von Trier.

Književnost[uredi | uredi izvor]

Danska književnost počinje s runskim natpisima oko 300. godine. Sačuvani su epitafi kraljevima, ratnicima i sveštenicima, naročito iz perioda 800-1100, a to su kratki sadržajni natpisi o bitkama, o ratničkim i pljačkaškim podvizima Vikinga. Oko 1200. Sakso Gramatikus napisao je na latinskom jedno od najvećih djela srednjeg vijeka "Gesta Danorum", historijsku hroniku o junačkim djelima Danaca. Poznata je zbirka koju je sastavio Svend Gruntvig, sa 539 balada u 3.000 varijanti. U njima se veliča sloboda danskog naroda, a najpopularnija je o Nilsu Ebesenu, plemiću s Jutlanda, i njegovoj pobjedi nad njemačkim tiraninom i grofom Halsteinom, koji je 1340. pošao da pokori Dansku. Prva štamparija osnovana je 1842. Humanista Kristijern Pedersen prevodi Bibliju i Luterove pamflete protiv katoličke crkve.

U stvaranju Andersa Areba koji prevodi psalme i piše religiozni ep "Heksameron" primjećuje se pozni uticaj renesanse. Bording je pjesnik didaktičar i predstavnik barokne poezije, a najveći pjesnik 17. vijeka Tomas Kingo piše himne i pastoralne poeme. Najznačajnije prozno djelo "Spomen žalosti" (Jamers Minde) napisala je princeza Leonora Kristina Ulfelt (1621-1698). Ludvig Holberg je tvorac danske komedije. Johan H stekao je ime najboljeg humoriste 18. vijeka komedijom "Ljubav bez čarapa". Hans Christian Andersen donosi potpuno novi oblik u književnost, pisao je bajke i priče za djecu. Henrik Pontoppidan piše 3 velika ciklusa romana i nastoji reći pravu istinu o svojim zemljacima.

Dva najveća pisca prve polovine 19. vijeka su Martin Andersen Nexø, pjesnik gradskog proleterijata, i Johannes Vilhelm Jensen, esejista, pjesnik.

Od savremenih danskih pisaca poznati su dramatičari Kaj Munk i Kjeld Abell, a od pjesnika Nis Petersen i Tove Ditlevsen.

Također pogledajte[uredi | uredi izvor]

• Jutland
• Sjælland
• Farska ostrva
• Grenland

Reference[uredi | uredi izvor]

Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]

Commons ima datoteke na temu: Danska

• Službena stranica Danske
• Stara Danska u Cyberspaceu
• Danski turistički biro
• Enciklopedija Britannica o Danskoj
• Danska na MovingPlanets
• Historija Danske
• Spisak Danskih gradova
• Informacije o Danskoj i Dancima
• Satelitski snimci Danske
• Statistike o Danskoj
• Ministarstvo okoliša Danske
• Koristan vodič kroz Dansku
• Vodene površine danske

p r u Danska po temama Historija Vikinško doba Kalmarska unija Reformacija Danska-Norveška Kolonizacija Amerikâ Carstvo Skandinavska monetarna unija Okupacija u Drugom svjetskom ratu Spašavanje danskih Jevreja Historija pošte i filatelije Geografija Gradovi Tjesnaci Krajnje tačke Bivši okruzi Općine Ostrva Regije Rijeke Politika Ustav Sudovi Izbori Parlament Monarhija (spisak kraljeva) Premijer (spisak) Vanjska politika Agencije za sprovođenje zakona Političke stranke Privreda Danska kruna Narodna banka Kopenhagenska berza Energetika Porezi Fleksigurnost Telekomunikacije Transport Turizam Kompanije Vojska Historija Kopnene snage Avijacija Mornarica Simboli Zastava Grb Civilna himna Kraljevska himna Društvo Demografija Poštanski kodovi Jezici Obrazovanje Zdravstvo Religija Kriminal Seksualne manjine Danci (spisak) Kultura Arhitektura Umjetnost Kinematografija (Glumci) Fotografija Folklor Janteovski zakon Muzika (Kompozitori) Kuhinja Danski jezik Književnost Moderni proboj Dan Ustava Sport Javni praznici Kategorija Portal

p r u Države u Evropi Države Albanija • Andora • Austrija • Azerbejdžan3) • Belgija • Bjelorusija • Bosna i Hercegovina • Bugarska • Crna Gora • Češka • Danska • Ermenija3) • Estonija • Finska • Francuska • Gruzija3) • Grčka • Holandija • Hrvatska • Irska • Island • Italija • Kazahstan3) • Kipar1) • Kosovo4) • Latvija • Lihtenštajn • Litvanija • Luksemburg • Mađarska • Makedonija • Malta • Moldavija • Monako • Norveška • Njemačka • Poljska • Portugal • Rumunija • Rusija3) • San Marino • Slovačka • Slovenija • Srbija • Španija • Švedska • Švicarska • Turska3) • Ujedinjeno Kraljevstvo • Ukrajina • Vatikan Teritorije Akrotiri i Dhekelia • Olandska ostrva • Gibraltar • Guernsey • Madeira2) • Ostrvo Man • Farska ostrva • Jersey • Jan Mayen • Svalbard Nepriznate države i države pod upravom UN-a: Pridnjestrovlje • Sjeverni Kipar1) 1)U potpunosti u Aziji, ali kulturno i politički pripada Evropi.  2)U potpunosti u Africi, ali kulturno i politički pripada Evropi.  3)Najvećim dijelom u Aziji. 4)Nezavisnost proglašena jednostranim otcjepljenjem od Srbije 17. februara 2008.

p r u Evropska unija (EU) Države članice Austrija • Belgija • Bugarska • Češka • Danska • Estonija • Finska • Francuska • Grčka • Hrvatska • Irska • Italija • Kipar • Latvija • Litvanija • Luksemburg • Mađarska • Malta • Holandija • Njemačka • Poljska • Portugal • Rumunija • Slovačka • Slovenija • Španija • Švedska • Ujedinjeno Kraljevstvo Pregovaraju Island • Crna Gora • Turska Države kandidati Makedonija • Srbija Aplikanti Albanija Potencijalni kandidati Bosna i Hercegovina • Kosovo (pod Rezolucijom Ujedinjenih Nacija broj 1244)